jaargang 31, nummer 1 februari 2010
Inhoud .
Niet alle kinderen hebben alle kansen
2
Max G. Gu¨ldner, Hedy Stegge, Marieke S. I. Smits en Sander C. E. Thomaes Albert E. Boon, Anna M. de Haan en Sjouk B.B. de Boer
4
Artikelen .
.
.
De kwetsbaarheid van de narcistische zelfwaardering bij kinderen Verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugdggz-clie¨nten @school project: prevalentie en functies van problematisch schoolverzuim in het Rotterdamse basisonderwijs
Patricia Vuijk, David A. Heyne en Esther S. van Efferen-Wiersma
16
29
Opmerkelijk .
Messages from research: kwaliteit van zorg doet ertoe
Erik J. Knorth
41
Annemarie van Oosten
44
Hans Grietens
46
Boeken .
.
.
J. G. Allen, P. Fonagy & A. W. Bateman (2008), Mentaliseren in de klinische praktijk A. Turnell & S. Edwards (2009), Veilig opgroeien. De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming Ontvangen
Summaries
48 50
Bohn Stafleu van Loghum
Narcistische zelfwaardering bij kinderen Etnische verschillen in de jeugd-ggz
Jaargang 31, nummer 1, februari 2010, p. 1-53
Erik J. Knorth
Kind en Adolescent
Redactioneel
Tijdschrift voor pedagogiek, psychiatrie en psychologie
Schoolverzuim bij Rotterdamse kinderen www.kindenadolescent.nl
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1, p. 16–28 | www.kindenadolescent.nl
Verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggzclie ¨nten Albert E. Boon, Anna M. de Haan en Sjouk B.B. de Boer
samenvatting Doelstelling van dit onderzoek was een exact beeld te verkrijgen van de verschillen tussen etnische groepen in het gebruik van de jeugd-ggz. De gegevens van alle clie ¨nten die in 2008 bij De Jutters in behandeling waren zijn gecombineerd met cbsgegevens van het zorggebied van de instelling. Vervolgens is per etnische groep het percentage clie ¨nten berekend. Op basis hiervan is de kans op behandeling voor de verschillende groepen immigranten berekend. Voor de meeste kinderen uit immigrantengroepen blijkt de kans op behandeling in de reguliere jeugd-ggz ongeveer de helft van die van kinderen van Nederlandse origine. Voor de groep van vijftien jaar en ouder geldt dit ook, maar de kans dat jonge immigranten in de forensische ggz terechtkomen is veel groter. De toegankelijkheid van zowel de reguliere als de forensische jeugd-ggz wordt dus sterk bepaald door etnische factoren. Dit staat in contrast met het streven om de ggz toegankelijk te maken voor alle groepen in de samenleving.
Inleiding Slechts een deel van de kinderen en adolescenten met psychiatrische problematiek wordt hiervoor behandeld in de ggz. De prevalentie van jeugdpsychiatrische problematiek ligt rond 20%, maar de groep die daarvan daadwerkelijk beperkingen ondervindt is een stuk kleiner. Bij 7% van alle jeugdigen is een behandeling geı¨ndiceerd, maar minder dan de helft daarvan vindt zijn weg naar ggz-voorzieningen (Sytema e.a., 2006). Het percentage van de Nederlandse jeugd dat in de ggz behandeld wordt ligt rond de 2.5 (Sytema e.a., 2006; ggz Nederland, 2008). Het percentage Haagse jonge-
Dr. A. E. Boon is senior onderzoeker bij Stichting De Jutters te Den Haag en De Fjord te Capelle aan den IJssel. E-mail:
[email protected]. Drs. A. M. de Haan is onderzoeker bij Stichting De Jutters te Den Haag. Drs. S. B. B. de Boer is onderzoeker bij Stichting De Jutters te Den Haag en De Fjord te Capelle aan den IJssel. De auteurs danken de leden van de Stuurgroep Interculturalisatie van De Jutters voor hun steun bij het overtuigen van de organisatie van het belang van een goede registratie van de etnische herkomst van de clie¨nten.
16
verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggz-clie¨nten
ren (2.4) dat in de ambulante ggz behandeld wordt, komt overeen met deze landelijke gegevens (Boon, De Haan & De Boer, 2009c). De toegang tot de jeugd-ggz blijkt echter niet gelijk voor de verschillende etnische groepen. Van de jongeren van niet-Nederlandse herkomst maakt een nog kleiner deel (ca. 1.5%) gebruik van de ggz (ggz Nederland, 2008). Dit komt echter niet doordat de prevalentie van psychiatrische problematiek onder deze groep lager is. Onderzoek wijst uit dat psychiatrische problemen bij deze jongeren minstens even vaak voorkomen als bij leeftijdgenoten van Nederlandse origine (Murad e.a., 2003; Janssen e.a., 2004; Reijneveld e.a., 2005; scp, 2005; Stevens, 2004; Vollebergh e.a., 2005; Zwirs e.a., 2007). Op basis hiervan kan worden geconcludeerd dat er sprake is van algehele onderconsumptie van de jeugd-ggz en dat deze beduidend sterker is voor jongeren van niet-Nederlandse herkomst. Een mogelijke verklaring voor deze ondervertegenwoordiging van niet-Nederlandse jongeren biedt het filtermodel voor de toegang tot de ggz dat stelt dat een aantal filters moet worden gepasseerd voordat een behandeling in de ggz plaatsvindt (Boon & Colijn, 2001; Goldberg & Huxley, 1980; De Jong & Van den Berg, 1997; Sytema e.a., 2006). Deze filters hebben betrekking op hoe psychiatrische problematiek door bevolkingsgroepen wordt ervaren, of de problematiek wordt herkend door verwijzers naar de ggz en of de ggz-instellingen het gepresenteerde gedrag interpreteren als problemen die tot hun werkterrein behoren. Volgens De Jong en Van den Berg (1997) is er sprake van een proces van ‘selectieve filtering’ waarbij het voor sommige (bijv. etnische) groepen gemakkelijker is om de filters te passeren dan voor andere. Het model gaat ervan uit dat groepskenmerken bepalen wie door de filters worden tegengehouden. De hier geschetste landelijke cijfers tonen aan dat het streven van de Nederlandse overheid om de ggz toegankelijk te maken voor alle groeperingen in de samenleving (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2006), binnen de jeugd-ggz zeker nog niet is gerealiseerd. Ook bij De Jutters te Den Haag bestond al langere tijd de indruk dat het aantal clie¨nten van niet-Nederlandse herkomst aanmerkelijk lager ligt dan op grond van de etnische samenstelling van het verzorgingsgebied kan worden verwacht. Een uitzondering hierop vormen de forensische afdelingen waar, in tegenstelling tot de reguliere afdelingen, juist de indruk bestaat dat er we´l veel jongeren van niet-Nederlandse herkomst worden behandeld. Maar door het ontbreken van een betrouwbare registratie van de etnische herkomst konden er tot nu toe geen uitspraken worden gedaan over de exacte onder- of oververtegenwoordiging van bevolkingsgroepen bij het reguliere en forensische circuit. Daarom besloot De Jutters om, naast een aantal maatregelen die de toegankelijkheid voor clie¨nten van niet-Nederlandse herkomst in het reguliere circuit moesten vergroten, meer inzicht te krijgen in de verhouding tussen de clie¨nten uit verschillende herkomstlanden door middel van registratie van het geboorteland van clie¨nten en hun ouders. De indruk dat jongeren van niet-Nederlandse herkomst oververtegenwoordigd zijn bij de forensische jeugd-ggz is in overeenstemming met de landelijke cijfers. Knorth en Eldering (1998) toonden aan dat niet-westerse jongeren een grotere kans hebben om te worden doorverwezen naar de gesloten of justitie¨le ggz dan naar de ambulante ggz. Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat jongeren van niet-Nederlandse 17
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1 | www.kindenadolescent.nl
herkomst, met name jongeren met een niet-westerse achtergrond, vaker in contact komen met de politie en vaker te vinden zijn in justitie¨le jeugdinstellingen dan verwacht mag worden gezien hun aandeel in de populatie (Vollebergh, 2003; Bovenkerk & Yes¸ ilgo¨z, 2003). Onder jeugddelinquenten is sprake van een hoog percentage gedragsstoornissen en andere psychiatrische stoornissen (Hamerlynck, Doreleijers, Vermeiren & Cohen-Kettenis, 2009) en aangezien een groot deel van de jeugddelinquenten van niet-westerse herkomst is, zou dit erop kunnen wijzen dat deze jongeren helemaal niet, of pas in een laat stadium van hun stoornis, in contact komen met de ggz. Voor de reguliere jeugd-ggz is de urgentie om kennis te hebben van de oorzaken van onderconsumptie van niet-Nederlandse groepen hoog omdat onbehandelde jeugdpsychiatrische problematiek op latere leeftijd voor ernstige schade kan zorgen (zie o.a. Gosden, Kramp, Gabrielsen & Sestoft, 2003; Domburgh, 2009; Sytema e.a., 2006). Voor gedragsstoornissen staat in de richtlijnen van de jaacap (2007) dat vroege interventie van groot belang is omdat de kans op succesvolle behandeling afneemt naarmate de klachten langer aanwezig zijn. Een vroege onderkenning en behandeling van psychiatrische stoornissen bij kinderen van niet-Nederlandse herkomst zou de scheve verdeling tussen de reguliere en forensische jeugd-ggz recht kunnen trekken en veel persoonlijke en maatschappelijke schade kunnen voorkomen. Het doel van dit artikel is om, aan de hand van de cijfers van een instelling die zowel reguliere als forensische jeugd-ggz aanbiedt, meer inzicht te krijgen in de etnische samenstelling van het clie¨ntenbestand. Door de instellingscijfers te relateren aan die van de bevolking van het verzorgingsgebied, ontstaat meer inzicht in het percentage jongeren dat per etnische groep behandeld wordt. Hierdoor wordt het mogelijk om de relatieve kansverhoudingen (odds ratio’s) op behandeling per etnische groep te berekenen. Door deze gegevens ontstaat meer duidelijkheid over de stappen die moeten worden gezet om gelijke toegankelijkheid van de jeugd-ggz voor alle bevolkingsgroepen mogelijk te maken.
Methode Gedurende de jaren 2006-2008 is er bij De Jutters naar gestreefd om de registratie van het geboorteland van de hoofdclie¨nten en hun ouders op een zodanig niveau te brengen, dat er betrouwbare uitspraken over de etnische samenstelling van het clie¨ntenbestand kunnen worden gedaan. In 2008 is dit doel bereikt, toen van 80% van de clie¨nten de herkomst kon worden herleid. Een steekproefsgewijze controle van de resterende 20% toont aan dat er geen aanleiding is te veronderstellen dat deze groep systematisch afwijkt van de geregistreerden (zie Boon e.a., 2009b). Vanuit cbs StatLine zijn de bevolkingsgegevens voor de jeugdigen (0-19 jaar) van het verzorgingsgebied en hun etnische herkomst opgevraagd. Naast een indeling naar herkomstland is een onderscheid gemaakt tussen jongeren uit westerse en uit niet-westerse landen en tussen eerste-generatiejongeren (in het buitenland geboren) en tweede-generatiejongeren (in Nederland geboren maar met ouder(s) die in het buitenland geboren zijn). Tot de westerse landen worden Europa (met uitzondering van Turkije), Noord-Amerika, Oceanie¨, Japan, Indonesie¨ en het 18
verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggz-clie¨nten
Aziatische deel van de voormalige Sovjet-Unie gerekend. Als niet-westerse landen gelden Turkije, Afrika, Latijns-Amerika en het als niet-westers beschouwde deel van Azie¨ (indeling cbs). Op basis van de gegevens van het bevolkingsgebied en die van de instelling zijn de percentages behandelde jongeren voor het totaal en per etnische groep berekend. Op basis van dezelfde cijfers zijn de odds ratio’s voor de groepen berekend.
Onderzoeksgroep en procedure Het verzorgingsgebied van De Jutters bestaat uit de gemeenten Den Haag, Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Zoetermeer en Wassenaar. In 2008 telt dit gebied 170.172 inwoners van onder de twintig jaar (cbs, 2008). Voor de meting van etnische herkomst is gebruik gemaakt van de zogenaamde BiZa-systematiek: het geboorteland van de persoon zelf en (een van) diens ouders wordt gezien als indicator voor etnische herkomst. Etnische groepen die meer dan 1% van de totale bevolking vertegenwoordigen worden onderscheiden in de analyses. Dit zijn jongeren van Nederlandse, Surinaamse, Turkse, Marokkaanse, Antilliaanse of Arubaanse, Indonesische en Afrikaanse (zonder Marokko) herkomst. De regio kent immigranten uit een groot aantal verschillende herkomstlanden, maar van de in verhouding kleinere herkomstgroepen zijn geen regiogegevens beschikbaar. Deze kleinere etnische groepen zijn samengebracht in de groep ‘Overige niet-Nederlandse herkomst’. Daarnaast is gekozen voor een indeling naar westers, niet-westers, eerste generatie en tweede generatie. De clie¨ntengroep bestaat uit alle jongeren (0-23 jaar) die gedurende het jaar 2008 stonden ingeschreven als hoofdclie¨nt bij de ambulante en de (dag)klinische voorzieningen en de preventieafdeling van De Jutters. Voor de analyses is een onderscheid gemaakt tussen jongeren die werden behandeld bij de forensische afdelingen (delinquenten bij wie sprake is van psychiatrische problematiek) en de clie¨nten van de overige afdelingen. De forensische clie¨nten vormen 7.42% van het totaal. Het forensisch circuit behandelt clie¨nten in de leeftijdgroep 12-23 jaar. Omdat de bevolkingsgegevens alleen in door het cbs ingedeelde leeftijdgroepen opvraagbaar zijn, is voor de vergelijking met de etnische groepen in het zorggebied de leeftijdindeling 0-14 en 15-19 jaar gehanteerd. Dit kan de resultaten iets vertekenen, want een half procent van de clie¨nten was ouder dan 19. Van de forensische groep is 13% jonger dan de groep uit de bevolking waarmee zij vergeleken wordt (15-19 jaar).
Analyse Zowel binnen de bevolking tot 20 jaar van het verzorgingsgebied als binnen de clie¨ntenpopulatie is een onderscheid gemaakt naar herkomstgroep. Op basis van deze gegevens is vergeleken welk percentage van het totaal aantal jeugdigen per herkomstgroep een behandeling ondergaat. Het percentage jongeren van Nederlandse herkomst dat behandeld wordt, is als referentie genomen om de odds ratio’s voor een behandeling in de jeugd-ggz voor de andere herkomstgroepen te berekenen. 19
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1 | www.kindenadolescent.nl
Resultaten Van de bevolking tot twintig jaar in het verzorgingsgebied is iets meer dan de helft (51.8%) van Nederlandse herkomst. Voor de totale clie¨ntengroep ligt dit percentage aanmerkelijk hoger (61.5), voor de in reguliere jeugd-ggz behandelde clie¨nten is dit 63.4. Bij het forensisch circuit is 37.8% van de clie¨nten van Nederlandse herkomst. Allereerst is onderzocht in hoeverre de jonge clie¨nten (0-14 jaar) die in de reguliere ggz-afdelingen behandeld worden, wat etnische herkomst betreft een afspiegeling vormen van hun leeftijdgenoten in de algemene bevolking. In tabel 1 is te zien dat van de jeugd van Nederlandse herkomst 3.7% in behandeling was. De odds ratio’s voor behandeling zijn berekend met de jongeren van Nederlandse herkomst als referentie. In verhouding met deze groep is de kans op behandeling voor de meeste immigrantenkinderen ongeveer de helft, met uitzondering van de kinderen die zelf in een niet-westers land geboren zijn. Voor deze groep is de kans op behandeling (.846) bijna net zo groot als die voor kinderen van Nederlandse herkomst. Omdat in de zorgadministratie geen vermelding wordt gemaakt van adoptiekinderen (die vaak uit niet-westerse landen afkomstig zijn), zijn deze ingedeeld als eerste-generatie-immigranten. Nadere beschouwing van de gegevens leert dat de groep ‘Nietwesters eerste generatie’ voor 15% uit kinderen met Nederlandse ouders bestaat. Dit zijn waarschijnlijk adoptiekinderen en kinderen van Nederlandse ouders die in het buitenland hebben gewoond. Omdat de beslissing om voor een behandeling in de jeugd-ggz te kiezen in het algemeen door de ouders wordt genomen, moeten de odds ratio’s voor deze groep worden gecorrigeerd. Als de vermoedelijke adoptiekinderen buiten beschouwing worden gelaten, ligt de relatieve kansverhouding voor de eerste generatie niet-westerse immigranten, met een percentage dat in behandeling is van 2.69, in de buurt van de andere groepen van niet-Nederlandse herkomst (or .612) Dezelfde groep regulier behandelde clie¨nten (0-14 jaar) is ook ingedeeld naar de voornaamste herkomstlanden uit het verzorginggebied (zie tabel 2). De relatieve kansverhoudingen voor behandeling zijn weer berekend met de jongeren van Nederlandse herkomst als referentie. Hieruit blijkt dat vooral jeugdigen van Turkse en Marokkaanse herkomst ondervertegenwoordigd zijn in het clie¨ntenbestand. Omdat voor de oudere groep jongeren naast reguliere ook forensische behandeling mogelijk is, zijn de behandelpercentages en de odds ratio’s voor de groep van 15-19 jaar apart berekend. Voor de reguliere behandeling wijken de cijfers (zie tabel 3) weinig af van die van de groep onder de 15 jaar in tabel 1. Voor het forensische behandelcircuit verschillen de odds ratio’s in tabel 3 echter sterk met die van het reguliere circuit. Voor de jongeren van westerse herkomst is de kans op forensische behandeling ongeveer gelijk aan die voor jongeren van Nederlandse origine, maar voor de tweede generatie immigranten uit niet-westerse landen is deze kans ruim tweemaal zo groot en voor eerste generatie niet-westerse immigranten bijna tweemaal zo groot. De indeling naar de grootste herkomstlanden (zie tabel 4) laat grote verschillen zien tussen de kansen op behandeling in het reguliere dan wel het forensische circuit voor jongeren uit de verschillende herkomstlanden. Het percentage behandelde jongeren van Nederlandse herkomst (3.3 voor reguliere behandeling, .70 voor forensische behandeling) is als referentiepunt voor de andere groepen genomen. Behalve voor de 20
verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggz-clie¨nten
Tabel 1
Reguliere jeugd-ggz (0-14 jaar) afgezet tegen het verzorgingsgebied (0-14 jaar).
Indeling naar westerse en niet-westerse herkomstlanden en eerste en tweede generatie. Regio
Nederlands Westers tweede generatie Westers eerste generatie Niet-westers tweede generatie Niet-westers eerste generatie
Tabel 2
Clie ¨nten
Behandelpercentage
Kansverhouding
% 51.7 7.1
% 63.4 5.2
% 3.7 2.1
or 1.000 .546
bti (95%) (referentiegroep) .4693-.6350
3.1
2.1
2.0
.538
.4295-.6737
34.1
25.0
2.2
.573
.5309-.6185
3.9
4.2
3.2
.846
.7181-.9959
100.0
100.0
2.9
Reguliere jeugd-ggz (0-14 jaar) afgezet tegen het verzorgingsgebied (0-14 jaar). Indeling naar belangrijkste herkomstlanden. Regio
Nederlands Surinaams Turks Marokkaans Antilliaans of Arubaans Indonesisch Afrikaans overig Overig nietNederlands Totaal
Clie ¨nten
Behandelpercentage
Kansverhouding
% 51.7 8.5 8.2 7.5 2.6
% 63.4 8.4 4.1 4.3 2.7
% 3.7 3.1 1.6 1.8 3.3
or 1.000 .834 .422 .486 .909
1.1 4.2 16.2
.90 3.2 13.0
2.6 2.5 2.5
.693 .664 .670
100.0
100.0
bti (95%) (referentiegroep) .7426-.9361 .3598-.4937 .4166-.5679 .7494-1.1018 .4966-.9674 .5563-.7933 .6088-.7382
2.93
21
22 3.1 21.3 8.4 100.0
4.0
26.0
11.6
100.0
100.0
15.3
40.7
2.2
2.8
2.1
2.3
2.2
.90
1.3
1.5
.50
Forensisch % .70 .60
Regulier % 3.3 2.5
Regulier % 61.4 5.7
% 52.0 6.5
Forensisch % 37.8 4.0
Behandelpercentage
Clie ¨nten
Regio
.607
.687
.663
.5727-.9440
.4922-.7480
.5955-.7930
Regulier or bti (95%) 1.000 .5727-.9440 .735 .4766-.9217
Kansverhouding
1.833
2.174
.773
1.3622-2.4657
.7430-2.7126
.3939-1.5166
Forensisch or bti (95%) 1.000 (referentiegroep) .838 .4998-1.4043
Percentage behandeling en kansverhouding voor reguliere en forensische jeugd-ggz (15 jaar en ouder). Indeling naar westerse en nietwesterse herkomstlanden en eerste en tweede generatie.
Nederlands Westers tweede generatie Westers eerste generatie Niet-westers tweede generatie Niet-westers eerste generatie
Tabel 3
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1 | www.kindenadolescent.nl
verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggz-clie¨nten
groep van Indonesische herkomst is er voor alle etnische minderheidsgroepen een kleinere kans op een reguliere en een grotere kans op een forensische behandeling. Indonesische jongeren zijn in beide behandelsettings ondervertegenwoordigd; dit stemt overeen met andere onderzoeken (ggz Nederland, 2008). Het meest in het oog springen de Marokkaanse, Antilliaanse of Arubaanse jongeren en jongeren uit de rest van Afrika. Hun kans op behandeling in het forensische circuit is twee- tot driemaal zo groot als die van hun leeftijdgenoten van Nederlandse herkomst. De eerste twee groepen zijn daarbij ook nog sterk ondervertegenwoordigd in het reguliere circuit. Antilliaanse of Arubaanse jongeren zijn daarentegen niet ondervertegenwoordigd bij de 0-14-jarige groep (or .909). In figuur 1 zijn de odds ratio’s voor behandeling uit tabel 3 weergegeven. De figuur laat zien dat er met name bij de jongeren van niet-westerse herkomst grote verschillen zijn in de kans op behandeling in de reguliere of in de forensische jeugd-ggz. In figuur 2 zijn de odds ratio’s voor behandeling uit tabel 4 weergegeven. Hierdoor wordt duidelijk dat vooral jongeren met een Marokkaanse en Antilliaans of Arubaanse achtergrond zijn oververtegenwoordigd in het forensische circuit.
Discussie Uit landelijke gegevens was wel bekend dat jongeren van niet-Nederlandse herkomst zijn ondervertegenwoordigd in de jeugd-ggz. Ook was bekend dat zij een grotere kans hebben te worden doorverwezen naar de forensische ggz. In dit artikel worden echter voor het eerst de cijfers van een instelling gepresenteerd die representatief zijn voor een grootstedelijk gebied. Omdat De Jutters in 2008 bijna een monopoliepositie had in het verzorgingsgebied, hebben de gegevens betrekking op bijna alle jongeren uit de regio en geven ze dus een goed beeld van de werkelijke situatie. Van de jongeren van 0-14 jaar van Nederlandse herkomst is bijna 4% in 2008 in behandeling bij De Jutters. Voor jongeren met een Surinaamse, Antilliaanse of Arubaanse achtergrond is dit percentage bijna gelijk. Voor de overige etnische minderheidsgroepen ligt dit tussen de 2 en 3%. Bij de groep van 15 jaar en ouder is het percentage voor jongeren van Nederlandse, Surinaamse, Afrika overig en overige niet-Nederlandse herkomst rond de 3. Voor de andere herkomstgroepen ligt dit tussen de 1 en 2%. Bij de forensische afdelingen wijken deze percentages sterk af. Van jongeren van Nederlandse herkomst (15 jaar en ouder) is iets meer dan een half procent (.68%) in behandeling. Voor diverse immigrantengroepen zijn deze percentages twee- tot driemaal zo hoog. De vergelijking van de odds ratio’s in tabel 1-3 laat zien dat er grote verschillen zijn in de ‘behandelkansen’ van de verschillende etnische herkomstgroepen. Voor de jongeren van 0-14 jaar is alleen reguliere jeugd-ggz voorhanden. Hier blijkt dat zowel westerse als niet-westerse immigranten van beide generaties sterk zijn ondervertegenwoordigd in de jeugd-ggz. Hun kans op behandeling is bijna half zo klein als die van hun leeftijdgenoten van Nederlandse herkomst. Vergelijken we deze cijfers met die van de oudere groep jongeren, dan zien we dat de ondervertegenwoordiging bij reguliere behandelingen voor alle etnische minderheidsgroepen iets afneemt, maar dat 23
24 100.0
2.9
100.0
100.0
1.0
Forensisch % .70 1.1 .90 2.2 2.1 .30 1.6 1.1
Regulier % 3.3 3.0 1.3 1.4 2.3 1.9 2.8 3.0
Regulier % 60.0 11.5 3.5 3.1 2.4 1.5 2.7 15.3
% 52.00 11.08 7.69 6.24 3.06 2.38 2.82 14.73
Forensisch % 37.0 12.6 7.3 14.5 6.5 .70 4.6 16.7
Behandelpercentage
Clie ¨nten
Regio Regulier or 1.000 .897 .391 .416 .675 .547 .837 .896 bti (95%) referentiegroep .7476-1.0753 .2878-.5310 .2998-.5782 .4665-.9764 .3457-.8669 .5907-1.1863 .7622-1.0535
Kansverhouding Forensisch or bti (95%) 1.000 (referentiegroep) 1.602 1.1676-2.1975 1.330 .8974-1.9697 3.321 2.4567-4.488 3.036 2.0089-4.5883 .426 .1357-1.3385 2.314 1.4314-3.7408 1.599 1.2016-2.1273
Percentage behandeling en kansverhouding voor reguliere en forensische jeugd-ggz (15 jaar en ouder). Indeling naar belangrijkste herkomstlanden.
Nederlands Surinaams Turks Marokkaans Antilliaans Indonesisch Afrikaans overig Overig niet-Nedelands Totaal
Tabel 4
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1 | www.kindenadolescent.nl
verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggz-clie¨nten
Figuur 1
Relatieve kansverhouding op behandeling in het reguliere en forensische behandelcircuit voor westerse en niet-westerse eerste-generatie- en tweedegeneratie-immigranten.
2,5 Forensische GGZ 2
Reguliere GGZ
1,5
1
0,5
0
Nrs te
1s
e
2d
te
1s
e
2d
rs
ste
ste
We
We
N-
rs
ste
rs
ste
We
We
de cijfers in het forensische circuit radicaal anders liggen. Ook hier zijn de westerse immigranten ondervertegenwoordigd, maar zijn de niet-westerse groepen sterk oververtegenwoordigd. Dit betekent dat de veronderstelling dat onbehandelde gedragsstoornissen op jonge leeftijd later voor een door de rechter afgedwongen behandeling zorgen, vooral voor immigrantengroepen van niet-westerse herkomst lijkt op te gaan. De westerse immigrantengroepen zijn op alle fronten (ook bij de forensische afdelingen) ondervertegenwoordigd in de jeugd-ggz. Het is door de samenstelling van de bevolking in de Haagse regio echter moeilijk om een goed beeld van deze groep te krijgen. Omdat in de regio vele internationale organisaties gehuisvest zijn, zal het voor een deel om kinderen van expats gaan, die mogelijk bij psychiatrische problemen een beroep op hulpverleners in het thuisland doen. Daarnaast is er een groot aantal werknemers uit de voormalige Oostbloklanden, die mogelijk nog weinig bekend zijn met de ggz-voorzieningen in ons land. Bij de indeling naar herkomstland valt bij de jongste groep op dat de Surinaamse groep (or .834) en de Antilliaans of Arubaanse groep (or .909) wat betreft jeugd-ggzconsumptie nauwelijks afwijkt van de oorspronkelijk Nederlandse bevolking. Het is jammer dat door de beperkte registratie geen onderscheid gemaakt kan worden binnen de oorspronkelijk uit Suriname en de uit de Antillen of Aruba afkomstige groep. Onder deze noemer vallen mensen met grote cultuurverschillen (bijv. Hindoestaans, Cre25
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1 | www.kindenadolescent.nl
Figuur 2
Relatieve kansverhouding op behandeling in het reguliere en forensische behandelcircuit voor jongeren uit verschillende herkomstlanden.
3,5 Forensische GGZ
3
Reguliere GGZ 2,5 2 1,5 1 0,5 0
L
t-N
nie
ov
erig
Ov
ika
Afr ch
sis
one
Ind
ans
ns
kaa
rok
tillia
An
Ma
ks
Tur
s
am
rina
Su
ools). Het is op grond van de beschikbare gegevens niet mogelijk te zeggen welke van de Surinaamse of Antiliaanse groepen het meest van de reguliere jeugd-ggz profiteert en welke groep in de forensische tak is oververtegenwoordigd. Voor de oudere groep ligt de kans op behandeling in de reguliere ggz voor de Antilliaans of Arubaanse jeugd wat lager (or .675), maar blijken de immigranten van Afrikaanse herkomst wat betreft zorggebruik ongeveer gelijk aan jongeren van Nederlandse herkomst, evenals jongeren uit de rubriek ‘overige landen’. Bij de forensische afdelingen zien we dat de Antilliaanse of Arubaanse adolescenten sterk zijn oververtegenwoordigd. Blijkbaar leiden hun psychiatrische problemen vaker tot een gedwongen dan tot een reguliere behandeling (maar worden ze wel regulier bereikt in de kinderjaren). Ook jongeren van Afrikaanse herkomst zijn oververtegenwoordigd in de forensische zorg en dat geldt nog sterker voor de jongeren van Marokkaanse komaf. Voor deze beide groepen geldt dat ze slecht worden bereikt door de reguliere jeugdggz. De cijfers geven aanleiding om te bezinnen op het bereik van de reguliere jeugd-ggz, omdat blijkt dat veel immigrantengroepen slecht bereikt worden als er tijdens de kinderjaren sprake is van psychiatrische problematiek. Hun oververtegenwoordiging bij de forensische behandeling laat zien dat de onbehandelde psychiatrische problematiek pas later, als zij bij de rechter terechtkomen, wordt onderkend. Er ligt dus een taak voor de jeugd-ggz om meer ‘outreachend’ te zijn naar potentie¨le clie¨nten van nietNederlandse herkomst. 26
verschillen in etnische achtergrond van forensische en reguliere jeugd-ggz-clie¨nten
Gebruik van de ggz veronderstelt een zekere mate van protoprofessionalisering (Boon e.a. 2009b; Brinkgreve, Onland & De Swaan, 1979; Vollebergh, 2003) waardoor mensen weten voor welke problemen ze hulp kunnen zoeken bij professionele hulpverleners. Deze protoprofessionalisering heeft de afgelopen halve eeuw onder de Nederlandse bevolking plaatsgevonden en tot een grotere zorgconsumptie geleid. Nader inzicht in de mate van protoprofessionalisering van immigrantengroepen is vereist. Meer kennis over hoe zij probleemgedrag interpreteren en op grond waarvan zij daarvoor behandeling zoeken, is noodzakelijk voor een adequaat hulpaanbod. Ook dient de jeugd-ggz meer inzicht te krijgen in een mogelijke (etnische) ‘bias’ die, mede door de attitude ten opzichte van probleemgedrag en de hulpverlening van de potentie¨le clie¨nten, optreedt in het traject dat leidt tot behandeling in de jeugd-ggz. Wellicht werken de filters in de verschillende stadia van dit traject in het nadeel van sommige groeperingen. Om tot het ideaal van gelijke behandeling te komen is meer onderzoek naar deze filterwerking nodig. De jeugd-ggz moet maatregelen bedenken om de groepen die nu geen behandeling vinden beter en eerder te bereiken. Een beperking van dit onderzoek is dat het is gebaseerd op de gegevens van een enkele instelling in een enkele stad. Het verdient aanbeveling om het onderzoek te herhalen in andere grote Nederlandse steden, zodat duidelijk wordt of er specifieke Haagse factoren een rol spelen. Dit veronderstelt wel dat alle instellingen op het gebied van de jeugd-ggz de herkomstregistratie op orde krijgen (Boon, De Haan & De Boer, 2009a, 2009b). Maar ook zonder nader onderzoek kan de jeugd-ggz zich bezinnen op maatregelen die de voorzieningen toegankelijker maken voor jongeren uit etnische herkomstgroepen waarbij nu sprake is van een ondervertegenwoordiging. Als daarnaast een adequate registratie van de etnische herkomst en sociaal-economische factoren van de clie¨nten wordt gerealiseerd, kan tevens het effect van de genomen maatregelen worden gemeten.
Literatuur Boon, A. E., & Colijn, S. (2001). Adolescents in residential psychiatric care: Treatment outcome, social support and cultural background. Den Haag: Pasmans. Boon, A. E., Haan, A. M. de, & Boer, S. B. B. de (2009a). Tien redenen om de etnische herkomst van clie¨nten in de ggz niet te registreren. (En nog meer argumenten om het wel te doen). Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 64, 736-746. Boon, A. E., Haan, A. M. de, & Boer, S. B. B. de (2009b). Registratie van etnische herkomst: antwoord. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 64, 957-959. Boon, A. E., Haan, A. M. de, & Boer, S. B. B. de (2009c). Haagse jeugd-ggzclie¨nten zijn geen etnische afspiegeling van de jeugd van de stad. Wat veroorzaakt de bias: sociaal economische status of etnische herkomst? (Ingediend.) Bovenkerk, F., & Yes¸ ilgo¨z, Y. (2003). Nieuwe strafrechtsproblemen in Nederland. In F. Bovenkerk, M. Komen & Y. Yes¸ ilgo¨z (red.), Multiculturaliteit in de strafrechtpleging (pp. 120-128). Den Haag: Boom. Brinkgreve, C., Onland, J. H., & de Swaan A. (1979). Sociologie van psychotherapie, dl. 1. De opkomst van het psychotherapeutisch bedrijf. Utrecht: Het Spectrum. Centraal Bureau voor de Statistiek (2008). StatLine (www.cbs.nl). Voorburg: cbs.
27
kind en adolescent | jaargang 31 (2010), nr. 1 | www.kindenadolescent.nl
Domburgh, L. (2009). Very young offenders. Characteristics of children and their environment in relation to (re)offending. (Dissertatie.) Amsterdam: Vrije Universiteit. ggz Nederland (2008). Culturele herkomst van clie¨nten in de ggz en verslavingszorg. Utrecht: ggz Nederland. Goldberg, D., & Huxley, P. (1980). Mental illness in the comunity: The pathway to psychiatric care. Londen: Tavistock. Gosden, N. P., Kramp, P., Gabrielsen, G., & Sestoft, D. (2003). Prevalence of mental disorders among 15-17year-old male adolescent remand prisoners in Denmark. Acta Psychiatrica Scandinavica, 107, 102-110. Hamerlynck, S. M. J. J., Doreleijers, Th. A. H., Vermeiren, R. R. J. M., & Cohen-Kettenis, P. T. (2009). Civielen strafrechtelijk geplaatste meisjes in justitie¨le jeugdinrichtingen. Psychiatrische stoornissen, traumatisering en psychosociale problemen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 51, 87-96. jaacap (2007). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with oppositional defiant disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 46, 126-141. Janssen, M. M. M., Verhulst, F. C., Bengi-Arslan, L., Erol, N., Salter, C. J., & Crijnen, A. A. M. (2004). Comparison of self-reported emotional and behavioral problems in Turkish immigrant, Dutch and Turkish adolescents. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39, 133-140. Jong, J. T. V. M. de, & Berg, M. van der (red.) (1996). Transculturele psychiatrie en psychotherapie: handboek voor hulpverlening en beleid. Lisse: Sweits & Zeitlinger. Knorth, E. J., & Eldering, L. (1998). Immigrant adolescents in residential group care and treatment settings: Research and experience in the Netherlands. Child and Youth Care Forum, 27, 237-258. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2006). Beleidsvisie GGZ. Den Haag: Ministerie van vws. Murad, S. D., Joung, I. M. A., Lenthe, F. J. van, Bengi-Arslan, L., & Crijnen, A. A. M. (2003). Predictors of selfreported problem behaviors in Turkish immigrants and Dutch adolescents in the Netherlands. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 44, 412-423. Reijneveld, S. A., Harland, P., Brugman, E., Verhulst, F. C., & Verloove-Vanhorick, S. P. (2005). Psychosocial problems among immigrant and non-immigrant children; Ethnicity plays a role in their occurrence and identification. European Child and Adolescent Psychiatry, 14, 145-152. Sociaal en Cultureel Planbureau (2005). Kinderen in Nederland. Den Haag: scp. Stevens, G. W. M. (2004). Mental health in Moroccan youth in the Netherlands. Rotterdam: Optima. Sytema, S., Gunther, N., Reelick, F., Drukker, M., Pijl, B., & Land, H. van ’t (2006). Verkenningen in de kinderen Jeugdpsychiatrie. Een bijdrage uit de psychiatrische casusregisters. Utrecht: Trimbos-instituut. Vollebergh, W. A. M. (2003). Gemiste kansen, Culturele diversiteit in de jeugdzorg. Kind en Adolescent, 24, 209-221. Vollebergh, W. A. M., Have, M. ten, Dekovic, M., Oosterwegel, A., Pels, T., Veenstra, R., Winter, A. de, Ormel, H., & Verhulst, F. (2005). Mental health in immigrant children in the Netherlands. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 40, 489-496. Zwirs, B. W. C., Burger, H., Schulpen, T. W. J., Wiznitzer, M., Fedder, H., & Buitelaar, J. K. (2007). Prevalence of psychiatric disorders among children of different ethnic origin. Journal of Abnormal Child Psychology, 35, 556-566.
28
