INHOUD DP5 Voorjaar 2016

Beste Duitenberger, Ondanks de maatregelen die de Europese Centrale Bank (ECB) de laatste jaren heeft getroffen om haar inflatiedoelen te behalen, lukt dit telkens maar niet. Om die reden heeft de bank in Frankfurt een blik aan onconventionele maatregelen opengetrokken, waaronder het opkopen van staatsobligaties van eurolanden met nieuw geld, dat de ECB daarbij creëert (Quantitative easing). In deze editie van de DP5 zal hier, naast andere columns en verslagen van de afgelopen activiteiten, aandacht aan worden besteed. Ook zal het kersverse bestuurslid Chiel van Benthem zichzelf aan u voorstellen. Namens de redactie veel leesplezier! Tijmen Roebers, secretaris

INHOUD DP5 Voorjaar 2016

Van de Voorzitter Voorstellen Chiel van Benthem Evening lecture on derivatives Selecting our stocks Update vanuit de BC Trip to BNP Paribas IP Flow Traders pokeravond Battle of the Investment Clubs Column Martijn Rozemuller Quantitative Easing Column Hendrik Oude Nijhuis

P.4 P.5 P.6 P.7 P.8 P.9 P.10 P.11 P.12 PP.13-19 PP.20-21

AGENDA Valuation Workshop

19-05-2016

Analyseavond

25-05-2016

Lunchlezing ETF’s

02-06-2016

Analyseavond

08-06-2016

Pokeravond

06-2016

Eindejaars BBQ

07-2016

Voor de meest actuele data en tijden zie: www.duitenberg.nl

Op 26 maart 1986 is Beleggingsstudieclub Duitenberg opgericht en dit jaar bestaat BSC Duitenberg 30 jaar. Ter ere van dit 6de lustrum organiseert BSC Duitenberg in de week van 26 september tot 2 oktober 2016 de Duitenberg Lustrumweek. Deze week zal bestaan uit diverse gezelligheidsen inhoudelijke activiteiten met als afsluiting een groot feest op zaterdag 1 oktober 2016. Het feest zal bestaan uit twee delen, een uitgebreid diner en aansluitend een borrel. Graag willen wij dit feest met jullie vieren! Het diner is een prachtige mogelijkheid om in gesprek te komen met oud-bestuurders, die vaak erg interessant werk zijn gaan doen! Zet daarom de avond van 1 oktober 2016 in jullie agenda’s. Een officiële uitnodiging met meer details over het programma, kosten en locatie volgt spoedig. Weet je al zeker dat je bij het eindfeest bent? Mail direct naar: [email protected] Tot op de Lustrumweek, De Lustrumcommissie

In tegenstelling tot de laatste DP5 is het weer reeds flink omgeslagen. Waar we nog met Koningsdag last hadden van de kou en sneeuw, is het nu gelukkig weer stukken beter geworden, waardoor er weer heerlijk op zijn Duitenbergs geborreld kan worden.

Zo onvoorspelbaar als het weer dit jaar is begonnen de markten ook. In januari klapte de AEX behoorlijk in, wat voor sommigen van ons tot mooie instapmomentjes heeft kunnen leiden. Of natuurlijk lekker gokken met turbo’s, om op die manier toch nog wat leuks proberen te maken van de volatiliteit in de 1e twee maanden. Na deze periode was de AEX in wat rustiger vaarwater terecht gekomen. Maar of dit ook aanhoudt? De tijd zal het leren. In de afgelopen maanden heeft de vereniging uiteraard ook niet stil gestaan. Zo hebben we weer een tal van evenementen opgezet, bestuurders zijn aangetreden en ideen werden uitgewisseld. Zo zijn wij aan het begin van het jaar naar de fantastsiche film “The big short” geweest. Hierbij kregen we een goed beeld te zien van wat voor een ellende het eigenlijk was/is aan de andere kant van de plas. Daarnaast waren de Duitenbergers duidelijk wat beter bij de les gedurende film dan de andere bioscoop bezoekers. Wat meermaals in schaterlachen uitbrak, tot grote verbazing van de overige aanwezigen. Echter moet de onneindige kennis van Duitenbergers ook zo nu en dan bijgespijkert worden. Stilstand is immers achteruitgang. In het kader hiervan hebben wij een lezing gehad van de ING over hedging strategieen zodat je portfolio enkel onderworpen is aan de gewenste exposure. Dus als je favoriete club een keer niet lands kampioen wordt, dan daalt je portefeuille niet direct 9% mee. Wel zo fijn natuurlijk. Hierbij was het dan ook voor menig Duitenberger toch wel even slikken en moesten wij ook bezien dat we

altijd nog wat kunnen leren. Van deze gelegenheid maakten we dan ook gretig gebruik en werd de hemd van het lijf gevraagd bij onze gast. Dit hield dan ook pas op wanneer de locatie besloot om toch te sluiten, nadat we al een uur waren uitgelopen. Verder hierop bouwend zijn we medio eind maart ook nog langs de investeringstak van BNP paribas geweest. Hier kregen we wederom met investeerders van niveau te maken. We kregen hun visie op zowel de huidige markten en macro-economische factoren. Het laatste onderwerp werd al gauw uitgebreid naar speculaties over invloeden in midden oosterse markten door diverse staten. Deze uitspraken werden bij BNP noch ontkend, noch bevestigd. Voor de mensen die het nog ontgaan. Sinds afgelopen maart bestaat Duitenberg alweer 30 jaar! Bij dit memorabele moment zullen wij als vereniging zeker niet stilstaan. Als je nu benieuwd wordt naar wat dit allemaal inhoudt, dan zou ik maar gauw verder lezen om daar achter te komen. Daarnaast kunnen wij met trots medelen dat het aantal leden wederom is toegenomen, en dat we zelfs een nieuwe bestuurder in ons midden hebben. Hij zal zich gaan richten op de externe relaties van Duitenberg. Een verdere introductie is verder in deze uitgave te vinden. Met rendementsvolle groet, Dawid Ostroga, voorzitter

Het Duitenbergbestuur wordt sinds kort versterkt door niemand anders dan Chiel van Benthem. Na de nodige Duitenbergjes en een sterk verhaal mocht hij de titel ‘commissaris externe betrekkingen’ achter zijn naam zetten. Echter wordt hij pas erkend nadat hij zichzelf heeft voorstelt in de DP5.

Duitenberg, een prachtige vereniging waarvan ik sinds de afgelopen ALV de functie als commissaris externe betrekkingen vervul. En ja, het is een hele mond vol, maar mijn doel bij Duitenberg is simpel: er een supertof jaar van maken met memorabele herinneringen! Nadat ik anderhalf jaar in Utrecht heb gebivakkeerd voor mijn studie, waar ik mij overigens ontzettend goed vermaakt heb, was het tijd voor een nieuwe uitdaging. Dinsdagavond 11 september, klokslag zeven uur. Duitenberg wekte na enige oriëntatie via het web mijn interesse, een studievereniging waarbij Finance centraal stond, specifiek de aandelenmarkt, wat voor mij toentertijd nog grijs gebied was. Vol goede moed de website bezocht en een van de bestuursleden benaderd voor een eerste analyse avond. Direct bij binnenkomst van de analyse avond was de sfeer al goed,

gezelligheid, maar tegelijkertijd de motivatie van de aanwezigen om mij wat te leren over aandelen. Mijn interesse voor Duitenberg komt voort uit de masterstudie Business Administration die ik momenteel volg, met als specialisatie Financial management. Naast studeren, wat overigens een hobby van mij is, ben ik actief met sport. Daarnaast verdiep ik mijzelf graag in allerlei financiële topics en ben ik dol op reizen. Genoeg over mijzelf. Samen met de rest van het bestuur ga ik mij inzetten om nieuwe sponsoren aan te trekken zodat Duitenberg haar volgende lustrum zo uitbundig kan vieren als komend september! Op naar nog veel meer prachtige verhalen en activiteiten! Yours sincerely, Chiel van Benthem, betrekkingen

commissaris

externe

On Thursday 18 February evening we welcomed Patrick Koster from ING Private Banking at Concordia located on de Oude Markt in Enschede. Patrick Koster is a private asset manager, who makes investment decisions for his clients. With his Chartered Financial Analyst (CFA) license, he is a perfect candidate to give Duitenberg members more insight in the world of derivatives. As preparation for this lecture, Thomas de Boer and Tijmen Roebers gave a crash-course in which the basic derivatives, their pay-off and how they can be combined into an option strategy were treated.

On Thursday 18 February evening we welcomed Patrick Koster from ING Private Banking at Concordia located on de Oude Markt in Enschede. Patrick Koster is a private asset manager, who makes investment decisions for his clients. With his Chartered Financial Analyst (CFA) license, he is a perfect candidate to give Duitenberg members more insight in the world of derivatives. As preparation for this lecture, Thomas de Boer and Tijmen Roebers gave a crash-course in which the basic derivatives, their payoff and how they can be combined into an option strategy were treated. Before the lecture started, attendees showed great interest and were very fortunate to receive a pre-lecture before the actual lecture. At 20:00 the lecture started on the fourth floor of Concordia. Koster started by determining the

‘exposure’ of an investment portfolio. This exposure can be hedged by the use of derivatives. Examples of derivatives are futures, turbos and options. Futures can be used to hedge unintended exposure, while turbos can be used to hedge exposure due to rising volatility. Combining different types of option will lead to interesting option strategies, such as bear/bull spreads or strangles and straddles. The enthusiasm during the presentation was high because the audience were asking a lot of questions. After an interesting presentation of Koster it was time to enjoy some drinks. Even then different kind of strategies were discussed with the attendees. We can conclude it was a fun and informative evening.

Duitenberg organiseert elke twee weken een analyse avond. Voorheen werden bedrijven geselecteerd op de 52 week laag. Bedrijven werden onderzocht op het feit dat zij op het laagste punt staan in het afgelopen jaar. Om aandelen te selecteren gebruiken we tegenwoordig een combinatie van vier criteria. Deze vier zijn: Market capaciteit, P/E, ROE en Debt/equity.

Market capacity wordt gebruikt om alle kleine bedrijven, die vooral bestaan uit ‘penny stocks’, eruit te filteren. We houden een minimum aan van 500 miljoen aan market capacity. Dit houdt in dat de waarde van het bedrijf hoger wordt geschat dan 500 miljoen euro/dollar. Als tweede criteria kijken we naar de P/E oftewel de ‘Price to Earnings’ ratio. Deze ratio wordt gebruikt om berekenen hoeveel rendement het bedrijf kan opleveren. De prijs per aandeel wordt gedeeld door het winst per aandeel over de afgelopen 12 maanden. Dit levert een ratio op waarmee we kunnen afleiden hoeveel potentieel rendement het aandeel kan opleveren. Wij selecteren op een P/E van 10 of lager. Om een beter beeld te schetsen kan je het volgende zin gebruiken om te beredeneren of de ratio positief is of niet. We gebruiken 10 als P/E voor dit voorbeeld. De zin is: ‘voor elke 10 euro die ik investeer in dit bedrijf kan ik jaarlijks een euro aan rendement verwachten’. In dit voorbeeld verwachten we dus euro voor euro die we investeren, oftewel 1/10 is 10%. Met een P/E van 5 wordt dit 1/5 dat 20% wordt. Omdat Duitenberg een lange termijn strategie hanteert kijken we

alleen naar bedrijven die minstens 10% opleveren. Dit betekent een P/E ratio van 10 of lager. Als derde punt berekenen we de ROE oftewel de ‘Return On Equity’. Met deze ratio berekenen we de winstgevendheid van het bedrijf. Het omvat hoeveel winst het bedrijf kan maken met de geïnvesteerde vermogen van de aandeelhouders. De formule voor deze ratio is de nettowinst delen door eigen vermogen. Een percentage van 15% of hoger selecteren wij op. Als laatste ratio gebruiken we de Debt/Equity oftewel de ‘Debt to Equity’ ratio. Met de Debt/Equity wordt er berekend of het bedrijf niet te veel openstaande schulden heeft. Met hoeveel schuld financiert de onderneming haar activa. We zoeken naar een ratio van 0.6 of lager. Deze vier worden gebruikt om de aandelen te selecteren voor de de analyse avond. We proberen zo veel mogelijk binnen deze lijnen een aandeel te analyseren zodat de uitkomsten op aandelen die potentie tonen voor Duitenberg om aan te kopen verhoogt.

Na goede cijfers van Stern in eind 2015 is het koersdoel behaald. Toch is ervoor gekozen om Stern aan te houden vanwege voldoende potentie. Na een dip in januari lijkt de waarde van het aandeel weer stabiel rond de €18 te zijn en heeft het aandeel begin mei zelfs zijn all-time high aangetikt op €18,165. Op 11 mei vertegenwoordigden onze voorzitter en de voorzitter van de RvA Duitenberg op de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) om de verantwoording van het bestuur van Stern bij te wonen. Externe partijen hebben deze aanwezigheid ook opgemerkt, wat misschien wel de oorzaak was voor een stijging van +4,88% (slotstand €19,11) voor het aandeel Stern.

In de vorige DP5 werd al gemeld dat de BC bezig was met een herstructurering door de doorstroom van leden binnen de BC. Toch heeft deze herstructurering nog niet tot pareltjes in onze portfolio geleid. Enkele keren is er helaas net achter het net gevist. Er is een nieuw plan opgesteld om de BC vorm te geven, hiervoor zijn nog enkele plekken beschikbaar. Interesse? Neem contact met ons op via [email protected]!

On Thursday March 24 we went to Amsterdam to visit BNP Paribas Investment Partners. We arrived at the prestigious building of BNP located at the Herengracht in the city centre of Amsterdam. After guidance to a meeting room, we were welcomed with coffee, tea and biscuits. The 25 Duitenbergers sat down in comfortable chairs to prepare themselves for three lectures given by three employees of different departments of the bank.

The first speaker was Mr. Tso, a portfolio manager BNP Paribas OBAM. He talked about OBAM’s strategy, philosophy, investment process and performance. The main goal of his presentation was to show how the selection procedure of equities is done. Here, different types of fundamental techniques were discussed. During this lecture, there was a lot of interaction discussing valuation methods, discount rates and opinions about stocks. After a short break, where we enjoyed drinks and several snacks, Mr. Vis (the CIO Global Listed Real Estate) was up for his presentation. His department invests in listed real estate, so not physical. The most important part of his presentation was their investment process and how they take macro-economic factors into consideration.

The last lecturer was Mr. Van Leender, the Chief Economist Multi Asset Solutions. Multi Asset Solutions is responsible for the overall asset allocation, while specialized teams manage the underlying asset classes. He talked about different macro-economic factors, such as inflation, interest rates, and oil prices, and how to use these factors to allocate your different asset classes. We can conclude that the event at BNP Paribas as an inspiring, fun, informative and well organized event. Interesting topics were treated and the room for discussion between students and lecturers made it interesting to discuss different kind of views on the topics. Afterwards, a large group of Duitenbergers took the opportunity to explore the city center of Amsterdam.

Today we are not playing the market… we are playing the man. At Flow Traders on Thursday evening 24 March, words like ‘short’, ‘long’ and ‘volatility’ were replaced by ‘all-in’, ‘raise’ and ‘call’, Dawid, Pavel, Daan and I were invited to play No Limit Texas Hold’em against 80 other at the FlowTraders poker event.

Entering the Flow Traders building we were welcomed with a warm meal in their cafeteria (those who joined our tour to Flow Traders know how nice it is!). We deserved this meal after an intense day at BNP Paribas. After drinking a beer, Red Bull or coke, we hyped up to play some poker! The four of us were placed at the same table. There were around 10 tables and each table had its own professional dealer. Pavel found out quickly that his way of throwing chips onto the table was not acceptable according to the dealer (Pavel disagreed!). After a few rounds of scanning the opponents’ strategy, Pavel and Dawid felt like they increasing the action at the table. Apparently, trying to wipe each other out instead of non-Duitenbergers was their mission (something with ego, pride and being the alpha male, I guess). The cards were drawn and Pavel had to take a loss. The rounds after, it seemed like Dawid and Pavel ended up playing against each other a lot of times. If this wasn’t a poker game but the financial world than I would describe Dawid as a f-cking cowboy, who’d be working at Goldman. His moves were quite unorthodox… with his crazy raises and re-raises. Do not get me wrong… I am not pissed because he got half my stack because of this… Blinds went up every ten minutes, which means you’d better increase your stack or go and pack your stuff. My poker capital was shrinking fast due to this blind structure. Therefore I had to come up with a master move. After the flop and turn, the

cards in my hand were close to nothing, like having a CDO after the crash. Anyway, what do you do with a worthless hand? Let me tell you a little secret: ‘You play the man!’. And that’s what I did, talked him out of it like it was the speech of ‘Wolf of Wall Street’! At the final rounds of the game, the chip leader (very drunk) joined our table. With his drunk face he put three of us All-in and won it. Quickly, Dawid followed the example we set and lost all of his chips as well. After a fun night of poker, with ups and downs, we went to Amsterdam CS to take the train home to our beloved Enschede…

NOTHING BEATS WINNING

Do you thrive on outsmarting your competition? Flow Traders is looking for Junior Traders with excellent mathematical and analytical skills combined with an interest in global financial markets. In this challenging position you manage and optimize our daily position in a wide range of financial products. If you want to be part of our winning team, don’t hesitate to apply for the Junior Trader position via our website: www.flowtraders.com. For more information please email: [email protected] or call Floor de Wit on 020-7996799.

Flow Traders is an international leading trading house.

Amsterdam • New York • Singapore

Ook dit jaar heeft BSC Duitenberg gestreden om de titel ‘Beste Investment Club van Nederland’. Vier afgevaardigen vanuit het bestuur waren erop gebrand om deze titel op de Zuidas binnen te slepen. Deze titel was echter niet te verkrijgen door het behalen van het hoogste rendement, maar door naar aanleiding van een case tot het beste beleggingsadvies te komen voor investeerders met verschillende risicobereidheden en beleggingshorizons.

Zeven teams van beleggingsstudieclubs uit heel Nederland deden mee aan dit prestigieuze evenement dat werd georganiseerd door Kempen & Co. Na een goede lunch op de 16e etage van hun kantoor op de Zuidas volgde een investeringsworkshop over hoe zij ideëen van onder andere Benjamin Graham en Warren Buffett in de praktijk brengen bij het selecteren voor hun portfolio. Vervolgens was het tijd voor de case. De case bestond uit het analyseren van twee bedrijven uit de bagger en olie-industrie. Hiervoor hadden de teams een analystenrapport over de desbetreffende bedrijven en een deel van hun jaarverslag tot hun beschikking. Het doel was tot een geschikt beleggingsadvies te komen voor een

investeerder met een beleggingshorizon van 2 tot 3 maand, eentje met een beleggingshorizon van 2 jaar en een hedgefund die een snelle winst wel kon gebruiken. Halverwege de deadline konden de teams in gesprek met de CEO van het bedrijf om zaken te verhelderen en de koers van de bedrijven te bepalen. Ook was er een laptop beschikbaar om tot een koersdoel te komen, waarmee nog meer kracht achter de pitch aan de investeerders kon worden gezet. Na drie overtuigende pitches moest BSC Duitenberg toch zijn meerdere erkennen in het team van B&R die de titel mee naar Rotterdam namen. De dag werd uiteraard afgesloten met een borrel.

De Nederlandsche Bank rapporteerde begin deze maand de kosten die pensioenfondsen maakten voor het onder beheer zijnde vermogen. Deze vermogensbeheerkosten over 2014 (de cijfers over 2015 zijn nog niet gepubliceerd) bedroegen 5,4 miljard euro (0,52% van de totale beleggingen). In het jaar ervoor waren de kosten met 5 miljard euro in absolute zin lager, maar in relatieve zin hoger (0,55% van de totale beleggingen).

Hoge kosten Wie wat dieper in de cijfers duikt ziet dat vooral het gedeelte dat pensioenfondsen besteden aan private equity en hedgefondsen vrij hoog is. Van de 0,52% bestaat 0,17% (een derde) uit kosten die op basis van performance werden betaald aan hedge funds en private equity partijen. Dat is een totaal bedrag van 1,76 miljard euro. Het is opmerkelijk dat er betaald is voor prestaties, want zo goed deden hedgefondsen het de laatste jaren niet. Op basis van cijfers van Bloomberg behaalden zij slechts een gemiddeld rendement van ca. 2% in 2014. Hoewel de betaalde percentages laag lijken, gaat hier om enorme bedragen aan onderliggend vermogen en daardoor zijn de kosten in absolute zin ook hoog. Toch betaalden pensioenfondsen relatief meer dan een doorsnee particulier. Tenminste, vergeleken met wat de gemiddelde particulier kwijt zou zijn aan kosten als hij of zij goedkoop en gespreid zou beleggen via ETF’s. Beleggen kan op die manier goedkoper dan het pensioenfonds dat voor u doet. Sterke groei ETF's Steeds meer particulieren ontdekken ETF’s. De instroom in ETF’s was de afgelopen jaren gigantisch. De ETP-markt, waar ETF’s onderdeel van uitmaken, groeide in 2015 met 13,7% naar 374 miljard dollar, volgens Deutsche Asset Management. Ook de jaren daarvoor was de groei onstuimig. De groei is logisch te verklaren. Na de wilde achtbaanritten die beleggers in individuele

aandelen sinds de eeuwwisseling meemaakten, snakken velen naar een rustigere, goed gespreide belegging, met als extraatje veel lagere kosten dan men gewend was. Geen glazen bol Of u daarmee ook een beter rendement haalt is niet te zeggen. Net zo min als de pensioenfondsen heb ook ik geen glazen bol. Daarin zijn we allemaal gelijk. Qua kosten heeft u in ieder geval een streepje voor. Martijn Rozemuller is managing director en oprichter van Think ETF's. Think ETF’s is de eerste Nederlandse aanbieder van Exchange Traded Funds (ETF’s) en een 60% dochter van BinckBank. De informatie in deze column dient niet te worden opgevat als beleggingsadvies, beleggingsaanbeveling, aanbod of uitnodiging om effecten te kopen, te verkopen of anderszins te verhandelen. Op donderdag 2 juni zal Martijn Rozemuller een lunchlezing komen geven over ETF’s op de Universiteit Twente. Heb jij altijd al iets willen weten met betrekking tot ETF’s? Mail het ons op [email protected]!

VERHOOG UW RENDEMENT DOOR GESPREID TE BELEGGEN TEGEN LAGE KOSTEN. Indexbeleggen met Think ETF’s

Een gespreide portefeuille met verschillende Think ETF’s stelt u al samen voor minder dan 0,2% beheerkosten per jaar. Wilt u onze voorbeeldportefeuilles met diverse risicoprofielen inzien? Kijk dan voor de samenstelling en het rendement op; www.thinketfs.nl/portefeuille

Meer informatie over indexbeleggen en onze ETF’s kunt u vinden op www.thinketfs.nl. Of neem contact op via 020-719 5100. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

QE staat voor quantitative easing, oftewel kwantitatieve verruiming, en zit in de gereedschapskist van elke centrale bank. Het geeft de bank de mogelijkheid om geld te drukken en daarmee obligaties of aandelen te kopen. Het middel wordt ingezet bij lage economische groei en lage inflatie en op een moment dat de rente niet verder kan worden verlaagd. De Europese Centrale Bank heeft op 22 januari 2015 besloten dit middel in te zetten. Vanaf maart 2015 wordt elke maand voor €60 mrd aan obligaties gekocht, voornamelijk staatsleningen, in ieder geval tot maart 2017.

Hoe werkt het? QE kan via drie kanalen lopen: krediet, wisselkoers en welvaart. Krediet: Banken die (staats)obligaties aan de centrale bank verkopen hebben daardoor meer ruimte op hun balans om aan bedrijven en consumenten te lenen. Dat moet de economie een impuls geven waardoor ook de inflatie stijgt. Wisselkoers: Door zoveel geld in de muntunie te pompen wordt de euro minder waard. Dat is goed voor de concurrentiekracht van Europese bedrijven ten opzichte van bijvoorbeeld Amerikaanse concerns. Dat zou goed moeten zijn voor de economie. Daarnaast kan de eurozone met een goedkopere munt inflatie importeren. Welvaart: Doordat de ECB zoveel obligaties opkoopt wordt de rente van die leningen gedrukt. Beleggers gaan dan op zoek naar rendement. Hierdoor worden andere beleggingscategorieën, zoals vastgoed of aandelen, meer waard. Dat

moet de houders van die categorieën meer vertrouwen geven waardoor ze meer gaan consumeren. Dat is weer goed voor de groei en uiteindelijk voor de inflatie. Hoe heeft het uitgepakt? De ECB streeft naar een inflatie van onder, maar dichtbij 2%. Toen de bank in januari QE aankondigde was de inflatie negatief, -0,6% om precies te zijn. In december vorig jaar stond de teller op 0,2%. De inflatieverwachting was bij aankondiging 1,73%, nu is dat met 1,63% zelfs 10 basispunten lager. De economie groeit met 1,5% wel harder dan de 1% destijds en de werkloosheid is gedaald van 11,2% naar 10,5%. Verder is de kredietverlening door banken verbeterd. Overigens moet de kanttekening geplaatst worden dat het onduidelijk is of de stijging van de groei en daling van de werkloosheid aan QE is toe te schrijven. Tegelijkertijd is het onmogelijk te zeggen hoe de economie er voor had gestaan als QE niet had plaatsgevonden.

De kritiek op het ruime beleid van centrale bankiers als Mario Draghi zwelt aan. De oplossing voor de crisis wordt steeds meer als het probleem gezien. De bijeffecten worden alsmaar gevaarlijker, waarschuwen critici als topeconoom William White.

Centrale banken veronachtzamen de extreem risicovolle bijwerkingen van hun soepele monetaire beleid. Het financiële systeem is door het goedkope geld en de opgelopen schulden gevaarlijk instabiel, zegt William White, de voormalig hoofdeconoom van de Bank voor Internationale Betalingen (BIB). White schreef voorafgaand aan de kredietcrisis alarmerende rapporten bij de bank der centrale banken, die aan dovemansoren gericht bleken. Tegenwoordig is hij verbonden als adviseur aan de OECD. 'We horen veel over het afbouwen van schulden maar wereldwijd zijn ze alleen maar opgelopen tot een zeer gevaarlijk niveau', zegt White. 'We hebben deze niveaus nog nooit gezien. In de komende recessie zullen veel van deze schulden nooit worden terugbetaald. Het geld is eigenlijk al weg. Nu resteert alleen de vraag wie het boekverlies gaat nemen.' Op de beurs zullen beleggers een prijs betalen, zegt White in een gesprek met Fondsnieuws. 'Aandelen zijn duidelijk overgewaardeerd en vormen een zwakke schakel.' Bedrijven en banken hebben in Europa naar schatting 1000 miljard euro aan probleemleningen te saneren. Overheden bulken nog van de schulden. Een rentestijging kan volgens White desastreus uitpakken. Economieën kunnen in een schuldenval ('debt trap') terechtkomen. Veel partijen komen in betalingsproblemen als ze meer rente moeten betalen. De BIB waarschuwt hier al jaren voor. Lawine van faillissementen De grote vraag is volgens White of dit probleem ordelijk wordt afgewikkeld of dat het uitloopt op

een wereldwijde recessie en een chaos. White waarschuwde eerder dit jaar voor 'een lawine van faillissementen' die de sociale en politieke stabiliteit zullen testen. Het losgezongen karakter van het monetaire geschut boezemt White geen enkel vertrouwen in. 'Centrale bankiers zetten opnieuw heel hoog in', zegt hij over de recente nieuwe impulsen van de ECB. 'Het ultrasoepele monetaire experiment van de centrale banken in de wereld zou kunnen werken. Ik hoop het. Maar ik kijk vooral naar het scenario dat het niet lukt. De belofte dat de vraag gestimuleerd kan worden door geld beschikbaar te stellen aan individuen en bedrijven is tot nu toe niet ingelost. Ik maak me al tijden grote zorgen over de onbedoelde gevolgen. We begeven ons in onbekende wateren. Er is een risico van een fiasco die serieuze economische ontwrichting met zich mee kan brengen.' 'Lage rente doet vooral pijn' Volgens White doet de extreem lage rente van de laatste jaren meer pijn dan goed. Spaarders, pensioenfondsen en verzekeraars betalen de rekening. Dat terwijl potentiële kredietnemers, waar alle monetaire impulsen voor bedoeld zijn, het tot nu toe laten afweten. 'Centrale bankiers hebben geen idee of hun beleid wel kan werken. Ze lijken te denken dat de economie een machine is die ze kunnen controleren en managen. Ik heb er aantal papers over geschreven. Dat is helaas niet zo.' White geeft een voorbeeld: de economische prognoses. 'Er wordt al jaren gezegd dat herstel onderweg is. Telkens moet dat worden bijgesteld, nu al zeven jaar achter elkaar. Ik kan alleen maar concluderen dat er is iets goed mis is met het analytische raamwerk van centrale bankiers.'

De Canadees publiceerde een aantal leesbare papers die hij presenteerde in Davos en Jackson Hole. The Economist omschreef de monetair expert een aantal jaar geleden als 'briljant'. White was van 1995 tot 2008 hoofdeconoom bij BIB. Samen met collega Claudio Borio waarschuwde hij voor het spel dat centrale bankiers speelden met lage rentes en het opblazen van zeepbellen.

'Centrale bankiers hadden weinig belangstelling voor onze waarschuwingen', zegt White. 'In hun modellen zagen ze de crisis helemaal niet aankomen. Ze waren compleet onvoorbereid. Ze hielden liever vast aan hun paradigma. Het is een heel oud psychologisch fenomeen.'

‘QE is als een kakkerlak. Hij komt nooit alleen.’ QE staat voor 'quantitative easing, oftewel het monetaire verruimingsbeleid van een centrale bank. Het citaat is van hoofdeconoom van BNP Paribas Paul Mortimer-Lee en hij deed zijn uitspraak eind 2014 aan de Amsterdamse Herengracht, waar de Franse bank kantoor houdt.

Dat was een maand voordat de president van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi, een grootschalig opkoopprogramma aankondigde. Sinds maart vorig jaar kopen centrale banken in de eurozone maandelijks voor € 60 mrd aan voornamelijk staatsobligaties. De depositorente, de premie die banken ontvangen voor het stallen van geld bij de ECB, was toen al negatief (-0,2%). Banken moeten dus betalen om de ECB op hun geld te laten passen. Deze onconventionele maatregelen zijn genomen om de economie en inflatie in de eurozone aan te jagen. Het enige mandaat van de centrale bank is namelijk prijsstabiliteit, en die is gedefinieerd als een inflatie van onder maar dichtbij de 2%. Inflatie Maar ondanks het ongekende verruimingsbeleid is de inflatie – mede door de sterk gedaalde olieprijs – met 0,3% in januari niet in de buurt van de 2%. En ook de inflatieverwachting is veel te ver verwijderd van de ECB-doelstelling. Vandaar dat Draghi afgelopen december met nieuwe maatregelen kwam, QE2. En daarmee het gelijk van Mortimer-Lee bewees. Het opkoopprogramma werd verlengd en de depositorente werd verder verlaagd, naar -0,3%. Sindsdien is de inflatieverwachting verder gedaald en centrale bankiers in de eurozone kregen deze week bovendien een set teleurstellende statistieken te verwerken. De week begon met een tegenvallend cijfer voor de inkoopmanagersindex, een graadmeter voor economische activiteit. De index kwam uit op 52,7 – en hoewel een getal boven de 50 groei betekent, was dit wel het laagste niveau in 13 maanden. Dalend consumentenvertrouwen

Dinsdag liet de Duitse Ifo-index, die het ondernemersklimaat in Duitsland – de grootste economie en locomotief in de eurozone – meet, een scherpe daling zien. Vrijdag bleek dat het vertrouwen van consumenten in de economie van de eurozone voor de tweede maand op rij is gedaald naar het laagste niveau sinds juni vorig jaar. Met dat slechte nieuws komt QE3 steeds dichterbij. Op 9 en 10 maart komen de centrale bankiers van de eurozone weer bij elkaar, en is er vrijwel geen econoom, belegger of ECB-watcher te vinden die denkt dat Draghi cum suis op hun handen blijven zitten. Japanse kluizen Het beleid van de ECB zal vrijdag en zaterdag uitvoerig besproken worden tijdens de G20 in Sjanghai. Net als het beleid van andere centrale banken overigens. Eind vorige maand besloot de Bank of Japan ook om de depositorente negatief te zetten. Prompt schieten de kluisverkopen in Japan omhoog. Een grote winkelketen spreekt van een verdubbeling. De meest populaire kluis, die zo’n € 640 kost, is in sommige winkels uitverkocht. Eind maart is die pas weer beschikbaar. De reden hiervoor is even simpel als verbluffend. Japanners die omgerekend € 100.000 op hun spaarrekening hebben staan, trekken daar in een jaar tijd 1 euro aan rente van. Sommige banken rekenen een euro voor pinnen in de avonduren en in het weekend. Geen wonder dus dat steeds meer Japanners besluiten om hun spaargeld thuis in een kluis te bewaren.

G20 Gouverneur van de Bank of England Mark Carney waarschuwde vrijdag in Sjanghai voor een 'race to the bottom' als het gaat om negatieve rentes. En niet vanwege een dreigende toename van inbraken in Japan. Wat hem betreft is de negatieve rente vooral een manier om de waarde van de munt te drukken. En als landen via hun wisselkoers groei van elkaar proberen af te snoepen, zal dat volgens de Canadees in Britse dienst een flinke wissel trekken op de wereldeconomie. De ECB zal zeker het 'race to the bottom'argument meewegen bij het besluit van 10 maart. Hoe meer economische regio’s de rente negatief zetten, des te minder effectief is de maatregel. Bovendien raakt het de winstgevendheid van banken. Maar bestuursleden van de ECB sluiten vanzelfsprekend niets uit. Sterker nog, ze benadrukken keer op keer dat de gereedschapskist nog lang niet leeg is als het gaat om het omhoogschroeven van de inflatie. Communicatie als beleidsinstrument. Brexit Behalve negatieve rentes, een kwakkelende wereldeconomie en goedkope olie is brexit ook een populair gespreksonderwerp in Sjanghai. Economen zijn het erover eens dat uit de Europese Unie treden de Britse economie zal schaden. De Britse minister van financiën George Osborne riep de leiders van de twintig grootste

economieën van de wereld in Sjanghai op om te waarschuwen voor de gevaren die er zijn als het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat. De hele week was de valutamarkt ook al in de ban van de brexit, waar de Britten op 23 juni over mogen stemmen. Het Britse pond daalde woensdag voor het eerst in zeven jaar even tot onder de $ 1,39. Met dank aan Boris Johnson. De populaire burgemeester van Londen liet zondag weten campagne vóór de brexit te gaan voeren. De afgelopen week werd het pond ruim 3% goedkoper ten opzichte van de dollar. Vergeleken met de euro is de sterling bijna 2% minder waard geworden. 'Bremain' Economen van HSBC voorspelden in een woensdag uitgebracht rapport dat de daling van afgelopen week niets is in vergelijking met wat er gebeurt als de Britten daadwerkelijk voor een brexit stemmen. Volgens de rekenmeesters kan het pond in dat geval weleens 15% tot 20% vallen. De Britse economie zal volgens Europa’s grootste bank met 1% tot 1,5% vertragen waardoor er in 2017 0,8% tot 1,3% groei overblijft van de 2,3% die bij een ‘bremain’ wordt verwacht. De inflatie – die ook in het Verenigd Koninkrijk onwenselijk laag is – zal omhoog schieten. Daarmee lijkt het Verenigd Koninkrijk een recept voor het aanjagen van inflatie te hebben gevonden, al komt die tegen een hoge prijs van lage groei. Bovendien is het een recept waar Draghi geen chocola van kan maken. Immers, de eurozone kan de Europese Unie niet verlaten.

De Europese Centrale Bank krijgt het maar niet voor elkaar om haar inflatiedoelstelling te behalen. Om die reden heeft de bank in Frankfurt een blik aan onconventionele maatregelen opengetrokken, waaronder het opkopen van staatsobligaties van eurolanden met nieuw geld, dat de ECB daarbij creëert (Quantitative Easing, QE). Tot nog toe hebben deze maatregelen niet het gewenste resultaat. Sommige economen denken dat de ECB moet overgaan op helikoptergeld, waarbij de ECB nieuw gecreëerd geld direct aan de burgers geeft.

De beloftes zijn groot, want helikoptergeld zou altijd werken. Het probleem is echter dat de voorstanders een belangrijk detail over het hoofd zien, waardoor het wondermiddel plots verandert in iets dat equivalent is aan een doodnormale belastingverlaging. Het plan komt van econoom en Nobelprijswinnaar Milton Friedman, die voorstelde nieuw geld vanuit een helikopter over het land heen te strooien. Het idee was dat mensen dit geld dan oprapen en meer gaan consumeren. Deze consumptie zou op zichzelf dan weer de prijzen opdrijven: de inflatie neemt toe. De voorstanders van helikoptergeld zwaaien met prachtige beloftes. Een daarvan is van de Britse econoom van Nederlandse afkomst Willem Buiter, die ons belooft dat helikoptergeld altijd werkt. Dat leest u goed: succesgarantie! Want helikoptergeld zou in belangrijke mate verschillen van een belastingverlaging gefinancierd met staatsobligaties. Ik ben echter bang dat dit verschil voornamelijk veroorzaakt wordt door een verkeerde aanname. Als voor deze verkeerde aanname wordt gecorrigeerd, blijft er weinig van het wondermiddel over. Helikoptergeld zorgt voor te veel reserves in bancair systeem waardoor ECB controle over rente verliest

Helikoptergeld zou verschillen van een belastingverlaging vanuit de overheid, omdat helikoptergeld niet zou leiden tot een toename van de overheidsschuld. Bij een belastingverlaging stijgt — als alle andere omstandigheden gelijk blijven — de overheidsschuld. Dit zou volgens de economische theorie van de Ricardian Equivalence inhouden dat burgers de belastingverlaging opsparen, omdat ze verwachten dat het geld moet worden terugbetaald via een belastingverhoging in de toekomst. Dit oppotten van geld is natuurlijk niet de bedoeling, want de inflatie neemt pas toe als mensen het geld daadwerkelijk gaan consumeren. Helikoptergeld zou dit probleem omzeilen, omdat mensen hierbij zouden weten dat het ontvangen geld niet hoeft te worden terugbetaald, omdat er geen extra overheidsschuld zou ontstaan. Dit is echter niet het geval, want helikoptergeld leidt uiteindelijk tot een verplichting bij de centrale bank (indirect de overheid) aan het banksysteem waarover rente moet worden betaald. Wanneer de ECB bij iedere burger € 2.000 op de bankrekening stort, zal de hoeveelheid reserves in het banksysteem groter worden. Hiermee komen de reserves uit boven de vereiste hoeveelheid reserves die banken moeten aanhouden van de ECB. Normaal gesproken zorgt de ECB dat er precies genoeg reserves zijn in het banksysteem, zodat ze de doelrente kan bepalen. De extra

reserves die ontstaan door helikoptergeld zorgen voor te veel reserves, waardoor de korte rente die banken moeten betalen op reserves naar 0% zakt. De ECB is dan de controle over de korte rente kwijt. Op dit moment is dat geen probleem, aangezien de ECB de korte rente rond de 0% houdt, maar als de ECB de rente wil verhogen (door hogere inflatie), heeft ze een probleem. Dit kan eenvoudig opgelost worden: om de rente te verhogen moet de ECB rente gaan betalen op de overtollig gecreëerde reserves (door

helikoptergeld). Zo krijgt de ECB de controle over de korte rente weer terug. Het probleem is nu echter dat de ECB (indirect de overheid) dus alsnog een korte rente betaalt over de door helikoptergeld gecreëerde reserves. De rente die de ECB dan betaalt is sterk vergelijkbaar met de rente die de overheid zou moeten betalen op kortlopende staatsobligaties. Met andere woorden: het helikoptergeld had net zo goed gefinancierd kunnen worden met staatsobligaties. En daarmee zou de Ricardian Equivalence weer kunnen gaan optreden. Helaas, toch geen gratis lunch.

Hoeveel geld is genoeg om iedere dag helemaal zelf te kunnen bepalen hoe je de dag invult, ook al is de pensioengerechtigde leeftijd nog (lang) niet bereikt? Aan het einde van dit artikel kun je eenvoudig zelf bepalen hoeveel genoeg is...

Duizendjarige hypotheek Veel van de hypotheken die tegenwoordig afgesloten worden hebben een looptijd van dertig jaar. Een jong persoon is daarmee - mits alles goed gaat - rond het bereiken van zijn pensioengerechtigde leeftijd van zijn hypotheek verlost. Tegenwoordig wordt er vaak voor gekozen om gedurende de hele looptijd hetzelfde maandbedrag te betalen. De netto maandlast is dan in het begin lager aangezien vooral dan geprofiteerd wordt van de hypotheekrenteaftrek. In de beginperiode bestaat de maandlast grotendeels uit rente en maar voor een heel klein deel uit aflossing. Aan het einde van de looptijd is dat exact andersom. Wie erin slaagt elke maand enkele honderden euro's extra af te lossen kan de looptijd van zijn of haar hypotheek fors inkorten. Andersom geldt ook. Want betaal je maandelijks ook maar iets minder dan neemt de totale duur van afbetalen extreem snel toe. Een paar honderd euro minder betalen iedere maand volstaat om van een dertigjarige hypotheek een eeuwigdurende hypotheek te maken, omdat in het begin maar zo weinig echt wordt afgelost. Zoiets kan een duizendjarige hypotheek genoemd worden. Of een aflossingsvrije hypotheek. Oneindig inkomen Het verhaal van de duizendjarige hypotheek heeft met rente en schulden te maken. Voor bezit geldt omgekeerd overigens hetzelfde. Zolang aan vermogen niet meer onttrokken wordt dan het reële rendement (dus gecorrigeerd voor inflatie!) kan oneindig lang van opbrengsten genoten worden.

Om een idee te krijgen van het bedrag dat nodig is om financieel gezien oneindig verder te kunnen dien je een schatting te maken van de uitgaven op jaarbasis. Dit bedrag moet vervolgens worden vermenigvuldigd met een factor 20 tot 50. De factor 20 impliceert een (reëel) rendement van 5% terwijl de factor 50 een rendement van 2% impliceert. Uitgaande van 4% heb je een bedrag gelijk aan 25 keer de totale jaarlijkse uitgaven nodig om financieel gezien oneindig verder te kunnen. Waarom 4% best redelijk is Bij de veronderstelling van 4% zijn uiteraard vraagtekens te plaatsen, zeker vanwege de huidige lage rente. Zelf denk ik echter dat 4% een heel redelijk aanname is en 5% eigenlijk eveneens nog wel. Daar heb ik twee verschillende redenen voor... De eerste reden is dat met het gespreid beleggen in aandelen een gemiddeld rendement van 4% prima haalbaar zou moeten zijn (Whartonprofessor Jeremy Siegel toonde in zijn onderzoeken aan dat aandelen over langere periodes een reëel rendement van ongeveer 6,5% opleveren). De tweede reden die de aanname van 4% redelijk maakt is dat ik voorbij ben gegaan aan alle mogelijke extra inkomsten in de toekomst alsook eventuele besparingsmogelijkheden. Denk wat mogelijke extra inkomsten betreft bijvoorbeeld aan het te gelde maken van een hobby, bijverdiensten uit arbeid of ondernemerschap, eventuele erfenissen en pensioenen (inclusief AOW). Kortom, rekenen met 4% is best redelijk. Daarmee volstaat een bedrag van 25 keer de jaaruitgaven om oneindige verder te kunnen ook al ligt de pensioengerechtigde leeftijd nog vele decennia in

de toekomst. Het is het idee van de duizendjarig hypotheek maar dan omgekeerd en in je voordeel... ---

Hendrik Oude Nijhuis, zelf oud-Duitenberger, heeft zich jarenlang verdiept in ‘s werelds beste beleggers en is auteur van de bestseller ‘Leer beleggen als Warren Buffett’. Via http://warrenbuffet.nl/duitenberg/ is dit boek, inclusief de audio-editie (!), gratis te downloaden.