IX
Inhoud 1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
Ruth Hammelburg, Wiebe Jan Lubbers en Noks Nauta
I
Deel 1 Noodzaak, definities, theorie
2
Waarom samenwerken in de zorg en wat is samenwerken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Noks Nauta en Ruth Hammelburg 3
Noodzaak voor samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1 3.2
Noks Nauta Noodzaak vanuit de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Noodzaak vanuit onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
4
Definities, terminologie en meten van samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.1 4.2 4.3
Noks Nauta Definities en termen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Soorten communicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Meten van samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
5
Complexiteit van samenwerken, het speelveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
5.1 5.2 5.3
Noks Nauta De complexiteit van samenwerken in de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Het speelveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 De positie van de patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
6
Samenwerking middels informaticatechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
6.1 6.2 6.3 6.4
Helianthe Kort Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Health informatics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telehealth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . DSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Theorie over samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
9
28 28 28 29
7.3 7.4
Noks Nauta Welke theorieën? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Theorieën op organisatieniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Theorieën op persoonlijk en teamniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen van beter samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
Samenwerken bij richtlijnontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
8.1 8.2 8.3
Ruth Hammelburg Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Belemmeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Praktische tools . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
7.1 7.2
32 32 33 34
X
Inhoud
9
Samenwerken in teams. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
9.3 9.4
Chantal Savelsbergh en Noks Nauta Wat is een team? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Functioneren van teams . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Noodzaak van teamwork . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wetenschappelijk onderzoek naar teamfunctioneren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
Bedrijfscultuur en samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
9.1 9.2
40 40 41 42
10.4 10.5
Wiebe Jan Lubbers en Ruth Hammelburg Belang van cultuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Drie benaderingen van aspecten van cultuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen van ‘cultuur’ voor samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Sociaalpsychologische factoren bij samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
10.1 10.2 10.3
46 46 47 49 49
11.5 11.6
Noks Nauta Wat zijn sociaalpsychologische factoren?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Persoonlijke factoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Identiteit en status . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afhankelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vertrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
Juridisch perspectief op samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
12.1 12.2 12.3 12.4 12.5
Diederik van Meersbergen Juridisch perspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Wet BIG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Kwaliteitswet zorginstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Juridische gevolgen van onvoldoende samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
Dilemma’s bij samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
13.1 13.2 13.3
Noks Nauta Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Twee voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Omgaan met dilemma’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
II
Deel 2 Leren samenwerken, praktische tools
14
Leren samenwerken, kan dat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
14.1 14.2 14.3 14.4 14.5
Ruth Hammelburg Wát moeten we leren als het gaat over samenwerken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De basis voor leren samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zoektocht naar het gebruik van modellen voor samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opleiding en nascholing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het management van zorginstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.1 11.2 11.3 11.4
52 52 52 53 54 54
58 58 62 63 64
72 72 73 73 74
Inhoud
XI
14.6 14.7
Samenwerken bij richtlijnontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenvattend: sleutelbegrippen in deel 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
15
De KNMG-Handreiking Verantwoordelijkheidsverdeling bij samenwerking in de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
74
15.4
Paul Rijksen Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Handreiking en de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe verder? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80 81
16
Zoektocht naar het gebruik van modellen voor samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . .
83
15.1 15.2 15.3
78 79
16.5 16.6
Wiebe Jan Lubbers en Ruth Hammelburg Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wanneer welk model? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intermezzo: het patiëntenperspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vragen bij effectief samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Twee basale overlegvormen: consultatie en multidisciplinair overleg . . . . . . . . . . . . . . . . Tot slot een overweging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88 90 91
17
Samenwerken en leren binnen onderwijs en training, hoe doe je dat? . . . . . . .
93
16.1 16.2 16.3 16.4
84 86 88
17.4 17.5 17.6 17.7 17.8
Monique Bekker Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerkend leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenstellen van groepjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De docent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sociale vergelijking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het succes verklaard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerken en begeleiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
Begeleide intervisie: leren samenwerken in de nascholing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
17.1 17.2 17.3
94 94 95 96 97 97 98 98
18.5 18.6
Chris Rietmeijer Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Begeleide intervisie, de methode. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thema’s die veel in intervisie van aio’s worden besproken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intervisiemodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geaccrediteerde nascholing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Leren samenwerken op afdelingen en in teams. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
19.1 19.2 19.3
Chantal Savelsbergh en Noks Nauta Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Teambuilding en teamleren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Afdelingsteams van zorginstellingen, kenmerken en uitdagingen voor samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
18.1 18.2 18.3 18.4
100 100 102 102 103 103
XII
Inhoud
19.4 19.5
Praktische adviezen voor het starten van een team, aannemen van nieuwe medewerkers, afspraken over samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
20
Clinical governance en een cultuur continu gericht op verbeteren . . . . . . . . . . . 113
20.4 20.5 20.6
Wouter A. Keijser Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Autonomie en verantwoordelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fundamenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Combinatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Praktijkervaringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verantwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Werkvormen voor multidisciplinaire bijeenkomsten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
21.1 21.2 21.3
Noks Nauta en Ruth Hammelburg Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Werkvormen naar doelstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Werkvormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
22
Samenwerking in zorgorganisaties en de rol van het management . . . . . . . . . . 127
22.1 22.2 22.3 22.4 22.5
Gabriëlle Verbeek Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Typologie van organisaties in de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking rondom de individuele cliënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Drijfveren voor samenwerking bij professionals . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
Samenwerken in richtlijnontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
23.1 23.2 23.3 23.4
Ruth Hammelburg en Noks Nauta Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Multidisciplinaire Richtlijn Hartfalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ketenzorgrichtlijn Aspecifieke Lage Rugklachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Haring tool ‘Organisatie en samenwerken bij richtlijnontwikkeling’ . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.1 20.2 20.3
114 114 115 115 118 120
128 128 129 130 134
138 138 140 143
III
Deel 3 Inspirerende voorbeelden van samenwerking in de praktijk
24
Samenwerking in de praktijk, waar letten we op? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
24.1 24.2 24.3
Wiebe Jan Lubbers Vragen rondom de samenwerking van de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Een aantal belangrijke tendensen in de gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Hoe komen deze tendensen in de volgende hoofdstukken terug? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
25
Samenwerking vanuit een patiëntenperspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Ton den Teuling
Inhoud
26
XIII
Samenwerking eerste en tweede lijn in Heuvelland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
26.3 26.4 26.5 26.6
Guy Schulpen en Hans Fiolet Samenwerking werkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het gezamenlijk consult huisarts en specialist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geleerde lessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toekomst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
IJburg, wijk zonder scheidslijnen tussen zorg en welzijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
26.1 26.2
158 158 159 160 161 161
27.8
Jolanda Buwalda en Rob Smeenk SAG gezondheidszorg: optimaal en persoonlijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het uitgangspunt van de SAG is op geheel eigen wijze verder ontwikkeld op IJburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De toolkit Samen Beter Doen (voor professionals) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Resultaten: betrokkenheid cliënt, arbeidssatisfactie hulpverlener, kwaliteit gezondheid en kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hogere betrokkenheid cliënt en arbeidssatisfactie hulpverlener? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leidt deze aanpak tot betere gezondheid, betere kwaliteit van geleverde hulp en zorg? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leidt deze aanpak ook tot lagere zorgkosten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
Arbocuratieve samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
27.1 27.2 27.3 27.4 27.5 27.6 27.7
164 164 165 166 166 167 167 167
28.13
Liesbeth Smits en Kees de Kock Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werk is belangrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De bedrijfsarts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De eerste lijn en werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Praktische problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Relationele factoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisatorische en structurele aspecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking tussen bedrijfsarts en huisarts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Korte lijnen tussen gezondheid en werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Positie bedrijfsarts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Discussie/hoe verder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
Samenwerken op afstand met inzet van eHealth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
29.1 29.2 29.3 29.4 29.5
Helianthe Kort eHealth is niet meer weg te denken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Health buddy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tele-COPD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telehealth bij hartfalen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opvattingen over eHealth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28.1 28.2 28.3 28.4 28.5 28.6 28.7 28.8 28.9 28.10 28.11 28.12
172 172 172 173 174 174 174 174 175 175 176 176 177
180 180 181 182 183
XIV
Inhoud
30
Ketenzorg en transmurale afspraken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
30.8
Loes Meijer en Mariëtte Oostindiër Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medisch coördinerende centra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wat betekent dat voor het voorbeeld: de RTA-prostaatdiagnostiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Initiatie van een RTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conceptie van een RTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geboorte van een RTA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opgenomen in de familie van richtlijnontwikkelaars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking tussen eerste en tweede lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
De 360°-methode bij richtlijnontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
30.1 30.2 30.3 30.4 30.5 30.6 30.7
188 188 188 189 190 190 191 191
31.5 31.6
Ruth Hammelburg Waarom de 360°-methode? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wat is 360°-based richtlijnontwikkeling? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontstaan van de 360°-based methode voor richtlijnontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De 360°-methode bij het project ‘De continuïteit van de zorg voor mensen met kanker’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
Netwerkzorg COPD Waterland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
31.1 31.2 31.3 31.4
32.1 32.2 32.3 32.4 32.5 32.6 33
Kees van der Plas Voorgeschiedenis project Netwerkzorg COPD Waterland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toekomstbestendige regionale samenwerkingsstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nascholing, implementatie, regionale werkafspraken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wat ging minder goed? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Succesfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
194 194 195 195 200 200
202 203 204 205 206 207
Goede levenseindezorg kwetsbare oudere vergt proactieve zorgplanning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
33.7 33.8
Yvonne G. van Ingen Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proactieve zorg voor kwetsbare ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Advance care plan als onderdeel van … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WBGO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bewustwording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Individueel zorgplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdbehandelaarschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afsluiting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
De kunst van het verbindend organiseren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
34.1 34.2 34.3
Pim Valentijn en Marc Bruijnzeels Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De kloof tussen ideaal en praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verbindend organiseren vraagt meesterschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Botsende belangen in een veranderproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33.1 33.2 33.3 33.4 33.5 33.6
34.4
210 212 213 214 214 215 215 215
218 218 219 221
XV
Inhoud
34.5 34.6
Van buiten naar binnen kijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Conclusie (toekomstgericht verbindend organiseren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
35
Samenwerken in de ggz: kopzorgen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
35.5 35.6
Fred Koster, Marcella Petri en Nils Stoll Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Achtergrond Vicino NHN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stand van zaken na bijna een jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Openstaande uitdagingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Succesfactoren Vicino NHN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Formele en informele vormen van samenwerking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
35.1 35.2 35.3 35.4
226 226 227 228 229 230
36.4
Antoinette Bont en Marlies Maaijen Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarom nu? Over netwerken en vertrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Van teams naar netwerken; oefenen met vertrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV
Deel 4 Samenwerking toen, samenwerking morgen
37
Veranderende samenwerking in de toekomst: geleerde lessen of stip op de horizon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
37.1 37.2
Van verleden en heden naar toekomst van samenwerken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
38
Geschiedenis van de samenwerking tussen huisarts en specialist . . . . . . . . . . . . 245
38.1 38.2 38.3 38.4 38.5
Wil van den Bosch Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verleden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Communicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gezamenlijke consulten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NHG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36.1 36.2 36.3
232 232 233 235
Wiebe Jan Lubbers
39
246 246 247 247 248
Organisatie van zorg: perspectief van samenwerking in verleden en heden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
39.5 39.6
Cor Spreeuwenberg Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking in het verleden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De eerste lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Complexere samenwerkingssituaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werken als netwerkorganisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heroriëntatie van de gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
Medische opleidingen en beroepsuitoefening in verleden en heden. . . . . . . . . 257
40.1
Lode Wigersma Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
39.1 39.2 39.3 39.4
252 252 253 254 255 255
XVI
Inhoud
40.2 40.3
40.6
Organisatie opleidingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modernisering: CanMEDS-competenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Structuur en indeling beroepen en opleidingen heroverwegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking en verantwoordelijkheidsverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
Nieuwe ontwikkelingen in de zorg – Samenwerking en schaarste . . . . . . . . . . . . 265
41.1 41.2 41.3 41.4 41.5
Guus Schrijvers Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wetenschappelijke kennis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toenemende schaarste en samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eHealth en samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Marktwerking in de zorg: Gevolgen tot nu toe en de toekomst . . . . . . . . . . . . . . . 271
40.4 40.5
258 259 261 263 264
266 266 267 268 268
42.10 42.11
Guus Schrijvers Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventie niet uit de zorgverzekeringswet te betalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Huisartsen varen wel bij marktwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ziekenhuizen kennen zes markten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acute zorg: vooral concurrentie op de zorginkoopmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De oncologische zorg: alleen behandeling concentreren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De electieve zorg: hier is concurrentie goed mogelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geboortezorg: marktwerking als dreigement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische zorg: consultatie is een aparte markt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geestelijke gezondheidszorg: wat is het product? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nabeschouwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Bekostiging van de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
43.1 43.2 43.3 43.4 43.5
Hans Duits, Daniëlle Berndsen en Femke Keijzer Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Financiering en uitgaven aan zorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bekostigingsstructuur: een overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitdagingen op weg naar beheersbare zorgkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Komen tot een win-winsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
Demand supply chain management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
42.1 42.2 42.3 42.4 42.5 42.6 42.7 42.8 42.9
44.1 44.2 44.3 44.4 44.5 44.6 44.7 44.8
Roelof Ettema en Marlou de Kuiper Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Veranderingen in de afstemmingsvraag in de zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De afstemmingsvraag volgens demand supply chain management . . . . . . . . . . . . . . . . . . DSCM voor de gezondheidszorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De afstemmingsvraag in het licht van zelfmanagement en participatie . . . . . . . . . . . . . . . Autonomie en hulpbronnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vraag, probleem of crisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
272 272 272 274 274 275 276 276 277 277 278
280 280 281 284 285
288 288 288 289 290 290 290 291
XVII
Inhoud
45 45.1 45.2 45.3 45.4 45.5 45.6
Samenwerking door nieuwe technologieën. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Helianthe Kort Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Van ontdekken naar toepassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eConsult . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Twitter-poli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerken om nieuwe technologieën effectief te kunnen invoeren . . . . . . . . . . . . . . . Tot besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
294 294 295 296 296 297
Bijlagen Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311