Inhoud pagina Bron bij A. Tunnel Pannerdensch Kanaal
3
Bronnen bij B. Parkstad Nederland
4
Bronnen bij D. Geef water, geef leven
6
Bronnen bij E. Remote sensing
10
Verantwoording © 2003 Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteurs: Bruno van Erp Taalman Kip, Hans Maas, Harrie Mennen, Henk Post Advies: Wim Bos, Arij Eijsberg, Maarten Kimmel, Han Noordink, Ruud van Roon, Lody Smeets Eindredactie: Bruno van Erp Taalman Kip Vormgeving omslag: Studio Oude Vrielink bv Vormgeving binnenwerk: Helga Stortelder, Arjen Boxem
De Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2003 wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van: Citogroep Instituut voor toetsontwikkeling, SLO Specialisten in leerprocessen, KNAG, Rijksuniversiteit Groningen, Katholieke Universiteit Nijmegen, Universiteit Utrecht, Vrije Universiteit, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Wageningen, Instituut voor Leraar en School te Nijmegen, Technische Universiteit Delft Technische Aardwetenschappen, Saxion Hogeschool IJsselland, Internationale Hogeschool Breda, Hogeschool Utrecht, Fontys Lerarenopleiding Tilburg/Sittard, Wolters Noordhoff Atlasproducties, Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, Uitgeverij Malmberg, Space Expo Noordwijk, Outdoor Education, Topografische Dienst, Unie van Waterschappen, NS Internationaal, Transparencies to Educate
Bronnenboekje eindronde Nationale aardrijkskunde Olympiade Bron bij A. Tunnel Pannerdensch Kanaal Bron 1:
Bronnen B. Parkstad Nederland Bron 1: Wat doen we met onze grond? Ontwikkeling grondgebruik per provincie, 1977 - 1996
Landbouwgrond Flevoland Zeeland Drenthe Overijssel Friesland Limburg Noord-Brabant Gelderland Groningen Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland %
Recreatieterrein Gro. Frie. Dre. Ov. Fle. Gel. Utr. N-H. Z-H. Zee. N-B. Lim.
-6
-4
-2
0
2
Natuurlijk terrein Fle. Z-H. Utr. N-H. Gel. N-B. Ov. Lim. Dre. Zee. Frie. Gro. -40
Bebouwd gebied Gro. Frie. Dre. Ov. Fle. Gel. Utr. N-H. Z-H. Zee. N-B. Lim.
0
40
Index: 1950=100 120
80
0
40
80
120
Minder bedrijven, maar wel groter
100 landbouwgrond
80 60 40
boerenbedrijven
20 0
40
80
0
50
60
70
80
90
Bron 2: Verwachte toename van de vraag naar wonen in steden en dorpen groeibehoefte Indicatie voor de omvang van de groeivraag naar stedelijke en dorpse woonmilieus per provincie tot 2010 91.000 45.500 9.100 stedelijk dorps
Bron 3: In de stad of op het land Verdeling van de bevolking over landelijke ( in procenten, cijfers 1999
) en stedelijke (
) gebieden,
Drenthe Friesland Zeeland Groningen Gelderland Limburg Overijssel Noord-Brabant Flevoland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland % 0
10
20
30
40
50
60
70
80
Bronnen bij D. Geef water, geef leven Vanuit de ruimte ziet de aarde er als een blauwe planeet uit. De enorme hoeveelheden water op aarde zorgen daarvoor. Als we het reliëf op aarde zouden weghalen en het water evenredig verdelen over het oppervlak zou het aardoppervlak in zijn geheel schuilgaan onder een 2700 meter diepe laag zeewater. Maar slechts minder dan 0,1 procent van al dat water is voor mens dier en plant beschikbaar. Zes miljard mensen op aarde gebruiken nu al teveel zoet water. Wat moet dat niet worden als er de komende 50 jaar nog 3 miljard bijkomen? Onlangs maakte de VN bekend dat in 2025 2,7 miljard mensen zullen kampen met een tekort aan schoon drinkwater. En die mensen wonen vooral in het armste deel van de wereld. De wereldbevolking zal in 2025 gegroeid zijn tot 7,5 miljard inwoners. Maar de hoeveelheid beschikbaar zoet water neemt niet toe! Ook nu al zijn er in veel gebieden op aarde grote tekorten aan zoet water, om te drinken of om akkers mee te bevloeien. Naar schatting drinken 1,2 miljard mensen verontreinigd water, ongeveer 2,5 miljard mensen beschikken niet over een aansluiting op de riolering. Wereldwijd sterven jaarlijks ruim 5 miljoen mensen aan door verontreinigd water verspreide ziektes als cholera en dysenterie. De grote slokop van zoet water is de landbouw. Ruim 70% van al het beschikbare water wordt gebruikt voor irrigatie. Rivieren worden daarvoor op grote schaal afgetapt met alle ecologische gevolgen van dien. De beroemde Gele Rivier in China haalt in de zomer de Chinese Zee niet meer, de Colorado beëindigt haar lange reis door het droge westen van de VS als een zielig stroompje in de Golf van Californië. In Centraal-Azië is het Aralmeer in oppervlakte gehalveerd sinds het Sovjetbewind op grote schaal het water van de toeleverende rivieren aftapte voor de teelt van katoen. Het enorme Tsjaadmeer in Centraal-Afrika zou in 1962 nog driekwart van Nederland bedekken. Nu is het ineengeschrompeld tot een plasje ter grootte van de provincie Drenthe. Droogte en overbenutting door de mens zijn de hoofdoorzaken. Het waterprobleem blijkt vooral een bevolkingsprobleem. Gebieden met een hoge bevolkingsdichtheid hebben vaak grote waterproblemen. De overgangszones van woestijn naar steppe en savanne, sommige dichter bevolkte delen met een Cs klimaat zoals het zuidelijke deel van Spanje, maar ook de dichtbevolkte stedelijke gebieden in vochtigere klimaten, kampen nu en zeker in de toekomst met een gebrek aan schoon drinkwater. De prijs van water stijgt wereldwijd, de strijd om water neemt regionaal toe. Vrij naar: Water for People Water for Life, The United Nations World Water Development Report, 2003
Bron 1: Verdeling bevolking die geen toegang heeft tot schoon drinkwater in 4 gebieden Latijns Amerika + Caribisch gebied Europa Afrika Azie
Bron 2: Hoeveelheid water nodig voor productie van aantal voedingsmiddelen (m³) Runderen (per dier) Schapen (per dier) Vers rundvlees (per kg) Vers schapenvlees (per kg) Vers kippenvlees (per kg) Graan (per kg) Citrusfruit (per kg) Palmolie (per kg)
4000 500 15 10 6 1,5 1 2
Bron 3: Verdeling van watergebruik in de wereld (2001) huishoudens industrie landbouw
Bron 4: Geschatte hoeveelheid energie opgewekt door waterkrachtcentrales in 2010 (TWh/jaar)
Wereld Middellandse-Zeegebied Afrika Midden Oosten Latijns Amerika
4210 72,2 150 50 1000
Bron 5: Sterfgevallen door infecties (1999) zuigelingensterfte
HIV
TB
longinfecties
cholera, dysenterie
ondervoeding
Bron 6: Waterrampen in de wereld (1990-2001) modderstromen en lawines overstromingen droogte epidemieën door water hongersnood
Bron 7: Omgaan met irrigatiewater verlies tijdens irrigatie verlies tijdens verdeling op bedrijf verlies tijdens transport effectief benut
Bron 8 Verdeling van de wereldbevolking (in miljarden) Ruraal Urbaan
1970 2 1,8
2000 2030 2,5 2,5 2,5 4,5
Bron 9
Europa Noord & Midden Amerika 8% 15%
Azië
13%
8% Afrika
36% 60%
Zuid-Amerika
6%
11% 13% Australië & Oceanië
26% 5% <1%
Bron bij E. Remote sensing Bron 1:
Wat te doen als je ‘vast’ loopt? • Kun je de map ‘Eigen Data’ niet vinden met de vier satellietbestanden?
Bedenk dat de map ‘Eigen Data’ een bovenliggende map is van de map ‘Data’. • Staat tijdens het bemonsteren je scherm vol en kun je het combinatiebeeld waarmee je begonnen bent
niet meer vinden? Gebruik de knop ‘Maximeren’ en het loepteken met het minteken om de beelden die op de voorgrond staan in je scherm naar de achtergrond te verplaatsen. • Krijg je bij het bemonsteren een onbegrijpelijke foutmelding?
Je maakte een bemonsteringsfout. Maak de laatste bemonstering ongedaan door die te verwijderen. Ga daarna gewoon door. • Kun je in het beeld geen teksten plaatsen en ook geen symbolen tekenen, omdat onder ‘Kaart’, de functie
‘Object tekenen’ (‘Tekst of Cirkel of Vierkant’) niet actief is? Je probeert waarschijnlijk direct op het combinatiebeeld of op het beeld van één band iets direct in te tekenen, zonder eerst een ‘Nieuwe kaartlaag’ te openen. Dat gaat niet. Oplossing: open eerst een nieuwe kaartlaag of ga eerst bemonsteren en classificeren. Dan wordt vanzelf een nieuwe kaartlaag geopend.
