Inhoud
De Steltkluut Uitgave van Natuurbeschermingsvereniging “De Steltkluut” verschijnt 4x per jaar. Overname is toegestaan, mits bronvermelding. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikelen.
Steltkluut
Zwartenhoekse zeesluis
6
Contributie 2013 De contributie bedraagt € 20,00. Betalingen op rekeningnummer Iban: NL81 RABO 0136605540EUR Bic: RABONL2U t.n.v. Natuurbechermingsvereniging De Steltkluut
Vergeten groenten
7
Adresgegevens: Postbus 319, 4530 AH Terneuzen www.steltkluut.nl
[email protected]
Contactadressen Werkgroepen
In de schijnwerper
2
Familiedag / Najaarsvergadering
3
Veldwaarnemingen 4-6
5 jaar telpost / Euro Birdwatch
8-9
Excursie Brenne
10- 11
Invloed maanlicht
12 -13
Vissenatlas - tussenstand
14-15
colofon / inhoud
Colofon
t Stekkertje Recordvangst Stekkertjes
1
Bladval in de herfst
2
De lariks
3
Spinnen
4 -5
Vogels A. Wieland Liniestraat 13, 4561 ZS Hulst 0114-317026 Landschapsbeheer / Bomen L. Calle Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen 0115-617416 Planten P. Maas Rembrandtlaan 11, 4532 HP Terneuzen 0115-617004
Bestuur: A. Paauwe, voorzitter
[email protected] L. Calle, secretaris
[email protected] W. Wisse, penningmeester
[email protected] Leden K. Rijk, R. Kregting, P. Calle
Redactie:
[email protected] Insecten J. de Bakker Website:
[email protected] Past. Willemsstraat 5, 4586 AJ Lamswaarde B. de Maat 0114-690482 Jeugd M. Spruyt Notendijksepad 2, 4583 SZ Terhole 0114-314280
[email protected]
Excursies:
[email protected] Verenigingsruimte: Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen 0115-61 74 16 openingstijden: woensdag 10:30-17:00 uur zaterdag 10:30-16:00 uur
ISSN 1875-1385
Uiterste inleverdatum voor de kopij: 01-11-2013 2013
Ontwerp & Layout: Elisabeth Hoek- 2D Digital Design
Planologie Slakkenliefde 6 A. Paauwe Lekker op kamp! 7 G.v.d. Nissestraat 48, 4532 AE Zaamslag
1
Ook Steltkluutlid Pepijn Calle woont op een heel bijzondere plaats. In De Val, een piepklein buurtschapje. Toeval? Pepijn (Terneuzen, 1982) raakte al jong in de ban van de natuur. “Als jongetje ging ik mee knotten met mijn vader. Eerst was ik een Stekkertje. Met een aantal anderen richtte ik later een afdeling van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie op. Toen wij allemaal gingen studeren ging dat ten gronde. Maar later kwamen de Gaaien. Eigenlijk zijn bijna al die mensen van toen in de natuursector terechtgekomen.” Na zijn middelbare school in Terneuzen ging hij Bos- en Natuurbeheer studeren in Velp. “Ik had geen zin om daar ook nog drie jaar vervolgstudie aan vast te plakken. Ik wilde echt de natuur in. Daar kreeg ik meteen een kans voor: ik kon aan de slag in het Rivierengebied de Gelderse Poort. Daar heb ik een analyse gemaakt van de succes- en faalfactoren van vijftien jaar natuurontwikkeling. De belangrijkste conclusie was dat natuurlijke begrazing en het terugbrengen van natuurlijke processen fundamenteel zijn voor de terugkeer van biodiversiteit.” “Ik heb als freelancer gewerkt, en daarna een eigen adviesbureau gehad. In 2009 heb ik een “sabbatical year” gehad. Ik ben eerst een paar maanden in Australië geweest. Daar heb ik onderzoek gedaan naar de bedreiging
Ledendag 28 sept. in St. Jansteen ‘De Natuur is een Feest!’ De in het vorige nummer van de Steltkluut aangekondigde ledendag is op zaterdag 28 september a.s. Deze dag is speciaal voor onze leden, niet-leden zijn ook van harte welkom! Wij verwachten u allemaal in het waterwingebied van St. Jansteen aan het einde van de Hogendorplaan, waar u ook kunt parkeren. Er is een uitgebreid programma van 12.00 tot 19.00 uur met voor ieder wat wils. U kunt kiezen uit verschillende excursies, op de akkers wordt op nostalgische wijze met paarden geploegd en u kunt daar zelf een stukje inzaaien,u kunt helpen bij snoeiwerk in het bos of op het prachtig in bloei staande heideveldje. Kijk vooral ook naar de vlinders die daar feest vieren!
Voor de jeugd vanaf 6 jaar is er vanaf 15.00 uur een speurtocht en voor de allerkleinsten en hun (groot)ouders wordt er rondom de feesttent een kabouterpad uitgezet. Vanaf 17u kunnen de kinderen helpen pannenkoeken bakken en daarna helpen met ze op te eten! In de tent staan kraampjes met informatie (o.a. ook over Het Steenpad) en is er koffie of fris. Voor geïnteresseerden is er na afloop om 20.00 uur nog een vleermuizenexcursie. We vinden het prettig als u laat weten dat u komt. Mail naar
[email protected]. Voor meer informatie over de route, parkeren en het programma www.steltkluut.nl.
Vooraankondiging Najaarsvergadering dinsdag 17 december De ledenvergadering wordt gehouden op dinsdag 17 december om 19.30 uur in De Halle te Axel. Agenda: • Welkom • Mededelingen • Begroting 2014 • Verslagen werkgroepen over 2013 • Rondvraag • Pauze • Presentaties van de leden over eigen projecten
Rob Kregting
2013
Presentaties kunnen bijvoorbeeld een onderzoek zijn wat een werkgroep uitvoert, een speciale klus of bijzonder natuur beleefmoment ed. Wil je een presentatie houden dan graag even aanmelden bij Lucien Calle. Bij meerdere aanmeldingen graag even overleggen over de lengte daarvan.
kom je ook ?
van oerbossen en bedreigde diersoorten door houtkap. Daar heb ik enkele rapporten over gemaakt. Daarna ben ik naar Bulgarije gegaan. Eigenlijk een hotspot in biodiversiteit. Azië en Europa komen daar samen, er zijn extreem veel diersoorten. Terug in Nederland ben ik eerst weer voor mezelf begonnen. En vervolgens bij een ecologisch adviesbureau in Culemborg. ‘t Is ook leuk om met collega’s te kunnen werken. Waarom ik nu in ZeeuwsVlaanderen woon? Vanwege Katarzyna, mijn vrouw. Zij is van origine Poolse, maar woonde in Terneuzen. En bij toeval kon ik aan de slag bij Het Zeeuwse Landschap. Daar ben ik ecoloog. Ik maak beheersplannen, coördineer de Visatlas Zeeland. Daarnaast werk ik als PR-medewerker in het bezoekerscentrum Saeftinghe. En doe de monitoring van broedvogels, planten en insecten in alle gebieden van Het Zeeuwse Landschap.” “Zeeuws-Vlaanderen bevalt me erg goed om te wonen. Ook omdat we nogal op België gericht zijn. We komen bijvoorbeeld graag in Gent. Die stad spreekt me aan vanwege zijn multiculturele karakter. Tevens hou ik er van de chaos, ik noem het wel eens een enclave van Oost-Europa in het westen. Ik ben mijn hele leven al vegetariër, en Gent heeft de grootste dichtheid vegetarische restaurants van Europa. Het is politiek gezien een sociale stad, anders dan bijvoorbeeld Antwerpen. Daar heersen Vlaams Belang en N-VA behoorlijk.” “Politiek heeft me altijd geïnteresseerd. Ik probeer zoveel mogelijk naar mijn idealen te leven. Verder vind ik de Balkan erg interessant. De cultuur, de muziek, het eten, de gastvrijheid. Ik probeer er met vakanties zoveel mogelijk heen te gaan.” “Toen ik terug in Zeeuws-Vlaanderen kwam ben ik gevraagd voor het bestuur van De Steltkluut. Ik zit ook in de planologiewerkgroep. En ons zoontje Diego is natuurlijk Stekkertje geworden. Ik vind het belangrijk dat mensen zich blijven inzetten voor de natuur. Ook in de directe omgeving. In het kleinschalige groen ligt een belangrijke taak voor vrijwilligersgroepen.” Voor de foto staat Pepijn bij zijn biologische groenten- en kruidentuin. Vanuit De Val is de horizon weids. En ver. Toeval.
De Steltkluut
De Steltkluut 2
Foto: Pepijn bij zijn groentetuin - Rob Kregting
schijnwerper
Over (toe)Val
3
Futen tot en met eenden: Op 11-4 werd bij PS een man Eider gezien door TM. Van 24-4 tot 18-5 was er bij GE een Kleine Rietgans aanwezig (div.wrns). 2 meldingen van Kuifduikers, op 11-4 (1) bij PS (TM) en op 29-4 (1) BN (PM). Nonnetjes tot maximaal 5 waren tussen 1-4 en 6-4 nog aanwezig bij GE (LB). 1 Roodkeelduiker werd bij BN gezien op 15-4 en 16-4 (HC). Een 2e melding is van TELM waar op 5-5 2 overvliegende exemplaren werden gezien (HM,BvB). Bij Ossenisse waren op 13-4 Rotganzen (6) aanwezig (MvB). Een Zwarte Zee-eend is op 19-4 door HC gezien op de Spraakbekken bij de Braakman. Roofvogels: 5 meldingen van de Grauwe Kiekendief, een vogel die we hier niet veel zien. Op 22-4 (1) bij Sluiskil (LB), op 9-5 (1) bij Kloosterzande (HH), op 18-5 (1) bij AP (LB), op 22-6 (1) bij Ossenisse (AW) en op 30-6 (1) bij BN (FV). Het aantal meldingen van de Havik neemt gestaag toe. Van 1-4 tot 25-6 max 2 in BN (div wrns). Op 7-4 (10 bij GE (LB), op 17-4 (1) bij Terneuzen (MC), op 24-4,28-4, 30-4, en 2-6 (1) bij Axel (HC, PMei), er werd daar ook een nest met eieren
gevonden, op 28-4 (1) bij GE (MC), op 1-5 (1) bij Hengstdijk (LB), Op 29-6 en 30-6 (1) bij Terneuzen (LB,MC). De Rode Wouw is op de volgende plaatsen gezien: op 28-4 (1) bij Koewacht (AW), op 5-5 (2) bij Terneuzen (JK), op 11-5 (1) bij Hulst (C,JK) en de laatste op 24-5 92) bij Heikant (RR). Slechts 1 waarneming van de Ruigpootbuizerd die werd gezien op 17-5 bij Vogelwaarde (TdlR). Velduilen worden steeds schaarser, de waarnemingen zijn: op 2-4 (2) bij AP (JK), op 8-4 (1) bij Zandberg (HB), van 10-4 tot 2-6 (1) bij MP (BvB,HM), van 15-5 tot 17-6 (1) bij GE (HN,LB,HB), op 28-5 (1) bij Kloosterzande (LB,MvB) en op 25-6 (1) bij VLRS (PvD,MvD). Enkele meldingen van de Visarend, op 9-4 (1) bij TELM (BvB), op 13-4 (1) bij Terneuzen (BvB,HM) en op 14-4 (1) bij TELH (HB). De voor onze regio zeldzame Wespendief is 2 keer gezien. Op 17-6 (1) bij BZ (JK) en op 18-6 (1) bij Nieuwemolen (HC). Tussen 11-5 en 9-6 zijn (1-3) Zwarten Wouwen gezien in BN (JdB, PM, HC,BvB). Hoenders t\m Sterns: Een roepende Draaihals werd op 29-4 gehoord in BZ (PMei). 2 meldingen van het Bokje. Op 9-4 (1) in BZ (MB) en op 13-4 (1) bij Zandberg (HN). Op 4-4 en 12-4 werd bij TELM een Dwergstern gezien (BvB). In VLVS was op 24-5 een Hop aanwezig (LL,GJV,JK,EP). De enige locatie met Kleine Bonte Specht was BN, deze is gezien op 9-4 (1) en op 7-5 (1) (MB,PM). Van 5-6 tot 30-6 was in de buurt van Zaamslag en Axel langdurig een Kraanvogel te bewonderen. Vele hebben deze vogel gezien en gefotografeerd. Overige meldingen van Kraanvogel: op 1-4 (1) bij AP (LB), op 6-4 (15) bij VLVS (LC), Op 11-4 (1) bij PS (TM), op 2-6 (10) bij GE (LB). Slecht 1 melding van de Krombekstrandloper op 22-5 (1) bij TELH (LB). 5 keer werd de kenmerkende roep van de Kwartel gehoord, op 10-5 (1) bij Hengstdijk (HB), op 24-5 (1) bij BN (MB), op
2013
Duiven tot en met gorzen: De Appelvink werd op 2 locaties gezien en wel op 3-4 (1) en 7-6 (1) bij Hulst (HB), en op 24-5 (1) en 7-6 (3) bij BZ (MB). Baardmannen weer op de gebruikelijke locaties: bij VLVS tussen 7-4 en 26-6 (1-8) (AdW, KK,FS,GT,HB), tussen 20-4 en 24-6 bij Zandberg (1-3) (HB) en op 9-5 bij Axel (2) (AdS). Enkele meldingen van overvliegende Barmsijzen, op 14-4 (1) en 21-4 (1) bij Kloosterzande (HB), op 23-4 (1) en op 24-4 (1) bij BN (MB). Tussen 10-4 en 2-5 werden redelijk wat doortrekkende Beflijsters waargenomen. Op 10-4 (1) bij BN (MB), op 13-4 (1) bij VLVS (KM), op 14-4 (1) bij Hoek (ES), op 15-4 (5) bij St Jansteen (AW), op 16-4 (1)
veldwaarneming
8-5 en 9-5 waren bij AP 1-3 Stelkluten aanwezig (LB,HH). En van 13-6 tot 30-6 was 1 Steltkluut aanwezig in de Braakmanpolder (HC,PM,LB,YP). Een laatste losse melding op 5-5 (2) bij Axel (AD,CH). De meldingen van de Strandplevier die gelukkig in onze regio nog tot broeden kwam. Er zijn enkele jongen gezien. Tussen 24-4 en 3-6 (1-5) bij Terneuzen. Tussen 25-4 en 30-6 (1-5) bij Ossenisse, tussen 25-4 en 18-6 (1-6) bij het Hellegatschor. Verder nog enkele meldingen uit VLVS nl: op 24-6 (1) (AW), op 7-5 (3) (AW), op 11-5 (4) (AW), op 24-5 (1) (AW) en op 3-6 (1) (KM). De Temmincks Strandloper werd gezien tussen 1-5 en 14-5 (1-3) (LB, MB,YP,JB,CB,JK,) bij AP. Verder werden ze gezien op 1-5 (2) en op 18-5 (2) bij de Putting (MC,KK,HN). Witvleugelsterns werden allen bij Ossenisse gezien van 10-5 tot 15-5 (2) (AW,JK,HC,LB,CB,BdR,HH,PW,HN). De Witwangstern, ook geen alledaagse verschijning in onze regio, werd ook op 1 locatie gezien nl bij BN op 13-5 en 14-5 (2 (HD, PM, PdK, PW, JK, HC, YB, LB, TL). 1 melding van de Zwarte Ooievaar van RR op 14-4 bij Heikant.
De Steltkluut
De Steltkluut
In onderstaand overzicht zijn alleen bijzondere waarnemingen van vogels vermeld. Regio: Midden en Oost Zeeuws-Vlaanderen (vanaf grofweg het Paulinaschor tot en met Saeftinghe). Nieuwe meldingen: Nieuwe meldingen kunt u sturen naar
[email protected]. De voorkeur gaat uit naar registratie via www.waarneming.nl. Bij de waarnemingen vermelden: datum, aantal, leeftijd, geslacht, ter plaatse of overtrekkend en dergelijke. Gebruikte afkortingen: Diverse waarnemers = Div.wrns, Braakman-Noord BN, Braakman-Zuid BZ, Telpost Margarethapolder TELM, Telpost ’t Hellegat TELH, Autriche Polder AP, Verdronken Land van Saeftinghe VLVS, Groot Eiland GE, Paulinaschor PS.
2-6 (1) bij Vogelwaarde (AvdW), op 7-6 (1) bij Sint Jansteen (AW) en op 22-6 (1) VLVS (HC). Slechts 2 meldingen van de Middelste Bonte Specht die in het najaar van 2012 een nieuwe soort voor Zeeuws Vlaanderen betekende. Op 6-4 (1) roepend in Clinge (AW, BdM) en op 2-5 (1) waarschijnlijk hetzelfde exemplaar bij Clinge (SL). Meldingen van de Ooievaar: op 4-4 (14-19) bij Hulst (HN, AW), op 6-4 (1) bij Kloosterzande, op 9-4 (2) bij TELM (MvB,BvB), op 9-4 (1) bij BN (MB), op 12-4 (1) bij Terneuzen (HM), op 14-4 (10) bij Hulst (RdH), op 15-4 (1) bij Hoek en (2) bij Vogelwaarde (ED,PM), op 17-4 (3) bij Zaamslag (AvdW), op 18-4 (1) bij TELM (BvB), op 27-4 (1) bij AP (HN, LB,HH), op 27-4 (4) bij Axel (GJ), op 2-6 (1) bij Mauritsfort (KS), op 3-6 (1) bij Koewacht (LP), op 14-6 (1) bij Hoe (BdM), op 16-6 (1) bij Axel (RR). 1 Melding van het Porseleinhoen die door TM bij PS werd waargenomen. Opvallend veel meldingen van Purperreigers dit voorjaar. Op 8-4 (1) bij GE (RR), op 12-4 (1) bij TELM (BvB), op 13-4 (1) bij BN (PM, op 14-4 (1) bij Hengstdijk (HN,HM), op 18-4 (2) bij TELM (BvB), op 20-4 (1) bij Zandberg (HB), op 21-4 (1) bij TELM (HM,LC,BvB,BV,BdM), op 1-5 (1) bij Axel (LB), op 8-5 (1) bij Kloosterzande (HB), op 9-5 (1) bij Zandberg (HB) op 9-5 (1) bij Axel (AdS), op 15-5 (1) bij AP (LB), op 18-5 (1) bij BN (HN,HH), op 5-6 bij Canisvliet (TS, LB), op 10-6 (1) bij Zandberg (HB), op 14-6 (1) bij BN (KVV), op 19-6 (1) en 25-6 (1) bij Zandberg (HB). Bijzonder is de melding van de Ralreiger die op 17-5 door FT werd waargenomen bij Canisvliet. Deze zeldzame reigersoort wordt hier zelden gezien. LC zag op 1-4 een Roerdomp bij Axel. Vanaf 27-4 tot 30-6 was langdurig een vrouwtje Steltkluut aanwezig bij Ossenisse die zich goed liet bekijken en fotograferen (Div.wrns). Op
Foto: Opvliegende Bontbekplevieren en Bonte Strandlopers - Bert van Broekhoven
veldwaarneming 4
Waarnemingen 1-4-2013 t/m 30-6-2013
5
De Steltkluut
C Beeke (CB), P Beeke (PB), L Bekaert (LB), A d Bliek (AdB), J Boot (JB), B v Broekhoven (BvB), Bun (HB), M v Bunderen (MvB), M Bunskoek (MB), J du Burck (JdB), L Calle (LC), M Capello (MCa), H Castelijns (HC), ), L Cieters (LCi), A Delzenne (AD), H Derks (HD), E Dieleman (ED), R v Dijk (RvD), P Doorm (PD), M Doorm (MD), W Ducheine (WD), A v Herrewege (AvH), H Hiel (HH), C Hiensch (CH), RdHondt (RD),G Jager (GJ), M Janse (MJ), R Joos (RJ), P d Keuning (PdK), M Kievit (MK), J Kolijn (JK), K Kuiper (KK), M Lieman (ML), S Lilipaly (SL), T Luiten (TL), P Maas (PM), B d Maat (BdM), E Matthijs (EM), P Meininger (PMe), K Minnaar (KM), T Moens (TM), H Molenaar (HM), E Neve (EN), H Nijskens (HN),A Nijssen (AN), L Persijn (LP), Y Pieters (YP), E Pomp (EP), R Remmerts (RR), ), K d Rouck (KdR), Tdl Ruelle (TdlR), B d Ruiter (BdR), K Samyn (KS), A d Smet (AdS), M Sponselee (MS), F Schoeters (FS), J Schwiebbe (JS), W vd Sompele (WvdS), T Spuessens (TS), G Tanis (GT), F Tombeur (FT), B Vastenhouw (BVa), GJ Versteeg (GJV), K Vliet Vlietland (KVV), B Vroegindeweij (BV), F Verbelen (FV), B Wetsteyn (BW), A vd Wiel (AvdW), A Wieland (AW), P Wolf (PW)
Bert van Broekhoven
steen, geheel gerestaureerd. De rest van de sluis is geconsolideerd, dat wil zeggen dat al het metselwerk is gepreserveerd in de huidige toestand. Vanwege het militaire belang werd kort na de aanleg van de sluis ook een verdedigingswerk aangelegd om het te beschermen, dat heette de batterij. Het noordelijke gedeelte van deze batterij is in het kader van de “Groene Knoop’ ook gerestaureerd en wordt sinds afgelopen
Naar verwachting zal het omstreeks 1 november uitkomen. Het is mogelijk om te reserveren bij M. Kindt 0115-452043 /
[email protected]. De prijs zal naar verwachting tussen de 13 en 16 euro komen te liggen. Marc Buise
Vergeten groenten Het recept voor pastinaakfriet:
Hieronder volgen de namen van de mensen, van wie ik gegevens heb verwerkt in bovenstaande. De afkortingen zijn in de tekst verwerkt.
Zwartenhoekse Zeesluis Bij Westdorpe ligt een nieuw natuurgebied, de “Groene Knoop”. Dat gebied is onlangs aangelegd als compensatie voor verloren gegane natuur als gevolg van de kassenbouw aldaar. Er zijn drinkputten gegraven, heggen aangelegd, knotwilgen zijn verplaatst, een zwaluwwand aangelegd evenals een collectieboomgaard waarin we oude fruitrassen vinden. Centraal in deze natuur ligt een cultuurhistorisch monument, de Zwartenhoekse Zeesluis. Deze zeesluis kwam gereed in 1789 en maakte eens deel uit van een waterlinie die zich uitstrekte van Saeftinghe (de sluis met stenen beer bij Zandberg) tot aan de stad Sluis in West-Zeeuws-Vlaanderen. De sluis telt drie doorlaatkokers en het is een fraai staaltje van zowel waterstaatkundig als militair bouwmanschap. Onlangs is de het voormalige ‘zoute’ front van de sluis, uitgevoerd in hard-
winter bekroond met een kanon. Zowel de sluis als de batterij zijn voorzien van de nodige informatieborden en maken deel uit van een wandelroute in de ‘Groene Knoop’. Momenteel wordt de hand gelegd aan een lees- en kijkboek over de sluis en zijn omgeving.
smullen maar!
(HH,LB,AvH, en op 10-6 (1) bij Koewacht (LP). 1 opvliegende Kleine Barmsijs op 28-4 bij AP werd gemeld door LB. Opvallend is de melding van een zingende Nachtegaal op 12-5 (1) bij BZ (HD). De zeldzame Draaihals is op 15-5 door LB gezien nabij Zuiddorpe. Ook dit jaar werd in BN op exact dezelfde locatie als vorig jaar de Roodmus zingend aangetroffen. Hij werd tussen 2-6 en 25-6 enkele keren gehoord. (LB,AW,MB,HN,JK).
Pastinaakfrietjes Ingrediënten voor ongeveer 4 personen: 500 g pastinaak Frituurolie Zeezout Bereidingswijze: Schil de pastinaak, verwijder indien nodig de harde kern en snijd de pastinaak in frietjes. Elke week krijgen wij ons biologische groentepakket en ik vind dat altijd weer een feestje. Wat zou er nu weer in zitten? Onze oudste kan dit niet zo waarderen en hij vindt die groenten zoals pastinaak, aardperen, schorseneren maar niets. Ik vertel dat die “vergeten groenten” juist hartstikke hip zijn want Sergio gebruikt ze en ook heb ik gelezen dat bij de Kromme Watergang een biologische kruiden- en moestuin is aangelegd waarbij ook de vergeten groenten weer in de schijnwerper staan. Nee, zegt hij die groenten zijn juist “vergeten” en volgens hem verdwijnt er niets zonder reden. Ze waren gewoon helemaal niet lekker en daarom wilden de mensen ze juist vergeten. Alleen heb je weer van die “oude” mensen die weer naar vroeger verlangen en denken dat vroeger alles beter was. Laat ik eens rondvragen wat mensen denken bij vergeten groenten. Een buurvrouw denkt dat het de groente is die je vergeet uit je groentelade te halen en er niet zo fris meer uitziet, vergeten dus! Maar gelukkig zijn er ook veel mensen die de groenten wel kennen en ook gebruiken! Enige tijd geleden had ik wel erg veel pastinaken, op zoek naar een recept dus. Ik kwam een recept tegen van pastinaakfriet. Dat klinkt erg goed! De kinderen kwamen thuis en vroegen wat we gingen eten, nou frietjes dus! Het viel niet bij iedereen even goed maar ik vond de frietjes heerlijk! Ik wil het recept graag delen. 2013
Breng in een pan de pastinaak met water aan de kook en kook deze in ca. 3 minuten beetgaar. Giet de pastinaak af en laat ze uitdampen. Verhit de frituurolie in een pan op 180°C en bak hierin de pastinaakfriet in 2 porties goudgeel en knapperig. Schep de pastinaakfriet uit de frituurpan en laat ze op keukenpapier uitlekken. Bestrooi de pastinaakfriet licht met zeezout. Om het gerecht gezonder te maken, kunt u er ook voor kiezen om de frietjes in de oven af te bakken in plaats van in de frituurpan.
Smullen maar! Silvia Murre
De Steltkluut
veldwaarneming 61
bij Sluiskil (HC), op 17-4 (1) bij Koewacht (EM), op 17-4 (4) bij BN (MC), op 18-4 (1) bij Axel (LB), op 19-4 (1) bij BZ (HC), op 20-4 (4) bij Terneuzen (BvB), op 22-4 (1) bij Axel (LB), op 23-4 (1) bij Terneuzen (BvB), op 23-4 (1) bij Koewacht (LP), op 24-4 (3) bij BN (MB), op 24-4 (2) bij Hulst (AW), op 24-4 (1) bij Sluiskil (AW), op 27-4 (2) bij Axel (PM), op 1-5 (1) bij BZ (KK), op 2-5 (1) bij Koewacht (LP). Zes meldingen van de Bonte Vliegenvanger, op 14-4 (1) bij Terneuzen (LC), op 15-4 (1) bij Nieuw Namen (WvS), op 1-5 (1) bij BZ (KK), op 12-5 (1) bij Hoek (ED), op 12-5 (1) bij Zuiddorpe (HH) en op 26-5 (1) bij Zaamslag (BV). Meldingen van de Cettis Zanger: op 7-4 en 18-5 (1) bij GE (LB,RR,MC), op 9-4 (1) bij BN (MB), tussen 27-4 en 30-6 (1) bij Spui (BvB, KK,EN,JK,BW,LB,HN,HM), en op 27-4 (1) bij Axel (PM). De Europese Kanarie is op geluid gevonden door HB op 21-4 (1) bij Kloosterzande en op 2-6 (1) bij Terneuzen door AW. De Goudvink werd gezien op 8-4 (3) bij Hengstdijk (MK) en op 9-4 (1) bij BZ (MB). De Graszanger is alleen vanuit VLVS gemeld. Tussen 18-6 en 25-6 werden 1-4 exemplaren gehoord (PB,HC,PD,MD). De Grauwe Vliegenvanger is 4 x gemeld, op 24-5 (1) bij BZ (MB), op 1-6 (1) bij Vogelwaarde (MC), op 7-6 (1) bij BZ (MB) en op 25-6 (1) bij Hulst (HC). In Terneuzen zag MC op 12-4 1 Grote Barmsijs. Enkele meldingen van de IJsvogel, op 13-4 (1) bij VLVS (MC), op 11-5 (1) bij Philippine (LB), op 16-5 (1) bij Hulst (RR), tussen 17-5 en 24-6 (1) bij Canisvliet
71
De Telpost voorziet in een behoefte Wat gaat de tijd snel, ongekend! In het voorjaar van 2008 werden de voorbereidingen getroffen om op de Scheldedijk bij de Margarethapolder een telpost voor vogels te realiseren. Begin oktober 2008 werd de post officieel geopend door de gedeputeerde Hamelink. Dat alles is nu al weer vijf jaar geleden. Dat betekent het eerste lustrum voor de telpost. We kunnen concluderen dat de telpost aan de verwachtingen heeft voldaan. Het is een mooie plek die naast de trouwe tellers ook frequent gebruikt wordt door passerende recreanten, jongeren die er af en toe komen chillen en iemand die hier in de nachtelijke uren sterren komt bekijken. De tellers hebben veel plezier van het houten bouwwerk doordat ze zelfs onder de meest ongunstige omstandigheden kunnen blijven tellen. De prul-
lenbak waarin tijdens de bouw in is voorzien wordt goed gebruikt. De hoeveelheid rommel die rond de telpost slingert, blijft daardoor beperkt. In de afgelopen vijf jaar hebben we één keer met vandalisme te maken gehad. En sinds kort is de telpost voorzien van hedendaagse kunst, kom het maar eens bekijken. De cijfertjes Omdat we tellen om informatie over de vogeltrek te verzamelen kunnen we er niet omheen u ook wat getallen voor te schotelen. Vijf jaar is een mooie periode om de balans op te maken. Omdat alle tellingen worden geregistreerd op www.trektellen.nl kunnen we eenvoudig zelf getallen over aantallen en soorten produceren. De cijfers in de tabel hieronder spreken voor zich.
Jaartal
2008
2009
2010
2011
2012
Totaal
Aantal teldagen
127
169
145
116
113
670
Aantal teluren
309
460
456
331
320
1876
Aantal soorten
152
157
153
147
157
205
Aantal vogels
64083
86149
109511
89578
121082
470403
Enkele conclusies/bevindingen: - Jaarlijks worden 147-157 verschillende soorten trekvogels waargenomen; - Op 15-4-2009 werden 61 verschillende soorten geteld op 1 dag; - Op 19-10-2012 werden 36444 vogels geteld, een absoluut record, het betrof vooral Spreeuwen en Vinken. Dit aantal was 30% van het jaartotaal van 2012; - In voorjaar 2013 hebben we de grens van 500.000 vogels gepasseerd; - Het totaal aantal verschillende trekkende
Bert van Broekhoven
vogelsoorten dat op de telpost is gezien, is 205. Inclusief het aantal ter plaatse soorten (niet trekkend) is dat aantal 220; - Er wordt geteld door enkele enthousiaste vaste tellers: Hans, Bram, Alex en Bert. Bijzondere waarnemingen: Enkele bijzonder soorten die we hebben waargenomen zijn: Papegaaiduiker (2009), Bijeneter (2008), Roerdomp (2010), Klapekster (2008, 2011), Kraanvogels (2009, 2011), Zwarte Ibis (2012), Zwarte Ooievaar (2012), Kuifduiker
Uitnodiging voor de Euro Birdwatch zaterdag 5 oktober 2013 Op zaterdag 5 oktober wordt de traditionele Euro Birdwatch gehouden. In heel Nederland en daarbuiten worden dan gelijktijdig vogels geteld. Ook de Vogelwerkgroep van de Steltkluut doet weer mee. Iedereen, jong en oud, is van harte welkom. Kennis van vogels is niet noodzakelijk. Op elke post zullen één of meerdere ervaren vogelaars aanwezig zijn. We tellen van 7.30 tot minimaal 10.00 uur. Mocht het een goede teldag zijn dan gaan we nog wat langer door. Als u komt, is het verstandig wat eten en drinken mee te nemen, evenals een kijker en warme kleding. Op de dijk kan het frisjes zijn. We tellen op 3 locaties: Kijkhut Land van Saeftinghe Contactpersoon Walter van Kerkhoven / email:
[email protected] ‘t Hellegat (bij gemaal Kampen) Contactpersoon Huub Bun / email:
[email protected] Telpost Margarethapolder (tussen Terneuzen en Griete) Contactpersoon Bert van Broekhoven / email:
[email protected] Wilt u meer informatie dan kunt u een van de contactpersonen benaderen voor meer inlichtingen. De tellingen kunt u raadplegen via www.trektellen.nl of viahttp://telpostmargarethapolder.jouwweb.nl 2013
Margarethapolder
De Steltkluut
Mocht ik met bovenstaande uw interesse hebben gewekt dan bent u elke zondagochtend welkom op de telpost om eens mee te komen tellen. U hoeft zich daar niet voor aan te melden. We starten meestal rond zonsopkomst. Ook een mooi moment om eens langs te komen, is tijdens de Birdwatch. Dit jaar vindt dat op zaterdag 5 oktober plaats. Zie de uitnodiging hieronder.
Foto: Twee vaste tellers - Margarethapolder - Bert van Broekhoven
(2010) en Witvleugelstern (2012). Een soort die we nog steeds niet hebben waargenomen is de Zeearend, maar dat is slechts een kwestie van tijd, dat weet ik zeker.
Foto: Vroege start - Bert van Broekhoven
De Steltkluut
Foto: Telpost Mp bij zonsondergang - Bert van Broekhoven
5 jaar telpost 8
5 jaar telpost Margarethapolder
9
Zelf waren Suus en ik al enkele malen in de Brenne geweest, we stonden daar op een mooie camping en maakten regelmatig een tocht door de Brenne waarbij de vogelkijkhutten bij ons nogal favoriet waren, vooral door de mooie ligging en de grote variaties aan vogels die je daar kan waarnemen. Toen we vorig jaar weer op de camping in de Brenne stonden, was er op een avond een lezing door een Nederlander, Geert Engels, die daar woont. De lezing was bijzonder interessant, zeker als je van de natuur houdt. Hij vertelde dat je ook met hem mee op pad kon gaan waarbij hij onderweg van alles vertelde en zou laten zien. Wij zijn dan ook, met nog 2 andere camping gasten, een dag met hem op pad geweest, waarbij bleek dat hij geen woord had overdreven. Het was heel interessant en we hebben er erg van genoten, temeer daar we veel meer zagen en meemaakten dan wanneer we er zelf heen gingen, want naast de vogels kwamen ook de bloemen en planten, vlinders en insecten ruimschoots aan bod. Bij mij kwam toen de gedachte op dat dit een prachtige uitstap zou kunnen zijn voor leden van de Vogelwerkgroep, omdat we dat in het verleden wel vaker deden naar o.a. Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Polen. Ik vroeg aan Geert of dat mogelijk zou zijn, waarop hij positief reageerde. In een vergadering van de Vogelwerkgroep heb ik dat naar voren gebracht, waar nogal enthousiast op werd gereageerd, zodat we begonnen met e.e.a. verder uit te werken.
In de vorige Steltkluut heeft u kunnen lezen over de Brenne en de presentatie die Geert Engels hierover zou geven, dit alles in het kader van de plannen van een deel van de vogelwerkgroep om een excursie te organiseren naar dit prachtige gebied met zijn 3000 meren en meertjes. Zondag 19 mei vertrokken er 2 campers en 2 auto’s vanuit Zeeuws-Vlaanderen, en nog 1 auto vanuit Antwerpen naar de Brenne in Frankrijk, allemaal met enthousiaste leden van de Vogelwerkgroep, sommigen vergezeld van echtgenote, en 2 leden van de vogelwerkgroep van “het Duumpje”. De dag ervoor was er ook al een stel daarheen vertrokken met de caravan. De totale groep bestond zodoende uit 15 personen, en we logeerden in de Chambres d’Hotes die Geert en zijn vrouw Annette daar exploiteren.
Foto: Het gezelschap voor het huis van Geert - Geert Engels
2013
vogel die zo vriendelijk was om vanaf het dak van de hut, waarin we op dat moment zaten, zijn visjes te vangen en die dan op een boomstronk binnen ons blikveld te gaan zitten oppeuzelen, dit is voor ons toch ook geen dagelijkse waarneming. Donderdag 23 mei zijn we tevreden weer huiswaarts gegaan, alleen Hans en Bernadette, die met de caravan waren gingen nog niet naar huis, die zetten hun vakantie in Frankrijk nog even voort. Voor de volledige lijst met waarnemingen kunt u op de site van de Steltkluut kijken. Er zijn tijdens de excursie veel foto´s gemaakt, het is mij momenteel niet bekend of hier nog een presentatie van wordt gegeven, wel wordt er een film gemaakt die komende winter zal worden gepresenteerd. We hebben het gezellig gehad, zeker toen de “ouderen” gingen zingen ;-)) Namens de hele excursiegroep, Cor Sol
Foto: Tongorchis - Bert van Broekhoven
Foto: Pas op overstekende schildpadden - B. van Broekhoven
Foto: Zwarte Wouw in beeld - Bert van Broekhoven
prachtige natuur
We zijn 3 volle dagen op pad geweest, waarvan we 2 dagen van de begeleiding van Geert konden genieten, want Geert kent dit gebied als zijn broekzak en wist ons steeds op plaatsen te brengen waarvan hij wist dat de kans op het waarnemen van …..(vul maar in) heel groot was. Ook zijn in dat gebied veel mooie kijkhutten waarvan we er diverse hebben bezocht. Ondanks het feit dat de weergoden ons niet zo goed gezind waren, we hebben maar 1 bui gehad maar die duurde wel 2 dagen en waren we dus niet beter af dan u op dat moment in Nederland, hebben we toch 115 soorten vogels mogen waarnemen en daarnaast nog Haas, Beverrat, Muskusrat, Wild zwijn, Ree, Europese Moerasschildpad, Rugstreeppad, Boomkikker, Groene Kikker, Citroenvinder en Koningspage. Ook veel bloemen en planten waaronder veel soorten orchideeën, o.a. de Tongorchis. Natuurlijk kunnen we niet alle 115 soorten vogels gaan opnoemen, maar de bij ons toch minder voorkomende soorten wil ik u niet onthouden, al was het alleen maar om u een beetje een indruk te geven van wat we zoal hebben gezien; Kwak, Ralreiger, Koereiger, Purperreiger, Wespendief, Zwarte Wouw, Slangenarend, Grauwe Kiekendief, Havik, Rode Patrijs, Kwartel, Steltkluut, Griel, Geelpootmeeuw, Witwangstern, Zwarte Stern, Bijeneter, Hop, Cetti´s Zanger, Orpheusspotvogel, Bergfluiter, Grauwe Vliegenvanger, Grauwe Klauwier, Krooneend en Grote Karekiet. Gelukkig zijn de wegen in het gebied niet erg druk bereden, want als je met 16 personen in 4 auto’s op pad bent en er wordt wat “waargenomen”, wordt er direct gestopt, vliegen de deuren open, worden de kijkers gericht en wordt de omgeving en het overige verkeer even vergeten, maar gelukkig is alles goed verlopen. De waarneming van de Bijeneter had nogal wat voeten in de aarde, want op hun “gebruikelijke broedplaats”, waar ik ze zelf ook al eerder had gezien waren ze niet te bekennen. We waren wel tot ons kruis nat omdat we toch op de bekende plaats zijn gaan kijken. Daarvoor moesten we een aardig stuk door hoog nat gras ploeteren. Gelukkig zagen we ze even later, bij het kasteel een km verderop, in vrij grote aantallen. De reden waarom ze daar nu zaten had hoogst waarschijnlijk te maken met hun voedsel situatie, want de weersomstandigheden lokte hun voedsel, voornamelijk bijen, nu ook niet direct uit om eens op pad te gaan. Hans en Bernadette hebben ze enkele dagen later toch weer op hun “gebruikelijke broedplaats” waargenomen. Verder was er nog een IJs-
De Steltkluut
De Steltkluut 10
Foto: Bijeneter vliegend - ©WimH
prachtige natuur
Excursie naar de Brenne, mei 2013
11
Aantalsontwikkeling De laatste decennia komen er steeds meer gegevens over nachtvlinders beschikbaar. Kort samengevat: • 33% afname van het aantal nachtvlinders in de periode 1980-2010 • 70% van de soorten heeft een negatieve trend • 50% van de soorten zou op“Rode Lijst”komen
Maancyclus duurt 29,530 588 dagen
nieuwe maan
eerste kwartier
volle maan
wassende maan
laatste kwartier
nieuwe maan
krimpende maan cyclus
De maan draait in een elliptische baan in 29,53 dagen rond de aarde. Vanaf nieuwe maan tot volle maan is sprake van een wassende maan (WM). Vervolgens neemt de maan weer af en dit wordt krimpende maan (KM) genoemd. Bij Eerste Kwartier (EK) is de rechter helft van de maan zichtbaar en heeft de maan een kwart van de baan om de aarde afgelegd. Bij Laatste Kwartier (LK) is de linker helft van de maan zichtbaar en heeft de maan driekwart van de baan om de aarde afgelegd. Verlichtingssterkte Kenmerkend voor de verlichtingssterkte is dat deze niet verdubbeld, maar vertienvoudigd.
Volle maan: 0,1 - 0,25 lux Kwartier maan: 0,01 -0,02 lux Nieuwe maan: 0,001 - 0,002 lux Sterrenhemel zonder maan: 0,0001 lux
Invloed natuurlijke lichtbronnen
2008
2009
2010
Vangstnachten
33
60
33
37
163
Aantal vlinders
1790
5163
3426
4134
14513
54
86
104
112
89
Aantal soorten
171
223
223
223
Soorten cumulatief
171
244
288
306
Nieuwe soorten
171
73
44
18
Gemid. Gemid. aantal per nacht
Bij alle maanfasen worden er nachtvlinders gevangen. Iets hoger zijn de aantallen bij wassende maan. Opvallend is de piek tussen Nieuwe Maan en Eerste Kwartier.
Biotoop onderzoek St Jansteen
161 155
160
120
80 Schematische weergave verloop maanlicht november 2011
104
100
86
86
y = -6,8812x + 126,97 R2 = 0,3244
y = -6,0699x + 113,12 R2 = 0,2402
140
85
98
93
72
68
77
82
86 88
60
100% 90%
52
60
40
80% 70% % van het etmaal
306
Extreme vangstpieken werden nader bekeken; • Bij 21 nachten is sprake van EXTREME VANGSTEN (hoger dan 2x het gemiddelde dus meer dan 178 vlinders). • Bij 14 EXTREME vangsten is sprake van EXTREME VANGSTEN VAN één SOORT (meer dan 25% van het totaal aantal vlinders) • De soort is dan gecorrigeerd tot het aantal van max. 25%
180
Bij volle maan is deze 10 keer zo sterk als bij kwartiermaan en 100 keer zo sterk als bij nieuwe maan.
De belangrijkste natuurlijke lichtbronnen zijn de zon, de maan en de sterren. Het maanlicht is in feite zonlicht dat weerkaatst op het maanoppervlak. Op het schemerdiagram
2011 Totaal
Tijdens de 163 vangstnachten verspreid over de maanden en jaren werden 14.513 macronachtvlinders gevangen en op naam gebracht. Totaal werden er 306 verschillende nachtvlindersoorten vastgesteld. Het aantal gevangen vlinders is afgezet tegen het verlichte maanoppervlak bij wassende of krimpende maanfase.
NACHTVLINDERS PER MAANFASE WATERWINGEBIED CLINGE EN ST JANSTEEN 2008 T/M 2011
Grens kleuren zien (mens) 0,1 lux Leesdrempel 0,3 lux
Onderzoeksgebied Het onderzoek werd gehouden in de periode 2008-2011. Met behulp van een nachtvlinderval werden nachtvlinders gevangen in het waterwingebied van Evides te Clinge en St. Jansteen. In beide gebieden is de invloed van kunstmatige lichtbronnen minimaal.
Onderzoeksjaar
In onderstaande grafiek is te zien dat de extremen nauwelijks van invloed zijn op de uitkomst, omdat ze bij alle maanfasen voorkomen.
Verlichtingssterkte
Onderzoeksvraag We stelden ons de vraag of er ook een relatie bestaat tussen natuurlijke lichtbronnen en de invloed daarvan op het nachtvlinderleven.
Onderzoekers Het onderzoek werd verricht door leden van de Insectenwerkgroep van de Steltkluut t.w.; Eddy Taelman, Joop de Bakker en Joop Rijnders.
geen maan
60%
maanlicht ochtend maanlicht avond
50%
20
avond schemer dag
40%
ochtend schemer
30%
0 NM
20% 10%
NM-EK
EK
EK-VM
% VERLICHT MAANOPPERVLAK
0%
AANTAL NACHTVLINDERS
120 11 311 -2 01 1 511 -2 01 1 711 -2 01 1 911 -2 01 11 1 -1 120 11 13 -1 120 11 15 -1 120 11 17 -1 120 11 19 -1 120 11 21 -1 120 11 23 -1 120 11 25 -1 120 11 27 -1 120 11 29 -1 120 11
De Steltkluut
Last van licht Lichtvervuiling is de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig gebruik van kunstlicht. Lichthinder is de overlast die mensen en dieren van lichtvervuiling ondervinden zoals slaapstoornissen, desoriëntatie, uitputting, grotere kans op predatie, ontregeling van de biologische klok en verstoring van de biologische kalender, versnippering van leefgebieden en mortaliteit (verkeerslachtoffers). In welke mate lichtvervuiling bijdraagt aan de negatieve ontwikkeling van onze nachtvlinders is onbekend. Maar het gaat niet goed met onze nachtvlinders.
geven de verticale lichtgrijze banen de invloed van het maanlicht op de aarde weer.
LICHTVAL CLINGE + ST. JANSTEEN
Lineair (AANTAL NACHTVLINDERS)
datum
2013
VM
VM-LK
LK
GECOR. AANTAL NACHTVLINDERS Lineair (GECOR. AANTAL NACHTVLINDERS)
onderzoek
De aanleiding voor het onderzoek was de deelname van onze vlinderwerkgroep aan de Nacht van de Nacht, waarbij aandacht wordt gevraagd voor de lichtvervuiling en lichthinder in Nederland.
Resultaten
LK-NM
De Steltkluut
(ONDERZOEK IN OOST ZEEUWS VLAANDEREN IN 2008-2011)
Tijdsduur maanlicht Van nieuwe maan tot volle maan neemt het aantal uren maneschijn toe en na volle maan neemt het aantal uren weer af. Bij wassende maan schijnt de maan 8 dagen alleen voor middernacht en bij krimpende maan 7 dagen alleen na middernacht.
11
onderzoek 12
INVLOED MAANLICHT OP NACHTVLINDERVANGSTEN
13
De Steltkluut
Het vissen atlas-project in Oost Zeeuws-Vlaanderen, een tussenstand In het kader van de Zeeuwse vissenatlas wordt sinds eind 2012 de verspreiding van de Zeeuwse vissen in kaart gebracht. De voorlopig verzamelde gegevens + activiteiten zijn in te zien via de website: www.vissenatlas.zeeland.nl. Uiteindelijk zullen de resultaten van dit project in de vorm van een boek in de Fauna Zeelandica reeks worden gepresenteerd. Het project is een initiatief van: Het Zeeuwse Landschap, RAVON & Zeeschelp. Daarnaast leveren tal van organisaties, waaronder de Steltkluut, hieraan een bijdrage. Dit artikel gaat kort in op de verrichte activiteiten, de visfauna en het vervolg van het atlasproject in het deelgebied van de Steltkluut. Het eerste jaar zit er op Sinds de start van het project zijn er diverse excursies/inventarisaties door de Vissenwerkgroep Zeeland i.s.m. de Steltkluut gedaan. Zo was er een excursie in het krekengebied rondom Axel en waren er vier inventarisatiedagen in Het Verdronken Land van Saeftinghe. Stagiaires en leden van de Steltkluut hebben daarnaast zelfstandig nog veel watergangen bevist. De locaties die bemonsterd zijn, waren veelal slecht of al lang niet meer onderzocht. Daarnaast zijn er diverse actieve sportvissers (waaronder Steltkluut leden) geïnterviewd om zo extra waarnemingen te verzamelen. Het Waterschap Scheldestromen en Sportvisserij Nederland stelden daarnaast hun data beschikbaar. Uiteraard wordt alle data eerst kritisch gevalideerd voordat deze op de digitale atlas wordt weergegeven. In Oost Zeeuws-Vlaanderen beschikken we nu al over enkele duizenden viswaarnemingen. Westerschelde van groot belang voor vissen Uniek voor Zeeland en zelfs bijzonder voor
Europa is de zeer geleidelijke en nog vrijwel intacte zout/zoet overgang in de Westerschelde. Het is de enige zeetak in de Delta waar nu nog sprake is van een estuarium met open verbinding naar zee. Hier mengt het zoete Scheldewater zich met het zoute Noordzeewater. Qua natuurwaarden is de Westerschelde vooral bekend van haar waarde voor vogels en de aanwezigheid van bijzondere habitattypes, maar haar belang voor vissen (foerageer-, trekgebied en kraamkamer) is eveneens groot. Deze is ook vanuit Europa erkend, zo zijn er vanuit Natura2000 voor drie vissoorten (zeeprik, rivierprik en fint) instandhoudingsdoestellingen geformuleerd. Voor diverse zeevissen, waaronder tong, zeebaars, schol en sprot, vervult de Westerschelde de functie van kraamkamer. Enkele vissen brengen het grootste deel van hun levenscyclus in het estuarium door, zoals de kleine zeenaald, bot, driedoornige stekelbaars en brakwatergrondel. Van speciaal belang is het estuarium voor anadrome trekvissen, die de rivier opgaan om te paaien. Op de Schelde gaat het dan om zeeprik, rivierprik en fint (allen Natura2000 doelsoorten). De fint (rode lijst status; verdwenen) werd hier in de 16e en 17e eeuw nog intensief bevist. Door verlies aan paaigebieden en verslechterde waterkwaliteit verdween de soort in het begin van de 20ste eeuw, maar sinds 1996 worden in de Westerschelde weer stijgende aantallen van de soort aangetroffen. Bovenstrooms in de Zeeschelde (nabij Bornem) werden in 2012 voor het eerst (21) jonge fintjes gevangen. De zandbanken bij de monding van de Rupel in de Schelde waren vroeger bekend als dé paaiplaats van de Scheldepopulatie (bron: website Gazet van Antwerpen 18-07-12).
Dunlipharders zijn in Nederland vrij zeldzaam maar in de Westerschelde relatief talrijk. Brakwater ook binnendijks nog redelijk veel aanwezig Brakwater is een landelijk en Europees zeldzaam biotoop maar is hier nog op vrij grote schaal aanwezig. Met name de kreken en sloten nabij de Westerschelde zijn brak van karakter. Mits deze voor vissen enigszins goed met de Westerschelde verbonden zijn, kunnen deze een vrij rijke visfauna bevatten. De wateren bevatten vaak een mix van soorten die voornamelijk in zoutwater leven (o.a. bot & brakwatergrondel), zoetwatervissen (karper, rietvoorn & snoekbaars) en soorten die zowel in zout als zoet water kunnen leven (paling & driedoornige stekelbaars). Rijke zoetwater visgemeenschappen Binnen Zeeland bevat vooral Oost ZeeuwsVlaanderen rijke zoetwater visgemeenschappen. Deze wateren zijn hier uiteraard vooral aan de zuidrand te vinden. Een wettelijk beschermde soort die hier lokaal nog vrij veel voorkomt is de kleine modderkruiper. Voorheen kwam ook de tevens beschermde bittervoorn hier voor, maar recente waarnemingen van deze soort ontbreken. Geschikte wateren met rijke waterplantenvegetaties en zwanenmossels (gastheer) zijn nog wel aanwezig, dus het is goed mogelijk dat deze soort op korte termijn wordt herontdekt. In dit soort wateren komen ook andere provinciale zeldzaamheden als kroeskarper (rode lijst; kwetsbaar), alver en zeelt voor. De kleine modderkruiper is een wettelijk beschermde soort, die in Zeeland vooralsnog alleen bekend is uit Oost Zeeuws-Vlaanderen. Soorten van de Flora- en faunawet worden op uurhok-niveau (5 km2) afgebeeld i.p.v. per kilometerhok. 2013
Kaartje: Verspreiding tiendoornige stekelbaars
De tiendoornige stekelbaars behoort binnendijks (samen met driedoornige stekelbaars) tot de talrijkste soorten. De weergegeven verspreidingskaart is nog verre van compleet, eenvoudig uit te voeren veldwerk kan voor vele nieuwe waarnemingen zorgen. Op de digitale atlas is een witte gebiedenkaart in te zien. Door op een uurhok (5 x 5 km2) te klikken is te zien welke soorten hier zijn aangetroffen, en welke gebieden goed of slecht onderzocht zijn. Pepijn Calle (coördinator van de Vissenwerkgroep Zeeland)
tussenstand
Lever een bijdrage aan de visatlas! Momenteel zijn de verspreidingskaarten die weergegeven zijn op de digitale atlas nog van veel soorten incompleet. We verwachten dat we voor het einde van dit atlasproject nog een grote inhaalslag kunnen slaan. De inzet van leden van de Steltkluut is hierbij van groot belang, omdat vrijwel al het veldwerk voor de visatlas door vrijwilligers en stagiaires word gedaan. Uiteraard zijn ook oude waarnemingen meer dan welkom. Via de website kan je je aanmelden voor excursies, of om samen met andere vrijwilligers aan de slag te gaan. Veldwerk kan je eenvoudig plannen m.b.v. de witte gebiedenkaart op de website. Hierin is overzichtelijk te zien welke gebieden zijn onderzocht en welke soorten hier zijn aangetroffen. Naast de slecht onderzochte gebieden heeft onderzoek naar Rode lijst, beschermde soorten en exoten prioriteit. Het determineren van de meeste vissen is vrij eenvoudig en mogelijk met goedkope boekjes of m.b.v. de website (of gratis apps) van Sportvisserij Nederland. Maak bij twijfel aan de determinatie een goede foto met hierop duidelijk de vinnen afgebeeld. Waarnemingen kunnen worden ingevoerd op Waarneming.nl of Telmee.nl, e-mailen kan uiteraard ook (naar p.calle@ hetzeeuwselandschap.nl).
De Steltkluut
Is er een hypothese of verklaring voor dit fenomeen? Zien nachtvlinders, op zoek naar nectarplanten, waardplanten of paringspartner, beter bij gering maanlicht?
Trekken nachtvlinders, op zoek naar nieuw habitat of bij migratie, bij voorkeur meer bij gering maanlicht? Trekt de vlinderlamp meer vlinders aan bij gering maanlicht? Is het een ingebouwde overlevingsstrategie tussen zien en gezien worden? Komen er meer vlinders uit de pop na nieuwe maan? WIJ TASTEN NOG IN HET DUISTER! Joop de Bakker
Foto: Bas de Maat
tussenstand 14 1
Conclusie
15 1
09 oktober
Contact: Adri Paauwe:
[email protected]
Vooraf aanmelden is verplicht.
Zaterdag 28 december: het oudejaarsknotten Tijd: 13.00 uur tot 15.00 uur Plaats: Westdorpe, Graaf Jansdijk B175 Contact: Anja van der Giessen,
[email protected] We gaan weer knotten en jullie kennen ons al: we verzinnen nog wel een leuk spel of iets anders leuks om te doen. Neem je regenpak, laarzen en werkhandschoenen weer mee, dan nemen wij iets te drinken en oliebollen mee.
‘t Stekkertje
Dinsdag 17 december: najaarsvergadering Tijd: 19.30 uur Plaats: De Halle Axel Contact: Lucien Calle 06-22792100 Voor het napauze programma vragen we aan de leden om projecten waaraan gewerkt is te presenteren. Zie ook elders in dit blad.
De Agenda
Zaterdag 14 december: boswerk bij familie Kersten/Heijnen op Zuiddorpe Tijd: 9.30 uur Plaats: Kruisdreef 1, Zuiddorpe Contact: Lucien Calle 06-22792100 (graag vantevoren opgeven) Er is hier een plan gemaakt om het bos natuurvriendelijker te beheren. Al enkele jaren werken we ’s winters een werkdag in dit bos. Er wordt vooral gedund, in het sparrenbos en in het berkenbos. Er worden houtrillen gemaakt. Uit de sparren kunnen we mooie kerstboompjes zagen. Alle vrijwilligers kunnen er een meenemen! Ook als vrijwilligers eens wat kachelhout willen meenemen is dat mogelijk.
Zaterdag 30 november: knotten in het land van Koewacht, Tweede Verkorting Tijd: 9.30 uur Plaats: rondom de Tweede verkorting bij Axel, aan de zuidzijde van de Lange weg Contact: Lucien Calle 06-22792100 (graag vantevoren opgeven) Iedereen is welkom om mee te helpen knotten.
Donderdag 21 november: vergadering planologiewerkgroep Tijd: 19.30 uur Plaats: Walstraat 7, Terneuzen Contact: Lucien Calle 06-22792100
Donderdag 21 november: vergadering vogelwerkgroep Tijd: 19.30 uur Plaats: lokaal schaakclub Terneuzen, Edvard Grieghof 113, Terneuzen Contact: Bram Vroegindeweij,
[email protected] of 0115 612493
Zaterdag 16 november: terug naar de Steenovens Tijd: 9.30 uur Plaats: De Steenovens, tussen Zaamslag en Axel Contact: Lucien Calle 06-22792100 (graag vantevoren opgeven) In dit schitterende weiland met ”‘eeuwenoude” tronken, begon zo’n 40 Jaar geleden De Knotwerkgroep met haar eerste werkdagen!!! Eigenaar Alex zorgt voor koffie en wat lekkers. Iedereen is welkom om te helpen knotten.
Zaterdag 2 november: natuurwerkdag Tijd: 10.00 uur Plaats: Hoek Toorenbos, Hulst Het Jagertje en Clinge Tragel Contact: Lucien Calle 06-22792100 Er zijn veel en diverse klussen. Iedereen die meewerkt, krijgt een versnapering en we proberen op alle plaatsten voor koffie of chocomel te zorgen. Liefst ruim van tevoren opgeven op www.natuurwerkdag.nl.
Zaterdag 2 november: natuurwerkdag Tijd: 10.00 uur tot 15.00 uur Plaats: Hoek aan de Hoekse Kreek, langs de Lovenpolderweg (te herkennen aan vlaggen) Contact: Anja van der Giessen,
[email protected] We kunnen zagen, knotten, snoeien en er zijn vast weer leuke extra activiteiten verzonnen voor jullie. Voor eten en drinken wordt gezorgd. Neem wel een regenpak, laarzen en werkhandschoenen (als je die hebt) mee. Wil/moet je eerst nog sporten, moet je ’s middags mee op visite of iets anders? Geen probleem: kom je de tijd die wel kunt! Laat het mij (=Anja) a.u.b. wel weten. Neem je vriendje en/of vriendinnetje mee.
Donderdag 17 oktober: lezing over Saeftinghe en Helgoland Tijd: 19.30 uur Plaats: bezoekerscentrum Saeftinghe te Emmadorp Contact: Bram Vroegindeweij,
[email protected] of 0115 612493 Huub Bun vertelt over Saeftinghe en Frank van Waterschoot vertelt over Helgoland.
Zondag 13 oktober: Klingspoorwandeling met als thema Natuur Plaats: Buitenstraat in 9170 De Klinge (België) Contact: Fien Bussens,
[email protected] Voor meer informatie kun je terecht op de website www.klingspoor.be. Je kunt van hieruit ook wandelingen maken door de bossen van het Waterwingebied aan de Nederlandse kant of van de Stroper aan de Belgische kant. Het gebied van de Stroper is de moeite waard. Dit 300 hectare grote bos is enkele jaren geleden heringericht waarbij ook de elzenbroekbossen weer in de oude staat zijn teruggebracht. Verschillende routes lopen over mooie wandelpaden waarbij nog restanten van de oude Staats-Spaanse linies zichtbaar zijn. Bij het vertrekpunt staat een oud treinstel, bestaande uit een locomotief en een wagon. Dit treinstel is afgestaan door Maldegem, waar het ook helemaal is opgeknapt. Als de wagon open is, kun je naar een film kijken. Voor kinderen is het zeker leuk om in de lokomotief te kruipen. Bij het station staat informatieborden met wetenswaardigheden en interessante “Wist je dat”-jes over de voor deze streek belangrijke thema’s: natuur, klompen, grens en spoor. De borden zijn voorzien van QR-codes voor nog meer informatie. Ook staat de grote waterpomp er nog waarmee de tank in de locomotief gevuld werd. Na een mooie wandeling en terwijl de kinderen zich nog wat vermaken in het treinstel en zich verbazen over de vreemde klompen kunnen de volwassenen genieten van een lekkere pint in “Het oude Station”.
Zaterdag 12 oktober: bosexcursie Tijd: 14.00 uur tot 16.00 uur Plaats: oude Axelse bossen Contact: Hanneke Smulders,
[email protected] Met microscopen en loepen gaan we eens goed kijken naar de paddestoelen en mossen, die wij tijdens de wandeling tegenkomen. Neem je vriendje en/of vriendinnetje mee.
Zaterdag 5 oktober: Euro Birdwatch Tijd: 7.30 uur tot 10.00 uur Plaats en contact: – Kijkhut Land van Saeftinghe, Walter van Kerkhoven, email:
[email protected] – ‘t Hellegat (bij gemaal Kampen), Huub Bun, email:
[email protected] – Telpost Margarethapolder Bert van Broekhoven, email:
[email protected] In heel Nederland maar ook daarbuiten worden gelijktijdig vogels geteld. Ook de Vogelwerkgroep van de Steltkluut doet weer mee. Iedereen is van harte welkom. Kennis van vogels is niet noodzakelijk. Op elke post zullen één of meerdere ervaren vogelaars aanwezig zijn. Als u komt, is het verstandig wat eten en drinken mee te nemen, evenals een kijker en warme kleding. Op de dijk kan het frisjes zijn. De tellingen kunt u raadplegen via www.trektellen.nl of http://telpostmargarethapolder.jouwweb.nl
Zaterdag 5 oktober: excursie Groot Eiland Tijd: 13.00 uur tot 16.00 uur Plaats: parkeerplaats 8e Verkorting te Hulst
Zaterdag 28 september: familiedag Steltkluut Plaats: waterwingebied Sint Jansteen Alle leden zijn van harte welkom met hun familie om mee te doen aan de familiedag van de Steltkluut. Zie aankondiging op pagina 2 in deze Steltkluut. Zie voor actuele informatie www.steltkluut.nl, aanmelden a.u.b. op
[email protected].
Excursies, wandelingen, fietstochten
Knotwerkgroep Steltkluut ‘t Stekkertje
november december
Knot werkgr.
Knot werkgroep
Vogel ‘t Stekkertje werkgr.
Steltkluut
‘t Stekkertje
Vogelwerk groep
Steltkluut
Steltkluut
De Agenda Knot- Plano- Vogel werk- logie werk-
De Steltkluut
16 17
Foto: Eddy Taelman
raakte opgetogen van de vondst van het mooie Rozenblaadje, een zeldzame nachtvlinder. Intussen vertelde Joop Rijnders allerlei leuke weetjes over de bloemen en liet hij ons zien waarom het Leeuwenbekje zo genoemd is. Foto: Eddy Taelman
Zaterdagmiddag 24 augustus, de vakantie zit er weer op en acht Stekkertjes verzamelen zich samen met de drie experts van de insectenwerkgroep in Kapellebrug. De nacht ervoor zijn met een lichtval al bijna 200 nachtvlinders gevangen en gedetermineerd. De Stekkertjes kijken vol bewondering naar de slapende Huismoeder, de Muntspanners, de Lieveling, de Windeverdermot (bijna niet als vlinder te herkennen) en de vele andere soorten. Iedereen bewondert de vele variaties in kleur en tekening van de vleugels. Het blinken van de Koperuil vinden de kinderen heel bijzonder. Als de vlinders goed zijn bekeken, laten de kinderen ze weer vliegen.
Dan gaan we het bos in op jacht naar dagvlinders, sprinkhanen en krekels. Zowel Eddy Taelman als de Stekkertjes vinden allerlei soorten, waaronder enkele bijzondere: een Muntvlindertje, een Bruin blauwtje, een Bont Zandoogje, Geaderde Witjes.... eigenlijk te veel om op te noemen. Waar de kinderen ook mee kwamen, Joop de Bakker wist te vertellen welke soort ze hadden gevangen. Ontelbare sprinkhanen in alle soorten en maten, tot een hele grote groene aan toe, met een legboor van wel 4 cm lang. Iedereen 2013
Foto: Eddy Taelman
Verderop in het bos bij het krekelveldje stond de Zuring en de Heide volop in bloei. Eddy wist wel drie Zuringspanners te vangen, mooi van kleur; deze komt in Zeeland alleen in de Clingse bossen voor. En de Stekkertjes wisten twee Veldkrekels uit hun holletjes te lokken. Knap! Als klap op de vuurpijl vonden
Foto: Eddy Taelman
deze pagina is leeg vanwege het layout, omdat het Stekkertje met een rechte pagina begint- is alleen bij de opmaak niet in het boekje
Stekkertjes op stap
Recordvangst Stekkertjes
we in een heidestruik de zeldzame Wespenspin of tijgerspin. Nat maar voldaan gingen de Stekkertjes, als volleerde vlinder- en krekellokkers weer naar huis. Hanneke Smulders
1
Planten beschermen zich tegen de kou door bijvoorbeeld gedeeltelijk dood te gaan. Van sommige planten sterven de bovengrondse delen af. In de grond wachten de wortels, bollen of knollen op beter weer. Andere planten gaan zelfs echt dood, maar ze hebben eerst hun zaden in het rond gestrooid. Bomen laten hun bladeren vallen, omdat ze verdrogen als ze door de vorst geen water kunnen opnemen. Laten alle bomen hun bladen vallen? Het zijn voornamelijk de loofbomen die hun blad verliezen. Bomen verdampen water via hun bladeren en nemen water op met hun wortels. Loofbomen stoppen met water opnemen als de temperatuur onder de grond lager als 4°C daalt. Dan moeten ze hun bladeren kwijt zijn om te voorkomen dat ze uitdrogen. Daarom laten ze hun bladeren vallen zodra het kouder wordt. Rustperiode Omdat de zon minder schijnt en de dagen koeler worden gaan bomen in de herfst bijna geen water meer verdampen. Ook de wortels kunnen bijna geen water meer opnemen en de sapstroom in de boom staat in de winter bijna stil. De sapstroom vervoert voedingsstoffen en planthormonen die ervoor zorgen dat de boom groeit. Deze komen in de winter niet voldoende aan waar ze nodig zijn. De boom heeft tijdens het koude seizoen dus een rustperiode waarin hij bijna niet groeit. Het Voorjaar voor zijn Tijdens de rustperiode bereidt de boom zich voor op het nieuwe voorjaar. Voordat de bomen hun bladeren laten vallen, zorgen ze ervoor dat ze het meeste bladgroen uit
2
de oude bladeren in de takken opslaan. Dit bladgroen wordt in het voorjaar gebruikt voor de nieuwe bladeren. Bijna alle bomen beginnen met de aanleg van knoppen voordat de winter begint. Sommige bomen hebben op dat moment zelfs al volgroeide knoppen, zodat ze in het voorjaar zo snel mogelijk nieuwe bladeren hebben. Opwarming en versnelling Zodra de zon de grond en de boom verwarmt, komt de verdamping weer op gang. De sapstroom versnelt en er komen meer voedingsstoffen en planthormonen bij de knoppen. Hierdoor lopen de knoppen uit en krijgt de boom bladeren. Omdat er via de bladeren meer water kan verdampen, versnelt de sapstroom nog meer en groeit de boom weer harder. Regels en uitzonderingen Sommige loofbomen zoals de hulst hebben verdikte bladeren die minder water verdampen. Zij laten hun bladeren niet vallen maar blijven de hele winter groen. Hetzelfde geldt voor de winterharde palmen in de tuin. Het uitdrogen van de meeste naaldbomen wordt voorkomen doordat de naalden voorzien zijn van een waslaag die de verdamping sterk verhindert. Bladval in de herfst is hierdoor meestal niet nodig. Naaldbomen verliezen elk jaar ongeveer een kwart van hun naalden. Ze doen er 4 jaar over om een volledig nieuw bladerdak te krijgen. Een uitzondering is de lariks die elk jaar al zijn naalden verliest. Ook de ginkgobomen verliezen elk jaar hun bladeren. Hoewel hun bladeren niet opgerold zijn, zijn ze nauw verwant aan naaldbomen. Elisabeth Hoek
bruin ziet worden en zijn naalden ziet verliezen, weet je bijna zeker dat het een lariks is.
Lariks is een naaldboom. Naaldbomen hebben kegels. In de kegels groeien zaden. Uit de zaden kunnen weer nieuwe planten groeien. De lariks lijkt veel op de spar en de den. Je kunt deze drie soorten uit elkaar houden door de manier waarop hun naalden uit de takken groeien.
Nog andere kenmerken De bomen worden zo’n 15-30 m hoog, hebben een open kroon en knobbelige takken. De kleine naaldachtige bladeren zijn in de lente eerst heldergroen, worden dan zachtgroen, en in de herfst kleuren ze fel oranje-geel. De twijgen kennen twee vormen: de lange loten van 10-50 cm, en de dwergloten van 2-5 mm. Aan de lange loten staan de naalden solitair, aan de dwergloten staan ze in dichte kransjes van tien tot twintig stuks.
onder de loep
De Lariks
Foto: Herfstkleuren: beuk kleurt rood, esdoorn geel, naaldboom blijft groen - Lucien Calle Foto: Lariks in de winter - Lucien Calle
waarom ?
Bladval in de herfst
Hoe houd je de naaldbomen uit elkaar?
Hier heb je een trucje voor: Lariksen hebben naalden die allemaal in groepjes van grotere aantallen dan twee uit de takken groeien. Lariks begint met de L van legio, wat ontelbaar betekent, dus in ieder geval meer dan twee! Spar, de naalden van de spa staan los op de stam, ze staan solo. Solo begint met een S. Den, de D van Den staat voor duo. De naalden staan twee aan twee aan de tak, ze staan duo. Het is geen groenblijver Naaldbomen zoals de spar zijn groenblijvers. Hun naalden blijven dus groen in de winter en blijven ook aan de takken vast zitten. Sparren laten wel naalden vallen, maar nooit allemaal tegelijk. De naalden verliezen door hun vorm en vetlaagje nauwelijks water. Daarom kan de boom ze gewoon vasthouden, zonder risico op uitdroging. De lariks vormt daarop een uitzondering. Als je in de herfst een naaldboom helemaal 2013
De mannelijke bloemen verschijnen net even eerder dan de naalden en bestaan uit dichte bundeltjes gelige meeldraden. De vrouwelijke bloemen zijn schubbige rozetjes die verticaal aan de lange loten groeien. Eerst zijn ze groen of rood of paars van kleur; na bevruchting rijpen ze in ongeveer een halfjaar tot grauwbruine frommelige kegeltjes van 1-5 cm groot. Waar kan je ze vinden? De Europese lariks komt van nature voornamelijk voor in de Alpen en de Karpaten, nabij de boomgrens, maar wordt in sommige tuinen en parken ook aangeplant als sierboom. De in de Nederlandse bossen voorkomende lariks is meestal een kruising van deze Europese lariks met de Japanse lariks. Deze groeit bijzonder snel en is dus geschikt voor de bosbouw en als houtleverancier. Wat wordt eruit gemaakt? Larikshout of dikwijls ook Lorkenhout genoemd, is duurzaam, watervast en sterk. Het is de meest duurzame Europese naaldhoutsoort. Het wordt onder andere gebruikt voor omheiningen, als bouwhout (zowel binnen als buiten) en voor scheepsrompen. Het kernhout is donker-roodbruin en tekent zich scherp af tegen het bleekbruine spinthout. Elisabeth Hoek
3
Vier of acht Als je door een loep naar de kop van een spin kijkt zie je kleine zware kraaloogjes. De meeste spinnenogen zijn zo eenvoudig dat ze helmaal niet zo goed kunnen zien. Ze zijn niet blind en we weten dat sommige soorten andere spinnen en roofdieren kunnen waarnemen doordat ze details en beweging zien. De meeste soorten spinnen hebben acht ogen in twee rijen. Er zijn er ook die zes ogen hebben, zoals de roodwitte celspin. Weer andere hebben er maar vier. Harige voeten Dankzij hun haren kunnen spinnen tegen gladde muren klimmen en over het plafond
4
Surfen Geloof het of niet, maar spinnen worden op zee gevonden en in de lucht, zelfs op een hoogte van 3 kilometer! Ze gebruiken luchtstromingen om de wereld rond te zwerven. In de herfst merk je het beste hoe ze dat doen. Als het gras nat is van de dauw, zie je vaak overal tussen het gras lange spinnendraden. Wie goed zoekt, zal zien dat er piepkleine spinnetjes in het gras zitten. Ze wachten tot de wind hun draad pakt en omhoog voert. Als de wind sterk genoeg is, zweeft de spin mee.
De echte meester van het web, maakt het grootste wielweb van alle Nederlandse soorten. Het vrouwtje heeft een dik lijf met een tekening in de vorm van een kruis.
... acht poten !
Foto: Tijgerspin - Sandra Dobbelaar
Foto: Trilspin - Lucien Calle
Foto: Hooiwagen - Sandra Dobbelaar
Geen web maar Elke spin heeft zijn eigen manier om zijn prooi te vangen. Het ronde spinnenweb kennen we allemaal wel. Als je door de tuin loopt, kun je nog veel andere soorten webben ontdekken. Wat dacht je van trechters of hangwebben? Springspinnen maken helemaal geen web. Juist ja, die springen gewoon op hun prooi als die even niet op let.
Het vrouwtje van de tijgerspin heeft mooie strepen als een tijger. Ze is veel groter dan het mannetje. Oppassen dus!
Foto: Kruisspin - Sandra Dobbelaar
Man of vrouw Iedereen weet dat spinnen acht poten hebben, maar waarom tel je er dan steeds tien? Waarschijnlijk tel je de twee pootachtige dingen mee, die aan de zijkant van de kop zitten. Dit zijn de palpen. Spinnen gebruiken ze om mee te voelen, te grijpen en om te proeven. Bij mannetjes lijken het wel bokshandschoenen. Hun palpen zijn aan het eind wat dikker, net als trommelstokjes. Met de palpen kunnen mannetjesspinnen sperma in het vrouwtje brengen. Sommige soorten wolf- en zebraspinnen gebruiken ze als vlaggen om te dreigen of om een vrouwtje te versieren.
Kijk onder de trap of in een hoekje van je kamer en je zult hem vinden. Blaas je voorzichtig tegen het web, dan gaat ze heftig gaan schudden. Het gaat dan zo snel dat je nog maar een vage vlek ziet. Handig als je niet opgegeten wilt worden.
Hoewel hij acht poten heeft, is dit toch geen spin. Hooiwagens hebben geen gifklieren, kunnen geen zijde maken en hebben een knoopvormig lijf laag tussen de poten. Sandra Dobbelaar
Foto: Kraamwebspin - Sandra Dobbelaar
In het donker Je kunt het beste ’s nachts op zoek gaan naar spinnen. Pak een zaklantaarn en kijk maar eens tussen de planten, in hoeken of in gaatjes in de muur. Schijn je met je zaklamp in de ogen van de spin, dan zie je ze opgloeien. Dat komt door een reflecterende laag achter in het oog. Deze laag zorgt er voor dat het licht wordt terug gekaatst en nog een keer door het oog gaat. Daardoor kan het oog in het donker heel goed zien. Veel nachtdieren hebben dat.
lopen. Elke spinnenvoet heeft een heleboel speciale haren. Ze lijken op borsteltjes en hebben elk haartje heeft een afgeplat einde dat werkt als een soort sticker. Een spin heeft zo veel grip, omdat hij als het ware blijft pakken. Op de poten zitten haren die gebruikt worden om mee te kammen. Niet alleen om alle andere haren gezond te houden, maar ook om de zijde (waarmee spinnendraden worden gemaakt) de juiste vorm te geven.
Foto: Roodwitte celspin - Lucien Calle
Het is herfst. De tijd dat iedereen aan spinnen moet denken. Vieze spinnenwebben en enge beesten met acht poten. Weg ermee! Maar als je er eens goed naar kijkt, zul je ontdekken dat spinnen heel mooi zijn en interessant. Ze kunnen allerlei kleuren hebben en verschillen in grootte. De ene soort kijkt je met vier ogen aan, de andere met wel acht! Ga eens op spinnentocht in je eigen huis of tuin en je zult versteld staan.
Foto: Hangwebben - Lucien Calle
beesten met ...
Spinnen
Het grootste deel van het jaar jagen ze tussen het gras. Ze rusten vaak op plantenstengels met uitgestrekte poten: de voorste twee paar bij elkaar.
2013
5
Foto’ : Deze slakken doen “het” met elkaar… , Sandra Dobbelaar
Vrijpartij Maar hoe gaat dat dan? Meestal gebeurt het ’s nachts. Liefst als het vochtig, donker en warm is. Slakkenliefde begint met een achtervolging. De ene slak volgt het spoor van de ander tot hij (of zij) deze gevonden heeft. Snel (op slakkensnelheid natuurlijk) geven ze elkaar een knuffel. Daarbij wisselen ze sperma uit, via hun geslachtsopening aan de zijkant van hun lichaam. Daarna gaan ze allebei weer op weg. Bij sommige huisjesslakken gaat het er iets ingewikkelder aan toe. Wanneer bijvoorbeeld een segrijnslak een partner tegenkomt, gaan ze met de koppen tegen elkaar zitten. Dan gaan ze rechtop ‘staan’ met de monden tegen elkaar en ‘zoenen’ een tijdje. Om elkaar in de stemming te brengen steken ze een liefdespijl bij de ander in de geslachtsopening naar binnen. Zo’n pijl is van hard kalkachtig materiaal. De paring volgt. Niemand weet wat deze pijlen precies doen. Misschien helpen ze om bij de andere slak sperma vrij te maken of zorgen ze er juist voor dat er niet met iemand anders wordt gepaard.
Mag ik me even voorstellen?
...en marsh-mellows bakken, lekkerrrr!!
Ik vind het nachtdierenkamp zo leuk!
Wanneer gaan we weer?
Fikkie stoken,
... de ‘vriendelijke’ muizenval, heeft iedereen ‘m gezien?
Geluksvogels zijn wij!
De hoofdrolspeler: de bosmuis!
zien. Pak je zaklantaarn maar eens, en ga er op een zwoele avond maar eens op uit. Je weet nooit wat je ziet. En vergeet je fototoestel niet. Want zoiets gelooft vast niemand.
Oef, net nog ontsnapt!
... andere lievelingsdieren, goede bewaarplek!
Sandra Dobbelaar
Supersexy slak De grote aardslak heeft misschien wel de meest spectaculaire sex van alle slakken. Eerst ontmoeten ze elkaar. Ze zitten elkaar achterna en maken daarbij veel slijm. Dan
6
Ja, ik ook!
was weer erg leuk!
... nachtvlinders willen we ook zien.
klimmen ze recht omhoog langs een stengel, tak of muur. Wanneer ze een plekje hebben gevonden dat ze allebei goed vinden, beginnen ze elkaar met de voelsprieten te kietelen. Ze raken steeds opgewondener en blijven slijm maken. Ze krullen zich om elkaar heen en dan ineens laten ze zich langzaam naar beneden zakken aan een touw van slijm. Die slijmdraad kan wel een meter lang zijn. Als ze aan het eind van de draad zijn vrijen ze met elkaar. Als je ooit geluk hebt, kun je parende slakken Foto: Grote aardslak - Sandra Dobbelaar
Wat ben jij? Bij slakken bestaan er geen mannetjes of vrouwtjes. Iedere slak is allebei. Dat is gek, maar ook weer niet. Slakken komen maar langzaam vooruit. Als ze op zoek moeten naar een ander om te paren, dan gaat dat niet erg snel. Komen ze elkaar tegen, dan is het maar wat handig dat ze allebei zijn. Ze kunnen dan sowieso paren en daarna bevrucht verder kruipen. Allebei kunnen ze rustig eieren gaan leggen.
Lekker op kamp!
Foto: Aardslak - Lucien Calle
op het eerste gezicht
Slakkenliefde
2013
Stekkertjes en Visdiefjes nemen hun intrek in het nieuwe insectenhotel.
7
