Bijlagen
Inhoud Bijlage 1 Overzicht Nederlandse musea Bijlage 2 Museumprofiel Gemeentemuseum Bijlage 3 Museumprofiel Centraal Museum Bijlage 4 Museumprofiel Rijksmuseum Bijlage 5 The Art of Fashion Bijlage 6 Gejaagd door de wind Bijlage 7 Stof tot nadenken Bijlage 8 Haute Couture/Voici Paris! Bijlage 9 Turning Talent into Business Bijlage 10 Amsterdam International Fashion Week & DOWNTOWN Bijlage 11 Arnhem Mode Biënnale Bijlage 12 Platform 21 Bijlage 13 Red Light Fashion Bijlage 14 Streetlab Bijlage 15 MoMu Bijlage 16 Tassenmuseum Hendrikje Bijlage 17 Beeld & Geluid Bijlage 18 Kunsthal Rotterdam Bijlage 19 Cijfers andere musea Bijlage 20 Bezoekersaantallen Nederlandse musea Bijlage 21 Hoe bereik je de onervaren museumbezoeker van boven de veertig? Bijlage 22 Onderzoek begeleidende tekstbordjes in musea Bijlage 23 Inhoud tentoonstellingen modemuseum Bijlage 24 Exploitatieberekeningen Nederlandse musea
4 32 34 36 37 38 39 40 41 42 44 45 46 47 48 51 53 54 55 56 57 58 59 63
Bijlage A Herkomst (buitenlandse) bezoekers 2008 Museum Boijmans van Beuningen 64 Bijlage B Profielen bezoekers 2008 Museum Boijmans van Beuningen 65 Bijlage C Bezoekers per maand 2006, 2007 en 2008 Museum Boijmans van Beuningen 66 Bijlage D Bezoekers per dag 2007 en 2008 Museum Boijmans van Beuningen 67 Bijlage E Betalende bezoekers 2006, 2007 en 2008 Museum Boijmans van Beuningen 68 Bijlage F Bezoekers Kunsthal 69 Bijlage G Samenstelling en aantal bezoekers Centraal Museum 71 Literatuurlijst
73
Inhoud
Bijlage 1 Overzicht Nederlandse musea Provincie Noord-Holland Aaalsmeer Abbekerk Alkmaar Amstelveen Amsterdam Bijlage 1
Historische Tuin Aalsmeer Het Regthuys Archeologisch Centrum C.W. Bruinvis Het Hollands Kaasmuseum Nationaal Biermuseum De Boom Nederlands Kachelmuseum Stedelijk Museum Alkmaar Museum Le Poilu Dutch Beatles Museum Grote Sint Laurenskerk Alkmaar Museum Jan van der Togt Cobra Museum voor Moderne Kunst Amstelveen Academisch Medisch Centrum Ajax-museum Allard Pierson Museum Amsterdams Historisch Museum Anne Frank Huis ARCAM Architectuurcentrum Amsterdam Artis Zoo Beurs van Berlage Bezoekerscentrum Amsterdamse Bos ‘De Molshoop’ Bijbels Museum Bijzondere Collecties Bilderdijk Museum De Appel De Burcht De Nieuwe Kerk De Oude Kerk Diamant Museum Amsterdam Electric Ladyland- the First Museum of Fluorescent Art Electrische Museumtramlijn Amsterdam Erotische Museum Filmmuseum Foam_Fotografiemuseum Amsterdam Gemeentemuseum Het Sterkenhuis Hash Marihuana Hemp Museum Heineken Experience Hermitage Amsterdam Hollandsche Schouwburg Hortus Botanicus Amsterdam Hortus Botanicus der Vrije Universiteit Huis Marseille - museum voor fotografie
1
Huis van Aristoteles Informatiecentrum De Zuiderkerk voor Ruimte Bouwen Wonen JHM Kindermuseum Joods Historisch Museum KattenKabinet Koffie- en Theemuseum Koninklijk Paleis te Amsterdam Madame Tussauds Amsterdam Max Euwe-Centrum Miniatuur museum voor hedendaagse kunst Molen van Sloten/Rembrandt op Zolder Multatuli Museum Museum Amstelkring Ons’ Lieve Heer op Solder Museum De Noord Museum Geelvinck Hinlopen Huis Museum Het Rembrandthuis Museum Het Schip/De Amsterdamse School Museum Van Loon Museum Vrolik Museum Willet-Holthuysen Museumwerf ‘t Kromhout Nationaal Brilmuseum - Brillenwinkel Nationaal Saet & Cruyt Museum Nederlands Instituut voor Mediakunst Montevideo/Time Based Arts Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover Olympic Experience Amsterdam Persmuseum Peter Stuyvesant Stichting Pianola Museum Pijpenkabinet & Smokiana Rijksmuseum Science Centre NEMO Sexmuseum Amsterdam “Venustempel” Stadsarchief Amsterdam Stedelijk Museum Amsterdam Stedelijk Museum Bureau Amsterdam Tassenmuseum Hendrikje Theatermuseum, TIN Theo Thijssen Museum Tropenmuseum Junior Tropenmuseum Universiteitsmuseum De Agnietenkapel Van Gogh Museum Verzetsmuseum Amsterdam Werkspoormuseum Woonbootmuseum Amsterdam Zoölogisch Museum Amsterdam Bijlage 1
Andijk Nationaal Saet & Cruyt Museum Bergen Gemeentemuseum Het Sterkenhuis Zeeaquarium Bergen aan Zee Museum Kranenburgh Bergen Beverwijk Museum Kennemerland Bloemendaal Thijsse’s Hof Breezand Museum Anna Paulowna Broek op LangedijkMuseum Broeker Veiling Callantsoog Museumboerderij Tante Jaantje Castricum Bezoekerscentrum De Hoep Cruquius Museum De Cruquius De Rijp Museum In ‘t Houten Huis Museum Jan Boon Den Helder Käthe Kruse Poppen - en Speelgoedmuseum Marinemuseum Fort Kijkduin Nationaal Reddingmuseum Dorus Rijkers Den Oever Het huis van de aarde Edam Edams Museum Gebouw De Prinsenhof Egmond aan Zee Museum Van Egmond Museum Prins Hendrik De Zeevaarder Egmond-Binnen Museum Abdij Van Egmond Enkhuizen Enkhuizer Almanak Museum Flessenscheepjes Museum Zuiderzeemuseum Heiligenbeeldenmuseum Haarlem ABC Architectuurcentrum Haarlem Archeologisch Museum Haarlem Corrie Ten Boomhuis Historisch Museum Haarlem NZH Vervoer Museum Natuur- en Milieucentrum Ter Kleef Stadskweektuin Schatkamer van de Kathedrale Basiliek St Bavo Spaarnestad Photo Teylers Museum Theo Swagemakers Museum De Hallen Frans Hals Museum Museum Enschedé Het Dolhuys Halfweg Stoomgemaal Halfweg Heerhugowaard Poldermuseum Den Huijgen Dijck Heiloo Oudheidkamer ‘De Oude Pastorij’ Hilversum Bijenschans Corversbos Museum Hilversum Historische verzameling Militair Geneeskundige Dienst Beeld en Geluid experience Bijlage 1
Pinetum Blijdenstein Hippolytushoef Museum Allerhande Wieringer Museum Jan Lont Hoofddorp Wilde Plantentuin De Heimanshof Historisch Museum Haarlemmermeer Hoogwoud Museumboerderij West Frisia Hoorn Oudheidkamer Nederlandse Kaap-Hoornvaarders Museum van de Twintigste Eeuw Museumstoomtram Hoorn-Medemblik Speelgoedmuseum De Kijkdoos Westfries Museum Affiche Museum Huizen Huizer Museum Het Schoutenhuis IJmuiden IJmuider Zee- en Havenmuseum ‘De Visserijschool’ Kolhorn De Turfschuur Ter Beziens Koog a/d Zaan Molenmuseum Landsmeer Bezoekerscentrum Ilperveld Grietje Tump Museum Laren Geologisch Museum Hofland Singer Laren Limmen Hortus Bulborum Loosdrecht Kasteel-Museum Sypesteyn Marken Marker Museum Medemblik Bakkerijmuseum De Oude Bakkerij Die Oudheytkamer tot Medenblick Kasteel Radboud Nederlands Stoommachinemuseum Mideenbeemster Agrarisch Museum Westerhem Museum Betje Wolff Monnickendam Museum De Speeltoren Muiden Muiderslot Naarden Comenius Museum Het Nederlands Vestingmuseum Nieuwe Niedorp Motoren- en ambachtenmuseum Ouderkerk a/d Amstel Gemeentelijk Historisch Museum Ouderkerk aan de Amstel Oodkarspel Regthuis Oudkarspel Overveen Duincentrum De Zandwaaier Petten De Dijk te Kijk Purmerend Purmerends Museum Santpoort Korenmolen De Zandhaas Ruïne van Brederode Schagen Automuseum Schagen Museumboerderij Vreeburg Regionaal Museum 1940-1945 Schagen e.o. Slag aan de Somme Schagerbroek Zijper Museum Bijlage 1
Schermerhorn Schoorl ‘s-Graveland Sint Pancras Spanbroek Texel Velsen Venhuizen Vogelenzang Volendam Weesp Westzaan Wieringerwaard Winkel Zaandam Zaandijk Zandvoort
Museummolen Schermerhorn Bezoekerscentrum Het Zandspoor Natuurmonumenten Bezoekerscentrum ‘s-Graveland Regionaal Natuurmuseum Westflinge Scheringa Museum voor Realisme Bezoekerscentrum Nationaal Park Duinen van Texel Schipbreuk- en Juttersmuseum Flora Cultuurhistorisch Museum Texel Ecomare, centrum voor wadden en Noordzee Luchtvaartmuseum Texel/Texel 1940-1945 Maritiem & Jutters Museum Oudheidkamer Den Burg Recreatie Noord-Holland Museum Beeckestijn Museum Møhlmann Bezoekerscentrum De Oranjekom Volendams Museum Gemeentemuseum Weesp Lettergieten 1983 Papiermolen De Schoolmeester Westzaanse Bodemvondsten Kok-Voogt Museum Het Polderhuis Nederlands Parfumflessenmuseum Museum Czaar Peterhuisje Het Noorderhuis Politiemuseum Zaandam Bakkerijmuseum In de Gecroonde Duyvekater Museum van het Nederlandse Uurwerk Museumwinkel Albert Heijn Oliemolen De Zoeker Zaans Museum Natuurmuseum E. Heimans Verfmolen De Kat Honig-Breethuis Zandvoorts Museum
Provincie Drenthe Anloo Pinetum Ter Borgh Assen Drents Museum Museum Regiment Stoottroepen Prins Bernhard Barger-Compascuum Veenpark De Wereld van Veen Beilen Oudheidkamer Beilen Borger Hunebedcentrum Coevorden Stedelijk Museum Drenthe’s Veste Dalen Museummolen ‘Jan Pol’ Stg Aold Daol’n Bijlage 1
Drouwen Expositieboerderij Versteend Leven Dwingeloo Planetron Eelde Klompenmuseum Gebr. Wietzes Museum voor Figuratieve Kunst, De Buitenplaats te Eelde Museum Vosbergen Eext Dorpsmuseum De Kluis Emmen Dierenpark Emmen Erica Industrieel Smalspoormuseum Exloo Museum Bebinghehoes Frederiksoord Museum “De Koloniehof” Klokkenmuseum Frederiksoord Gasselternijeveen Cartouche Scheepvaartmuseum Hoogeveen Museum de 5000 Morgen Hooghalen Herinneringscentrum Kamp Westerbork Meppel Drukkerijmuseum Meppel Kunsthuis Secretarie Nieuw-Buinen Keramisch Museum Goedewaagen Orvelte Orvelte Roden Havezate Mensinge Museum Kinderwereld Museumhuis Kunstpaviljoen Roderwolde Nederlands Graanmuseum; Olie- en Korenmolen Woldzigt Rolde Het Dorp van Bartje Ruinen Bezoekerscentrum De Schaapskooi Bezoekerscentrum Dwingelderveld Museumboerderij Pasmans Huus Ruinerwold Museumboerderij De Karstenhoeve Schoonebeek Zwaantje Hans Stokmanshof (museum- en zandstrooiboerderij) Schoonoord Openluchtmuseum ‘Ellert en Brammert’ Tweede Exloermond Restauratie Atelier De Poffer Veenhuizen Gevangenismuseum Veenhuizen Vledder Museum Hedendaagse Grafiek (Museums Vledder) Museum Valse Kunst (Museums Vledder) Miramar Zeemuseum Vries Kerkmuseum De Klokkengieterij Westerbork Museum van Papierknipkunst Westerbork Museum-herberg De Ar Zuidlaren Molenmuseum ‘De Wachter’ Zuidwolde Museumboerderij New Greenwich Village Cultuurhistorisch streek- en handkarrenmuseum De Wemme
Provincie Friesland Aldeboarn Allingawier Ameland
Aldheidskeamer Uldrik Bottema Timmermanswerkplaats Koren- en Mosterdmolen “De Verwachting” Bijlage 1
Anjum Appelscha Beers Birdaard Bolsward Buitenpost Burgum Damwoude Dokkum Drachten Earnewald Ee Franeker Gorredijk Harkema Harlingen Heerenveen Hindeloopen Jelsum Joure Kollum Kornwerderzand Leeuwarden Lemeer 10 Bijlage 1
Cultuur-Historischmuseum Landbouw-Juttersmuseum Natuurcentrum Ameland Reddingsmuseum Abraham Fock Korenmolen De Phenix Amelander Brandspuithuuske Molenmuseum, De Eendracht 1889 Culinair Historisch Kookmuseum De Vleer Tsjerke en Uniastate Bears Ruurd Wiersma Hûs It Gysbert Japicxhûs Museum/Tekstwinkel Oudheidkamer Bolsward Titus Brandsma Museum Botanische Tuin De Kruidhof Streekmuseum/Volkssterrenwacht Burgum De Sûkerei Natuurmuseum Dokkum Streekmuseum Het Admiraliteitshuis Museum Smallingerland Drachten Fries Landbouwmuseum It Kokelhûs fan Jan en Sjut Vlasbewerkings Museum it Braakhok Eisinga Planetarium Kaatsmuseum KNKB Museum Martena Streekmuseum Opsterlân Openluchtmuseum De Spitkeet Gemeentemuseum Het Hannemahuis Harlinger Aardewerk Museum Museum Belvédère Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum Museum Willem van Haren Het Eerste Friese Schaatsmuseum Hidde Nijland Museum Hindeloopen Dekema State Museum Joure Oudheidkamer mr. Andreae Kazemattenmuseum Kornwerderzand Fries Museum Natuurmuseum Fryslân Tresoar Frysk Histoarysk & Letterkundich Sintrum Museum de Grutterswinkel Pier Pander Museum Keramiekmuseum Princessehof Verzetsmuseum Friesland Aqua Zoo Friesland Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) Museum Lemster Fiifgea
Makkinga Marssum Moddergat Nij Beets Noardburgum Noordwolde Oudemirdum Raard Schiermonnikoog Sloten Sneek Surhuisterveen Terherne Terschelling Tijntje Veenklooster Vlieland Warten Wergea Wolvega Wommels Workum Zwaagwesteinde
Museum Oold Ark Heringa State/Popta Slot Museum ‘t Fiskershúske Openluchtmuseum It Damshûs Museumgemaal Sudergemaal Klompenmuseum Nationaal Vlechtmuseum Informatiecentrum Mar en Klif OerKa Irene Verbeek Museum Bezoekerscentrum Nationaal Park Schiermonnikoog Museum Stedhûs Sleat Fries Scheepvaart Museum; Sneker Oudheidkamer Het Nationaal Modelspoor Museum Munt- en Penningkabinet Spaar- en Voorschotbank Kameleondorp Terherne Centrum voor Natuur en Landschap/Natuurmuseum en Zeeaquarium Terschellingmuseum ‘t Behouden Huys Landbouwmuseum Het Hooivak Wrakkenmuseum Eerste Nederlands Opel Auto Museum Landbouwmuseum De Brink Fogelsangh-State Informatiecentrum ‘De Noordwester’ Museum Tromp’s Huys Reddingshuisje It Earmhûs en Oud Friese Greidboerderij Museum Ald Slot Oudheidkamer Weststellingwerf ‘t Kiekhuus Zuivelmuseum It Tsiispakhús Jopie Huisman Museum Museum voor Kerkelijke Kunst Museum Warkums Erfskip Oudheidkamer Dantumadeel
Provincie Gelderland Aalten Acqquoy Almen Ammerzoden Apeldoorn
Aaltense Musea Fort Asperen Klein Hulze Museum Oude Boekdrukkunst Kasteel Ammersoyen Apenheul Paleis Het Loo CODA Museum In de Zevende Hemel Nederlands Politie Museum Bijlage 1 11
Arnhem Historische Verzameling Regiment van Heutsz Arnhems Oorlogsmuseum 40-45 Bezoekerscentrum Sonsbeek Nederlands Openluchtmuseum Gemeentemusea Arnhem, Historisch Museum Museum Grenadiers en Jagers Museum Bronbeek Museum voor Moderne Kunst Arnhem Nederlands Wijnmuseum Arnhem Schatkamer St Walburgis-basiliek Het Nederlands Watermuseum Huis Zypendaal Asperen Museum Oud Asperen Het Nationaal Autominiatuur Museum/Minidome Barneveld Nederlands Pluimveemuseum Oude Ambachten & Speelgoed Museum Veluws Museum Nairac Beekbergen Veluwsche Stoomtrein Maatschappij Beek-Ubbergen Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap Beneden-Leeuwen Streekhistorisch Museum Tweestromenland Bennekom Kijk- en Luistermuseum Museum Tute Natura Berg en dal Afrika Museum Borculo Boerderij-museum De Lebbenbrugge Brandweer- en Stormrampmuseum Kristalmuseum Radiomuseum Bronkhorst Dickens Museum Brummen Speelgoemuseum Toy Gallery Buren Museum Buren en Oranje Museum der Koninklijke Marechaussee Culenmborg Museum Elisabeth Weeshuis De Groene Schuur De Steeg Kasteel Middachten Deelen Museum Vliegbasis Deelen Didam Gelders Schuttersmuseum Dinxperlo Grenslandmuseum Doesburg Doesburgsch Mosterd- en Azijnmuseum Museum de Maurits 1940-1945 Museum Fotografica Streekmuseum De Roode Tooren Museum-Boomgaard ‘t Olde Ras Doetinchem Openbaar Vervoermuseum Stadsmuseum Doetinchem Doornenburg Kasteel De Doornenburg Kasteel Doorwerth Museum Veluwezoom Museum voor Natuur- en Wildbeheer 12 Bijlage 1
Ede Historisch Museum Ede Historische Verzameling Luchtdoelartillerie Materieel Museum Verbindingsdienst Eefde Militair Historisch Museum De Veteraan 1935-1945 Eibergen Historisch Museum De Scheper Elburg A.Vogel Tuinen Museum Elburg Kruidentuin De Groene Kruidhof Nationaal Historisch Orgelmuseum Visafslag Elburg Vischpoort en Kazematten Museum Elburg Sjoel Elburg Elst Kerkmuseum Elst Epe Dierenpark Wissel Veluws Streekmuseum Hagedoorns Plaatse Erichem Betuws Fruitteelt Museum Erlecom Gelderse Smalspoor Museum Ermelo Gemeentelijke Oudheidkamer Ermelo Parkzicht GGZ Meerkanten Gelselaar Museumboerderij Erve Brooks Groenlo Museum Stoomhoutzagerij Nahuis Stadsmuseum Groenlo Groesbeek Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 Harderwijk Dolfinarium Stadsmuseum Harderwijk Harskamp Historische Verzameling Korps Nationale Reserve Infanterie Museum MUSEUM Schietkamp-Harskamp Hattem Voerman Museum Hattem Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land Anton Pieck Museum Hedel Historisch Museum Hedel Heerde Oudheidkamer Heerde Heerewaarden Bezoekerscentrum De Grote Rivieren Heilig Landstichting Museumpark Orientalis Hengelo Achterhoeks Museum 1940-1945 Hernen Kasteel Hernen Herveld Museumboerderij De Tip Hoenderloo Nederlands Elektriciteits- en Radio Museum Jachthuis St Hubertus Museonder/Nationale Park Hoge Veluwe Ondergronds Belevingsmuseum Hoog Soerden Bezoekerscentrum Wildpark Het Aardhuis Huissen Stadsmuseum Hof van Hessen Mea Vota/ Tuinbouwmuseum De Hofstèèj Keijenborg Museum De Klompenmaker Kerkdriel Driels Museum Klarenbeek Haardplatenmuseum Klarenbeek Bijlage 1 13
Laren Lent Lievelde Lochem Lunteren Malden Neede Nijkerk Nijmegen Nunspeet Ooldebroek Ommeren Oosterbeek Otterloo Overasselt Poederoijen Putten Rekken Rheden Rozendaal ‘s-Heerenberg Stroe ‘t Harde Tiel Vaassen Velp Vierhouten Vorchten 14 Bijlage 1
Korenmolen De Hoop Huis Verwolde Historische Tuin Lent en Omstreken Avog’s Crash Museum Openluchtmuseum Erve Kots Oranje Herdenkingsbordenmuseum Museum Oud-Lunteren Pinetum De Dennenhorst De Muse Accordeon en Harmonica Museum Verzameling Steenbakker ten Bokkel Huinink Stoomgemaal Hertog Reynout en Bezoekerscentrum Arkemheen Anatomisch Museum Nijmegen Grootmoeders Keukenmuseum Museum De Stratemakerstoren Museum Het Valkhof Museumbrouwerij en -Distilleerderij De Hemel Natuurmuseum Nijmegen Van ‘t Lindenhoutmuseum R-evolutie, Museum voor Modelvliegtuigen muZIEum, ervaringsmuseum over zien en niet-zien Nationaal Fietsmuseum Velorama Staatsbosbeheer Bezoekerscentrum Zandenbos Natuurhistorisch Museum Veluws Diorama Oudheidkamer Nunspeet Boerderijmuseum De Bovenstreek Heemkundig Museum Airborne Museum Hartenstein Geo Inn Bezoekerscentrum Het Nationale Park De Hoge Veluwe Kröller-Müller Museum Nederlands Tegelmuseum Agrarisch Museum De Garstkamp Slot Loevestein Landgoed Schovenhorst Historisch Museum De Tien Malen De Sfeer van Weleer Bezoekerscentrum Veluwezoom Kasteel / Park Rosendael Kasteel Huis Bergh Historische Verzameling Aan- en Afvoertroepen Museum Korps Rijdende Artillerie Nederlands Artillerie Museum Museum Sacrum Flipje en Streekmuseum Tiel Kasteel Cannenburch Gelders Geologisch Museum Museum Het Verscholen Dorp Poppenspe(e)lmuseum
Vorden Wageningen Warnsveld Wijchen Winssen Winterswijk Wolfheze Zaltbommel Zeddam Zelhem Zetten Zevenaar Zutphen
Pinetum De Belten Museum voor Heiligenbeelden Tuinen van de Wiersse Bijenhuis Expositie en Drachtplantentuin Botanische Tuinen Wageningen Universiteit De Dreijen en Belmonte Historisch Museum De Casteelse Poort World Soil Museum Museum Het Groot Graffel Museum voor Klederdracht & Oud Speelgoed Museum Kasteel Wijchen Museum de Kijkzolder Maas & Waals Museum 1939-1945 Het Gols-station Museum Freriks Historisch Museum Wolfheze Stadskasteel Zaltbommel Museumboerderij Gilde Koat Museum De Rosmolen De Grafelijke Torenmolen Museum Smedekinck Florence Nightingale Instituut Bijenland de Panoven Liemers Museum Peter Stuyvesant Stichting BAT Manufacturing Baksteen/dakpanmuseum De Panoven Grafisch Museum Zutphen Librije van de St Walburgiskerk Museum Henriette Polak Stedelijk Museum Zutphen ‘t Oude Kinderboek Museum Henriette Polak Stedelijk Museum Zutphen ‘t Oude Kinderboek
Provincie Groningen Adugard Sint Bernardushof Appingedam Museum Møhlmann Museum Stad Appingedam Bellingwolde Ambachtelijk Zadelmakerij Museum Streekmuseum De Oude Wolden Blijham Poppentheater & Museum Borgercompagnie Museum Lammert Boerma Bourtange De Baracquen; Museum voor Bourtanger Vestingvondsten Delfzijl Muzeeaquarium Delfzijl Eenrum Arboretum Notoarestoen Eenrum Abraham’s Mosterdmakerij Bijlage 1 15
Ezinge Groningen Haren Heiligerlee Houwerzijl Leek Leens Loppersum Lutjegast Middelstum Muntendam Niebert Nieuwe Pekela Nieuweschans Nieuwolda Noordbroek Noordhorn Nuis Onstwelde Oostwold Oudeschans Pieterburen Sappemeer Slochteren Stadskanaal Ter Apel Uithuizen 16 Bijlage 1
Kaarsenmakerij Wilhelmus Museum Wierdenland Grafisch Museum Groningen Groninger Museum Historische Collectie UMCG Noordelijk Scheepvaartmuseum en Niemeyer Tabaksmuseum Universiteitsmuseum Groningen Het Nederlands Stripmuseum Groningen Hortus Haren Museum “Slag bij Heiligerlee” Klokkengieterijmuseum De Theefabriek Het Joodse Schooltje Nationaal Rijtuigmuseum Borg Verhildersum Noord-Ned. Spoor- en Tramweg verzameling Abel Tasman Kabinet Museumbakkerij Mendels Natuur/Milieucentrum de Heemtuin Schilders en Bakkerij Museum ‘t Steenhuus Kapiteinshuis Pekela Vestingmuseum Het Kinderwagenmuseum Museumgemaal De Hoogte Aardewerkmuseum Petrus Regout Nederlands Strijkijzer-Museum Kijktuin en Galerie `NUMERO 16’ Koren en Pelmolen De Noordstar De Hobbyzolder Kostuummuseum / Galerie De Gouden Leeuw ‘t Rieuw Slaait’nhoes Radio- en Speelgoed Museum De Siersteen Vestingmuseum Oudeschans Domies Toen/Botanische Tuin Koffie- en Winkelmuseum Groninger Schaatsmuseum Boerderij Museum Duurswold Fraeylemaborg Politiepettenmuseum Museum Musica Museumspoorlijn S.T.A.R. Streekhistorisch Centrum Stadskanaal Klooster Ter Apel Kantmuseum Museum Menkemaborg Museum 1939-1945
Uithuizermeeden Veendam Warffum Wedde Westeremden Wildervank Winschoten Winsum Zoutkamp Zuidhorn
Het Behouden Blik Afd Nuttige en Fraaie Handwerken Museum Het Hoogeland & Willem de Merode kamer Veenkoloniaal Museum Alida’s Kleine Wereldje Openluchtmuseum Het Hoogeland Museum voor Naaldkunst Expositieruimte de Weem Porselein Dierenpark Museum Stoomgemaal Noordelijk Bus Museum Kinderboek-Cultuurbezit Rijwiel- en Bromfietsmuseum Visserijmuseum Zoutkamp Museum De Verzamelaar
Provincie Limburg Arcen Kasteeltuinen Arcen Asselt Folkloristisch Museum Beek Heemkunde Museum Beek Blitterwijck Expositie 40-45 Cadier en Keer Afrikacentrum Wijnmuseum Maastricht Dieteren Merklappenmuseum Eind Limburgs Openluchtmuseum Eynderhoof Eelsloo Streekmuseum Schippersbeurs Gennep Museum het Petershuis Religieus Museum Kijk-Je Kerk-Kunst Haelen Informatiecentrum St Ursulamolen Streekmuseum Leudal Heerlen Bezoekerscentrum Brunssummerheide Stadsgalerij Heerlen eXplorion - science center Thermenmuseum Schunk Glaspaleis Hlden Streekmuseum ‘t Land van Peel en Maas Herkenbosch Bezoekerscentrum De Meinweg Hoensbrowk Kasteel Hoensbroek Horst Koperslagersmuseum P. van der Beele Schatkamer St Lambertuskerk De Kantfabriek Kerkrade Botanische Tuin Discovery Center Continium Maasbracht Maas- en Scheepvaartmuseum Maasbree De Brede Bijlage 1 17
Maastricht Bonnefantenmuseum Helpoort Museum de Historischedrukkerij en de Glaser Collectie Museum aan het Vrijthof Museumkelder Derlon Natuurhistorisch Museum Maastricht Schatkamer Basiliek van Sint Servaas Schatkamer Onze Lieve Vrouwebasiliek Sint-Pieters museum op de Lichtenberg Marres Centrum voor contemporaine cultuur NAiM/Bureau Europa Voormalig Stoombierbrouwerij “De Keijzer M.A. Bosch” Meerssen Natuurhistorisch Museum en Heemkunde Centrum Melderslo De Locht, Nationaal Asperge- en Champignonmuseum Ospel Bezoekerscentrum Mijl op Zeven Roermond Stedelijk Museum Roermond Schin op Geul Kasteeltuin Oud Valkenburg Simpelveld Zuid Limburgse Stoomtrein Maatschappij Sint Odilienbeek Roerstreekmuseum Sittard Museum Het Domein Stevensweert Streekmuseum Stevensweert/Ohé en Laak Steyl Botanische Tuin Jochum-Hof Missiemuseum Steyl Susterem Schatkamer van de Heilige Amelbergakerk ‘t Stift Tegelen Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen Thorn Gemeentemuseum Het Land van Thorn Museum Abdijkerk Vaals Museum Vaals De Kopermoelen Valkenburg Nationaal Smalspoormuseum - Stoomtrein Valkenburgse Meer Valkenburg aan de Geul Gemeentegrot Valkenburg Kasteelruïne & Fluweelengrot Valkenburg Romeinse KataKomben Steenkolenmijn Daalhemergroeve Valkenburg Museum Land van Valkenburg Venlo Limburgs Museum Museum Van Bommel van Dam Venray Odapark Geschied- en Oudheidkundig Museum ‘t Freulekeshuus Vlodrop Gitstappermolen Weert Gemeentemuseum De Tiendschuur Museum voor Religieuze Kunst Jacob van Horne Natuur- en Milieucentrum De IJzeren Man
18 Bijlage 1
Provincie Noord-Brabant Aarle-Rixtel Heemkamer Barthold van Heessel Streekmuseum ‘t Pumpke Alphen Oudheidkundig Streekmuseum Asten Beiaard- en Natuurmuseum Asten Bakel Streekmuseum “De Tolbrug” Beek en Donk ‘t Oude Raadhuis Beers Nationaal Veeteelt Museum Bergelijk Eicha Museum, Archeologisch Museum voor de Brabantse Kempen Bergen op Zoom Het Markiezenhof In Den Scherminckel Best Museum Bevrijdende Vleugels Bladel Heemkamer Pladella Villa Boekel Kachelmuseum De Drie Kronen Museum “De Kluis” Boschenhoofd Vliegend Museum Seppe Boxmeer Kasteelmuseum Boxmeer Boxtel Stg De Kleine Aarde Gaudete Museum voor Volksdevotie Historisch Museum Piet Dorenbosch Oertijdmuseum Wasch- en Strijkmuseum Brede Bierreclamemuseum Breda Breda’s Museum Graphic Design Museum Generaal Maczek Museum Museum Oorlog en Vrede Breda’s Begijnhof Museum Poppen en Poppenhuismuseum ‘t Duvelke Bundel Museum Jan Corver, museum voor het radiozendamateurisme Cuijk Museum Ceuclum Deurne Museum De Wieger Dongen Dongha Museum Drimmelen Biesbosch Bezoekerscentrum Eersel Streekmuseum De Acht Zaligheden Eindhoven DAF Museum Milieu Educatie Centrum Museum Kempenland Philips Gloeilampenfabriekje Anno 1891 Historisch Openluchtmuseum Van Abbemuseum Ton Smits Huis Centrum Kunstlicht in de Kunst 5MM Inkijkmuseum De Verdwenen Dorpen Etten-Leur Drukkerijmuseum Heemkundig Streekmuseum Jan uten Houte Bijlage 1 19
Land- en Tuinbouwmuseum Fijnaart Museum + Galerie Van Lien Geertuidenbeek Museum De Roos Geldrop Kasteel Geldrop Weverijmuseum Gemert Boerenbondsmuseum Gemert Gewande Museumgemaal Caners Gilze Dé wascht en strèkt Goirle Heemerf De Schutsboom Grave Graafs Museum Handel ‘t Museumke Heesch Heemschuur Maasland Heeswijk-Duinther Kasteel Heeswijk Meierijsche Museumboerderij Heeze Kasteel Heeze Helmond Jan Vissermuseum, museum voor de landbouw Gemeentemuseum Helmond Heusden Het Gouverneurshuis Hilvarenbeek Museum De Dorpsdokter Museumbrouwerij De Roos Nationaal Likeur- en Frisdrankenmuseum Isidorus Jonkers Safaripark Beekse Bergen Hoeven Quasar, het heelal dichtbij Huijbergen Wilhelmietenmuseum Klundert Nationaal Vlasserij-Suikermuseum Kruiland De Holle Roffel Ambachts- en Gereedschappenmuseum Leimpde Dorpsmuseum De Kleuskes Lieshout Poppenmuseum Nostalgie Luykesgestel Kempisch Bakkerijmuseum De Grenswachter Megen Het Oude Raadhuis Nieuw-Vossemeer A.M. de Jongmuseum Nistelrode Bezoekerscentrum Slabroek Nuenen Van Gogh Documentatiecentrum Oirschot De Vier Quartieren Museum Brigande en Garde Prinses Irene Museum Kruysenhuis Oisterwijk Bezoekerscentrum Oisterwijk Oosterhout Bakkerijmuseum Brabants Museum Oud Oosterhout Speelgoedmuseum ‘Op Stelten’ Oss Museum Jan Cunen Ossendrecht Streekheemmuseum Den Aanwas Ouddorp Ouddorps Raad- en Polderhuis RTM Ouddorp Oudenbosch Arboretum Oudenbosch Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum Nederlands Zouavenmuseum Oud-Gastel Dorpsmuseum In de Drie Snoeken 20 Bijlage 1
Educatieve Boerderij en Zijdemuseum De Schans Overloon Liberty Park Zoo Parc Overloon Raamsdonksveen Louwman Collection- Het Nationaal Automobielmuseum Ravestein Museum voor vlakglas- en emaillekunst Roosendaal Museum Tongerlohuys Sschijndel Museum Jan Heestershuis ‘s-Hertogenbosch Archeologisch en Paleontologisch Museum Hertogsgemaal SM’s Stedelijk Museum ‘s Hertogenbosch Museum voor hedendaagse kunst en vormgeving Kapucijnenmuseum Museum Slager Noordbrabants Museum Oeteldonks Gemintemuzejum Sint Jansmuseum ‘De Bouwloods’ Zwanenbroedershuis Kunstlocatie Würth Sint-Michielsgestel Oudheidkundig Museum Sint-Oedenrode Smederijmuseum H.J. van de Kamp Jukebox Museum Museum Kasteel Henkenshage Mutsen- en Poffermuseum Sint-Paulusgasthuis Someren Museum voor Vluchtsimulatie Stellendam Restaurant en Expo Haringvliet Sterksel Peter van den Braken Centrum Tilburg De Pont museum voor hedendaagse kunst Dierenpark Reptielenhuis De Oliemeulen Muzima (Muziekinstrumentenmakersmuseum) Audax Textielmuseum Tilburg Scryption (Museum voor schriftelijke communicatie) Natuurmuseum Brabant Uden Museum voor Religieuze Kunst Ulvenhout Heemkundemuseum Paulus van Daesdonck Valkenswaard Valkerij en Sigarenmakerij Museum Nederlands Steendrukmuseum Valkenswaard Veldhoven Museum ‘t Oude Slot Volkel Traditiekamer Typhoon Vught Geniemuseum Nationaal Monument Kamp Vught Vughts Historisch Museum Waalre Het Waalres Museum Waalwijk Nederlands Leder en Schoenen Museum Werkendam Biesbosch Museum Wintelre Ons Museum Woudrichem Visserij- en Cultuurhistorisch Museum Wouw Grafisch Museum In den Groenen Zonck Wouse Plantage Brandweermuseum Wouwse Plantage Zevenberg Oudheidkamer Willem van Strijen Bijlage 1 21
Zundert Vincent van GoghHuis
Provincie Overijssel Almelo Ambt Delden Barkburg Blokzijl Borne De Lutte Dedemsvaart Delden Den Ham Denekamp Deventer Diepenheim Enschede Enter Genemuiden Giethoorn Glanerburg Goor Gramsbergen Haaksbergen Hardenberg Hasselt 22 Bijlage 1
Bakkerijmuseum De Meelzolder/Bolletje Winkel en Koffieschenkerij Stadsmuseum Almelo Stadsboerderij Het Wevershuisje Museumboerderij Wendezoele Twickel Tuinen Natuurinformatie Centrum De Wheem Het Gildenhuys Bussemakerhuis Regio Twente, Arboretum Poort-Bulten Streekmuseum De Kalkovens Dedemsvaart Tuinen Mien Ruys Zoutmuseum Delden Middendorpshuis Huis Singraven Museum Huize Keizer Museum Natura Docet Historisch Museum Deventer Speelgoedmuseum Deventer Kunstvereniging Diepenheim Landbouwmuseum Erve Niehof Museum TwentseWelle Pinetum De Horstlanden Rijksmuseum Twenthe Koetshuis Hof Espelo Klompenmuseum ‘t Schöpke Oudheidkamer Buisjan Zompen Museum Tapijtmuseum Stedelijke Oudheidkamer Genemuiden Stoomgemaal Mastenbroek Auto-en vervoersmuseum Histo-Mobil De Oude Aarde Gloria Maris Schelpengalerie In Den Coop’ren Duikhelm Museumboerderij ‘t Olde Maat Uus Zandloper Museum Glanerbrug Klompenmuseum Goor Goors Historisch Museum Historisch-Cultureel Infocentrum Vechtdal Museum Buurt Spoorweg Historiekamer Hardenberg Museum Huize Nijenstede Het Oude Stadhuis
Heino Hellendoorn Hengelo Holten IIsselmuiden Kampen Lattrop Losser Luttenberg Markelo Nieuwleussen Nijverdal Oldenzaal Olst Ommen Ootmarsen Ossenzijl Paasloo Raalte Rijssen Sint Jansklooster Slagharen Staphorst Steenwijk
Bezoekerscentrum West Salland Oude Maalderij Museum De Fundatie/Kasteel Het Nijenhuis Gerrit Valk’s Bakkerij- en IJsmuseum Dorpsmuseum De Valkhof Museumboerderij Erve Hofman D’Oale Smederië Historisch Museum Hengelo Techniekmuseum HEIM Historisch Archief van Oad Reizen Natuurdiorama Holterberg Oudheidkamer Hoolt’n Waschmuseum IJsselmuiden De Nieuwe Toren Frans Walkate Archief/SNS Bank Gemeentelijke Expositieruimte Kampen Kamper Tabaksmuseum Schepenzaal en Oranje-Galerij Stedelijk Museum Kampen Ikonenmuseum Kampen Cosmos Ontdekcentrum Collectie Anderson Martinustoren Sallands Landbouwmuseum de Laarman Museumboerderij de Zwemkolk Eungs Schöppe Museum Palthehof Bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug Historisch Museum Het Palthe Huis Sint Plechelmusbasiliek en Schatkamer Geologisch Streekmuseum De IJsselvallei Nationaal Tinnen Figuren Museum Natuurinformatiecentrum Ommen Streekmuseum Ommen Museum Ton Schulten Onderwijsmuseum Educatorium Openluchtmuseum Ootmarsum Het Land van Heeren en Boeren Museum Het Drostenhuis Stg Mulder-vanEerde Natuuractiviteitencentrum De Weerribben Museumboerderij Amerikaans Motorfiets Museum Oudheidkamer Boerderij Strunk Rijssens Museum Internationaal Brandweermuseum Rijssen Bezoekerscentrum De Wieden Museum Het Oale Meestershuus Gemeentelijke Museumboerderij Staphorst Kermis- en Circusmuseum Steenwijk Stadsmuseum Steenwijk Bijlage 1 23
Vasse Vriezenveen Wierden Wijhe Zwartsluis Zwolle
Natuur-Informatiecentrum Molen van Frans Fini’s Hoeve Historisch Museum Vriezenveen Veenmuseum Het Vriezenveense Veld Museum Striek(w)ieze(r) Oudheidkamer IJsselstreek Schoonewelle, Centrum Natuur en Ambacht Ecodrome Zwolle Het Vrouwenhuis Machinemuseum Schepenzaal Stadhuis Stedelijk Museum Zwolle Museum de Fundatie/Paleis aan de Blijmarkt
Provincie Utrecht Amerongen Amersfoort Baarn Bunnik Doorn Driebergen Eemnses Haarzuilens IJsselstein Kamerik Lopik Maarsbergen Maarssen Maartensdijk 24 Bijlage 1
Amerongs Historisch Museum/ Tabaksmuseum Kasteel Amerongen Armando Museum DierenPark Amersfoort Nederlands Culinair Museum Mondriaanhuis Museum Flehite; Mannenzaal Sint Pieters- en Bloklands Gasthuis Museum Jacobs van den Hof Museum Nederlandse Cavalerie Verpleegkundig Historisch Bezit Vindselmuseum ‘In Natura’ Kunsthal KAdE Kasteel Groeneveld Oudheidkamer Baarn Historische Kring Baerne Landhuis Oud-Amelisweerd Von Gimborn Arboretum Huis Doorn Oudheidkamer Doorn Museum ‘t Schilderhuis Oudheidkamer Eemnes Kasteel De Haar Kasteeltoren IJsselstein Stadsmuseum IJsselstein Archeologie-Zolder Bezoekerscentrum Oortjespad Natuurmuseum De Wielewaal Kaas- en Botermuseum De Weistaar Museum Valkenheide Museum Maarssen Nederlands Drogisterij Museum De Oude Tweewieler
Montfoort Art & Velvet Gallery De Stierestal Nieuwegein Historisch Museum Warsenhoeck Oudheidskamer Vreeswijk Oudwater Heksenwaag Touwmuseum De Baanschuur Oud-Zuilen Slot Zuylen Renswoude Oudheidkamer van de Historische Vereniging Renswoude Rhenen Gemeentemuseum Het Rondeel Ouwehands Dierenpark Schalkwijk Dorpsmuseum Dijkmagazijn ‘De Heul’ Soest Museum Oud Soest Soesterberg Historische Verzameling Intendance Militaire Luchtvaart Museum Spakenburg Klederdracht & Visserijmuseum Spakenburgs Museum ‘t Vurhuus en Haringrokerij Utrecht Universiteitsmuseum Utrecht Poppenhuis Carmen Dick Bruna Huis Centraal Museum Utrecht AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst Anatomisch Museum Utrecht Botanische Tuinen Universiteit Utrecht Centraal Museum Domtoren Museum Maluku Museum Catharijneconvent Museum voor het Kruideniersbedrijf Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement Spoorwegmuseum Nederlands Waterleidingmuseum Rietveld Schröderhuis Volksbuurtmuseum Wijk C Museum Sterrenwacht Sonnenborgh Geldmuseum Veenendaal Historisch Museum Het Kleine Veenloo Vingerhoedmuseum Vianen Stedelijk Museum Vianen Vinkeveen Museum De Ronde Venen Wijk bij Duurstede Museum Dorestad Woerden Stadsmuseum Woerden Zeist Het Slot Zeist
Provincie Flevoland Almere Lelystad
Museum De Paviljoens Bataviawerf Lelystad Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome Nieuw Land Bijlage 1 25
Nagele Schokland Urk Zeewolde
Museum Nagele Museum Schokland Cultuurhistorisch Museum Het Oude Raadhuis De Verbeelding, Kunst, Landschap Natuur
Provincie Zeeland Aardenrbug Gemeentelijk Archeologisch Museum Arnemuiden Flying Gyrocopter and Old Aircraft Museum Oudheidkundig Museum Axel Streekmuseum Het Land van Axel Breskens Visserijmuseum Breskens Brouwershaven Brouws Museum Bruinisse Oudheidkamer Bruinisse De Brusea, Visserijmuseum Burgh-Haamstede Museum De Burghse Schoole Domburg Marie Tak van Poortvliet Museum Dreischor Goemanszorg Streek- en Landbouwmuseum Emmadorp Bezoekerscentrum Saeftinghe Goes Historisch Museum De Bevelanden Stoomtrein Goes-Borsele Grijpskerke Imkerij Poppendamme Groede Museumformule “Het Vlaemsche Erfgoed” Heinkenszand Zeeuwse Schaapskudde Hoedekenskerke ‘t Wienkeltje van Wullempje Hulst Museum De Vier Ambachten IJzendijke Het Bolwerk Kapelle Fruitteeltmuseum Kapelle Meliskerke Zijdemuseum Middelburg Zeeuws Archief Zeeuws Museum De Kabinetten van De Vleeshal De Glazenkast De Vleeshal Nisee Het Trekkermuseum Ooskapelle Terra Maris Oouwerkerk Watersnoodmuseum Renesse Blikmuseum De Blikvanger Retranchement Bezoekerscentrum ‘t Zwin Ritthem Fort Rammekens Sas van Gent Industrieel Museum Heemkundige Kring Sas van Gent Sint Anna ter Muiden Streeklandbouwmuseum Agrimuda Sint Annaland Streekmuseum De Meestoof Sluis Oudheidkundige Verzameling Belfort Sluis Terneuzen Schoolmuseum Schooltijd Veere Stadhuismuseum De Vierschaar 26 Bijlage 1
Vlissingen Vrouwenpolder Westdorpe Westkapelle Yerseke Zaamslag Zierikzee
Museum De Schotse Huizen Zeeuws maritiem muZEEum Vlissingen Reptielenzoo Iguana Deltapark Neeltje Jans Museum “Oud Westdorpe” Polderhuis Dijk- en Oorlogsmuseum Oosterschelde Museum Schelpenmuseum Burgerweeshuis Maritiem Museum Zierikzee Stadhuismuseum Zierikzee Museumhaven Zeeland
Provincie Zuid-Holland Alphen a/d Rijn Bleiwijk Bodegraven Boskoop Brielee Capelle a/d IJssel De Lier Delft Den Haag
Archeon - Themapark voor levende geschiedenis Historisch Museum Bleiswijk Kaasmuseum Bodegraven Boomkwekerij Museum Historisch Museum Den Briel Dief- en Duifhuisje Historisch Museum Tekno Museum Museum De Timmerwerf Vermeer Centrum Delft Botanische Tuin TU Delft Gereedschap Museum Mensert Legermuseum Medisch Farmaceutisch Museum De Griffioen Mineralogisch-Geologisch Museum Museum Lambert van Meerten Museum Nusantara Museum Paul Tétar van Elven Natuur- en milieucentrum De Papaver Stedelijk Museum Het Prinsenhof Studieverzameling Elektrotechniek Techniek Museum Delft Stedelijk Museum Ypenburg (SMY) Museum Meermanno | Huis van het boek Gemak Bezoekerscentrum Binnenhof Cultureel Maçonniek Centrum Prins Frederik Galerij Prins Willem V Gemeentemuseum Den Haag Haags Historisch Museum Haags Openbaar Vervoer Museum Het Loosduins Museum De Korenschuur Bijlage 1 27
Letterkundig Museum/Kinderboekenmuseum Letterkundig Museum Louis Couperus Museum Miniatuurstad Madurodam Mauritshuis Museon Museum Bredius Museum De Gevangenpoort Museum van het Ambacht Museum voor Communicatie Omniversum Panorama Mesdag Scoutingmuseum Haagse Randstad ‘Reizend Museum’ Yi Jun Peace Museum GEM Museum Mesdag Escher in het Paleis Fotomuseum Den Haag Haags Gemeentearchief Dordrecht Biesboschcentrum Dordrecht Dordrechts Museum Museum 1940-1945, regio Dordrecht Simon van Gijn, Museum aan huis Nationaal Landschapskundig Museum en Documentatiecentrum ‘Telluris’ Naaimachinemuseum Dordrecht Giessenburg Het Reghthuys Goedereede Torenmuseum Gprinchem Gorcums Museum Gouda Kaas- en Ambachtenmuseum Nationaal Farmaceutisch Museum De Moriaan MuseumgoudA St Janskerk De Goudse Glazen Verzetsmuseum Zuid-Holland Goudriaan Museum Ianchelevici Goudswaar Het Oude Gemeentehuis Haatdrecht Poldermuseum Gemaal De Hooge Boezem Museum Bisdom Van Vliet Hardinxveld-Giessendam Museum De Koperen Knop Hazerswoude Historisch Museum Hazerswoude Heinenoord Streekmuseum Hoeksche Waard Hellevoetsluis Droogdok Jan Blanken Museum Gesigt van ‘t Dok Nationaal Brandweermuseum Oudheidkamer Hellevoetsluis Lichtschip 12 Noord Hinder Hillegom Den Hartogh Ford Museum Hoek van Holland Nederlands Kustverdedigingsmuseum 28 Bijlage 1
Honselersdijk Westlands Museum voor Streek- en Tuinbouwhistorie Katwijk aan Zee Katwijks Museum Klaaswaal Pin Art Gallery (Speldjesmuseum) Koudekerk Oudheidkamer Krimpen a/d IJssel Streekmuseum voor de Krimpenerwaard Leerdam Familie Vrouwenhofje/Hofje Van Aerden Nationaal Glasmuseum Nederlands Bridgemuseum De Blauwe Deel Museum het Oude Raadhuis Leiden Academisch Historisch Museum Anatomisch Museum Leiden Hortus Botanicus Leiden Museum Boerhaave Naturalis - Nationaal Natuurhistorisch Museum Pieterskerk Leiden Rijksmuseum van Oudheden Museum Volkenkunde Molenmuseum De Valk Stedelijk Museum De Lakenhal Wagenmakersmuseum Leiden SieboldHuis Leiderdorp Leiderdorps Museum Lexmond Racemotormuseum Lexmond Lisse Museum De Zwarte Tulp ‘t Huys Dever Maasland Museum De Schilpen Maassluis Gemeentemuseum Maassluis Nationaal Sleepvaart Museum Noordwijk Jan Verwey Natuurcentrum Museum Noordwijk Space Expo Oegstgeest CORPUS reis door de mens Oostvoorne Oldtimermuseum De Rijke Ruïne van de Burcht Oud-Beijerland Het Oude Raadhuis Papendrecht Museum Dorpsbehoud Papendrecht Puttershoek Poldermuseum Reeuwijk Streekmuseum Oudheidkamer Reeuwijk Ridderkerk Oudheidkamer Infocentrum Ridderkerk Planetarium Museum Johannes Post school Rijsburg Museum Oud-Rijnsburg Het Spinozahuis Rijswijk Museum Rijswijk Het Tollenshuis Rochanje Bezoekerscentrum Tenellaplas Museum in den Halven Maen Rotterdam Gemeentearchief Rotterdam Museum voor Keramiek Pablo Rueda Lara Bijlage 1 29
Rozenburg Scheveningen Schiedam Sschipluiden Schoonhoven ‘s-Gravendeel 30 Bijlage 1
Trompenburg Tuinen & Arboretum Atlas Van Stolk Chabot Museum Historisch Museum Rotterdam - De Dubbelde Palmboom Diergaarde Blijdorp; Rotterdam Zoo Historisch Museum Rotterdam - Het Schielandshuis Het Zakkendragershuisje Home of History Kunsthal Rotterdam Mariniersmuseum Maritiem Museum Rotterdam Museum Boijmans Van Beuningen Museum Hillesluis Museum Oud Overschie Museum Stoomdepot Nationaal Onderwijsmuseum Natuurhistorisch Museum Rotterdam Nederlands Architectuurinstituut (NAi) Nederlands Economisch Penningkabinet Nederlands Fotomuseum OorlogsVerzetsMuseum Rotterdam Openbaar Vervoer Museum Openlucht Binnenvaartmuseum Rotterdamsch Trammuseum Scoutingmuseum De Ducdalf Toy-Toy Museum Wereldmuseum Rotterdam Witte de With Villa Zebra Belasting & Douane Museum Rotterdams Radio Museum Scheepswerf De Delft Het Havenmuseum Oudheidkamer Rozenburg Beelden aan Zee Muzee Scheveningen Museumschip Ex- Hr. Ms. Mercuur SEA LIFE Scheveningen Jenevermuseum Museummolen De Nieuwe Palmboom Nationaal Coöperatie Museum Nederlands museum voor Glas en Glastechniek Stedelijk Museum Schiedam Museum Het Tramstation Museum Kan/Schellink Nederlands Goud-, Zilver- en Klokkenmuseum Schoonhovens Edelambachthuys Oranjemuseum
‘s-Gravenzande Sliedrecht Sommelsdijk Stein Strijen Ter Aar Vlaardingen Voorburg Voorhout Voorschoten Wassenaar Westvoorne Wijngaarden Woubrugge Zoetermeer Zoeterqoude Zwijndrecht
Bezoekerscentrum d’Oude Koestal Nationaal Baggermuseum Sliedrechts Museum Streekmuseum Goeree-Overflakkee Archeologie Museum Stein Museum Land van Strijen Historisch Museum Ter Aar Muziekinformatie- en documentatiecentrum Ton Stolk Streekmuseum Jan Anderson Visserijmuseum & Vlaardings Museum Huygens Museum Hofwijck Museum Swaensteyn Ruïne van Teijlingen Historisch Museum Voorschoten Kasteel Duivenvoorde Brandweermuseum Wassenaar Oudheidkamer Wassenaar Openluchtmuseum “De Duinhuisjes” Historisch Museum Het Voorhuis Gemeentemuseum O.C. van Hemessen Stadsmuseum Zoetermeer De Bommelzolder Oudheidkamer de Vergulde Swaen
1 http://www.museum.nl/ (Datum van raadpleging: 27 september 2009).
Bijlage 1 31
Bijlage 2 Museumprofiel Gemeentemuseum Stichting Gemeentemuseum Den Haag is een overkoepelende organisatie voor het Gemeentemuseum, het Fotomuseum Den Haag en het GEM, museum voor actuele kunst.1 De modecollectie van het Gemeentemuseum vindt haar oorsprong in het Kostuummuseum. Door gebrek aan ruimte en budget verhuisde in 1985 het toenmalige Nederlands Kostuummuseum naar het Haags Gemeentemuseum. De collectie van het Kostuummuseum vormde de zesde kerncollectie van het Gemeentemuseummuseum. De toenmalige museumdirecteur drs. Van Velzen wilde het museum laten uitgroeien tot een waar modemuseum. De modecollectie werd permanent opgesteld in een galerij. Het uitgangspunt was de confrontatie tussen mode en kostuums uit heden en verleden. Tot die tijd werden vaste collecties en tijdelijke tentoonstellingen voornamelijk opgezet vanuit de overeenkomsten tussen verschillende periodes en stijlen. Dit vernieuwende uitgangspunt resulteert in de semipermanente tentoonstelling: Het Teken van de Mode. Deze opstelling werd onderverdeeld in dertien thema’s van sociaal-culturele of sociaal psychologische aard.2 Doordat in deze galerij de stukken werden opgesteld in vitrines was er sprake van een statische inrichting.3 Maarten Spruyt is echter geen voorstander van het opstellen in vitrines: ‘Je moet uitkijken met een vaste modetentoonstelling. In Den Haag is dat niet heel goed gebeurd. Daar was een mode gedeelte in de kelder. De stukken werden in glazen vitrines tentoongesteld maar dat was meer een soort grafkelder. Daar ging alles een beetje in dood.’ In 1999 is het museum verzelfstandigd en overgegaan in een stichting. Het museum kreeg een organisatie die was opgedeeld in vier sectoren: Collecties, Tentoonstellingen, Communicatie en Bedrijfsvoering.4 De daarop volgende directeur van het Gemeentemuseum Den Haag, Wim van Krimpen, zag mode als een lastig onderdeel van de collectie. Gevolg hiervan is dat de kostbare kostuumcollectie in de loop der jaren flink uitgedund is. Van Krimpen zag mode niet als kunst: ‘Dit is een kunstmuseum en je moet niet van alles kunst of toegepaste kunst willen maken.’1 In 2004 is de kostuumkelder van het Gemeentemuseum opgeheven en ‘zwerft’ de modecollectie door de verschillende zalen van het hoofdgebouw.3 Tegenwoordig wordt er één keer per jaar een modetentoonstelling opgesteld met uiteenlopende thema’s. De huidige modecollectie van het Gemeentemuseum bevat zowel historische stukken als hedendaagse ontwerpen. Naast een overzicht van de Nederlandse modeontwikkeling bevat de collectie ook belangrijke ontwerpen uit het buitenland. Accessoires, sieraden, modetekeningen en -prenten plaatsen de kledingstukken in een breder perspectief.5 Van de belangrijkste stukken uit de collectie zijn replica’s gemaakt.6 Liesbeth in ’t Hout, AMFI: ‘ Den Haag richt zich heel erg op de klassieke ontwikkeling van de mode. De cultuur is heel belangrijk voor hun. Het museum heeft veel schenkingen gekregen. Dat ging dan meestal over hoge kwaliteit couture. Daar doen ze ook heel veel mee.’ Madelief Hohé: ‘Het Gemeentemuseum heeft niet alleen een mode afdeling maar ook een kostuumafdeling. Dat onderscheid begrijpt bijna niemand meer tegenwoordig. Onze collectie is opgericht als nationale kostuumcollectie. Wij hebben ook streekdrachten verzameld. 32 Bijlage 2
Er werd destijds nog helemaal niet zo over mode gepraat, dat was iets wat niet genoemd werd. We hebben een beetje hetzelfde beleid als het Centraal Museum alleen dan wat groter. Wij hebben bijvoorbeeld geen Viktor & Rolf aangekocht omdat zij dat al veel gedaan hebben. Dat stemmen wij op elkaar af. We werken met overheidsgeld, we moeten daarom goed samenwerken. Wij hebben het voordeel dat veel oudere mensen ons nog kennen als kostuummuseum en eerst naar ons komen als ze iets willen schenken.’ De modecollectie wordt nu gepresenteerd in verschillende ruimtes door het hele museum.7 De huidige tentoonstellingen worden dynamischer ingericht, door bijvoorbeeld mode samen op te stellen met andere kunstdisciplines. Binnen het museum is een permanente opstelling te zien, de Wonderkamers, waar 130 kledingstukken vanwege het conservatieproces halfjaarlijks afgewisseld worden.6 Madelief Hohé: ‘Mensen zien vaak alleen de tentoonstellingen maar daarachter zit een heel verhaal. Tentoonstellen is maar één taak. Onze taak is om zo goed mogelijk voor de spullen te zorgen, te beheren, voor de toekomst te bewaren en ze aan het publiek te tonen. Dat heeft iets dubbels want elke keer dat je het laat zien wordt het stuk slechter. Dat is met schilderijen heel anders. We maken vaak keuzes of iets nog wel getoond kan worden of niet.’ In de Wonderkamers worden naast historische- ook hedendaagse stukken tentoongesteld. De Wonderkamers zijn ingericht om met name kinderen aan te spreken. In dit gedeelte van het museum valt van alles te ontdekken. Door de visuele inrichting van de tentoonstelling ontstaat er veel interactie met de bezoeker. Zo zijn er replica’s van korsetten gemaakt welke aangetrokken kunnen worden, is er een band met verschillende stoffen waar aan gevoeld kan worden en zijn er touchscreens aanwezig waar meer informatie over bepaalde stukken op weergegeven worden.6 Eén tentoonstelling per jaar heeft ook voordelen vindt Madelief Hohé: ‘Wij boffen dat wij nu langer voorbereidingstijd hebben en meer budget hebben. Nu kunnen wij bijvoorbeeld meer tijd stoppen in de catalogus.’ Daarnaast heeft het museum het voordeel dat er meerdere tentoonstellingen tegelijkertijd plaatsvinden: Madelief Hohé: ‘Wij hebben het voordeel dat er mensen zijn die naar een tentoonstelling gaan en dan ook nog de andere tentoonstelling bezoeken. Op deze manier is een modetentoonstelling een drempeltje lager.’ Toch wordt de permanente tentoonstelling gemist: ‘Nu zijn er tijdelijke tentoonstellingen wat heel leuk is op zich, maar zoals het vroeger was, is het niet meer.’, vindt Louki Boin.
1 http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=000070 (Datum van raadpleging: 20 maart 2010) 2 Nijum, van, N., 2007, p. 55-59 3 Boer, de, e.a., 2010, p. 26 4 http://www.gemeentemuseum.nl/documents/upload/Jaarverslag%202005%20compleet.pdf (Datum van raadpleging: 20 maart 2010) 5 www.good2b.nl (Datum van raadpleging: 2 april 2010) 6 Hohé, 4 maart 2010 7 Boer, de, e.a., 2010, p. 26 Bijlage 2 33
Bijlage 3 Museumprofiel Centraal Museum Het Centraal Museum is belangrijk voor de ambities van de stad Utrecht met een aantal unieke deelcollecties op het gebied van cultuurhistorie, beeldende kunst, toegepaste kunst en vormgeving. De deelcollecties zijn van lokale, nationale en internationale allure. Het Centraal Museum biedt een innovatief, spraakmakend programma, waarin ook plaats is voor ontmoeting en discussie.8 Het Centraal Museum Utrecht is zich op dit moment aan het herprofileren. Het museum wil de identiteit van de eigen stad onderstrepen door middel van het noemen van eigen sterke merken zoals Dick Bruna en Rietveld.9 Vanaf de jaren zeventig richt het collectiebeleid van het Centraal Museum zich op eigentijdse ontwerpers in Nederland. Internationale labels werden in die periode alleen toegevoegd als ze uit Nederlands bezit kwamen. Vanaf de jaren tachtig werd de toon gezet voor het verzamelen van actuele mode van nationaal en internationaal niveau. Het was toen al niet meer noodzakelijk dat ze uit Nederlands bezit kwamen. In de jaren negentig is de verzamelprioriteit verlegd naar het specifiek volgen van de beweging Dutch Modernism. De ontwerpers sluiten qua stijl en mentaliteit goed aan bij de Nederlandse traditie van vormgeving. Inmiddels zijn daar hedendaagse mode met internationale toonaangevende namen aan toegevoegd. 3 Nog steeds is het bijeenbrengen van hedendaagse mode, zowel nationaal als internationaal, één van de belangrijkste speerpunten van het Centraal Museum. Liesbeth in ’t Hout zegt over het Centraal museum : ‘Het Centraal Museum Utrecht probeert een hele diverse collectie aan te bieden en gaan multicultureel te werk. Zij maken andere keuzes als het gaat over de Parijse catwalk. Zij hebben net een andere weg: wat jonger, wat avontuurlijker en wat meer avant-garde.’ Sinds José Teunissen is vertrokken bij het museum wordt er minder aandacht aan de modecollectie besteedt. Wat betreft het aankoopbeleid hanteerde zij altijd het criterium dat mode grensverleggend moest zijn. Teunissen vond het belangrijk om de inhoudelijke kant van mode te belichten, benaderd vanuit een culturele insteek.2 Liesbeth in ’t Hout, AMFI : ‘In Utrecht is de belangrijkste modecurator eigenlijk weggegaan. Daar gebeurt nog steeds wel wat, maar niet echt met grote regelmaat. De laatste tentoonstelling ‘Stof tot nadenken’ ging over ontwerper Alexander van Slobbe. Het museum is nog aan het onderzoeken of zij vaker tentoonstellingen rondom ontwerpers willen doen. Ninke Bloemberg: ‘Dat is iets wat wij moeten onderzoeken deze periode. Ik vind het een hele interessante invalshoek en deze heeft ook de basis voor de huidige tentoonstelling. Voorlopig blijft dit de basis.’ Vanuit de bezoeker van het Centraal Museum is er veel interesse in de modecollectie, Ninke Bloemberg: ‘Ik krijg wekelijks verzoek van bezoekers en studenten wat er te zien is. Als er geen modetentoonstelling te zien is zijn mensen teleurgesteld. Ik merk dat die verwachting er is.’ Daarom vindt Nienke het erg belangrijk dat er een goede band is op academisch gebied: ‘De actieve betrokkenheid met academies is belangrijk in Nederland. Ik vind het een verantwoordelijkheid van ons. Hier is een nauwe betrokkenheid met HKU studenten die workshops bedenken voor het atelier. Engeland is daar een rol model in. Het lijkt me een 34 Bijlage 3
mooi streven.’ Studenten kunnen dan ook altijd terecht bij het museum om het depot op afspraak te bezichtigen.
8 http://www.centraalmuseum.nl/ContentFiles/CMU_collectiebeleidsplan_2009-2013.pdf (Datum van raadpleging: 15 januari 2010) 9 Nijum, van, N., 2007, p. 59-61 Bijlage 3 35
Bijlage 4 Museumprofiel Rijksmuseum Het Rijksmuseum is niet alleen een groot museum maar ook een grote organisatie met een jaarlijkse begroting van ca. 40 miljoen euro en ruim 400 medewerkers. De organisatie van het Rijksmuseum bestaat uit de directie, twee stafafdelingen en drie sectoren. Ieder jaar publiceert het Rijksmuseum een jaarverslag. Naast de subsidie van de overheid is er extra geld nodig voor de talloze activiteiten die het museum organiseert. Dat geld verkrijgt het museum door kaartverkoop, verhuur van zalen en giften van sponsors. Het Rijksmuseum geeft het nationale en internationale publiek een overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis. Dit impliceert dat het Rijksmuseum voorwerpen van kunst en geschiedenis bewaart, beheert, conserveert, restaureert, wetenschappelijk onderzoekt en bewerkt, verzamelt, presenteert en toegankelijk maakt, en tentoonstellingen organiseert.10 Bianca du Mortier: ‘Wij verzamelen kostuums van de bovenste laag van de bevolking. Kostuum was vroeger opgedeeld in beeldhouwkunst en kunstnijverheid waarbij wij binnen kunstnijverheid vielen. Nu valt de collectie binnen beeldende kunst.’ De stukken moeten altijd een Nederlandse connectie hebben. Bianca du Mortier: ‘Ik mag op een veiling in het buitenland niet zomaar een jurk kopen, tenzij dat zo’n goed voorbeeld is van een bepaalde stroming dat we de dingen die we nu al in de verzameling hebben daarmee in een grotere context kunnen plaatsen. Dan is het wel interessant. Dat maakt het verzamelen ingewikkeld.’ Het Rijksmuseum is sinds 2003 in verbouwing. Voor de verbouwingsperiode organiseerde het museum twee modetentoonstellingen per jaar. Bianca du Mortier: ‘Voordat we dicht gingen hadden wij twee keer per jaar een tentoonstelling. Dat is zes jaar lang ieder half jaar iets anders. Dat is best wel veel. Als we niet waren gaan verbouwen deden we dat nu nog. Als het gebouw open gaat, gaan we zo verder.’ Voor de verbouwing was er een vaste plaats waar mode plek vond in het museum. Bianca du Mortier: ‘We zijn nog in overleg om de kostuums door het hele museum ten toon te stellen zodra de verbouwing is afgerond. Dat lijkt mij niet verstandig. Ik vind dat de kostuumcollectie altijd zichtbaar moet zijn maar dat kan niet op dezelfde manier als bijvoorbeeld meubels. Kostuums moet je na drie maanden wisselen. Een thematische opstelling is handiger omdat je een verhaal laat zien waar de voorwerpen een rol in spelen. Ik ben er meer voor om de kostuums in een aparte ruimte ten toon te stellen.’ Het Rijksmuseum Amsterdam zou het liefst een vaste mode tentoonstelling hebben, echter is dit lastig te ontwikkelen aangezien je met oude kostuums werkt die maar drie maanden tentoongesteld kunnen worden. Het Rijksmuseum besteedt veel aandacht aan het conserveren van de kostuums. Iedere deelverzameling heeft zijn eigen restauratie atelier. Er zijn voor kostuum en textiel restauratie drie mensen.11 Het conserveren van de kostuums beschouwd het museum niet als last. Het depot is toegankelijk voor iedereen. Om bepaalde stukken in het depot te zien dient er een afspraak gemaakt te worden. Daarbij heeft het museum een bibliotheek waar iedereen naar toe kan met ongelofelijk veel boeken over kostuums. 10 http://www.rijksmuseum.nl/organisatie?lang=nl (Datum van raadpleging: 3 maart 2010) 11 Mortier, du, 2 maart 2010 36 Bijlage 4
Bijlage 5 The Art of Fashion
in Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam, 19 september 2009 - 10 januari 2010 De laatste decennia zijn mode en beeldende kunst elkaar steeds meer genaderd. The Art of Fashion geeft hiervan een overzicht en zoekt de grenzen tussen de disciplines op. Vijf ontwerpers Viktor & Rolf, Hussein Chalayan, Walter Van Beirendonck, Anne-Nicole Ziesche en Naomi Filmer – is gevraagd een nieuw werk te maken. Deze vijf opdrachten staan centraal in de tentoonstelling en worden omringd door beeldende kunst en mode.12 De vervagende grens tussen de mode en de kunst resulteert in een confronterende visuele ervaring. Nannet van der Kleijn: ‘De tentoonstelling gaat wel weer echt over mode en wat op dit moment in de mode speelt. Wel in de museale omgeving maar niet te museaal. Wel dat je het gevoel hebt dat je het kan verplaatsen naar een etalage die speciaal is. Dat vond ik heel mooi.’ De tentoonstelling is academische benaderd. Neem alleen al de ingewikkelde titel: The Art of Fashion, Installing Allusions, heet de tentoonstelling voluit. Vrij vertaald: ‘De kunst van de mode: plaats geven aan zinspelingen’.13 ‘Wie leuke jurkjes in het museum verwacht, zal echt iets anders te zien krijgen. Maar het is niet zo dat deze tentoonstelling voor gevorderden is, of moeilijk. Wel confronterend,’ zegt José Teunissen, medesamensteller van de expositie. Bregje Lampe, modejournalist Het Parool: ‘Ik vond The Art of Fashion helemaal niet goed. Te conceptueel en te academisch. Ik mag José heel graag maar ik vind soms dat zij mode iets te academisch benaderd. Die tentoonstelling was niet leuk voor het grote publiek.’ Je moet je hersens en je ogen hard laten werken om de gesuggereerde verbanden te doorgronden. ‘Het is zaak om met een frisse blik te komen en serieus te kijken,’ geeft Teunissen toe.13 Bregje Lampe: ‘Het boek wat erbij uitgegeven is staan best een paar goede essays in, maar om dat te kunnen waarderen moet je wel heel erg in de materie zijn ingegroeid.’ Opdrachtgever was de Fashion on The Edge Foundation van kunstverzamelaar en mecenas Han Nefkens, die modeontwerpers die werken op de grensvlak met beeldende kunst al enkele jaren volgt en steunt.14 ‘Ontwerpers wíllen wel vrijer werken, maar meestal is dat financieel niet haalbaar. Dankzij de steun van Nefkens konden ze nu helemaal vrij hun gang gaan,’ zegt Teunissen.15 De tentoonstelling wordt mogelijk gemaakt door de Mondriaan Stichting, SNS Reaal Fonds het Prins Bernhard Cultuurfonds.De Nederlandse ELLE bestaat dit jaar 20 jaar en is mediapartner. De tentoonstelling is hoofdonderdeel van het officiële programma van Holland Art Cities 2009-2010.16
12 Museum Boijmans van Beuningen, 2009 13 http://www.parool.nl/parool/nl/1/Home/integration/nmc/frameset/archief.dhtml (Datum van raadpleging: 10 oktober 2009) 14 Museum Boijmans van Beuningen, 2009 15 http://www.parool.nl/parool/nl/1/Home/integration/nmc/frameset/archief.dhtml (Datum van raadpleging: 10 oktober 2009) 16 Dubbeld, 2009 Bijlage 5 37
Bijlage 6 Gejaagd door de wind
Zuiderzeemuseum, Enkhuizen, 22 maart - 22 oktober 2009 Modetentoonstellingen, met werk van Nederlandse ontwerpers, zijn erg in trek. Maar Gejaagd door de wind is geen herhalingsoefening, en dat komt door het consequent doorgevoerde thema: Oud-Hollandse klederdrachten, met name die uit het gebied rond de voormalige Zuiderzee.17 Deze tentoonstelling combineert op unieke wijze hedendaagse ontwerpen met traditionele kostuums en objecten uit de museumcollectie. Op twintig plaatsen in het museum en in het museumpark tonen nieuwe en oude ontwerpen typisch Hollandse thema’s, zoals Oranjefeesten en het kleurig bloemgebruik in de klederdracht. Daardoor krijgen de ontwerpen de ‘tijdloosheid’ die kenmerkend is voor de Nederlandse (mode)vormgeving. Uit de tentoonstelling blijkt voorts dat niet alleen mode zelf dient als inspiratiebron voor de modewereld. Ook andere Hollandse thema’s als schilderijen van Vermeer, bloemen en oranje duiken geregeld op.18 De tentoonstelling laat zien dat succesvolle ontwerpers en designers passen in de Nederlandse traditie, bijvoorbeeld doordat ze traditionele technieken als stijven, plooien en rimpelen gebruiken. In dat licht bekeken krijgen de ontwerpen een tijdloosheid die kenmerkend is voor de Nederlandse modevormgeving. De internationaal vermaarde modeontwerpers Alexander van Slobbe en Francisco van Benthum zijn gastconservator. Francisco van Benthum: ‘Uiteindelijk zijn we gekomen tot de vorm van een vraagstuk: In hoeverre dient het verleden nog als inspiratiebron voor de mode? Daardoor kun je heel veel verschillende aspecten belichten en dus zowel de Zeeuwse kap laten zien op de foto’s van Maarten Schets, als de dracht rond de Zuiderzee.’17 Caroline Fuchs, stylist: ‘Met deze tentoonstelling willen Alexander Slobbe en ik laten zien dat Nederlandse klederdracht een bron van inspiratie kan zijn. Daarom hebben we hedendaagse vormgevers gevraagd nieuw werk te maken. Op die manier geven we een vervolg aan onze eigen geschiedenis, op het gebied van mode en ver daarbuiten.’18 Aan deze indrukwekkende modetentoonstelling leverden onder anderen de volgende deelnemers en partijen een creatieve bijdrage: Frans Ankoné, Mattijs van Bergen, Dinie Besems, Liesbeth den Besten, Irma Boom, Blommers/Schumm, Frank Bruggeman, Wendelien Daan, Saskia van Drimmelen, Caroline Fuchs, Mada van Gaans, Willemijn de Greef, Monique van Heist, Elizabeth van der Helm, Barrie Hullegie, Marcha Huskes, Jan Jansen, Peter Jeroense, Miep Jukkema, Klavers van Engelen, Koninklijke Tichelaar Makkum, Mark Lentelink, Elja Lintsen, Dana Lixenberg, Annaleen Louwes, Petra Lunenburg, Manfred Meeuwig, San Ming, Myrza de Muynck, Evert Nijland, Ted Noten, Piet Paris, Lucy Sarneel, Viviane Sassen, Maurice Scheltens, Maarten Schets, Saskia Schoenmaker, Ferdinand Schmeits, Johannes Schwartz, Robert Smit, Spijkers en Spijkers, Jan Taminiau, Jeroen van Tuyl, Rob Velker, Viktor & Rolf en Francis Willemstijn.19 17 Rossum, van, 2009 18 Auteur onbekend, 2009, Gejaagd door de wind 19 http://www.zuiderzeemuseum.nl/ (Datum van raadpleging: 14 januari 2009) 38 Bijlage 6
Bijlage 7 Stof tot nadenken
Centraal Museum, Utrecht, 13 februari – 16 mei 2009 Ontwerper Alexander van Slobbe vierde vorig jaar zijn twintigjarig jubileum. Hij is één van de pioniers die Nederland internationaal op de kaart heeft gezet als modeland. Van Slobbe is zelf actief betrokken geweest bij de samenstelling van deze tentoonstelling. Hij heeft ervoor gekozen geen chronologische opzet te maken, maar een weergave die past bij zijn manier van werken. Het creatieve proces staat centraal. Zijn onderzoekende werkwijze, totstandkoming van ideeën en samenwerkingsverbanden zijn het uitgangspunt voor de inrichting en vormgeving van de tentoonstelling.20 De tentoonstelling geeft je op deze manier een kijkje in het magazijn en de werkwijze van Van Slobbe. Veel paspoppen in creaties van Van Slobbe staan daarom nog in eenvoudige witte ‘transportkisten’.21 Het minimalisme straalt niet enkel van de kledingstukken af; de muren, teksten, paspoppen, vitrines,… Alles in het museum straalt minimalisme uit. Eenvoud. Maar zeker geen armoedige eenvoud die tot slaapverwekkende situaties leidt. De kleding is namelijk vaak gemaakt van het luxe kasjmier of zijde en heeft verrassende constructies. Zo zijn er broches die functioneren als origami en veel van Alexander’s jurkjes zijn met weinig moeite te veranderen qua silhouet. Bijvoorbeeld door een lint dat aan de binnenkant van een jurk is geregen. Het lint is niet zichtbaar voor de omgeving, maar de drager kan met het aantrekken of loslaten van het lint, het silhouet veranderen. Alexander van Slobbe geeft eenmalig één van zijn patronen vrij, speciaal voor het verdiepingsproject Patroon Ontrafeld, dat bij de tentoonstelling wordt georganiseerd. Het is bijzonder dat een vormgever zijn ontwerp ter beschikking stelt aan het publiek en hen zo een uniek kijkje in zijn creatieve brein verschaft. In de tentoonstelling is een zaal ingericht als naaiatelier, waar bezoekers zelf aan de slag kunnen met het patroon van Van Slobbe, de jurk Joy-CM. Het programma rondom Patroon Ontrafeld bestaat o.a. uit een workshops door bekende kunstenaars en ontwerpers, workshops ‘naaien for dummies’ en als climax een ontwerpwedstrijd en een modeshow in het museum.22 Het is leuk dat het museum interactie wil met de bezoeker. De Volkskrant spreek vol lof over de tentoonstelling: ‘Kreeg een modetentoonstelling ooit een minder aanlokkelijke naam mee dan de overzichtstentoonstelling van Alexander van Slobbe? Stof tot nadenken: nogal pretentieus, een beetje flauwe woordspeling en hij voorspelt bovendien weinig feestelijks. Jammer, want Stof tot nadenken is een geslaagde tentoonstelling. Sfeervol, vol bijzondere kledingstukken, en hij maakt veel duidelijk over de manier van werken van Van Slobbe.’ 23
20 Stolk, 2010 21 Leeuwis, 2010 22 http://www.centraalmuseum.nl/page.ocl?pageid=67&expo_id=216&filter (Datum van raadpleging: 5 april 2010) 23 Rossum van, 2010 Bijlage 7 39
Bijlage 8 Haute Couture/Voici Paris! Gemeentemuseum, Den Haag, 20 februari – 6 juni 2010
Met de weelderige haute couture-expo ‘Voici Paris!’heeft de mode- en kostuumafdeling een prachtige publiekstrekker van allure neergezet in de dorpse residentie. Madelief Hohé heeft van de expositie één grote modereportage gemaakt. De Parijse haute couture is de exclusiefste vorm van mode en is verbonden aan officiële Parijse regels die luiden: een huis moet in Parijs zijn gevestigd en minstens twintig vaste medewerkers hebben. Een collectie dient te bestaan uit minimaal 25 ontwerpen, en een klant moet minstens drie keer komen passen.24 Na anderhalf jaar aandringen kreeg conservator Madelief Hohé modehuis Chanel zover dat het een serie witte jurkjes en pakjes uit de vorige zomercollectie uitleende. De grootste zaal is gevuld met recente, fantasierijke, sprookjesachtig mooie creaties van Dior, en ook Jean Paul Gaultier heeft een eigen ruimte.1 Deze groots opgezette tentoonstelling plaatst de geschiedenis van de haute couture naast de creaties van de topcouturiers van dit moment. De hedendaagse couture is niet het enige dat wordt belicht in de expositie. In de museumzalen wordt ook het beeld geschetst van de geschiedenis van de couture, die in de tweede helft van de negentiende eeuw begon. Niet alleen aan de hand van exclusieve creaties van de topontwerpers, maar ook ontwerptekeningen, accessoires, bewegend beeld en fotomateriaal zal te bewonderen zijn. Ook komt het Nederlandse verhaal aan bod. Van de kopieën die werden gemaakt naar Parijse voorbeelden, tot de grote Nederlandse couturiers als Charles Montaigne (Karel Meuwese), Frans Molenaar, Frank Govers, Fong Leng en aanstormend talent Jan Taminiau.25 De voortreffelijke stylist Maarten Spruyt, die eerder succesvolle modetentoonstellingen als Fashion NL: the next generation (2006), Haagse Hofmode (2007) en De Ideale Man (2008) vormgaf, heeft de tentoonstelling voorgegeven.25 De fantasie en de durf waarmee Spruyt de kostbare kleren groepeert en presenteert maakt een rondgang extra leuk. Zo kleedt een weelderige Dior-jurk een figuur dat bijzonder lenig en elegant één been hemelwaarts richt. Over de bezoekers vertelt Madelief Hohé het volgende: ‘Veel ouderen vinden de tentoonstelling interessant maar ook veel jongeren. Het sprookjesverhaal wat het met zich mee brengt slaat van jong tot oud aan. Er lopen mensen rond die dan heel precies willen weten hoe de techniek in elkaar zit.’
24 Rossum, van, 2010 25 http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=036176 (Datum van raadpleging: 26 maart 2010) 40 Bijlage 8
Bijlage 9 Turning Talent into Business Veel jonge ontwerpers komen vaak naar HTNK voor advies, ook de ontwerpers die deelnemen aan Red Light Fashion. Al die advies- en vraagstukken zijn in een meer formeler geheel gegoten toen in 2007 Turning Talent into Business is gestart in samen werking met Dutch Fashion Foundation, Arnhem Mode Biennale en Syntens. HTNK heeft workshops ontwikkeld voor een selecte groep Nederlandse ontwerpers, waarvan HTNK denkt dat zij het talent en doorzettingsvermogen hebben om een succesvol ondernemer te worden. Zij hebben workshops gekregen over zaken als marketing, PR en productie. HTNK heeft hun netwerk ingezet om deze groep verder te helpen.26
26 www.HTNK.nl (Datum van raadpleging: 16 april 2010)
Bijlage 9 41
Bijlage 10 Amsterdam International Fashion Week & DOWNTOWN Amsterdam International Fashion Week In 2004 wordt voor de eerste keer de Amsterdam International Fashion Week (AIFW) georganiseerd door James Veenhoff en Steve te Pas. Deze Fashion Week komt voort uit het plan om Amsterdam als internationale modestad neer te zetten. Tweemaal per jaar vormt AIFW de combinatie tussen commercie en creativiteit. Amsterdam International Fashion Week is een commercieel initiatief en met een reden. James Veenhoff, oud directeur AIFW: ‘Bij AIFW zijn wij altijd van mening geweest dat het nodig is om niet alleen mensen meer kennis te geven van mode, maar om ook modeontwerpers te emanciperen. Wat Arnhem doet is uitstekend, maar bij ons doe je mee als je van mode je beroep wilt maken, want Amsterdam is een commerciële plek. Arnhem is een culturele en muzikale plek, prima. Als je lekker rustig in een goedkoop atelier wilt zitten, ga vooral naar Arnhem, dan wordt je onwijs goed. Maar als je wat meer de ster uit wil hangen en je wilt ook wat verkopen en gewoon geld verdienen, dan kom je naar Amsterdam. Wij hebben heel nadrukkelijk de verbinding gezocht tussen commercie en creatie, omdat je met het geld van een sponsor een mooi feest kunt geven. Daarmee kun je de ontwerpers weer een boost geven. Je kunt je afvragen of al die tabloid aandacht en al die 6000 camera’s op de Fashion Week nuttig zijn, maar wij denken van wel, want daar hebben wij meer aandacht mee gecreëerd. Daarom deed Percy het altijd zo goed. Niet omdat hij zo briljant was, nee hij was een ster, dus zijn meer mensen in hem geïnteresseerd. Dat is gewoon human intrest.’ Op het probleem dat AIFW niet voor het algemene publiek toegankelijk is zegt James Veenhoff het volgende: ‘Waarom kan niet iedereen naar AIFW? Omdat het dan niet meer lachen is. Als iedereen naar AIFW kan, is de lol er van af.’ Een show meerdere malen doen ziet James Veenhoff ook niet als een optie. ‘Iedereen wil toch alleen maar bij de echte show zijn. Ik kan me voorstellen dat je dingen als Lichting of een afstudeershow meerdere malen doet. Ouders, sponsors en school krijgen de eerste show, het zaken leven de tweede en de studenten de derde. Dat kan nog, dat doet Londen design ook. Maar bij een show van Daryl van Wouw of Mart Visser of Frans Molenaar wil je gewoon bij de echt show zitten.’ Karlijn Bozon van HTNK vindt het jammer dat AIFW niet voor meer mensen toegankelijk is en ziet andere mogelijkheden om de shows toch naar het algemene publiek te brengen: ‘Ik heb hiervoor bij AIFW gewerkt en elke editie wilde wij graag hele grote schermen in het Vondelpark en andere publieke ruimtes omdat je met iedereen wil delen wat er gebeurt. Een catwalk hier over de grachten zou ook geweldig zijn. Dat soort dingen om een groot publiek te bereiken kosten heel veel geld. Dat is de enige reden dat dit soort ideeën niet uitvoerbaar zijn.’ James Veenhoff: ‘AIFW is elke keer weer ontzettend moeilijk om voor elkaar te krijgen. Het is zo karig. Er is geen ontwerper in Nederland die 1/20ste van de catwalk kosten kan betalen. Iedereen moet weer korting, iedereen moet gesponsord worden. En als het is gesponsord, 42 Bijlage 10
is het weer zo commercieel. Dan wordt er heel veel geklaagd dat de zaal half vol zit met Fortis mensen of Mercedes dealers. Ja, wie denk je dat de rekening gaat betalen? Echt niet die hippe mode mensen, die hebben geen 80 euro voor een kaartje over. Je hebt elkaar gewoon nodig daarin. Vandaar dat je ook die boost nodig hebt, want die boost zorgt ervoor dat die sponsornaam in de krant komt. That’s the way it works.’ Als er meer sponsors of subsidies verstrekt zouden worden aan AIFW zou er meer aan publiciteit gedaan kunnen worden om bijvoorbeeld een groter publiek te trekken. Fashion Week DOWNTOWN Dit initiatief loopt tegelijk met de AIFW en is bedoelt om het evenement toegankelijker te maken voor alle geïnteresseerden van AIFW. In de steden Amsterdam en Haarlem doen meer dan 80 locaties mee aan het evenement, waaronder winkels, lokale musea, galeries en clubs, nemen deel aan Fashion Week DOWNTOWN met diverse exposities, shows, winkelroutes, diverse lanceringen en feesten.27 In de Fashion Week Paper wordt op de DOWNTOWN pagina’s gecommuniceerd wat er in welke locatie te doen is. De soort locaties lopen zeer uiteen, zo is er voorheen op Amsterdam Centraal een kleine expositie geweest en exposeerde het FOAM een AIFW gerelateerde tentoonstelling. Elke editie zijn er diverse shows van ontwerpers bij te wonen. Ook worden er in verschillende clubs avonden georganiseerd met een AIFW sfeertje.
27 http://www.amsterdamfashionweek.com/downtown/about (Datum van raadpleging: 20 oktober 2009) Bijlage 10 43
Bijlage 11 Arnhem Mode Biënnale Arnhem Mode Biënnale is een initiatief van Gemeente Arnhem en ArtEZ hogeschool voor de kunsten en wordt structureel gesubsidieerd door Gemeente Arnhem en Provincie Gelderland.28 De meest recente editie van Arnhem Mode Biënnale vond plaats in juli 2009. In het centrum van Arnhem was de Mode Biënnale voor een maand lang sterk aanwezig op straat, in winkels, galeries en bars. Deze derde editie had als verbindend thema SHAPE. Tijdens deze editie deden ruim tachtig modelabels mee en vormden tentoonstellingen in tijdelijk opgestelde expositieruimtes. Honderdvijftig kledingstukken maakten in Arnhem duidelijk wat SHAPE betekent. Een spraakmakende tentoonstelling, nevenexposities, lezingen, shows en een magazine gaven inzicht in SHAPE. Een opvallende eigenschap van de Arnhem Mode Biënnale is dat deze voor iedereen toegankelijk is.29 Nannet van der Kleijn van het Amsterdam Fashion Institute is dan ook erg enthousiast over dit initiatief. ‘De Mode Biënnale is er in geslaagd om mode echt mode te laten blijven op een internationaal niveau. Het is voor iedereen toegankelijk. Met toegankelijk moet wel opgepast dat het geen populaire boel wordt. Piet Paris communiceert met de Mode Biënnale op top niveau: hij communiceert naar oudere mensen die ook naar het Historisch Museum of Open Lucht Museum gaan. De stad Arnhem is daarbij erg vriendelijk en toegankelijk, daarom werkt het juist daar zo goed.’ Han Nefkens vindt echter dat de Mode Biënnale niet zo algemeen is als wordt vertelt: ‘Op de Mode Biënnale heb ik een aantal ontwerpers gezien die ik heel erg interessant vond. Die waren op de grens van mode en kunst. Ik vind dat je op de Mode Biënnale hele interessante dingen kunt zien.’ Niet iedereen is even enthousiast over de Mode Biënnale, James Veenhoff zegt: ‘De Mode Biënnale kostte de eerste keer volgens mij € 1,9 miljoen. Voor wat? Voor een wandelroute door de stad? We willen allemaal wel een tijdelijk museum inrichten. En de sponsors haken daar één voor één een beetje af. Als sponsor zit je daar met je klanten, betaal je € 300.000,-, begint het te laat, duurt het uren en er zitten alleen maar mensen die mij niets zeggen. Het is geen sponsorevenement, dus het moet iets cultureels zijn.’
28 http://www.arnhemmodebiennale2009.com/read/nl (Datum van raadpleging: 20 oktober 2009) 29 http://www.arnhemmodebiennale2009.com/read/nl (Datum van raadpleging: 20 oktober 2009) 44 Bijlage 11
Bijlage 12 Platform 21 In eerste instantie is Platform 21 in de pers geïntroduceerd als ‘het nieuwe designmuseum van Nederland’, maar deze benaming klopt niet volgens Dewi Pinatih, research & PR Platform 21. Platform 21 had geen eigen collectie en hanteerde een zo breed mogelijk beleid. Het centrum was heel breed opgezet en initieerde zelf tentoonstellingen, bood een plek voor reizende exposities en gaf kunstenaars de ruimte om hun projecten vorm te geven. Ook kon de expositieruimte ‘slechts’ als locatie dienen voor culturele evenementen, waaronder modeshows. Een ander belangrijk onderdeel van het beleid van Platform 21 was het organiseren van lezingen, debatten en conferenties die aansluiten op de missie van de instelling.30 Platform21 was bedoeld om hedendaagse mode op een andere manier onder de aandacht te brengen maar aan de toegankelijkheid van dit initiatief wordt sterk getwijfeld: Roger Gerards: ‘Een platform is vaak meer een huis dan een instelling. Ik merk ook bijvoorbeeld dat er weinig voor het volk is. Premsela doet het vaak ook voor de mensen die zelf in het vak zitten.’ Bregje Lampe: ‘Een valkuil is dat je moet uitkijken dat er niet weer zo’n semionnodig modeinitiatief opgezet wordt. Die heb je ook veel, dan wordt er bijvoorbeeld weer iets door Platform21 georganiseerd.’ In totaal initieerden Platform 21 zestien verschillende projecten, organiseerden 53 clubavonden, shows en workshops en zijn drie projecten nog steeds internationaal actief.31
30 Nijum, van, N., 2007, p. 64-66 31 http://www.platform21.nl (Datum van raadpleging: 25 april 2010)
Bijlage 12 45
Bijlage 13 Red Light Fashion In 2008 werd tijdens de Amsterdam International Fashion Week het Red Light Fashion Project gelanceerd. Het project is een initiatief van de gemeente Amsterdam, Nv Stadsgoed en HTNK. De gemeente had verschillende panden op de Wallen hadden gekocht, maar hadden daar nog geen bestemming voor. De gemeente wilde hier iets creatiefs mee doen. Mariette Hoitink hoefde niet lang na te denken. Zij dacht direct aan de jonge ontwerpers.32 Nederland kent een groot aantal opkomende modeontwerpers, waardoor het erg moeilijk is om met je nieuwste collectie een plaats te bemachtigen in de kledingrekken in winkels. Karlijn Bozon van HTNK: ‘Dit heeft natuurlijk niet de flair van een verhaal van een echte show. Mode is een storyteller. Het gaat om het verhaal erachter.’ In het teken van dit project vinden er ook een aantal activiteiten plaats. Zo worden er het hele jaar door verschillende exposities en modeshows georganiseerd. Ter afsluiting zal er eind dit jaar een documentaire verschijnen over dit project.33 Achter de ramen zien we de ontwerpen van Bas Kosters, ...and beyond, Daryl van Wouw, Mada van Gaans, Roswitha van Rijn, Sebastic, Sjaak Hullekes, Ignoor, Jan Taminiau, Jeroen van Tuyl, G+N, Edwin Oudshoorn, Corné Gabriëls, Conny Groenewegen, LEW, EnD. Karlijn Bozon: ‘Mariette Hoitink had er ook voor kunnen kiezen om een setje afstudeerders daar neer te zetten. Het is een heel bewuste overweging geweest om juist degene die het allemaal al hebben laten zien, die al die jaren tussen academie en eigen label in zweven en die dat overleeft hebben, een kans te bieden. Red Light Fashion heeft als merk wel heel veel uitgemaakt, daar is ook heel veel pers uit voortgekomen.’ In eerste instantie zou het project al in december 2008 uit de panden moeten. Elke keer wordt dat verlengd. Ondertussen wordt er keken naar mogelijke nieuwe panden. Karlijn Bozon, HTNK: ‘Als je ziet wat wij kunnen doen met zo’n klein budget is dat geweldig. Ik heb persoonlijk veel moeite als ik zie dat een gesloten show voor alleen pers wordt gefinancierd wat een paar ton kost. Karlijn Bozon: ‘Het is voor Amsterdam echt een parade paardje geworden. We hebben heel veel pers gehaald met dit project. De mensen die hier op af komen zijn de mensen die al de bladen lezen. De hele mode scene heeft het al gezien.Het succes is wel bewezen, het publiek reageert er heel goed op. Omdat je zo normaal met deze situatie omgaat laat je zien dat mode echt niet zo’n champagne gebeuren is zoals veel mensen denken. Het moet iets anders zijn: iets rauws, nuchter. Ik vind het heel nuchter dat die meiden hier op de Wallen real-life aan het werk zijn. Dat maakt het denk ik ook zo’n charmant project.’ Red Light Fashion is zeer toegankelijk. Ten eerste omdat er al enorm veel publiek aanwezig is en ten tweede omdat de locatiekeuze wat ongewoon is maar wel heel goed past bij het doel van het project. De eerder omschreven initiatieven worstelden met het vinden van financiers terwijl Red Light Fashion niet veel investeerders nodig heeft en wel heel veel effect heeft. Daarnaast schuift Red Light Fashion het idee dan mode alleen maar snel en glossy is duidelijk aan de kant. Een zeer geslaagd initiatief waarbij weinig geld nodig is en zeer effectief is. 32 Bozon, 7 augustus 2009 33 http://www.redlightfashionamsterdam.com/ (Datum van raadpleging: 25 april 2010) 46 Bijlage 13
Bijlage 14 Streetlab In 2005 is Streetlab gestart als avondevenement en nu uitgegroeid tot een driedaags evenement dat gelijktijdig plaatsvindt met de Amsterdam Fashion Week. Naast dit evenement neemt Streetlab deel aan verschillende festivals, exposities, lezingen en workshops.34 Ook heeft Streetlab in 2009 een tijdelijke projectspace ingericht in Pakhuis Afrika in Amsterdam. De enorme betonnen ruimte deed dienst als werkruimte, galerie, showroom en winkel voor talentvolle jonge modeontwerpers, grafisch ontwerpers en fotografen. Voor dit pilotproject is er een samenwerking aangegaan met woningcorporatie Ymere.35 Dit initiatief richt zich op meer dan mode alleen: alle jonge Nederlandse creatievelingen kunnen zichzelf aansluiten bij dit project. Het project opereert niet alleen door middel van eigen projecten of georganiseerde festivals maar sluit zich ook aan bij bestaande initiatieven. Daarnaast heeft Streetlab voldoende financiers gevonden die het initiatief steunen. Vanuit creatief Nederland gezien een effectief project om de jonge garde op weg te helpen.
34 Kooijstra, 2007 35 http://www.textilia.nl/nieuws/amsterdam-international-fashion-week-2009/nid2079-streetlab-opent-tijdelijke-pro jectspace-in-amsterdam.html (Datum van raadpleging: 26 april 2010) Bijlage 14 47
Bijlage 15 MoMu Al heel lang geleden was er het zogenaamde Belgische textielplan. In de jaren 80 studeerde er aan de Koninklijke Academie voor de Schone Kunsten Antwerpen een belangrijke groep van 6 modeontwerpers af, de Antwerpse Zes genoemd: Dries Van Noten, Martin Margiela, Walter Van Beirendonck, Ann Demeulemeester, Dirk Bikkembergs en Dirk Van Saene. Hun sterke visie op mode kreeg internationale bekendheid. Destijds is er heel veel geld in creativiteit gestopt. Antwerpen heeft zichzelf toen op de kaart gezet.36 ‘In België wordt mode serieuzer genomen dan in Nederland’, vindt Maarten Spruyt. Han Bekke is het hier mee eens: ‘Dat heeft te maken met historie en, in mijn ogen, met de steun van de regering. Textiel is vanuit de historie verbonden met Vlaanderen. De Belgische regering en zeker de deelregering in Vlaanderen, heeft zich altijd financieel vol achter de kledingindustrie gesteld.’ In België maakt mode een vanzelfsprekender deel uit van de algemene cultuur. Het is daarom ook vanzelfsprekender dat er vanuit niet-culturele gelden geïnvesteerd wordt in mode. In de ModeNatie is ook niet-cultureel geld geïnvesteerd. Het heeft met politiek te maken en een soort economisch klimaat.37 Zo ontstond het idee van ModeNatie. Louki Boin zegt hierover: ‘Een paar mensen van de academie hebben het doorgezet. Het voordeel in België is dat daar mensen zijn die heel veel macht hebben. Zij hebben de academie in Antwerpen groot gemaakt en goede ontwerpers afgeleverd.’ Het museum is niet vanuit een brede vraag gekomen zoals in Nederland de insteek zou zijn. Het museum is vanuit één collectie gegroeid. Het is een hele andere insteek geweest.38 De collectie van MoMu bestaat grotendeels uit de erfenis van het vroegere Textiel- en Kostuummuseum: een uiterst gevarieerde verzameling van kleding, kant, borduurwerk, weefsels en gereedschap voor ambachtelijke textielbewerking, vooral afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden. De oudste stukken dateren uit de 16de eeuw, de nadruk ligt op de 19de eeuw. Het MoMu voegt daar met zijn hedendaagse visie en aankoopbeleid stukken van vooral Belgische modeontwerpers aan toe. Het archief van het MoMu omvat ongeveer 25.000 stuks kleding en accessoires. Het museum kan, naast een selectie aankopen die ieder seizoen worden gedaan, steeds vaker op schenkingen rekenen.39 Nanda van den Berg: ‘Ik geloof dat zij zelf niet zoveel collectie hebben op het gebied van historische kostuums. Ze hebben een oude collectie van museum Vrieselhof en dat is veel kant maar ze hebben weinig kostuum.’ Het verzamelen gebeurt zowel in de breedte als in de diepte. De kantverzameling vormt een goed voorbeeld van het verzamelen in de diepte. Met ongeveer 1200 voorwerpen (stroken, kostuumaccessoires en kerkelijke voorwerpen in kant uit België, Frankrijk, Italië en Engeland) en een gedegen ondersteuning van archiefdocumenten is de kantcollectie één van de belangrijkste van België. De hedendaagse Belgische ontwerpers zijn nog maar recent aan de collectie toegevoegd. De typisch Vlaamse betrokkenheid van de makers, de dragers of de verzamelaars maakt deze collectie uniek.40 Het gebouw herbergt niet alleen het modemuseum maar ook het Flanders Fashion Institute, 48 Bijlage 15
een modebibliotheek en de Antwerpse Modeacademie.41 Het gebouw ziet er strak, modern en architecturaal knap uit. Doordat er naast glas en metaal ook veel hout wordt gebruikt, heeft het museum een warme en gezellige uitstraling. De tentoonstellingsruimtes worden steeds creatief ingericht door de artiesten zelf in samenspraak met architecten. Judith ter Haar: ‘In Antwerpen zit ook de industrie; ateliers, showrooms en winkels.’ Zowel de economie als het toerisme van de stad hebben baat bij de komst van ModeNatie. Vele winkels van Belgische ontwerpers bevinden zich dicht in de buurt van ModeNatie, in het hart van de stad, op tien minuten loopafstand van het station. Als artistiek directeur is Kaat Debo verantwoordelijk voor de programmering van tentoonstellingen en nieuwe aankopen voor de collectie. Dat het ModeMuseum geen permanente collectie tentoonstelt ervaart zij als een grote troef. Kaat Debo: ‘Bij iedere expo starten we met een lege ruimte waarmee we straffe dingen doen. We zitten niet vast aan statische opstellingen van paspoppen en kunnen zo zeer creatief uit de hoek komen.’ Kaats favoriete plekje in het museum is de ronde ruimte waarbij elke tentoonstelling iets bijzonders mee wordt gedaan. ‘Wij noemen het ook wel de ‘wauw’-ruimte. Het is steeds een hoogtepunt in de expo’s.’ De tentoonstellingen in MoMu zijn verbonden aan of een thema of een ontwerper/merk. Twee keer per jaar wordt er een tentoonstelling georganiseerd. Hoewel er in de pers niets over terug te vinden is, was het opzetten van MoMu lang niet zo gemakkelijk als het lijkt. Nanda van den Berg heeft onderzoek gedaan naar het ontstaan van MoMu: ‘Ik ben Belgische journalisten gaan interviewen. Toen kwam die hele heisa van Linda Loppa van MoMu naar boven, die zoals de Belgen dat schreven in te nauwe schoentjes liep. Er was van alles mis. Linda Loppa is er als een speer vandoor gegaan en kreeg een baan in Italië. Toen kwam boven water dat het in Antwerpen ook allemaal niet zo mooi verliep als eerst of nog steeds lijkt. Maar zij zijn er wel in geslaagd om dat prachtige modemuseum neer te zetten met de academie erbij. Ze zijn er in geslaagd om Antwerpen te branden, dat is de term van Guus Beumer. De Belgische modeontwerpers in Antwerpen als brand is geslaagd, maar daarna zijn ze overal tegenop gelopen. Destijds zei Linda Loppa dat zij nooit had gedacht dat het zo ingewikkeld zou zijn om zoveel tentoonstellingen per jaar te realiseren, dus we hebben onze ambitie al naar beneden geschroefd tot een minder aantal.’ Daarnaast wordt er in België nog steeds vastgehouden aan de Antwerpse Zes uit de jaren 80. ‘In Antwerpen was er op een gegeven moment een hele groep ontwerpers die toevallig op het goede moment op de goede plaats waren en met iets heel nieuws kwamen. Na deze groep mensen is daar ook niets meer gebeurt. Op het ogenblik zijn er geen mensen in Antwerpen die hot zijn dat je ze in elk tijdschrift tegenkomt.’42 Tussen België en Nederland bestaan uiteraard grote verschillen; België heeft wel een textielindustrie en Nederland heeft die niet en de opleiding en de houding van de studenten is er anders. De Belgen zijn eerder kleermakers dan kunstenaars. In Nederland is er volgens Walter Van Beirendonck sprake van een spookfenomeen: ‘In België wordt men gestimuleerd om concreet te werken, naar winkels toe: de klanten worden uitgenodigd. Nederlanders zijn in dat conceptuele blijven hangen.’43 In België zit een industrie en een overheid achter het museum. In Antwerpen heeft het ook heel lang geduurd totdat zowel de provincie als gemeente als de industrie het plan is gaan Bijlage 15 49
steunen. Daarna is het heel hard gegaan. In Nederland is dat anders. Je moet ook heel voorzichtig omspringen met geld van de gemeenschap. Het is een beetje een dilemma. Aan de ene kant is het leuk om te laten zien wat Nederland is en kan zijn. Je kan Nederlanders op die manier ook een beetje opvoeden, maar je moet niets aan drukken.44 MoMu is een voorbeeld voor Nederland. Het MoMu is gekoppeld aan de school, het opleidingselement. Het is iets verbredends. Zij hebben de onderbouwing in huis hoe ze een tentoonstelling moeten maken en ze hebben een bibliotheek die ze kunnen gebruiken. Die combinatie zorgt voor het succes.45 ‘In Antwerpen is het museum gecombineerd met de academie. Het zou mooi zijn als dat hier ook gebeurt’, vindt Judith ter Haar. Antwerpen is echt een modestad, mode leeft daar. Antwerpen heeft dat ontdekt als specifieke kwaliteit van de stad en de school, die toevallig ook ontzettend goed is en waar goede mensen vandaan kwamen. Dan heeft zo’n stad interesse om daar wat mee te doen, dus dan is het ook makkelijk.46 Een argument tegen het stichten van een Nederlands modemuseum is de relatieve nabijheid van het MoMu. Het Nederlands modemuseum kan dit ondervangen door zich exclusief te richten op Nederlandse ontwerpen, eventueel in internationale context, om op die manier toch genoeg onderscheidend te zijn van het MoMu.47 Nannet van der Kleijn van AMFI is het hier mee eens: ‘Wij hebben een bepaald karakter wat weer anders is dan het Belgische karakter of welk karakter dan ook. Ik vind niet dat we het niet hoeven te doen omdat we het MoMu in Antwerpen hebben.’ Nederland is klein maar wel met een eigen specialiteit.
42 Mortier, du, 2 maart 2010 43 Berg, van den, 2004, p. 52-61 44 Bozon, 7 augustus 2009 45 Terreehorst, 5 februari 2010 46 Hout, in ‘t, 14 december 2009 47 Boer, de e.a., 2010, p. 38 50 Bijlage 15
Bijlage 16 Tassenmuseum Hendrikje Zoals vele musea is ook het Tassenmuseum ontstaan uit een verzamelwoede. Antiquair Hendrikje Ivo heeft ruim 35 jaar tassen verzameld en heeft de collectie uiteindelijk ondergebracht in de Stichting Tassenmuseum Hendrikje. Wat ooit begon als een persoonlijke fascinatie is uitgegroeid tot een uitgebreide collectie.48 In 1996 opende zij samen met haar man een museum in hun huis in Amstelveen. Er was direct veel belangstelling voor het huiselijke museum en trok jaarlijks ongeveer 4000 bezoekers. ‘Maar tegen groepen van 50 man moesten we nee zeggen’, zegt Sigrid Ivo, dochter van Hendrikje en nu directeur van het museum. De collectie was met ruim 3500 exemplaren in het woonhuis in Amstelveen ook niet meer op te bergen.49 Een gefortuneerde weldoener die anoniem wil blijven hielp het Tassenmuseum aan een nieuwe locatie. Louki Boin: ‘Het Tassenmuseum heeft één grote sponsor die het pand voor hen heeft gekocht.’ Het museum is sinds 2007 gevestigd in een schitterend historisch pand, een voormalig bankgebouw uit 1664, aan de Herengracht te Amsterdam.1 Op de bovenste verdiepingen is het depot en zijn de tentoonstellingszalen ingericht. Op de eerste etage zijn twee stijlkamers met plafondschilderingen uit de 18e eeuw die voor gelegenheden worden verhuurd. Er is een museumcafé, een historische tuin en in de kelder een winkel. Het Tassenmuseum Hendrikje is een particulier museum dat volledig afhankelijk is van eigen inkomsten en giften.50 De collectie die Ivo heeft samengesteld is uniek. Er zijn nog twee andere Tassenmusea ter wereld, één in Japan en één in Australië, maar die collecties zijn minder omvangrijk en gaan niet zo ver terug in de tijd. De collectie toont een grote verscheidenheid: 17de-eeuwse buideltjes en aalmoezentassen, 18de-eeuwse dijzakken, portefeuilles en beugeltassen, 19de-eeuwse reticules en kousenbeurzen en klassieke, aparte en bijzondere modellen uit de 20ste en 21ste eeuw. De oudste tas in museum Hendrikje - gemaakt van geitenleer - dateert uit de 16 e eeuw. De historie van de tas wordt niet alleen aan modegeschiedenis gekoppeld maar ook aan technologische- en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen. Het Tassenmuseum Hendrikje stelt zich onder andere tot doel het promoten van hedendaagse tassenontwerpers uit binnen- en buitenland. Er worden (verkoop)exposities van ontwerpers georganiseerd. Daarmee geeft het museum, vaak jonge, ontwerpers de kans hun werk aan een breed publiek te laten zien. In de museumwinkel worden, naast kaarten, boeken en cadeauartikelen, tassen en accessoires van binnenlandse- en buitenlandse ontwerpers verkocht van onder andere Hincke Elgersma, Cindy Jeurissen en Hester van Eeghen. Ook heeft het museum een webshop waar deze artikelen verkocht worden. Het museumcafé is gelegen aan de achterzijde van het pand met uitzicht op de historische tuin van het museum. Op donderdag 11 juni 2009 heeft de Amsterdamse wethouder voor Kunst en Cultuur, Carolien Gehrels, de 100.000ste bezoeker van Tassenmuseum Hendrikje ontvangen. Bijlage 16 51
Bezoekers zijn vol waardering voor de permanente presentatie van ‘Vijfhonderd jaar geschiedenis van de tas’. Ook de tijdelijke tentoonstellingen die het museum heeft georganiseerd zijn succesvol geweest. Een grote publiekstrekker was de jubileumtentoonstelling van de bekende Nederlandse tassenontwerper Hester van Eeghen in het najaar van 2008. Ook de tentoonstellingen over groene tassen in 2008 en avondtassen in 2009 werden goed bezocht. Sigrid Ivo, directeur van het museum, verwacht dat het aantal bezoekers in de toekomst nog verder zal stijgen. Het museum kijkt inmiddels ook over de grenzen heen; samenwerkingsverbanden met buitenlandse musea worden ontwikkelt en een reizende tentoonstelling in 2010 is in voorbereiding.51
48 http://www.tassenmuseum.nl/upload/Image/PDF/persbericht_opening_tassenmuseum.pdf (Datum van raadpleging: 26 april 2010) 49 Auteur onbekend, 2006, Tassenmuseum Hendrikje gaat verhuizen. 50 http://www.tassenmuseum.nl/ (Datum van raadpleging: 26 april 2010) 51 http://www.tassenmuseum.nl/ (Datum van raadpleging: 26 april 2010) 52 Bijlage 16
Bijlage 17 Beeld & Geluid De taak van Beeld en Geluid is het beheren en toegankelijk maken van alle beelden en geluiden. Beeld en Geluid doet veel onderzoek naar de beste methodes om audiovisueel materiaal te conserveren, digitaliseren, catalogiseren, beschrijven, en weer beschikbaar te maken voor een breed publiek. Daarbij werkt het nauw samen met andere archiefinstellingen in binnen- en buitenland. Een deel van de bestaande collectie is inmiddels ontsloten en toegankelijk gemaakt, voor professionele gebruikers, maar ook voor het onderwijs en het grote publiek. Beeld en Geluid blijft de rest van de collecties in de depots conserveren en digitaliseren om het audiovisueel erfgoed ook voor de toekomst veilig te stellen.52 In de Beeld & Geluid experience kun je spelen in een soap, het nieuws presenteren, oude programma’s terug zien, reclames inspreken, enzovoorts.53 De bezoekers krijgen bij het betreden van de experience een digitale ring waarop alles wat de bezoeker heeft opgenomen wordt opgeslagen. De ring is verbonden met het persoonlijke e-mailadres van de bezoeker waardoor thuis alle beelden teruggezien kunnen worden. Bij tentoonstelling ZOOM-Safari betreedt de bezoeker Afrika als men de zaal binnengaat. Het warme licht, de oranje muren en de zebraprint op de vloer geven het gevoel in een scène van de beroemde natuurfilmer te zijn beland. Als het op het grote scherm, waar een film speelt, begint te regenen, verschijnen zelfs regendruppels op de wanden. Door cameraatjes die zijn aangebracht in de tentoonstelling is het mogelijk tussen de wilde beesten op de savanne te verschijnen. Vlak voor het einde van de ‘safari’ kan zelf een filmpje gemonteerd worden. Door verschillende fragmenten aan elkaar plakken kan een eigen filmpje in elkaar worden geknutseld. Ook maken bezoekers kans op een carrière als tv-presentator. Het is mogelijk jezelf te laten filmen als presentator van Het Klokhuis. Rijdend in een jeep door de savanne, moet men zich zien te redden als presentator. Ook deze filmpjes kunnen later thuis worden teruggekeken.54 Ook heeft Beeld en Geluid een tentoonstelling ontworpen ter gelegenheid van het 50 jarig bestaan van Studio Sport: 50 jaar Studio Sport in beeld. In de tentoonstellingsruimte, met vloeren als grasmatten en atletiekbanen, hangt op de lat van een doel een scherm waarop historische sportbeelden zijn te zien.55 De shop van Beeld en Geluid is voor iedereen toegankelijk, ook voor mensen die niet de experience bezoeken. De shop verkoopt een uitgebreide verzameling dvd’s en cd’s, met name van televisieseries en een gespecialiseerd assortiment aan boeken, gadgets en televisiespellen. Beeld en Geluid beschikt ook over een sfeervol Grand Café dat open is voor zowel bezoekers van de experience als overige bezoekers.56 52 http://instituut.beeldengeluid.nl/index.aspx?ChapterID=8500 (Datum van raadpleging: 28 april 2010) 53 http://experience.beeldengeluid.nl/index.aspx?chapterid=8005 (Datum van raadpleging: 28 april 2010) 54 Gozems, E., 2008 55 Hoekstra, H., 2009 56 http://experience.beeldengeluid.nl/index.aspx?chapterid=8005 (Datum van raadpleging: 28 april 2010) Bijlage 17 53
Bijlage 18 Kunsthal Rotterdam Deze eerste Kunsthal van Nederland is in 1992 geopend. De Kunsthal is een Rotterdams instituut met een landelijke uitstraling en internationale ambitie. De Kunsthal in Rotterdam heeft geen eigen collectie, dit zorgt ervoor dat ze de focus kunnen leggen bij het tentoonstellen en goede tentoonstellingen produceert. Daar zijn ze dan ook heel goed in.57 Door de grote oppervlakte is het mogelijk ongeveer vijf exposities tegelijk te laten plaatsvinden. Het museum heeft dan ook ongeveer 25 verschillende exposities per jaar.58 De vijf tentoonstellingen die tegelijkertijd te zien zijn, zijn zo geprogrammeerd dat ze elkaar versterken. Opvallend is het brede scala aan onderwerpen; de populaire cultuur komt ook uitgebreid aan bod. Zo zijn er in het verleden tentoonstellingen geweest over kunst uit Noord-Korea, over surrealistische en luministische schilderijen en zijn er verschillende retrospectieven gewijd aan bijvoorbeeld M.C. Escher. Maar er waren ook fototentoonstellingen over frietkotten, Japanse treinforensen, Feyenoord en de Playboy in Nederland. Elk jaar is er in de Kunsthal ten minste één familietentoonstelling; speciaal voor bezoekers van alle leeftijden. In 2008 trok ‘de Glorie van Rome’ de aandacht, door de zandbak in de tentoonstellingszaal, waar kinderen in konden graven naar een archeologische schat. De Kunsthal streeft ernaar het educatieve programma zo optimaal mogelijk aan te laten sluiten bij lesprogramma’s in het (kunst)onderwijs. Daarnaast probeert de Kunsthal haar educatie zoveel mogelijk in de diverse tentoonstellingen te integreren. De rechthoekige 60 bij 60 metende Kunsthal beschikt over 3300 m2 tentoonstellingsruimte in een opvallend gebouw, ontworpen door de Rotterdamse architect Rem Koolhaas.59 Boven het gebouw steekt een toren met billboard uit. Door het gebouw lopen twee openbare routes. Er is een wandelroute die door middel van een hellingbaan het museumpark en de toegang van het museumcomplex met elkaar verbindt. De andere route is een weg die onder het gebouw door gaat. Naast de drie museumruimten zijn er een auditorium, een café en een museumshop met een uitgebreide collectie kunstboeken, monografieën, tentoonstellingscatalogi, designartikelen, affiches en aanverwante artikelen in het gebouw ondergebracht. Door de Union Internationale des Architectes is De Kunsthal gekozen tot een van de duizend belangrijkste gebouwen van de vorige eeuw.60 De Kunsthal Rotterdam ontvangt een basissubsidie van de Gemeente Rotterdam. Voor het grootste deel is zij echter afhankelijk van eigen inkomsten. Tweederde van de inkomsten is afkomstig uit de kaartverkoop. Dankzij financiële ondersteuning van bedrijven en particulieren is het mogelijk om ogenschijnlijk onbereikbare tentoonstellingen en topkunstenaars naar Rotterdam te halen. De Kunsthal maakt met een kwalitatief hoogstaand tentoonstellingsprogramma kunst en cultuur toegankelijk voor een breed publiek.61 57 Jacobs, 27 februari 2010 58 http://nl.wikipedia.org/wiki/Kunsthal_Rotterdam (Datum van raadpleging: 28 april 2010) 59 http://www.kunsthal.nl/51-Organisatie.html (Datum van raadpleging 28 april 2010) 60 http://www.architectuur.org/oma04.php (Datum van raadpleging 29 april 2010) 61 http://www.kunsthal.nl/132-Support.html (Datum van raadpleging 28 april 2010) 54 Bijlage 18
Bijlage 19 Cijfers andere musea Uit cijfers van Museum Boijmans van Beuningen blijkt dat in 2008 16% van de bezoekers van internationale afkomst was. De meeste van deze groep kwamen wel uit Europa waarbij de meeste bezoekers van Belgische nationaliteit waren. Van de nationale bezoekers kwam 34% uit Rotterdam (zie: Bijlage A). Met 30% was de grootste groep die in 2008 het museum bezocht de kapitaalkrachtige medioren en senioren. De daarop volgende groep zijn de settelende starters en 14%. (zie: Bijlage B). In 2008 is ten opzichte van de voorgaande twee jaren meer bezoekers ontvangen waarbij oktober met 34.369 bezoekers zowel de best bezochte maand, als de hoogste stijger was. De maanden november en maart volgen daarop. De minst bezochte maand in 2008 was juni met 7.864 bezoekers (zie: Bijlage C). De meeste mensen bezochten het museum, niet heel uitzonderlijk, in het weekend waarbij zaterdag de drukste dag was van de week (zie: Bijlage D). De stijging van het aantal bezoekers heeft uiteraard ook stijging in de inkomsten van het museum. In 2008 betaalde 41.953 bezoekers de volle prijs voor een entreekaart , 88.861 bezoekers kregen korting en 107.186 konden het museum gratis betreden. Deze drie groepen zijn gezien de voorgaande jaren dan ook gestegen (zie: Bijlage E). Bezoekers van de Kunsthal komen uit het hele land. Maar liefst 80% komt van buiten de regio. En 30% van de bezoekers is jonger dan 26 jaar. Van de bezoekers in 2008 was 72% al eerder in de Kunsthal geweest. In tegenstelling tot Museum Boijmans van Beuningen is de Kunsthal in 2008 minder goed bezocht dan voorgaande jaren waarin 2006 het beste jaar was van het museum. De best bezochte maand van het museum was januari met 30.709, november en december volgen daarop (zie: Bijlage F). Van het Centraal Museum Utrecht bleef in 2008 de grootste groep bezoekers de volwassenen waarbij zij 74% van het bezoekersaantal voor hun rekening namen. De museumkaart houders waren de grootste groep van de volwassenen met 30.997 mensen. De kinderen waren met 13% de daarop volgende grootste groep (zie: Bijlage G).
Bijlage 19 55
Bijlage 20 Bezoekersaantallen Nederlandse musea 2008 62
Van Gogh Museum Anne Frank Huis Rijksmuseum Het Nederlands Openluchtmuseum Drents Museum Nederlands Spoorwegmuseum Haags Gemeentemuseum Groninger Museum Naturalis museum Boijmans Van Beuningen Mauritshuis ZuiderzeeMuseum Museum Het Rembrandthuis Nationaal Luchtvaartmuseum Aviodrome De Nieuwe Kerk Tropenmuseum Amsterdams Historisch museum Maritiem Museum Rotterdam Museon Frans Halsmuseum Noordbrabants Museum Muiderslot Rijksmuseum van Oudheden Oude Kerk Joods Historisch museum Museum Het Valkhof FOAM Hermitage Amsterdam Bonnefanten Museum Nederlands Architectuur Instituut Centraal Museum Hortus Botanicus Leiden Teylers Museum Marinemuseum Industrion Breda’s Museum Museum Ons’ Lieve Heer op Solder Stedelijk Museum Amsterdam Stedelijk Museum Schiedam Cobra Museum Amstelveen
Amsterdam Amsterdam Amsterdam Arnhem Assen Utrecht Den Haag Groningen Leiden Rotterdam Den Haag Enkhuizen Amsterdam Lelystaad Amsterdam Amsterdam Amsterdam Rotterdam Den Haag Haarlem ‘s Hertogenbosch Muiden Leiden Amsterdam Amsterdam Nijmegen Amsterdam Amsterdam Maastricht Rotterdam Utrecht Leiden Haarlem Den Helder Kerkrade Breda Amsterdam Amsterdam Schiedam Amstelveen
1.470.000 1.000.000 984.000 450.000 388.589 315.000 272.991 256.000 245.275 240.000 240.000 238.002 221.091 198.500 184.064 180.000 175.763 155.812 155.350 128.303 128.000 120.423 120.000 118.000 111.525 110.000 107.272 103.853 102.000 98.974 125.000 92.581 89.000 87.500 86.000 83.578 83.038 76.572 73.000 63.000
62 http://www.museumvereniging.nl/default.aspx?id=38&newsid=398&module=13 (Datum van raadpleging: 30 noveber 2009). 56 Bijlage 20
Bijlage 21 Hoe bereik je de onervaren museumbezoeker van boven de veertig? 63
A. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Stellingen die van invloed zijn op de te kiezen media: De doelgroep wordt vooral bereikt via de vrouw. Het heeft weinig zin om te proberen onervaren museumbezoekers van buiten de regio op individuele basis naar het museum te lokken. Kies dus voor lokale en regionale media als je onervaren individuele bezoekers wilt trekken. Voor groeps- bezoek telt dit veel minder. Voor het bereik van doelgroepen in de regio zijn met name laagdrempelige, regio- nale media geschikt. Een goede zichtbaarheid van de tentoonstelling in de eigen stad en de eigen regio loont altijd de moeite. Het veelvuldig herhalen van een reclameboodschap is effectief (liever investeren in veel kleine reclameboodschappen dan in één grote, dure reclamespot). Bij beperkt budget kun je beter investeren in vrije publiciteit dan in betaalde publi- citeit. Nieuwe media hebben voor het bereik van deze doelgroep (voorlopig) weinig impact.
B. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Stellingen die met de vorm en de inhoud van de boodschap te maken hebben: Voor het bereik van de doelgroep is het belangrijk aanknopingspunten te zoeken binnen het eigen referentiekader. Topkwaliteit van de kunstwerken en/of het unieke karakter van de tentoonstelling blijven altijd de belangrijkste verkoopargumenten. De mate waarin mensen aangetrokken worden door het onderwerp (in dit geval dus afbeeldingen van kinderen, die zijn altijd schattig) is het belangrijkste verkoop argument, en dient dus uitgebuit te worden. Lokale en regionale karakteristieken die qua sfeer in lijn liggen met de tentoonstel- ling dienen uitgebuit te worden in de publiciteit. Het is van belang de interactiviteit tussen bezoekers en museum te stimuleren (bijvoorbeeld door multi-sensorische benadering) Eén hoofdboodschap per tekst. Het testen van de verwachtingen die de bezoeker heeft bij zijn toch door het mu- seum loont de moeite (routeaanduiding, beteksting op de wand, et cetera).
C. 15. 16.
Stelling die met extra incentives te maken hebben. De doelgroep is ontvankelijk voor reis-/dagarrangementen. Flankerende diensten en randactiviteiten zijn belangrijk om de totaalervaring te optimaliseren.
63 Elshout, D., 2004, p. 85 Bijlage 21 57
Bijlage 22 Onderzoek begeleidende tekstbordjes in musea Er is een onderzoek geweest naar begeleidende tekstbordjes bij schilderijen en gesproken teksten voor een audiotour. De respondenten bleken allergisch voor betuttelende teksten, ze willen serieus genomen worden. Ook de droge beschrijvingen van kledij en kostuums vielen niet in de smaak. Ze bleken vooral geïnteresseerd in concrete, relevante, functionele informatie. De geobserveerde bezoekers lazen in het begin van de expositie uitgebreid, maar ook daar al sloegen ze vrij veel tekstbordjes over. De bezoekers lazen gemiddelde in ieder geval de helft van de aangeboden teksten. Oudere bezoekers lazen meer dan jongere, vrouwen meer dan mannen.64
64 Elshout, D., 2004, p. 78-84 58Bijlage 22
Bijlage 23 Inhoud tentoonstellingen modemuseum Ambacht en vakmanschap
Voordat men het kan hebben over het weergeven van mode, zal eerst uitgelegd moeten worden wat (Nederlandse) mode is. Zo is het interessant om uit te leggen hoe bepaalde stukken gemaakt worden en welke technieken daarvoor nodig zijn. Het benadrukken van ambacht en vakmanschap zal de moeilijkheid van het modevak weergeven. James Veenhoff: ‘Als je weet dat er een Nederlandse cultuur, een identiteit, een ambacht en een opleiding in zit wordt een stuk pas interessant.’ Louki Boin: ‘Er zijn mensen die niet weten hoe kleren tot stand komen. Dat moet je ook laten zien. Met jeans zou je kunnen laten zien hoe het geverfd wordt.’ Daarnaast is het interessant om een beeld te geven van datgene wat Nederlandse mode uniek maakt. Eva Olde Monnikhof: ‘Nederland staat heel erg bekent om de bruikbaarheid die voorop staat. Het is over het algemeen heel clean en de ontwerpen zijn heel helder. Vaak zit er een toets van architectuur in. De discussie tussen vorm en functie, dat is iets wat je bijna in elk Nederlands ontwerp tegenkomt.’
Tijdsbeeld en maatschappij
Het is interessant om vanuit een invalshoek te werken die met maatschappij te maken heeft. Hoe gedragen wij ons en waarom zijn wij ergens in geïnteresseerd?65 Het is interessant om met tijd te spelen, om toekomstbeelden te maken. Niet alleen uit het verleden maar ook het verleden in relatie tot de toekomst.66 De invalshoek waarop een tentoonstelling wordt gemaakt leert je op een nieuwe manier naar dingen te kijken. Louki Boin geeft een voorbeeld van een tentoonstelling waar dit op van toepassing is: ‘Ik zou verrast willen worden door een nieuwe kijk op kleding. De laatste modetentoonstelling in het Gemeentemuseum ging over hofkleding. Daar werd het oude naar het nieuwe getrokken. Het draaide om de kleding maar er werden allerlei dingen bijgehaald zoals meubels en schilderijen. Dat vind ik fantastisch. Dan leer je op een ander manier naar de kleding kijken.’ Han Nefkens: ‘Ik vind het altijd heel erg interessant wanneer er verbanden worden gelegd die op het eerste gezicht niet zo vanzelfsprekend zijn. Als bepaalde mode naast elkaar gezet wordt en daardoor een ander verband toont zodat je de dingen op een andere manier gaat zien vindt ik heel mooi om te zien. Daarmee wordt je verrijkt omdat niet alleen het werk wordt getoond maar je er zelf ook wat aan kunt aflezen. Dat je het dagelijks bestaan op een andere manier gaat zien.’
Geschiedenis
De historische collectie is van groot belang voor het publieke bewustzijn van het nationale culturele erfgoed. Een historische modecollectie kan een toegevoegde waarde geven aan hedendaagse mode vanwege de dwarsverbanden en contrasten die hiermee kunnen worden getoond.67 Ninke Bloemberg is hier een voorstander van: ‘De Nederlandse modegeschiedenis zou aan de hand van replica’s tentoongesteld moeten worden omdat je stukken niet lang kunt tonen.’ Han Nefkens geeft hier een idee van: ‘Om te beginnen zou ik een historisch overzicht willen
Bijlage 23 59
zien van wat er de afgelopen eeuwen mode is geweest in Nederland. Daar kunnen we een beetje naar raden door in geschiedenisboeken te kijken en misschien naar oude films, maar ik denk dat het ook wel interessant zou zijn om te zien wat mensen van verschillende klasse in de afgelopen eeuwen gedragen hebben en hoe we zij gekomen tot wat wij nu dragen.’ Liesbeth in ’t Hout hecht waarde aan het laten zien van oude technieken waar vandaag de dag nog van geleerd kan worden: ‘De materialen van voile van 100 jaar oud, hoe dat vroeger gemaakt werd, echt industrieel. Dat wordt allang niet meer gedaan. Daar kun je zoveel uit aflezen, hoe die dingen gemaakt werden allemaal en hoe die materialen gemaakt werden.’ Om een historische expositie spannend te houden is het van belang deze op een hedendaagse manier tentoon te stellen. Bianca du Mortier geeft hier een voorbeeld van: ‘Voor de 18e eeuw tentoonstelling heeft een ontwerper een ruimte vol met strepen van verschillende grootte en kleuren gemaakt. Voor deze muur stonden de 18e eeuwse jurken, dat deed het waanzinnig. Je kunt proberen omdingen uit de tijd zelf erbij te zetten maar je kunt ook een soort shock maken. Het is afhankelijk van het onderwerp en de voorwerpen.’
Heden
Pauline Terreehorst is van mening dat de tentoonstellingen niet te historisch moeten zijn: ‘Het is leuk hoor de 19e eeuw maar laat dat over aan de Hermitage. Mode gaat over het nu, over een reflectie van hoe het er economisch aan toe gaat, hoe het er sociaal aan toe gaat, laat dat vooral zien.’ Mode werkt met veel creatieve disciplines samen. Zowel kleding, modefotografie, visagisten, haarstylisten, illustratoren en stylisten van Nederland zijn interessante punten om te belichten.68 Bregje Lampe: ‘Zeker voor het gewone publiek is dat heel leuk om te zien. Ik heb zoiets gezien in Parijs. Dan kun je laten zien hoe het is om bijvoorbeeld met een catwalkfotograaf op stap te zijn, dan breng je het heel erg naar nu.’ Louki Boin geeft een voorbeeld: ‘Vroeger spiegelde de Nederlandse mode zich aan de internationale ontwerpen van Parijs, Italië en New York. De ontwerpers bepaalden wat wij leuk gingen vinden. Nu zijn het filmsterren of popsterren die mensen inspireren. Dat je dat soort dingen moet je presenteren, je moet koppelingen maken. Je kunt bijvoorbeeld filmkleding als uitgangspunt nemen. Daar kun je beelden, foto’s en tijdschriften bij tonen. De films zou je daarbij moeten presenteren. Gewoon kleren zien is niet leuk, daar gaan we niet meer voor naar een plek toe.’
Mode-industrie
Ook kunnen verschillende aspecten uit de mode-industrie weergegeven worden. Zo kan er bijvoorbeeld een tentoonstelling gemaakt worden over de productie kant van Nederlandse mode. Louki Boin heeft hier een idee over: ‘Je zou China als uitgangspunt kunnen nemen. Daar wordt enorm veel kleding gemaakt, daar zou je een hele leuke tentoonstelling over kunnen maken. Nederlandse bedrijven die in China hun producten laten produceren. Ik denk dat het heel belangrijk is dat je het bedrijfsleven erbij betrekt.’ Daarnaast is het interessant om, naast mode ontwerpers, bepaalde getalenteerde mensen te benadrukken. Judith ter Haar: ‘Er zijn nogal wat mensen die van AMFI komen en een goede plek hebben in de industrie waarvan je het helemaal niet weet. Nederlandse vormgevers worden in musea een beetje onderbelicht.’
Ontwerpers
Tentoonstellingen over bepaalde ontwerpers zijn een veel voorkomend uitgangspunt binnen de bestaande musea. Ook voor het modemuseum is het van belang te kijken naar 60 Bijlage 23
Nederlandse ontwerpers. Zo moet een Molenaar en Vos uiteraard een plek krijgen in het museum, want het zijn allemaal in hun tijd innovatoren geweest binnen de Nederlandse mode. Maar ook jonge ontwerpers verdienen een plek. Judith ter Haar zou jonge ontwerpers ook een kans willen geven in de tentoonstellingen, mits dat goed gecureerd wordt. ‘Je zou de laatste 10 jaar Lichting kunnen laten zien. Als alles wat wordt samengesteld goed gecureerd wordt ziet het er goed uit.’ Eva Olde Monnikhof: ‘Jonge ontwerpers moeten ook weten dat het bedenken van een concept niet voldoende is om succesvol te zijn. Mensen zijn niet bereid te betalen voor gebakken lucht. En dat is iets wat je door middel van een modemuseum kan laten zien.’
Nederlandse herkenbaarheid
Pauline Terreehorst vindt dat de sterke punten van Nederlands ontwerp belicht moeten worden: ‘Als je al iets zou doen zou ik het doen over de invloed van denim op het straatbeeld van Nederland. Wij zijn heel goed in spijkerbroeken. Nederland heeft ook de grootste spijkerbroeken oplage van heel Europa. Dan kun je G-star bijvoorbeeld nemen en kijken welke ontwerpers daar zitten.’
Educatie
Bianca du Mortiers ideale tentoonstelling is er één waarin de bezoeker wel leert, maar niet doorheeft dat hij veel informatie tot zich krijgt. Valerie Steele, directeur en hoofdcurator van het museum van het Fashion Institute of Technology in New York, benadrukt dat tentoonstellingen zowel informatief en leerzaam als mooi en vermakelijk kunnen zijn. Het één sluit het ander niet uit.69
Niet te museaal gericht
Een valkuil kan zijn dat de tentoonstelling te conceptueel wordt. Roger Gerards geeft hier een voorbeeld van: ‘Bij The Art of Fashion zag ik fantastische dingen, maar daar zag ik ook publiek rond lopen die het niet begrijpt. En dat is precies wat je niet moet doen. De valkuil is de theorie. Daar houden we van in Nederland waardoor exposities vaak voor de incrowd zijn.’ Nannet van der Kleijn: ‘Je moet heel erg dichtbij de mode, de modehistorie en de modeindustrie blijven. Dat het niet een tentoonstelling wordt om een tentoonstelling en het daardoor alleen maar museaal en afstandelijk wordt.’ Aan de andere kant heeft een tentoonstelling juist diepgang nodig. Een tentoonstelling met alleen maar jurken komen weinig mensen op af, daar krijg je heel weinig jongeren mee verrast.70 Nanda van den Berg vindt dat er een middenweg gevonden moet worden: ‘De vroegere conservator van het Zuiderzeemuseum had een tentoonstelling gemaakt van kledingkasten met daarin streekdrachten en alles wat daar bij hoort en ja, dat was saai. Niet voor mij, maar het was wel saai voor mijn man die daar zo snel mogelijk naar een andere verdieping ging. Het was heel mooi en heel goed, maar op de één of andere manier moet er gewoon iets te bedenken zijn waarin beide aspecten aan hun trekken komen.’
Vermijdt de waan van de dag
Han Nefkens: ‘De valkuilen zijn de dingen die trendy zijn in fashion op dit moment maar achteraf gezien niet zo verschrikkelijk belangrijk zijn. Je hebt deskundige mensen nodig die daar goed in kunnen selecteren.’ Bijlage 23 61
Eva Olde Monnikhof: ‘Wat één van de grootste valkuilen is, zeker in de mode-industrie, is de waan van de dag. Dat je alleen maar aankoopt en selecteert wat nu hip en happening is, en niet vooruit kijkt naar datgene wat relevant kan zijn. Die context is zo ontzettend belangrijk.’
Betrek de juiste mensen
Om tot een goede inhoud te komen is het van belang de juiste mensen bij een tentoonstelling te betrekken. Nannet van der Kleijn legt uit: ‘Ik zou onderwerpen pakken en daar dan weer mensen aan koppelen. Ik zou per tentoonstelling een tijdelijk research team opzetten. Met Han Nefkens zou ik een keer per jaar een tentoonstelling willen doen. Hij weet wel op niveau iets neer te zetten. Misschien ook iets in samenwerking met Vlisco.’ Roger Gerards Vlisco: ‘Ik ben natuurlijk geen curator maar Vlisco zou natuurlijk bij mij naar voren komen. Wij zijn al bezig een expositie te bedenken voor in Nederland en internationaal. Er komen erg veel musea naar Vlisco toe want we hebben natuurlijk erg veel textiel.’ Door bepaalde mensen of bedrijven bij een tentoonstelling te betrekken kan er een interessant onderwerp ontstaan.
65 Boin, 9 februari 2010 66 Hout, in ‘t, 14 december 2009 67 Nijum, van, N., 2007, p. 69 68 Gaans, van, 30 december 2009 69 Boer, de, e.a., 2010, p. 13-18 70 Lampe, 15 februari 2010 62 Bijlage 23
Bijlage 24 Exploitatieberekeningen Nederlandse musea Boijmans van Beuningen Rotterdam: (Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008).
Baten Lasten Opbrengsten Lonen en salarissen Directe opbrengsten 2.149.000 Sociale lasten Indirecte opbrengsten 655.000 Pensioenlasten Totaal opbrengsten 2.804.000 Afschrijvingen Bijdrage Kosten van activiteiten Subsidie Gemeente R’dam 9.698.000 Overige bedrijfskosten Overige bijdragen 2.323.000 Totaal bijdrage 12.021.000 Totaal baten 14.825.000 Totaal lasten
4.096.000 308.000 447.000 90.000 4.919.000 5.201.000 15.061.000
Centraal Museum Utrecht: (Jaarverslag Centraal Museum Utrecht, 2008).
Baten Bijdrage gemeente Utrecht 5.643.000 Eigen inkomsten 1.887.600 Bijdragen projecten 508.800 Totaal baten 8.039.400
Lasten Loonkosten Afschrijving en rente Bedrijfsvoering Huisvesting Subtotaal Inkopen Projecten
3.189.600 1.025.700 1.608.700 940.300 6.764.300 395.600 1.106.500
Totaal lasten
8.266.400
Gemeente Museum Den Haag: (Jaarverslag Gemeentemuseum Den Haag, 2005).
Baten Lasten Entreegelden 1.046.926 Museale activiteiten Bijdrage derden 2.492.667 Collectievorming Museale activiteiten 923.325 Persooneelslasten Ingehuurd personeel Huisvestingslasten Overige bedrijslasten Afschrijvingen Totaal baten 4.462.918 Totaal lasten Afschrijving Subsidie Gemeente Den Haag
4.341.323 542.968 5.327.441 708.194 1939.865 577.184 259.250 13.969.225 9.076.931 Bijlage 24 63
Bijlage A Herkomst (buitenlandse) bezoekers 2008 Museum Boijmans van Beuningen (Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008).
64 Bijlage A
Bijlage B Profielen bezoekers 2008 Museum Boijmans van Beuningen (Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008).
Bijlage B 65
Bijlage C Bezoekers per maand 2006, 2007 en 2008 Museum Boijmans van Beuningen (Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008).
66 Bijlage C
Bijlage D Bezoekers per dag 2007 en 2008 Museum Boijmans van Beuningen (Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008).
Bijlage D 67
Bijlage E Betalende bezoekers 2006, 2007 en 2008 Museum Boijmans van Beuningen (Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008).
68 Bijlage E
Bijlage F Bezoekers Kunsthal (Jaarverslag Kunsthal Rotterdam, 2008).
Bijlage F 69
70 Bijlage F
Bijlage G Samenstelling en aantal bezoekers Centraal Museum (Jaarverslag Centraal Museum Utrecht, 2008).
Bijlage G 71
Literatuurlijst Interviews Bekke, H., 2010, Directeur Modint, Interview, 19 januari. Berg, van den, N., 2010, Docent modestudie Amsterdam Fashion Institute, Interview, 12 januari. Bloemberg, N., 2010, Modeconservator Centraal Museum Utrecht, Interview, 23 februari. Boin, L., 2010, Voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Modejournalisten, lifestylespecialist en voormalig hoofdredacteur Avenue, Interview, 9 februari. Bozon, K., 2009, Marketing, PR & Projects HTNK, Interview, 7 augustus. Gaans, van, M., 2009, Modeontwerpster, Interview, 30 december. Hohé, M., 2010, Modeconservator Gemeentemuseum Den Haag, Interview, 4 maart. Hout, in ‘t, L., 2009, Directrice Amsterdam Fashion Institute, Interview, 14 december. Jacobs, D., 2010, Hoogleraar Universiteit van Amsterdam, ArtEZ Hogeschool voor de kunsten en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Interview, 27 februari. Lampe, B., 2010, Modejounaliste Parool, Interview, 15 februari. Mortier, du, B., 2010, Conservator Kostuum Rijksmuseum Amsterdam, Interview, 2 maart. Muñoz Grootveld, E., 2010, Projectleider Premsela Stichting, Interview, 22 februari. Terreehorst, P., 2010 Oud-directrice Centraal Museum Utrecht en Amsterdam Fashion Institute, Interview, 5 februari.
Literatuur Berg, van den, N., 2004, Dooie poppen met jurken, Dilemma’s rond een Nederlands modemuseum. Boekman 61, 2004, Amsterdam, p. 52-61. Elshout, D., 2004, Museum, publiek en marketing. ‘ Hé ja, laten we naar het museum gaan!’ Wat wil het museumpubliek zien, en hoe krijg je het binnen?. Boekman 61, 2004, Amsterdam, p.. 78-84.
Literatuurlijst 73
Elshout, D., 2004, Museum, publiek en marketing. Hoe bereik je de onervaren museumbezoeker van boven de veertig?. Boekman 61, 2004, Amsterdam, p. 85. Museum Boijnmans van Beuningen, 2009, Informatieboek tentoonstelling ‘The Art of Fashion’.
Scripties Boer, de, D., Dekker, S., Derksen, M., Dieleman, D., Gool, van, M., Haasjes, A., Heijkoop, S., Helvoort, van, L., Herwerden, van, E., Kerkhof, van de, C., Koerts, C., Kosman, K., Lammerts, Bueren, van, M., Peet, van der, H., Sanbrink, R., Scholte, L., Scholten Meilink Lenferink, C., Stenvert, A., Vleeskens, T., Wieringa, R., Woltjer, S., 2010, Signalementen Museumstudies 2009-2010. Mode en Musea. Zes trends, elf musea. Scriptie, Universiteit van Amsterdam. Nijum, van, N., 2007, Tussen catwalk en museum: het grensgebied van mode en beeldende kunst. Scriptie, Universiteit Utrecht.
Jaarverslagen van internet Jaarverslag Centraal Museum Utrecht, 2008. Van: http://www.centraalmuseum.nl/ContentFiles/Jaarverslag%202007-2008.pdf (Datum van raadpleging: 15 januari 2010). Jaarverslag Gemeentemuseum Den Haag, 2005. Van http://www.gemeentemuseum.nl/documents/upload/Jaarverslag%202005%20compleet. pdf (Datum van raadpleging: 15 januari 2010). Jaarverslag Kunsthal Rotterdam, 2008. Van: http://www.kunsthal.nl/32-search.html?key=jaarverslag&x=0&y=0 (Datum van raadpleging: 15 januari 2010). Jaarverslag Museum Boijmans van Beuningen, 2008. Van: http://www.boijmans.nl/upload/File/Jaarverslag%202008%20Museum%20Boijmans%20Va n%20Beuningen.pdf (Datum van raadpleging: 15 januari 2010).
74 Literatuurlijst
Artikelen van internet Auteur onbekend, 2006, Tassenmuseum Hendrikje gaat verhuizen. Van: http://www.fashionunited.nl/nieuws/tassen.htm (Datum van raadpleging: 26 april 2010). Auteur onbekend, 2009, Gejaagd door de wind. Van: http://www.fashionunited.nl/Content_by_Mail/Received_content/Frisse_wind_in_het_ museum_2009030125090/ (Datum van raadpleging: 15 januari 2010). Dubbeld, L., 2009, The Art of Fashion. Van: http://fashion.blog.nl/gespot-mode-events/2009/09/18/the-art-of-fashion-waar-modeen-kunst-samen-komen (Datum van raadpleging: 10 januari 2010). Gozems, E., 2008, Beeld & Geluid. Van: http://www.parool.nl/static/nmc/nmc/frameset/archief.html?text=&ED=ola (Datum van raadpleging: 28 april 2010). Hoekstra, H., 2009. Van: http://www.parool.nl/static/nmc/nmc/frameset/archief.html?text=&ED=ola (Datum van raadpleging: 28 april 2010). Kooistra, S., 2007, Streetlab. Van:http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article591662.ece/Uberhippe_fashionistas_keuren_tot_kunstwerk_verheven_sneakers (Datum van raadpleging: 26 april 2010). Leeuwis, K., 2010, Stof tot nadenken. Van: http://www.dance.nl/nieuws/1332-alexander-van-slobbe-stof-tot-nadenken-in-utrecht. html (Datum van raadpleging: 5 april 2010). Rossum, van, M., 2009, Gejaagd door de wind. Van: http://www.volkskrant.nl/kunst/article1169517.ece/Oud-Hollandse_thema_s_in_nieuw_ jasje (Datum van raadpleging: 15 januari 2010). Rossum, van, M., 2010, Haute Couture/Voici Paris!. Van: http://www.volkskrant.nl/recensies/kunsttips/article1359173.ece/Mode_uit_het_sprookjesbos_Parijs (Datum van raadpleging: 26 maart 2010). Rossum, van, M., 2010, Stof tot nadenken. Van: http://www.vkblog.nl/bericht/303705/Alexander_van_Slobbe_in_het_Centraal_Museum,_Utrecht (Datum van raadpleging: 5 april 2010). Literatuurlijst 75
Stolk, W., 2010, Stof tot nadenken. Van: http://trendslator.wordpress.com/2010/02/24/stof-tot-nadenken-alexander-van-slobbe/ (Datum van raadpleging: 5 april 2010).
Websites Website Amsterdam International Fashion Week http://www.amsterdamfashionweek.com/downtown/about (Datum van raadpleging: 20 oktober 2009). Website Architectuur http://www.architectuur.org/oma04.php (Datum van raadpleging 29; april 2010). Website Arnhem Mode Biennale http://www.arnhemmodebiennale.com/stichting/index.php (Datum van raadpleging: 18 oktober 2009). http://www.arnhemmodebiennale2009.com/read/nl (Datum van raadpleging: 20 oktober 2009). Website Beeld en Geluid http://instituut.beeldengeluid.nl/index.aspx?ChapterID=8500 (Datum van raadpleging: 28 april 2010). http://experience.beeldengeluid.nl/index.aspx?chapterid=8005 (Datum van raadpleging: 28 april 2010). Website Centraal Museum Utrecht http://www.centraalmuseum.nl/ContentFiles/CMU_collectiebeleidsplan_2009-2013.pdf (Datum van raadpleging: 15 januari 2010). http://www.centraalmuseum.nl/page.ocl?pageid=67&expo_id=216&filter (Datum van raadpleging: 5 april 2010). Website Gemeentemuseum Den Haag http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=000070 (Datum van raadpleging: 20 maart 2010). http://www.gemeentemuseum.nl/documents/upload/Jaarverslag%202005%20compleet.pdf (Datum van raadpleging: 20 maart 2010). http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=036176 (Datum van raadpleging: 26 maart 2010). Website Good2b www.good2b.nl (Datum van raadpleging: 2 april 2010). Website HTNK www.HTNK.nl (Datum van raadpleging: 16 april 2010). 76 Literatuurlijst
Website Kunstbus http://www.kunstbus.com/ (Datum van raadpleging: 20 februari 2010). Website Kunsthal Rotterdam http://www.kunsthal.nl/51-Organisatie.html (Datum van raadpleging: 28 april 2010). http://www.kunsthal.nl/132-Support.html (Datum van raadpleging 28; april 2010). Website Museum http://www.museum.nl/ (Datum van raadpleging: 27 september 2009). Website Museumvereniging http://www.museumvereniging.nl/files/Top%2055%20bezoek%202008%20definitief%203.pdf (Datum van raadpleging: 9 augustus 2009). Website Parool http://www.parool.nl/parool/nl/1/Home/integration/nmc/frameset/archief.dhtml (Datum van raadpleging: 10 oktober 2009). Website Platform 21 http://www.platform21.nl/ (Datum van raadpleging: 25 april 2010). Website Red Light Fashion http://www.redlightfashionamsterdam.com/ (Datum van raadpleging: 25 april 2010). Website Rijksmuseum Amsterdam http://www.rijksmuseum.nl/organisatie?lang=nl (Datum van raadpleging: 3 maart 2010). Website Tassenmuseum Hendrikje http://www.tassenmuseum.nl/ (Datum van raadpleging: 26 april 2010). http://www.tassenmuseum.nl/upload/Image/PDF/persbericht_opening_tassenmuseum.pdf (Datum van geraadpleging: 26 april 2010). Website Textillia http://www.textilia.nl/nieuws/amsterdam-international-fashion-week-2009/nid2079-streetlab-opent-tijdelijke-projectspace-in-amsterdam.html (Datum van raadpleging: 26 april 2010). Website Wikipedia http://nl.wikipedia.org/wiki/Kunsthal_Rotterdam (Datum van raadpleging: 28 april 2010). Literatuurlijst 77
Website Zuiderzeemuseum http://www.zuiderzeemuseum.nl/ (Datum van raadpleging: 14 januari 2010).
78 Literatuurlijst
Literatuurlijst 79
