INHOUD. Consumentennieuwtjes 32 Ecogarantie op was- en reinigingsmiddelen 35 Vis bij beetjes 36 Bio op vakantie in Europa 40

INHOUD

CONSUMENTENNIEUWTJES

REDACTIONEEL

Consument wil zuivere bio

2

MOESTUIN

De moestuin in de zomer

3

Consumentennieuwtjes Ecogarantie op was- en reinigingsmiddelen Vis bij beetjes Bio op vakantie in Europa

32 35 36 40

VOEDING UIT DE PRAKTIJK

Hoera, mijn onkruid doet het goed Effectieve micro-organismen Velt-afdelingen op beurzen

11 13 16

Zomerkoken Barbecue Duurzaam met smaak

42 44 47

EN VERDER UITGELEZEN

puur. Bio op je bord. Gezond aan tafel

18 18

Leve(n)de tuin Waarheen Zoekertjes Koopjes bij Velt

19 29 30 49

SIERTUIN EN LANDSCHAP

Tijdelijk eindeloos genieten Faam en schaam in openbaar groen

20 28

MIDDENIN

Activiteitenkalender: kijk naar wat er leeft.

Seizoenen juni 2006/ 1

CONSUMENT WIL ZUIVERE BIO In enkele landen van Europa, waaronder Frankrijk, is er nogal wat heibel rond een aantal voorstellen van de Europese commissie voor de herziening van de wetgeving over biologische landbouw. Sommige commentaren stelden dat biologische producten in de toekomst wel eens scheikundige pesticiden en ggo’s zouden kunnen bevatten en dat het voortaan verboden zou zijn om aan te geven dat een bepaalde landbouwmethode striktere normen hanteert dan de Europese reglementering. Een en ander is evenwel wat uit zijn context gerukt. Zowel Bioforum als Velt volgen de ontwikkelingen op de voet en geven advies aan de bevoegde instanties. Concreet gaat het over vijf vragen en onze antwoorden: • een mogelijke gelijkschakeling van het percentage toevallige ‘besmetting’ met ggo-ingrediënten in bioproducten aan deze in gangbare producten (0,9%) is niet te accepteren. Dit is een kwestie van sluitende afspraken op Europees niveau en het is duidelijk dat de aansprakelijkheid bij de ggo-sector moet liggen. • een aparte aanduiding van een bio-ingrediënt in een verwerkt product, zoals bionootjes in een Marsreep, is voor Velt onaanvaardbaar. Zoals nu is de 95%-bio-regel voor de ingrediënten in een verwerkt product voor de consument perfect en correct. Niet aan tornen dus, tenzij misschien voor cateringbedrijven die veel moeite hebben om alle ingrediënten van bijvoorbeeld bedrijfsmaaltijden voldoende in bio te vinden; zij zouden moeten kunnen stellen dat bijvoorbeeld de aardappelen biologisch zijn. • termen als bio en eco moeten niet alleen op de producten, maar ook in reclame, bedrijfsnamen en merknamen, garant staan voor ‘gecontroleerde biologische productie’. Dat moet ook Europees zo geregeld zijn. • het verplichte gebruik van het Europese biologo vinden we te weinig duidelijk voor de consument omdat het logo teveel lijkt op andere Europese labels zoals deze voor streekeigen producten of voor erkende herkomstbenamingen. Zolang er geen beter Europees biologo is, houden we vast aan het Biogarantie®logo. • geïmporteerde biologische producten moeten blijvend voldoen aan gelijkwaardige normen als deze in Europa. Dan pas is eerlijke handel mogelijk. Conclusie, volgens de woorden van profvoetballer Bob Peeters in de promotiecampagne van de Bioweek: “Bio moet straf spul blijven!” Luk Naets

2/ Seizoenen juni 2006

DE MOESTUIN IN DE ZOMER LIEVEN DAVID

Eindelijk zomer. Veel zaaiwerk is er niet meer in de tuin. Het is nu vooral de periode van oogsten en genieten. PLUKTUIN

• Zaaien De hele zomer zaai ik regelmatig bladgroenten op een manier die ik zelf op punt heb gesteld. Zo hoef ik de hele zomer niet voor te kweken en te planten. Vaak is dat een heel gedoe bij droog weer. Hoe ga ik te werk? Ik meng een afgestreken soeplepel zaadmix van diverse rassen (of soorten) met een halve emmer gezeefde compost en een handvol basaltmeel. Basaltmeel helpt het vocht vasthouden en krikt de pH wat op. Van het bed waar ik ga zaaien schep ik het bovenste – en dus minst verteerde – laagje mulch in een emmer. Daarna strooi ik het zaad-compostmengsel breedwerpig uit. Ik druk het zaaisel met de hark aan en mulch meteen weer heel licht met de mulch die ik eerder weghaalde. Bij voorkeur zaai ik als het weerbericht wat regen belooft. Anders kom ik een paar dagen met de gieter langs. De zaadjes

kiemen vlot en de zaailingen vinden in de compost meteen wat verse voeding. Uitdunnen hoeft bijna niet: de meeste plantjes staan op een respectabele afstand van elkaar. Weken- tot maandenlang kan ik gewoon van de grootste planten oogsten. Wat zaai ik volgens deze methode? • Bed 5 krijgt per 1 juli een mengsel van slarassen – vooral bataviatypes – over zich heen. Op bedjes 11 en 17 zaai ik tijdens de eerste helft van juli een mengsel van diverse brede tot gekrulde andijvierassen tussen de rijpende knoflook. Zodra die geoogst is, mogen sla en andijvie zijn plaats innemen. • Eind juli zaai ik tussen de broccoli diverse mengsels: in bed 2 is dat een mix OPENDEUR IN DE LUSTHOF

De Lusthof staat nu vol zomers lekkers. Iedereen is welkom om de tuin te bezoeken en te proeven van al het lekkers op 23 juli. Voor meer info kijk je op www.freewebs.com/lusthof of bij de Activiteitenkalender (in het midden van Seizoenen) bij Hageland (VlaamsBrabant), p. VI. Seizoenen juni 2006/ 3

JAPANSE KLIS

Ik teel niet die wilde vorm waarvan de wortel vooral medicinale eigenschappen én een opdringerige smaak heeft, maar een Japanse kweekvorm Takinogawa Long. Deze ontwikkelt een dikkere wortel die ook milder smaakt. Hoewel dit ras volgens literatuur tot 80 cm lang en een arm dik kan worden, blijft het formaat bij mij beperkt tot dat van een flinke schorseneer. Er zijn overigens wel meer gelijkenissen tussen schorseneer en kliswortel: de donkerbruine schil, het witte vruchtvlees en het hoge gehalte aan inuline. De grote hartvormige bladeren zijn donkergroen, aan de onderzijde grijswit en fluwelig behaard. Een decoratieve plant dus, die verder geen omkijken vraagt: de bladeren onderdrukken kiemende onkruiden in de buurt en van ziektes of plagen heeft deze sterke groente geen last. Van oktober tot april is kliswortel oogstbaar. In onze keuken stoof ik hem even in olijfolie of is het een extra ingrediënt in pompoensoep.

van peterselierassen, in bed 8 komt kervel en in bed 14 een mengsel van Chinese kool, paksoi, mizuna en nog enkele mosterdrassen. Wanneer de laatste broccoliplant verdwenen is, staan alle koolbedjes al weer vol lekker groen. • Veldsla bestaat in veel rassen en is met geen enkele andere groente verwant: een ideale nateelt dus. In de loop van augustus strooi ik regelmatig een emmermengseltje op alle vrijgekomen plekjes. Wat zaai ik nog gewoon? In de tweede week van juli stop ik voor de laatste keer wat zaden van staakprinsessenbonen in de grond – dit keer aan acht bonenstaken. Eind juli zaai ik het laatste rijtje van struikboon Paloma. Zo blijven we tot diep in het najaar verzekerd van verse sperzieboontjes. 4/ Seizoenen juni 2006

Op de plaats waar de erwten stonden, komt nu Japanse klis. De grond maak ik plaatselijk diep los met de woelriek en dan zaai ik om de 30 cm en 1 cm diep een drietal zaadjes. Na opkomst laat ik telkens de sterkste zaailing staan. • Wieden In de pluktuin thuis beperkt het wieden zich tot maximaal een half uur per week. Bij voorkeur als het droog is: dan kan het onkruid gewoon blijven liggen en deel uitmaken van de mulchlaag. Die vul ik wekelijks lichtjes aan, met grasmaaisel dat ik van een buur krijg. Eigenlijk kan ik mijn wiedronde nauwelijks werken noemen. Soms zit of sta ik die weelde aan groenten te observeren of snoep ik van de bessen. Of ik ontdek tijdens het wieden interessante zaailingen en beestjes om te determineren.

KNOFLOOK OOGSTEN EN BEWAREN

Op bedjes 5, 11 en 17 staan vanaf half juli de verschillende rassen knoflook af te rijpen. Zodra de helft van het loof gelig wordt, trek ik de hele plant uit. In het tuinhuis laat ik de geoogste knoflookplanten op een schap gespreid nadrogen. Dit jaar weeg en bekijk ik al die bollen eens extra. In totaal doen er namelijk twintig rassen mee aan een vergelijkende rassenproef. Hun namen zijn vaak wonderlijk: Spaanse Reus, Vallalado, Muziek, Fokhagyma, Incelium Red… Ook de smaak wil ik wel eens vergelijken, maar daar verwacht ik niet zoveel verschillen. Voor de niet-bloeiende rassen van het type Sativum wacht ik een dikke week, tot het loof helemaal geel is, maar nog niet helemaal verdord. Dan vlecht ik mooie knoflookstrengen, zoals je die op de markt in Frankrijk koopt. De meeste rassen in mijn tuin behoren tot het type Ophioscorodon, in het Engels toepasselijk hardneck genoemd. Deze knoflook staat dichter bij de wilde knoflook. De plantjes produceren een bloemstengel met daar bovenop tientallen broedbolletjes. Dit type bewaart vaak minder goed dan Sativum, maar de tenen zijn veel makkelijker te pellen. Van deze hardnecks laat ik bladeren en stengels volledig verdorren. Daarna knip ik het loof af tot op 5 cm van de bol. Ik bewaar de bollen in kistjes gespreid. Het afgesneden loof belandt in een gierton, waar het tot een smerig stinkend afweermiddel tegen woelmuizen gist.

aan de pergola: Lagenaria Siceraria ‘Cucuzzi’. Dit Italiaanse kalebasras laat zich net zoals de fleskalebas – en alle anders gevormde soortgenoten – kweken. Op 20 april zaai ik ze warm, eind mei worden ze buiten uitgeplant. Ik voorzie elke plant regelmatig van vocht en voedsel, door een scheut verdunde smeerwortelgier aan de voet te gieten. Het liefst zouden mijn vier kalebasplanten natuurlijk in de serre staan, maar hun weelderig gewas zou alle andere teelten in de verdrukking brengen. In onze goed beschutte tuin lukt de teelt ook, bij voorkeur aan de pergola. Het duurt wel een paar maanden voor de ranken de hele pergola veroveren. Bezoekers laat ik altijd even wrijven en ruiken aan het blad van die Lagenaria’s: naar verbrand katoen ruiken – of stinken – ze! De witte kalebasbloemen openen zich ’s avonds voor de nachtvlinders en na de bestuiving verschijnen de langgerekte lichtgroene vruchtjes. Voor de keuken

Lagenaria Siceraria “Cucuzzi”. Deze kalebas kan je niet bewaren maar is heerlijk als hij vers geplukt is.

CULINAIRE KALEBAS

Wanneer rond half augustus de dagen merkbaar korter worden, hangen ze Seizoenen juni 2006/ 5

mogen ze niet volledig uitgroeien: bij een lengte van maximaal 40 cm snij ik ze af. Een handige truc – ook bij courgettes – is deze: zolang ik met mijn duimnagel makkelijk door het vel van deze kalebas kan duwen, is hij op zijn lekkerst. En lekker zijn die Cucuzzi’s: gestoofd in olijfolie, met enkele tenen look, of in een gemixte soep. De smaak is aspergeachtig vind ik; “maar wel véél lekkerder”, zegt onze jongste dochter. Vanaf nu, tot de vorst er een eind aan maakt, blijven onze kalebasplanten massaal vrucht dragen. Inmaken of invriezen dan maar? Nee, want dan verdwijnt het fijne aroma. Het is dus een kwestie van de dag zelf te plukken en de overvloed uit te delen. Dochterlief en ik zijn het er al jaren over eens dat Cucuzzi de heerlijkste kalebasvariëteit is: sommige andere rassen smaken ronduit bitter, die zijn uitsluitend voor de decoratie geschikt. Overigens probeer ik elk jaar zo één Cucuzzivrucht te laten afrijpen en nadrogen. Een zware OP VAKANTIE

We vertrekken elke zomer met een gerust hart voor acht tot tien dagen naar het zuiden. Tussen onze bagage smokkel ik enkele kilo’s tomaten en komkommers, met name van die kleinvruchtige, stevige rassen. Die zijn beter bestand tegen transport en bewaring dan vleestomaten of lange komkommers. De huisoppassers hebben maar weinig werk: poes en kippen verzorgen, een paar terraspotten water geven... En ze mogen naar hartelust oogsten uit de pluktuin. De serre is ook in vakantiestemming, want onderhoudsvrij. Het buizennetwerk is zo ingesteld dat eventuele regen uitsluitend loopt naar het linkerdeel van de serre waar komkommer en paprika staan. De dag na onze terugkeer ga ik één uur wieden in de pluktuin en dan nog één uur tomaten verzorgen. Klaar! 6/ Seizoenen juni 2006

knots van vele kilo’s en 120 cm lang doet er in onze kelder minstens een half jaar over om in te drogen tot een okerkleurig lichtgewicht met rammelende pitten binnenin. HET VOORRAADVELD

Veel zaai ik niet meer op het voorraadveld. Alleen een rijtje winterrammenas: een mengsel van Ronde Zwarte, Lange Zwarte, Shogoin Giant – die wordt makkelijk een paar kilo zwaar – plus nog enkele andere. Ik zaai ze half juli veilig onder het gaas van het wortelbed. • Wieden Wieden is ‘s zomers nauwelijks een karwei in een permacultuurtuin. Het veld in Tielt heeft een flinke hooilaag, maar hier en daar komt er toch een eenjarig onkruidje piepen. Een handvol hooi erop gooien is onkruid bestrijden én de grond verrijken tegelijk. Als er toch een dappere distel of ridderzuring door de mulchlaag komt, trek ik die makkelijk uit de mulle grond. Een invasie van brandnetel aan de rand van het perceel beantwoord ik met de zeis. Het netelmaaisel gooi ik het giervat in of strooi ik rond de wassende koolplantjes. In het wortelbed wied ik van eind juni tot eind juli één keer per week. Eerst schuif ik die oude varkensroosters tussen de rijen twee keer heen en weer. Onkruiden die door de roosters heen kwamen piepen, geven na deze ruwe behandeling meteen de geest. Echt wieden doe ik bij elk wekelijks bezoek nog wel in de rijen, maar daar kruipt steeds minder tijd in. Na enkele wiedbeurten, zo rond begin augustus, domineert het wortelloof het hele bed

en neem ik de roosters weg. Vanaf half juli zijn er elke week enkele daikons oogstklaar, en vanaf half augustus oogsten we de eerste wortels van het ras Nantes. De pompoenplanten hebben het inmiddels uitstekend naar hun zin in en op mijn zonnig vruchtbaar stukje Tielt. Overal waar een hokkaido- of butternutplant met een stengelknoop de verterende mulchlaag raakt, verschijnen hongerige adventiefwortels. Die maken dan meteen gretig gebruik van al dat voedsel. Zo ranken mijn honderd pompoenplanten meters ver, tot ze het hun toegemeten deel van het veld ruimschoots bedekken. Een dapper onkruidje dat nog door die bladermassa heen kan komen! • Oogsten Op het veld rijpen de zaai- en plantuien af omstreeks eind juli. De geoogste uien leg ik in bakken die ik thuis tussen de tomatenplanten in de serre plaats. Na twee weken is het loof voldoende ingedroogd om strengen te kunnen vlechten. Ik vlecht voor de stevigheid altijd een jute touw tussen de uien door. Als zo’n uienrist lang en vooral zwaar genoeg is, maak ik bovenaan een ophanglus in het touw. De risten hang ik op in het tuinhuis aan enkele stevige spijkers: droog, overzichtelijk en plaatsbesparend. Vanaf de langste dag tot aan het eind van de zomervakantie rooi ik regelmatig aardappelen: Berber bijt de spits af, en dan volgen Cherie, Catriona… tot uiteindelijk Corne De Gatte en Peruvian Purple de rij sluiten. Van die tien rassen – elk vertegenwoordigd door gemiddeld tien planten – zijn er natuurlijk meer

Turkish sweet delight (boven) en Yatsufutsa (onder) zijn slechts twee peperrassen die ik tot sambal verwerk. Vorig jaar maakte ik ook pure smabal van Grandpa’s Home Pepper. Op die potjes stond de waarschuwing “heel heet”.

Seizoenen juni 2006/ 7

gevoelige en meer resistente. Door de ruime plaats die ze krijgen en door de even ruime vruchtwisseling slaat de aardappelziekte zelden toe en dan nog beperkt. Het is altijd een feest om week na week die diversiteit aan knollen uit de zwarte grond te halen. VRUCHTBARE TSJERNOZEM

Come F1 (1) en Dingdong F1 (2) zijn hybriden van eigen maak. Ik bestuif gewoon een bloemetje van lekker en productief ras A met stuifmeel van een ander prima ras B. Melothria Scabra (1) is een schattig klein augurkje dat ook in tomatenplanten klautert. Aunt Ruby’s German Green (2): zoet, aromatisch, sappig en toch helemaal groen bij rijpheid. San Marzano Gigante (4) levert emmers vol langwerpige romatomaten die ik massaal inmaak.

1 8/ Seizoenen juni 2006

Ik moet tijdens het aardappelen rooien telkens met een glimlach terugdenken aan onze aardrijkskundeleraar (bijgenaamd Boeddha), die hoog opliep met de Russische tsjernozem. Als eeuwenlang steppegras ter plaatse vergaat, ontstaat een soms metersdikke laag vruchtbare zwarte grond. Een feest voor de boer, want bemesten hoeft hij zijn leven lang niet te doen. Mijn tsjernozem in Tielt is nog maar tien centimeter dik: gewoon door tien jaar regelmatig te mulchen met gras uit een nabijgelegen natuurreservaat. Deze vruchtbare – want bedekte – bodem weerstaat ook prima droogteperiodes en wolkbreuken. Een schril contrast met de klassiek bewerkte velden in het hellende Hageland: de zon verschroeit ze, een onweersbui erodeert ze tot diepe geulen. Als boerenzoon gruw ik van die aanblik.

2

DIVERSITEIT IN TOMATEN

In de serre staan 60 tomatenrassen. Elk ras wordt door één plant vertegenwoordigd en heeft zijn eigen manier van produceren, ziektegevoeligheid, smaak, verwerkingsmogelijkheden… Ik noteer de nodige gegevens, ze bepalen mijn rassenkeuze voor volgende zomer. Sommige tomatenplanten vallen in de loop van de zomer helemaal door de mand wegens niet lekker, veel te gevoelig voor ziektes of niet productief genoeg. De ergste gevallen ruk ik gewoon uit de grond: zo krijgen de buurplanten meteen wat meer plaats. Wijkers en blijvers, noem ik dat. Eén dag per week werk ik twee keer een half uur in de tomatenplantage. ’s Morgens pluk ik de onderste bladeren en verwijder ik de ongewenste dieven. Vroeger plukte ik enkel de verdorde tomatenbladeren, maar dit voorjaar vertelde Paul Renders (ex-beroepsteler) me dat een tomatenplant aan 15 tot 17 bladeren genoeg heeft om goed vrucht te zetten. Hoe meer blad je plukt, hoe beter de luchtcirculatie en hoe minder

3

ziektes en plagen, beweert hij. Ik tel deze zomer dus tomatenbladeren… Overigens is de ochtend het beste moment om blad te plukken: de planten zitten vol sap en door die turgor – zo heet dat sap – breken de bladeren beter af. Ook kan het gewas nog goed opdrogen na deze ingreep. Opbinden is dan weer een half uur werk ’s avonds. De wat slappere tomatenplanten hebben al de hele dag water verdampt en laten zich nu makkelijker om het touw draaien. • Oogsten op het gevoel De tomatenjungle hangt de hele zomer vol eetbare diversiteit. Iedere dag is het hier tomatenproeverij en het mooie is dat er voor elk wat wils is. Zelf heb ik mijn eigen favorieten, maar ook vrouw en dochters weten welke rassen ze het lekkerst vinden. Enkele weken lang piekt de productie ver boven wat wij kunnen verwerken, maar familie en vrienden zijn al jaren geabonneerd op onze overschotten. Zelf tomaten telen heeft het voordeel dat ik ze zo rijp kan plukken als ik

4 Seizoenen juni 2006/ 9

wil. Niet op kleur, maar op smaak plukken is de kunst. Het verschil tussen een rode, maar onrijpe tomaat en een volrijpe, even rode tomaat zit binnenin: daar zet een rijpingsenzym het zetmeel om tot enkelvoudige suikers en dat proef je. Vooral vleestomaten worden door dit rijpingsproces een tikkeltje malser. Wijlen mijn tomatenmaat Louis kon ondanks zijn gedeeltelijke kleurenblindheid feilloos voelen wanneer zijn dikke tomaten rijp waren. Bij de meeste kleinere rassen speelt nog een ander rijpingsfenomeen mee: hun vruchten laten het steeltje vlot los als ik ze met zachte hand probeer te plukken. Ook romatomaten pluk ik op dit gevoel: enkel de rijpste vruchten mogen naar de keuken. IN DE KEUKEN

De overdaad aan knoflook en vooral basilicum verwerk ik deels tot pesto. Bokaaltjes van dit pittige spul gaan de diepvriezer in en zullen ons tot de volgende oogst culinair verwennen. Pikante pepers verwerk ik voorzichtig tot Sambal Maison. Pepertjes opensnijden is

Basilicum wordt verwerkt tot pesto. Een recept hiervoor vind je op p. 42. 10/ Seizoenen juni 2006

vragen om gloeiende vingers, pijnlijke ogen, of erger. Dus gaan de hele vruchtjes, samen met zeezout en appelazijn, in de mixer. Ook hiervan vul ik enkele potjes af die ik gewoon in de kelder bewaar. Deze hete smaakmaker gebruiken we het hele jaar door: sambal is immers veel makkelijker te doseren dan een heel of een half pepertje. Elk jaar maak ik ook een flinke voorraad tomatensaus. Ik kook enkele kilo’s roma’s, mix ze fijn en een giet de hete brij in bokalen. Schroefdeksel erop, omdraaien en klaar. Deze gepasteuriseerde passata zal later als prima basis voor tomatensoep of -saus dienen. Omstreeks de langste dag staan de kruiden in tuin en natuur op hun best, barstend van de zonne-energie. Het aanbod is nu ook overweldigend groot: sint-janskruid, akkerhoningklaver, balsemwormkruid, driekleurig viooltje, duizendblad, kattenkruid, paardenbloem, varkensgras, zwarte bessenblad… zijn maar enkele van mijn favorieten. Uit al die kruidige overdaad oogsten vind ik een heerlijk en eenvoudig werkje: zowel in de pluktuin als in de ruige weide in Tielt pluk ik een paar manden vol, alle kruiden door elkaar. Op een verduisterde luchtige plek in ons tuinhuis laat ik de kruiden een week lang drogen tussen twee doeken. De eerste twee dagen graai ik een paar keer door de drogende planten zodat er wat extra lucht tussen komt en schimmels geen kans maken. Na een week haal ik de gedroogde oogst binnen. Ik knip de kruidenmix fijn, stop ze in bokalen en onze gemengde familiethee is klaar. Lekker, gezond voor lijf en geest, en nog gratis ook.

UIT DE PRAKTIJK HOERA, MIJN ONKRUID DOET HET GOED Jaren geleden, op een hete zomerdag, onkruid wiedend in een stukje tuin met arme bodem, een zwaar filosofisch moment. Ik stel me de vraag hoeveel tijd de mensheid al gestoken heeft in het bestrijden van ongewenste kruidgroei. Waarom groeien onkruiden altijd het best? Deze dag krijg ik de grootste Aha-Erlebnis van mijn leven. Het is het begin van observatie en lessen leren van onkruid. Onkruid blijkt de oplossing voor heel wat van mijn tuinproblemen, het wordt zelfs een fijne samenwerking. Dat was in de laten jaren ‘70, toen biologisch landbeheer een vies woord was en iedereen meeging in high techlandbouw. Landbouw betekende een oorlogsvoering met Onkruid en Vieze Beestjes, de Vijand. Onkruiden zijn planten. Ze produceren een massa vezels. Hun vezels helpen de bodem. Ik trek onkruid uit en leg het ter plekke neer, naast en op elkaar, als een matje dat de bodem beschermt tegen felle zonneschijn en harde regeninslag: een mulchlaag. ‘Propere’ grond is niet noodzakelijk gezonde grond. Het onkruid heeft een rol. Beetje bij beetje

begon het me te dagen dat hoe meer onkruid ik heb, hoe meer ik aan de mulchlaag kan werken en hoe beter het is voor de bodem. De eerste onkruiden zijn kolonisators, zij bereiden de weg voor voor andere die later komen en houden de bodem samen. Ik verwijder ze niet meer, maar probeer ze te bevorderen. Dit geeft lekker veel materiaal voor de mulchlaag. Deze houdt goed water vast en er ontwikkelt zich een gevarieerde en levendige bodemactiviteit. Zo wordt de ideale situatie voor andere kruidgroei gevormd. Grassen laten groeien en in zaad laten komen, betekent niet dat ze de moestuin overnemen. Ze worden gebruikt om de mulchlaag aan te vullen. Hergroei van de uitgetrokken planten vermijd je simpelweg door de grond van de wortels te schudden en de wortels in de vlakke zon te leggen. Ze drogen uit en de plant zal niet opnieuw wortelen. De bodem verrijkt en er komt heel wat klein leven in, dat onder meer de zaden opeet vóór het tot kieming kan komen. Ook bloeiende graslandplanten banen hun weg: de paardenbloem met zijn brede bladeren en diepe penwortel. Een Seizoenen juni 2006/ 11

echte mijnwerker die voedingstoffen naar boven haalt. Nu de toplaag vezelrijk is en alle voedingstoffen voldoende vasthoudt, is het zinvol om een mijnwerker zijn gang te laten gaan.

Door de onkruiden in je tuin te gebruiken als mulch, verrijk je de grond en krijg je mooie en gezonde planten.

Ik verwelkom elke nieuwe plant in de tuin. De mulchlaag maakt het makkelijker om onkruid uit te trekken, de bodem is nu zacht. De planten worden groter en produceren meer vezel en dus ook meer mulch. Ik geniet van deze nieuwe vorm van ‘vicieuze cirkel’. Mijn onkruid wordt mooier en rijker. En ook de bodem wordt rijker. Er is een soort van verzadigingsmechanisme aan het werk. De verschillende onkruiden geven generositeit terug aan de bodem. Ze maken zichzelf

overbodig en ruimen plaats voor andere onkruiden en hun bijhorende dierenleven. Dat is het omgekeerde proces van een overbegraasde wei die zich vult met distels en de boodschap geeft: ‘blijf van me af ’. Ik strijd niet meer tegen onkruid. Ik houd ervan. Het zijn planten die een rol hebben als producenten van vezels voor de bodem. Ze zijn vrijwilligers, met de pit en het enthousiasme ervan. Ze zijn de eerste levensvormen in een leeg landschap, ze starten het bodemherstel. Ze zijn zo hard van plan om de bodem te herstellen dat ze altijd terugkomen, al haal je ze keer op keer weg. Dat enthousiasme kan je beter gebruiken dan bestrijden. Ze kennen hun rol en niemand zal hen tegenhouden. Meewerken met onkruid is een ervaring die me veel voldoening schenkt. De bodem is nu vezelrijk, houdt water vast en heeft alles in huis voor een goede groei van graan, groenten en fruit, inclusief een druk en divers bodemleven. Opnieuw en opnieuw merk ik dat de natuur snel reageert om me te helpen bij wat ik deed om de natuur te helpen. Marcel Werps Een Vlaming in Australië

12/ Seizoenen juni 2006

EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN: NUTTIG VOOR DE ECOLOGISCHE TUINIER? MARC GEENS

Een gezond bodemleven met veel bacteriën, schimmels en andere kleine en grote organismen zoals regenwormen, wordt steeds gezien als gunstig voor het bekomen van een optimaal resultaat in de nutstuin. Binnen Velt zijn er tuiniers van alle slag, waarbij de ene zich volledig oriënteert op permacultuur of strikt bio-dynamische principes en anderen eerder opteren voor methodes uit de integrale teelt maar met biologisch aanvaardbare hulpmiddelen. Toch kunnen we stellen dat velen naar eigen inzicht en vermogen een methode ergens tussen deze brede waaier hebben eigen gemaakt, waarbij het Handboek ecologisch tuinieren van Velt vaak als ‘referentie’ wordt gehanteerd. Het gebruik van producten kan deze resultaten soms nog verbeteren, maar vaak nemen de problemen toe met de toename aan opbrengst. In het verleden werden al veel biologische hulpmiddelen aangeprezen en getest, waarvan de ene al gunstiger effecten heeft dan de andere. De laatste tijd springen de publicaties over Effectieve Micro-organismen (EM) met een hoog hoera-gehalte er vaak bovenuit. WAT EN WIE?

De EM-technologie werd ontwikkeld door professor Teruo Higa uit Japan. Hij zocht een oplossing die de productie van dichtslempende rijstveldgronden kon

verbeteren. Hierbij stootte hij op een kunstmatig mengsel van bijna 100 verschillende micro-organismen dat deze job kon klaren. Deze mengcultuur van gunstige microorganismen bleek veel beter te werken dan de individuele soorten in pure vorm. Hij noemde deze groep van gunstige organismen Effective microorganisms en zo werd EM geboren. In EM bevinden zich verschillende bacteriën, hoofdzakelijk stammen van lactobacillus, fotosynthetiserende bacteriën, schimmels en actinomyceten. Het bestaat uit lokaal (lees: Japan) geïsoleerde micro-organismen. Sindsdien werden er meerdere mengsels aangemaakt die ook werden ingezet in de veeteelt en waterzuivering. Volgens Higa is EM heel vaak geëvalueerd en wordt het heel veel gebruikt. Niet enkel de productie van het geteelde gewas zou omhoog gaan, ook de houdbaarheid en de kwaliteit van de geoogste producten zou toenemen.

GEEN WETENSCHAPPELIJKE BASIS

Er bestaat maar weinig wetenschappelijk onderzoek over EM. De meeste artikels over EM zijn niet wetenschappelijk. De Universiteit van Wageningen deed enkele jaren geleden al onderzoek op de effecten van EM op grasland. Onlangs werd ook een onderzoek afgerond over de effecten van EM op drijfmest. Telkens werd vastgesteld dat er geen verschil is. Veel geld voor twijfelachtige resultaten. Seizoenen juni 2006/ 13

OOK ÖKO-TEST SCEPTISCH

Zowat iedereen zal de wenkbrauwen fronsen als hij of zij wordt geconfronteerd met wondermiddelen die zorgen voor een rijke oogst, die zowel het drinkwater, als de kookplaat en het tapijt reinigen, die daarnaast ook nog kunnen worden ingezet voor de bereiding van zuurkool of het rijzen van deeg en als klap op de vuurpijl mogelijk nuttig zijn in de strijd tegen kanker. Als we de verkoopspraatjes of de getuigenissen van gebruikers mogen geloven, doen EM dat allemaal. Jammer genoeg ontbreken de wetenschappelijke bewijzen, stelt Öko-Test (ÖT). Bij het Instituut voor Wijn- en Tuinbouw van Beieren heeft men de nodige proeven gedaan: bij de teelt van tomaten hingen aan 10% van de planten merkelijk grotere vruchten. Het jaar nadien was er op hetzelfde perceel evenwel geen verschil tussen spruiten die met EM waren behandeld en deze die enkel verdunde melasse hadden gekregen. Bij de kweek van komkommers in een plastic tunnel konden EM evenmin een verschil maken. De onderzoekers van het Instituut besluiten dan ook dat er geen gegarandeerd voordeel is bij een toepassing van EM. Franz-Peter Mau, de zaakvoerder van de Duitse EM-vereniging, bekritiseert deze wetenschappelijke benadering omdat ze geen rekening houdt met de natuur als geheel en met het ‘onmeetbare fijnstoffelijke’. Dit ruikt niet alleen naar religiositeit, in Thailand bijvoorbeeld wordt EM zowaar als een godsdienst verspreid via de Kyusei Nature Farming. En, geloof doet wonderen. Bij de 20.000 boeren die EM gebruiken, zijn er naar verluidt positieve effecten. Of die meeropbrengst ook in verhouding staat tot een kost van zo’n € 25 per hectare – bij een levensstandaard die 1/20 bedraagt van die in Japan – is niet duidelijk. De Boeddhistische boeren daarentegen moeten van EM niets weten: onnatuurlijk en industrieel geproduceerd spul. Luk Naets Bronnen: Öko-Test, Horizon Solutions

14/ Seizoenen juni 2006

Om de gewassen die geteeld worden volgens de EM-methode te ondersteunen, zijn er speciale preparaten en recepten (mengsels van verschillende EM-preparaten) beschikbaar om ziekten en plagen te bestrijden. Ook vereist EM een ruime toediening van organisch materiaal dat moet dienen als ‘koolstof ’bron omdat de micro-organismen teren op de koolstof en het organisch materiaal om weelderig te groeien in harmonie en synergie met de andere micro-organismen. Tot zover het overzicht… Wat is hier nu van aan? GEEN VERSCHIL

Een tijd geleden gebruikte ik mengsels van effectieve microorganismen voor de zuivering van afvalwater. Jammer genoeg leverde dat geen duidelijk effect op. Daarom sta ik eerder sceptisch en zeker ‘kritisch’ tegenover deze producten en wel om volgende redenen: • De werking berust op een versnelde omzetting van het aanwezige organische materiaal in de bodem. Dit maakt dat men na verloop van tijd de hoeveelheid toegevoegd organisch materiaal sterk zal moeten verhogen, wil men niet dat de beschikbare ruwe fractie van het humuscomplex wordt omgezet en verdwijnt. • Er is onduidelijkheid over de gebruikte micro-organismen. Gaat het hier om lokaal aanwezige organismen of om Japanse organismen? • Gebruikers van EM worden afhankelijk voor de teelt van een externe leverancier, zeker wie ook een optimale bescherming van de planten nastreeft. • De effectiviteit van de micro-organismen overleeft blijkbaar de winter niet, zodat bij het nieuwe groeiseizoen er opnieuw EM moeten worden toegevoegd.

Dit in tegenstelling tot het natuurlijke lokale bodemleven dat zich na de winter vlot herstelt. CONCLUSIE

Mijn voorlopige conclusie is dat EM mogelijk kunnen worden beschouwd als startcultuur op gronden die uit reguliere intensieve teelt komen, gronden die na een sanering of gronden die na lange tijd onder een bouwterrein te hebben gelegen, een boost aan micro-organismen nodig hebben, tegelijk met een overdadige toegift van compost. Het ‘mogelijk’ kan enkel nadat er duidelijkheid is over de herkomst van deze organismen. Deze informatie wordt voorlopig niet vrijgegeven, dus volgens het voorzorgsprincipe is het dan ook niet gewenst. Voor continu gebruik wordt men afhankelijk van de leverancier. Dat is niet wenselijk. Om dezelfde reden geeft Velt de voorkeur geeft aan landrassen boven hybride rassen voor de nuts- en siertuin. Ook moet je grotere hoeveelheden compost of andere bronnen van organisch materiaal toedienen om dit systeem op lange termijn in stand te houden. De duurzame bodembalans wordt dus opgesoupeerd ten gunste van productiewinst op korte termijn. Dat geeft de leverancier ook duidelijk aan. Studies daarover zijn vandaag nergens te vinden. Omdat het product een snellere stofwisseling in de bodem realiseert, komen er meer mineralen vrij. Dat maakt dat de plant extra beschikbare stoffen kan opnemen via de wortels in vergelijking met de klassieke compostgestuurde teelt. Maar het sneller vrijkomen van mineralen in een regenrijk land, betekent ook

het verlies van een belangrijk deel van deze mineralen naar de diepere bodem en het grondwater. Koppel hieraan dat een hogere stofwisseling ook een verhoogde CO2-productie betekent. Bovendien zal een verhoogde stofwisseling in de bodem zorgen voor een hoger gehalte aan beschikbare stikstof. Hoge hoeveelheden beschikbare stikstof maken planten dan weer vatbaarder voor bijvoorbeeld schimmels en bladluizen. Hiervoor heeft de leverancier een oplossing, maar dit kost weer extra en… verhoogt de afhankelijkheid. Vanuit duurzaamheidsprincipe krijg je een hoop tegenargumenten tegen het toepassen van EM in de ecologische nutstuin. Mijn voorlopige conclusie is dan ook duidelijk: ‘leve de vertrouwde waarden uit het Handboek Ecologisch tuinieren. Mochten er argumenten opduiken om deze visie te herzien, zal ik dat graag doen, als deze op voldoende onderbouwde en langetermijnresultaten zijn gebaseerd.

Het is verre van bewezen dat het gebruik van EM in de moestuin voor grotere opbrengsten zorgt.

Seizoenen juni 2006/ 15

VELT-AFDELINGEN OP BEURZEN Elk jaar engageren verschillende afdelingen zich om Velt bekend te maken bij het bredere publiek op gemeentelijke beurzen of festiviteiten zoals de Dag van de Aarde... Zo stond Velt IJzervallei-Diksmuide op de Vrijetijdsmarkt van Diksmuide in september 2005, een organisatie van de stad. Op deze markt konden de verschillende verenigingen in Diksmuide zichzelf voorstellen aan het publiek. Voor deze Velt-afdeling was het in ieder geval een succes, omdat ze een aantal nieuwe leden hebben geworven. En de bezoekers hebben Velt leren kennen! Op 23 mei stond Veltafdeling Middenkempen met een uitgebreide Velt-stand en biobabbelaar op het Ecofestival in Kamp C te Westerlo. Het was een geanimeerde dag met biomarkt, beurs van duurzame materialen en optredens. De nieuwe formule Biobabbel op de markt met hapjes en quizformulieren werd uitgetest. En niet zonder resultaat: veel interesse voor de Velt-stand, nieuwe leden en veel verkochte boeken.

16/ Seizoenen juni 2006

Naar aanleiding van ‘België danst’ zakte ons vorstenpaar in de zomer van 2005 af naar Ieper. Na afloop bezochten de koning en de koningin de kraampjes op de Grote Markt. Daar verkochten verschillende verenigingen uit de Westhoek producten ten voordele van hun werking of gaven ze demonstraties. Ook Velt Westland had er een stand. Op de foto zie je koningin Paola samen met gouverneur Breyne halt houden bij de stand. De koningin kreeg er uit de handen van Ganna en Emma Saelens een potje eigenbereide aardbeiensiroop.

PRIJZEN VOOR VELTAFDELING DURME-ZUIDLEDE

In het park van Beervelde kreeg Veltafdeling Durme-Zuidlede een stukje terrein in concessie van de graaf. Het gaat om een kruidentuin en een mooie, oude serre in de oude ommuurde moestuin van het kasteel. In ruil voor het beheer van dit hoekje, mocht Velt tijdens de tuindagen van Beervelde in mei een Velt-stand openhouden. De weken voor de tuindagen werd er heel wat werk verzet. De verwaarloosde kruidentuin werd opnieuw in ere hersteld. Er werden nieuwe kruiden aangeplant en de moestuin werd aangelegd. En het was ineens prijs! Letterlijk! De afdeling won twee prijzen omdat de kruidentuin en de moestuin er zo mooi bij lagen. Ze kregen hiervoor Groot Brons van de damesjury en de speciale onderscheiding van de botanische jury voor de aansluiting bij het thema natuurrijkheid

en de ecologische herwaardering van een vervallen tuin. Ook de interactieve siertuinenstand van Frans De Smedt zal hiertoe ertoe hebben bijgedragen. Proficiat! Hartelijk dank aan alle vrijwilligers die meehielpen.

16-18 JUNI VELT OP ZOMERHAPPENING IN MEISE

Velt Groot-Asse, Neer-Brabant en Zennevallei pakken het samen groot aan. Zij vertegenwoordigen Velt op de Zomerhappening van 16 tot 18 juni in Meise. Elke afdeling staat er één dag. Op deze beurs richten ze zich op het thema siertuin en doen dit met de nieuwe stand van de provincie VlaamsBrabant. Daarnaast presenteren ze de Veltboeken en hun eigen afdelingsactiviteiten. Seizoenen juni 2006/ 17

UITGELEZEN PUUR.

(nieuw) magazine met smaak, een product van de Biotheek Eindelijk, dertien jaar na Smaakmakend in Nederland en 25 jaar na het onnavolgbare Schrot & Korn in Duitsland (met een huidige oplage van ruim een half miljoen stuks!), heeft Vlaanderen nu ook haar eigen natuurvoedingsmagazine dat resoluut kiest voor vers en smaakvol biologisch. Een ware verademing is dit consumentenblad: zonder voedingssupplementen, slankheidscrèmes of stoelgangbevorderende complexen van lijnzaad en probiotische acidophilussen. BioGezond, eat your shorts! Door het gebruik van gerecycleerd papier zijn de foto’s iets minder scherp dan op glanspapier, maar het geheel straalt rust en degelijkheid uit. De coverfoto daarentegen is aan de drukke kant. Het eerste nummer verscheen in mei. De inhoud leest vlot en bestaat uit korte, aantrekkelijke weetjes en berichten, een portret van de bioboer die een seizoensgroente kweekt (asperges), eenvoudige en smakelijk ogende recepten van diezelfde asperges 18/ Seizoenen juni 2006

en aardbeien, de kalender van de Bioweek, méér recepten van meesterkok Patrick Caignau en zijn studenten uit het boek Natuurlijk! Bio!, het profiel van het biologisch melkveebedrijf De Zwaluw en de voorstelling van een aantal nieuwe biologische producten in de natuurvoedingswinkel. De keuze voor een verspreiding via de natuurvoedingswinkels is een goede zaak omdat daar de consument komt die oog heeft voor diepe smaken, maar die ook nog veel geïnteresseerde vragen heeft. Die zal met plezier puur. helemaal uitlezen én nadien cadeau doen aan de buurvrouw met haar twee peuters. puur. verschijnt tweemaandelijks en is gratis te verkrijgen via jouw natuurvoedingswinkel.

BIO OP JE BORD GEZOND AAN TAFEL

De nieuwe informatieve brochure van de Biotheek bevat

��������������� ����������������

vooral veel algemene voedingsleer over belangrijke zaken zoals vitamines, vetten en additieven. En het is niet omdat een product biologisch is dat er geen natuurlijke gifstoffen kunnen inzitten. Denk maar aan solanine in (groene) aardappelen, nitraat in bladgroenten uit de serre of fasine in rauwe peulvruchten. En de goede algemene regels van de voedselhygiëne gelden ook voor bioproducten. De voordelen van bio worden aangehaald in een apart hoofdstuk: beter voor het milieu, zo goed als geen residuen van pesticiden of antibiotica, het afwijzen van ggo’s, beperkt aantal toegelaten natuurlijke additieven, minder geraffineerde suiker, meer goede vetten en in de meeste gevallen een betere smaak. Bio op je bord. Gezond aan tafel is gratis te verkrijgen via de Biotheek: 078 151 152 of [email protected]. Bezoek ook eens de website: www.biotheek.be.

����������������� ������������������������ ���������������

LEVE(N)DE TUIN

������������������������������������������������

����� ������ �������

De provincie Oost-Vlaanderen heeft de campagne Leve(n)de tuin gelanceerd. Een campagne die gemeentebesturen wil aanmoedigen hun inwoners ecologisch te laten tuinieren. Velt ontwikkelde het campagnemateriaal: • Een brochure: gratis te bestellen via www.levedetuin.be. • Postkaartjes. Je kan ze gratis versturen als e-cards via www.velt.be. • Posters: zie www.velt.be. • Een voordracht die door Velt-lesgevers in 20 Oost-Vlaamse gemeenten zal gegeven worden Afdelingen kunnen hun gemeentebestuur aansporen om samen activiteiten op te zetten rond de campagne Leve(n)de tuin. Ze kunnen gebruik maken van het campagnemateriaal en via Tandem kunnen ze een financiële tegemoetkoming krijgen. Elke gemeente kreeg een draaiboek boordevol ideeën: opentuinendag, plantenbeurs, toontuin in de gemeente, tentoonstelling, fiets- en wandelroutes langs ecologische tuinen, plantacties streekeigen plantgoed/ biobloembollen, aanleg schooltuinen, infoavonden, wedstrijden, workshops, tuinkabouterfeest… Voor meer info: [email protected] Seizoenen juni 2006/ 19

TIJDELIJK EINDELOOS GENIETEN! Een eigen huis met tuin: de droom van elke Vlaming die geboren wordt met een baksteen in de maag. Maar sommigen hebben toch meer zigeunerbloed in de aderen en veranderen liever op gezette tijden van woonst. Anderen hebben niet de middelen om een eigen huis te verwerven of besteden liever dat geld aan iets anders en huren, eventueel tot ze een eigen huis kopen. Is het per definitie lang wachten op een mooie ecologische tuin? Bestaat er zoiets als een ecologische, verhuisbare tuin? TIJDELIJK?

Tijdelijk is uiteraard een relatief begrip. Als je een huis huurt, is de kortste termijn dat je erin woont meestal drie jaar, omdat de meeste huurcontracten als dusdanig zijn opgesteld (3-6-9-jaar huurcontracten). WAT MAG IK DOEN?

Wat je mag en moet doen in de tuin bij een huurwoning staat soms in het huurcontract. Vind je hiervan niets terug en is er geen plaatsbeschrijving, kan je ervan uitgaan dat je de vrije hand hebt (zie ook kader p. 22). Je moet je uiteraard wel houden aan 20/ Seizoenen juni 2006

de wettelijke bouwvoorschriften en het veldwetboek, net zoals iedereen. Je moet bijvoorbeeld weten dat een hoogstamboom op minstens 2 m van de perceelsgrens moet staan en dat er beperkingen zijn voor tuinbergingen. Meer informatie hierover kan je krijgen op de dienst ruimtelijke ordening van je gemeente. WAT KAN IK DOEN?

Als het gaat om een huurwoning, ben je misschien niet geneigd om veel geld aan je tuin uit te geven. Maar een kleine financiële inspanning zal meestal wel nodig zijn en je kan er toch jarenlang van genieten. Te zuinig zijn, alleen maar omdat het toch niet ‘voor altijd’ is, is spijtig. Bij een aangename leefomgeving hoort zeker en vast ook de tuin. Je verft of behangt toch ook je muren binnen? • Je hebt geluk! Hoe de tuin eruit ziet bij het betrekken van de woning speelt uiteraard een rol. Als het een goed ‘gestoffeerde’ oudere tuin is, volstaat vaak een ecologischer beheer. Anders beheren betekent meer beleven! Niemand kan je verplichten om bestrijdingsmiddelen te gebruiken, ook niet in een huurtuin. En om de bodem te

verbeteren laat je onder struiken (en bomen) de bladeren liggen. Zo heb je alvast het plezier van vogels die je tuin bezoeken op zoek naar voedsel in houtgewassen en strooisellaag. Je kan ook – als de ruimte het toelaat – een deel van het gazon omvormen naar bloemenweide. Als je die zone vol plant met graslandplanten zodat het meer op een border lijkt dan op een grasland ben je de klagers over onkruid en hooikoorts een stapje voor. Je hebt dan bloemen met een beetje gras ertussen in plaats van grassen met bloemen erbij. En bloemen betekenen bijen, hommels en vlinders! Het beheer bestaat uit maaien op de gezette tijdstippen. (Zie ook Seizoenen nr. 4/2005) • de minder bedeelden Als de tuin enkel bestaat uit een gazonnetje met daaromheen muurtjes in betonplaten of baksteen, een draadafsluiting, houten panelen of een levende haag vertrek je van een quasi blanco blad.

Anderen houden er misschien toch wel rekening mee dat ze een aantal lievelingsplanten in de toekomst mee willen verhuizen. Zo moet je op je nieuwe stek niet opnieuw van nul starten. Denk eraan dat er op de nieuwe woonplek misschien een heel andere bodemsoort is waar ze niet zullen gedijen. Grote(re) houtgewassen uit een tuin halen laat bovendien gapende wonden na. Alles laten staan en rustig verder laten groeien is daarom de meest ecologische oplossing. Als je vermoedt of vreest dat de tuin zoals jij hem hebt ingericht, tot verdwijnen gedoemd is, is een goed contact met de nieuwe huurders niet onbelangrijk. Je kan ook een klein ‘dagboek’ achterlaten met een plannetje en wat foto’s van de tuin met daarbij alle mooie en leuke momenten die je er hebt beleefd.

JOEPIE, IK MAG MIJN ZIN DOEN!

Als je in je huurtuin mag doen wat je wil van de huiseigenaar, kan je de tuin volledig inrichten alsof het je eigendom zou zijn, met misschien als enige beperking het budget. Je gaat hoogstwaarschijnlijk geen natuurstenen terras aanleggen bij het huis van iemand anders. Afhankelijk van je karakter ga je de tuin inrichten alsof het voor altijd is en kies je voor duurzame oplossingen: gelaagdheid met bomen en/of struiken, een onderbegroeiing en randbeplantingen, een haag die rustig honderd(en) jaren oud kan worden…

Met enkele waterplanten en vaste planten heb je al snel resultaat. Foto Evelyne Fiers. Seizoenen juni 2006/ 21

Zelfs een klein hoekje kan je (tijdelijk) gezellig inrichten. De stammen zijn van kleine bolboompjes. Geen ‘echte’ bomen dus maar in sommige situaties vrijwel onmisbaar. Onderaan lentekleur met Japanse azalea’s en een lage bruidsbloem (Deutzia gracilis). Later bloeien grote bossen hemelsleutel (Sedum spectabile) Net genoeg voor voldoende privacy.

HUREN EN TUINEN: ALGEMEEN

EEN GEVAL APART

Er bestaat zoiets als contractvrijheid. De huiseigenaar kan naar eigen goeddunken een contract opmaken. Maar de ondertekening van een contract heeft te maken met de wil van beide partijen. Als huurder aanvaard of onderteken je al dan niet. Voorschriften in het contract betreffende de tuin zijn meestal bepalingen rond het onderhoud en wie hiervoor instaat. Het snoeien van hagen bijvoorbeeld is voor de huurder. Het vellen van een grote boom is voor rekening van de huiseigenaar. Meestal mag de huurder tijdens de huurperiode doen wat hij wil, maar moet hij de tuin ‘goed’ achterlaten. Dit betekent dat er geen zwerfvuil mag achterblijven en dat de tuin ‘netjes’ moet zijn bij je vertrek. Wat ‘goed’ verder nog betekent is sterk afhankelijk van de huiseigenaar en het contract. Soms wordt er een plaatsbeschrijving opgemaakt maar zeker niet altijd. Aan die plaatsbeschrijving kunnen bepaalde verplichtingen worden gekoppeld. Huurdersbond: 03 272 27 42.

Het huurcontract bij het verhuur van sociale woningen is een ander paar mouwen. Daar worden meestal wel richtlijnen gegeven voor het onderhoud van de tuin. De Vlaamse maatschappij voor Huisvesting heeft typeovereenkomsten, maar iedere maatschappij heeft een Reglement van Inwendige Orde. Wat de tuin betreft luiden de meest voorkomende bepalingen als volgt: • De aard en de samenstelling van de tuin moet behouden blijven. Je mag geen wijzigingen aanbrengen die de aard en het karakter van de tuin veranderen. • Als huurder moet je de tuin onderhouden als een goede huisvader. Je moet de tuin vrijhouden van onkruid en wildgroei(?). Het gras moet (kort?) gemaaid worden en de beplanting mag niet te hoog zijn. • De beplanting in de tuin mag de buren niet hinderen. Hoge bomen kunnen de luchtcirculatie rond schouwen belemmeren(!). Dit betekent dat bomen bij een woning met een gelijkvloers, een verdieping en een zolder niet veel hoger mogen zijn dan maximum 6 m (nvdr.). • Voor de perceelsgrenzen staat niets vast behalve dat de achterste perceelsgrenzen die (vaak) grenzen aan een publiek voetweggetje ‘groen’ moeten blijven (zijn). • Vijvers zijn uit den boze. • Elke wijziging moet worden aangevraagd. Genoteerd bij een bepaalde maatschappij de uitspraak dat de bebouwing dichter wordt met als gevolg kleinere kavels en kleinere/geen tuinen. Maar er zou meer en meer aandacht zijn voor publieke groene ruimten. www.vhm.be

22/ Seizoenen juni 2006

Misschien wordt er dan wel twee maal nagedacht vooraleer er tabula rasa wordt over gegaan.

Tweejarigen zoals stokrozen (Althaea rosea) hebben de prettige eigenschap om snel resultaat te geven. Bovendien kan je er overvloedig zaad van oogsten en het meenemen naar je volgende woonplek. Zo heb je een stukje van toen in de nieuwe tuin.

JOEPIE, JE MAG JE ZIN DOEN MAAR…

…soms moet je de tuin in de toestand achterlaten zoals je hem aantrof als je het huurcontact ondertekende (plaatsbeschrijving zie p. 22). Verhindert dit je om iets te doen? Helemaal niet. Je weet dat de planten die je gaat zetten niet mogen blijven staan. Je kan – naast aandacht voor de bodem en de ruimte die je hebt – de soortenkeuze daarop afstemmen. Je voorziet dat je de planten bij voorkeur zal verhuizen naar je nieuwe woonst of – als ze daar niet zullen gedijen – wegschenken. Snelle groeiers geven snel resultaat (privacy!). Bij je vertrek zal je van je hart een steen moet maken en ze weghalen omdat ze zich toch niet makkelijk meer laten verplanten (zie tabel p. 8 Groeisnelheid in Seizoenen 1/2006). Doorlevende planten kan je makkelijk uitgraven. Ze hebben het voordeel dat je er – op de nieuwe woonplek – al vanaf het eerste jaar resultaat mee boekt omdat het hier niet meer gaat om jonge containerplantjes maar oudere, ontwikkelde exemplaren. VERPLANTEN? EEN AANRADER?

Hou er rekening mee dat vanaf een bepaalde leeftijd bomen en houtgewassen niet graag meer worden verplant. Bovendien hebben verplante oude(re) houtgewassen na de verhuizing een groeistilstand. Daardoor verlies je een aantal jaren in groei en is het verschil in resultaat met nieuwe planten niet meer

zo groot. Vaak is het daarom beter om scheuten van struiken of al dan niet spontane zaailingen van bomen mee te nemen. Die slaan meestal sneller aan. Veel is ook afhankelijk van de soort. Pioniersoorten zoals vlieren, brem en vlinderstruiken groeien snel maar worden niet graag verplant. Soms lukt het wel maar met een jonge zaailing speel je zekerder. Traaggroeiende struiken kunnen als ze nog jong zijn, wel verplant worden (zie tabel p. 8 Seizoenen 1/2006 en lijst p. 26-27 in dit artikel). Het wortelgestel van de plant speelt hierbij ook een belangrijke rol. Dat mag je zo weinig mogelijk beschadigen. Planten met een diepgaande (pen)wortel verplanten is daarom niet aangewezen. Verplanten doe je in het plantseizoen – dat is tussen einde oktober en half-april – vooral dan voor de houtgewassen. Hopelijk valt ook in die periode de verhuizing. Indien niet, kan je in het (ver)plantseizoen dat aan de verhuizing voorafgaat de gewenste planten in grote potten planten. Zo heb je ze maar op te pakken op het Seizoenen juni 2006/ 23

moment dat je de tuin voorgoed achterlaat. Bollen en knollen rooien is meestal geen probleem. Je kan ze bijna altijd opgraven, als bol of nog met het loof er aan. Rooi ze niet op het moment dat ze bloeien. SPIJTIG, MAAR…

De huisbaas heeft zijn veto gesteld: aan de tuin mag niets veranderen. Geen

nood. Er blijven nog een aantal ingrepen over waarmee je de tuin wat meer kan aankleden. In het gazon kan je vroegbloeiende bolgewassen planten. Waarom vroegbloeiende? Omdat daarvan het loof tijdig vergeeld is alvorens het maaiseizoen start. Vanaf half april heb je dan weer een kort gazon (zie reeks Bolgewassen in Seizoenen 2003). Ook makkelijk als de ruimte beperkt is en als je kinderen hebt

KLIMPLANTEN Geschikt om tegen een perceelsgrens of afscheiding te plaatsen. Hoogte maximaal tussen 2 en 4 m. Alpenbosrank Geurende bosrank Grootbloemige alpenbosrank Heggenrank Italiaanse bosrank Kardinaalsmuts Kolomiktakiwi Winterjasmijn

Clematis alpina Clematis flammula Clematis macropetala Bryonia dioca Clematis viticella Euonymus fortunei var.radicans Actenidia kolomikta Jasminum nudiflorum

KLIMROZEN • Herbloeiend Rosa Moonlight Rosa Guirlande d’Amour Rosa Bantry Bay Rosa Leverkusen Rosa Colonial White • Niet herbloeiend Rosa Constance Spray Rosa Evangeline Rosa Goldfinch Tausendschön

Clematis alpina is een ‘braaf ’ klimmertje. Het wordt maximaal 3 m hoog en zal dus nooit noch omheining noch naburige beplanting overwoekeren. Schattige blauwe bloempjes (bestaat ook in roze en wit), mooie zaadpluizen nadien. 24/ Seizoenen juni 2006

die ruimte vragen. Staan er (te) weinig houtgewassen in de tuin? Waarom zou je je die niet aanschaffen en in grote potten zetten: struiken, zelfs bomen maar ook klimplanten? Voor een natuurlijk resultaat graaf je de potten in. Maar vergeet niet water te geven bij te droog weer. Of ze nu op de grond staan of ingegraven zijn, dat maakt wat water geven betreft geen verschil. Je kan klimplanten zetten tegen de eventuele kale draad of houten afsluiting voor meer privacy en meer variatie. Kies voor soorten die niet te groot worden (zie lijst, p. 26-27). Als ze vervlochten zijn met de draad of vastgehecht aan de houten of betonnen afsluiting, moet je ze bij de verhuizing insnoeien. Ook eenjarige klimplanten kunnen kleur en variatie brengen en dat in één seizoen (zie Pionierplanten, Seizoenen 6/2005). Op het terras kan je kleur brengen met vaste planten in potten of een grote bak met keukenkruiden. Op die manier kan je de tuin makkelijk verhuizen en laat je hem quasi intact achter. Een saaie verharding kan je eventueel opfleuren of gezelliger maken met losse houten vlonders. GOEDE MAATJES MET DE BUREN

Dat is altijd een aanrader! Maar bij een huurwoning zijn er geen twee, maar minstens drie partijen betrokken: de verhuurder, de buren en jezelf. Vermijd daarom aanplantingen waarvan je bij voorbaat weet dat je er moeilijkheden kan door krijgen. Staan op de ‘zwarte’ lijst: berken, (te) grote bomen, struiken en bomen met uitlopers. Als deze laatste naast de per-

IN POTTEN

Planten in potten, vaak een oplossing als je tijdelijk ergens woont. Maar welke potten of recipiënten kies je? Naast formaat en uitzicht zijn ook het gewicht en het watervasthoudend vermogen van belang. Handig en goedkoop zijn de gewone plastic metselkuipen, verkrijgbaar bij bouwhandelaars en doe-het-zelfzaken. Het zijn ruime recipiënten die waterdicht zijn. Goed als blubberton of miniwatertje. Als je bij dit laatste ervoor zorgt dat er voor de vorst wat holle stengels uit het water steken, zal de kuip ook niet barsten. Wil je in zo’n metselkuip planten zetten, moet je er onderaan gaatjes in maken of wat sneden onderaan in de zijwand. Goed om weten is dat er nu ook materialen zijn die wat uitzicht betreft niet moeten onderdoen voor de vertrouwde terracotta maar die veel lichter zijn, vorstbestendig en ook vrij ademen. Fibreclay is er zo een van. Fibreclay is de algemene naam voor alle producten waarbij klei en cellulosevezels zoals hennep, vlas- en papiervezels worden gemengd. Bij het productieproces bedraagt het energieverbruik slechts 10% van ieder ander terracotta of plasticproductieproces. ceelsgrens staan en de moestuin van de buren hieraan paalt, is dat alles behalve leuk. Als je samen met de buur, op de scheiding een haag plant, kunnen daar – als je buur verhuist – discussies over ontstaan met de volgende buur met als mogelijk gevolg: rooien. Verzeker jezelf ervan dat je over hetzelfde praat: wat voor jou een kleine boom is, is voor anderen een reus, een struik noemen anderen een boom en een heg is geen haag…

Seizoenen juni 2006/ 25

PLANTENLIJSTEN

Kijk altijd eerst wat voor bodem er in je tuin is vooraleer een keuze te maken en let ook op de oriëntatie. HEESTERS Traaggroeiende, laagblijvende heesters (maximaal 2 m). Doen het ook goed in potten. Bergthee* Gaultheria shallon Chinese beshulst* Ilex crenatasoorten Escallonia* Escallonia cv’s Ganzerik Potentilla fruticosa cv’s Hortensia Hydrangea macrophylla Pieris* Pieris japonica-soorten Schijnhazelaar Corylopsis pauciflora Sering Syringa microphylla’Superba’ Sneeuwbal Viburnum juddi Viburnum davidii* Skimmia* Skimmia japonica Zuurbes* Berberis buxifolia ‘Nana’ Berberis verruculosa * groenblijvend KLEINE(RE) BOMEN (maximaal 8 m) Amerikaans krentenboompje Bolesdoorn Erwtenstruik Gewone sering Gouden regen Japanse esdoorn Judasboom Meidoorn * zeer giftig! GROTE STRUIKEN I.P.V. BOMEN • Snelgroeiend Amerikaans krentenboompje* Bloemkornoelje Kweepeer* Vlinderstruik 26/ Seizoenen juni 2006

Amelanchier lamarckii Acer platanoïdes ‘Globosum’ Caragana arborescens Syringa vulgaris Laburnum anagyroides* Acer japonicum Acer palmatum Cercis siliquastrum Crataegus x laevigata Crataegus x prunifolia Crataegus x lavaleei ‘Carrierei’

Amelanchier lamarckii Cornus florida Cydonia oblonga Buddleia davidii

• Trager groeiend Gele kornoelje* Hazelaar Kornoelje Kornoelje Mispel* Sneeuwklokjesboom Toverhazelaar

Cornus mas Corylus avellana Cornus contraversa Cornus alternifolia Mespilus germanica Halesia carolina Hamamelis mollis

* worden ook als boompje op stam aangeboden SNELGROEIENDE STRUIKEN Bittere wilg Diervilla Gelderse roos Gewone liguster Gewone vlier Rode Kornoelje Sneeuwbes Spierstruiken

Veelbloemige struikroos Vlinderstruik Welriekende sierbes Witte kornoelje Zwarte bes

Salix purpurea Salix purpurea ‘Nana’ Diervilla x splendens Viburnum opulus Ligustrum vulgare Sambucus nigra Cornus sanguinea Symphoricarpus x chenaultii Spiraea x arguta Spiraea nipponica Spiraea thunbergii Spiraea x vanhouttei Rosa multiflora Buddleia davidii Ribes odoratum Cornus alba Ribes nigrum

Dode materialen kan je altijd meenemen. Een waterbekken zorgt voor dorstige vogels en draagt bij aan de sfeer van je tuin. De bloemblaadjes van de sneeuwbalstruik zijn erin neergedwarreld… Foto’s Geertje Coremans. Seizoenen juni 2006/ 27

FAAM EN SCHAAM IN OPENBAAR GROEN Met deze nieuwe rubriek willen we leuke of droevige openbaar groenverhalen brengen. Heb jij in de buurt fantastische voorbeelden of vreselijke miskleunen? Stuur ons je verhaal met foto op. Misschien kan het anderen inspireren of juist behoeden voor erger. HARMONISCH PARK- EN GROENBEHEER IN HOVE

Lang voor het woord Harmonisch Park- en Groenbeheer werd gelanceerd past de groendienst in Hove (Antwerpen) deze principes al toe. In deze gemeente gaan landschapsarchitectuur op niveau en

28/ Seizoenen juni 2006

respect voor natuurlijke processen al jaren hand in hand, zowel in straten, lanen en pleinen als rond de dorpskerk en in het Gemeentelijk Park. Op het einde van de 18e eeuw werd dit (privé)park ontworpen in Engelse landschapsstijl. Halverwege de 20e eeuw werd het een gemeentelijk park. De stijl en de aangeplante exoten werden zoveel mogelijk behouden (rode meidoorn, rhododendroncultivars…). Met kennis van zaken toont de gemeente op die manier aan de gebruiker van het park dat een beheer zonder bestrijdingsmiddelen best haalbaar is. De diver-

siteit aan planten- en diersoorten neemt toe en zorgt voor een afwisselend beeld en kleurenpalet doorheen de seizoenen. Een voorbeeld van groenbeheer voor de toekomst! Spontane processen worden door een deskundig beheer in beperkte mate begeleid. Fluitenkruid weeft zich doorheen de kruidlaag. In het grasland werden vroegbloeiende narcissen geplant. Door een gedifferentieerd maaibeheer krijgt het loof de kans om te vergelen waardoor bloei voor het volgend jaar wordt verzekerd.

DE VROENTE

CURSUS BIOBOER

• Natuurbeleving met je kleinkinderen, 27 juni, 13u30-16u30 Enthousiaste oma’s en opa’s maken kennis met een waaier aan mogelijkheden om de natuur op een interactieve manier te beleven met hun kleinkinderen. Gratis! Inschrijven vóór 23 juni.

Op 25 september start Landwijzer voor de achtste keer de tweejarige Opleiding biologische en biodynamische-landbouw. Ze werd grondig vernieuwd en ook toegankelijker gemaakt voor deelnemers die naast de opleiding deeltijds werken. Meer info en data van de info-avonden op: 03 281 56 00 of [email protected], www.landwijzer.be.

• Vakantieatelier: zand, 5 juli, 10-16u Voor kinderen van 6 tot en met 12 jaar. De kinderen ontdekken de natuur van de Kalmthoutse Heide op een speelse manier en doen leuke activiteiten in verband met zand. Prijs: € 5 (broodmaaltijd en drankje inbegrepen). Inschrijven vóór 30 juni.

WAARHEEN

DE DROOMTUIN

In de Droomtuin wordt van 1 tot 5 augustus gezocht naar het spanningsveld tussen natuur en cultuur. Deze workshop richt zich tot iedereen die boeiend wil leren vertellen, voor wie gedichten wil schrijven of al heeft geschreven, wie creatief wil musiceren, componeren en instrumenten maken en wie groene vingers heeft. Het resultaat is te zien op zaterdag 5 augustus tijdens een optreden voor publiek. Inschrijving: Bewust Wandelen, Kris Tolomei tel. 00 31 (0) 570 51 70 46 of De Kunstvogel tel. 09 259 29 36. www.bewustwandelen.nl, of www.dekunstvogel.be.

NEC De Vroente, Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout www.devroente.be [email protected] 03 620 18 30.

ze workshops minimoestuin in potten, een siertuinenfietstocht, een Biobabbel en een infostand ecologische siertuin en moestuin. Reden genoeg om eens een bezoek te brengen aan de Opendeurdag in de BourgoyenOssemeersen. Andere activiteiten: wandelingen, info over over duurzaam (ver)bouwen, een speurspel, animatie en werfbezoeken aan het nieuwe natuur- en milieucentrum ‘De Bourgoyen’, een passiefhuis in aanbouw. Zondag 18 juni, Natuurreservaat Bourgoyen-Ossemeersen (ingang Driepikkelstraat), 13-18 uur, infostands, workshops, werfbezoeken. Info: 09 210 10 10. VLEERMUIZEN-INFOAVONDEN FORT OELEGEM

LEEFWEEK IN GENT

Velt-Gent neemt deel aan de Leefweek, georganiseerd door Stad Gent! Op zondag 18 juni organiseren

Geïnteresseerd in vleermuizen? Natuur 2000 organiseert op zaterdag 19 augustus (vanaf 21 u) en op zaterdag 16 september (20 u) vleermuisavonden. Met diareeks over het nachtelijke leven van de vleermuis, rondleiding doorheen de fortgebouwen en een demonstratie met een vleermuizendetector. Start aan de fortingang, in de Goorstraat te Oelegem. Laarzen Seizoenen juni 2006/ 29

of waterdichte schoenen, een zaklamp en een warme trui zijn zeker wenselijk. Volwassenen: €3, kinderen jonger dan 12 jaar € 2,50. Jongeren tussen 14 en 25 jaar zijn welkom op een werkkamp van 7-11 augustus voor onderhoudswerken in het Fort van Oelegem. Buiten de werkmomenten kan er op en rond het fortdomein aan natuurstudie worden gedaan. Deelname in de onkosten: € 60. Info? Natuur 2000, Bervoetstraat 33, 2000 Antwerpen, tel. 03 231 26 04, fax 03 233 64 99, www.natuur2000.be. MASKERS

Voor de achtste keer organiseert Carpe Diem een vakantiekamp voor jongeren van 6 tot 16 jaar. Dit jaar is het thema: “maskers”. De jongeren leren om wat er vanbinnen leeft ook te tonen. Voor de twee jongste groepen speelt vooral het ervaren een rol. Bij de twee oudste groepen gaan we via gesprekken en het aanpassen van de activieiten veel dieper in op dit thema. Logement is in tentjes op een kampeerweide met gebouw in Dürler, van 12 tot 19 juli. Voor de kinderen van 6 tot 8 jaar is een verkorte versie mogelijk. Tijdens het kamp wordt biologische, vegetarische voeding geserveerd. Meer info bij: Carpe Diem, Nadia Andries, Mastenhof 7, 30/ Seizoenen juni 2006

ZOEKERTJES 2560 Kessel, 03-488 12 06 of [email protected], www.kinderkampcarpediem.be. PORTES OUVERTES 2006

Tot eind november organiseert Nature et Progrès opendeurdagen in tuinen, huizen, biobedrijven en -boerderijen. Je kan de agenda downloaden op www.natpro.be of aanvragen door 3 postzegels van € 0,52 op te sturen naar Nature&Progrès, 520 rue de Dave, B-5100 Jambes.

• Te koop: tweedehands luiers van Kiddy Bips: 17 small luiers, 11 large, 5 ademende nylonbroekjes small, 3 large, en 5 large nylonbroekjes voor ‘s nachts + 1 luierzak. € 25. 054 24 02 18, Herzele. • Gezocht: handgrasmachine (niet motorisch). [email protected], tussen Leuven en Aarschot. • Te koop: - zuivere bijenhoning uit eigen bijenstand in potten van 500 g; - kweeperen vanaf eind augustus. René Van Haute, 0494 77 39 90, Zwijndrecht (bij Antwerpen). • Te koop: waterzuivering met omgekeerde osmose. Prijs otk. Jan Vanbaelenberghe, Zuidbosstraat 8, 8610 Handzame-Kortemark, 051 70 20 68, [email protected]. • Te verkrijgen: 100 lege wijnflessen. 0475 90 57 62. • Gratis af te halen: - 60 inmaakbokalen - 7 eenruiters 1,2 x 0,8 m - 21 jaargangen van Meidoorn

(1974-1994) - 30 jaargangen van Seizoenen (1976-2005) 089 71 55 80, Rekem. • Te koop: - Saanengeit: 2 gehoornde, handtamme geitjes, geb. 03/ 2005, biologische opfok, ontwormd en hoefjes bijgeknipt, prima melkgeit. - Houtlandschaap: 6 ooilammetjes met stamboekpapieren, ook jonge en volwassen rammen, verschillende bloedlijnen. Koen Pille, Diksmuide, koen_ [email protected] of 0484 76 40 49. • Te koop: stamboeklammeren van de Ardense Voskop, een zeldzaam Belgisch schapenras. Voskoppen lammeren zonder tussenkomst van een veearts! [email protected] of 014 50 26 92. • Te koop: 2 Soay-ooitjes, geboren op 30 maart 2006, € 50 per ooi. Johan Duyck, 051 68 63 65 (na 18 u). • Te koop: houtlandrammetjes geboren in 2006 en 2005. Houtlanders zijn vroegrijp i.v.m. dekken van ooien, ze kunnen deze herfst al zorgen voor hun nageslacht. Ze hebben weinig verzorging nodig en hebben ziektebestendige hoeven. Biologische bijvoeding. Katelijn Vanhoutte 055 49 54 46 of katelijnvanhoutte@oorspronkeli jkelevenskunst.be.

• Te koop: Gotland-lammeren, onmiddellijk beschikbaar. Robuust en vriendelijk met grijszwarte krulletjes, € 75/stuk. 012 74 11 84 of [email protected].

• Over te nemen: gekende rendabele natuurvoedingswinkel, Oost-Vlaanderen, zonder concurrentie, lage huur, met ruime woonst met tuin, parkeermogelijkheid. 0479 26 07 32.

• Te koop: - jonge ezelin, Gustavine, geb 01/12/05, donker en ruig behaard, braaf, kleinere type. - Ardense voskoplammeren. E.Cordon 0485 32 21 02, [email protected].

• Gezocht: grote bouwgrond in Vlaams-Brabant of de zuidelijke helft van Antwerpen waar we een kleine ecologische wijk kunnen opstarten van minimum 3 huizen. Het is de bedoeling om niet meer afhankelijk te zijn van de olie-industrie en toch goedkoop en duurzaam te bouwen. We zijn op zoek naar een geschikte bouwgrond en een medefinancierder (tijdens de opstartfase). Wie interesse heeft, kan ons contacteren op [email protected] of 03 293 00 78. Binnenkort meer info op : www.ecohousing.be.

• Te koop: Ronquières kalkoenkuikens. 051 51 19 82. • Te koop: - 3 New Hampshire hanen - 1 Izegemse koekoekhaan. 1 jaar oud. 050 39 17 48. • Te koop: Jerseykoe. Jonge vaars + stier. 0472 61 02 46. • Te koop: heel wat Helleborus orientalis (roze) (tussen € 1 en € 5). Sint-Andries. 050 319132, [email protected]. • Ruil: buitenverblijf: wie heeft er ergens een buitenverblijf en wil met het onze af en toe eens ruilen. Vierves-sur-viroin (Couvin); één van de mooiste dorpjes van Wallonië (www.pbvw.be) Prachtige wandelingen in een unieke fauna en flora, aanrader voor bloemen- en vogelliefhebbers. 03 440 89 72, 0479 70 62 14, [email protected].

• Te koop: vakantiewoning in Lamswaarde (Zeeuws-Vlaanderen). Met grote living en 2 slaapkamers. In schuurtje: keuken en badkamer. Dubbel glas, verwarming op aardgas, ook voor permanente bewoning vergund. Met grote biomoestuin en boomgaard op 500m2. € 70.000, 03 230 79 03.

Seizoenen juni 2006/ 31

CONSUMENTENNIEUWTJES ZONNEBLOEMOLIE IN DE KEUKEN

Op de Duitse markt is één op drie van de verkochte tafeloliën afkomstig van zonnebloempitten. Het gros van die olie is een geraffineerd, smakeloos product dat nog geen euro per liter kost en meestal in grote plastic flessen wordt verkocht. Wie de olie wil proeven, koopt het best een biologische vierge of koud geperste versie. Zonnebloemolie gebruik je voor koude bereidingen of hoogstens voor even kort opwarmen. Voor het bakken of braden gebruik je het best olijf- of koolzaadolie. Dat is trouwens ook nodig voor een evenwichtige vetzuursamenstelling die met zonnebloemolie alleen niet wordt gehaald. Van de 20 door Öko-Test (ÖT) onderzochte oliën, waren er twee ondermaats: de Reddy-olie van Vandemoortele en de Bellasan van Aldi.

INSECTEN, HOE HOU JE ZE BUITEN?

• Motten: geef er een lap op Neen, niet letterlijk nemen die titel. Bij motten geldt als belangrijkste regel: schrik ze af zodat ze 32/ Seizoenen juni 2006

zich niet in je wollen truien of sokken gaan nestelen. En als je ze uiteindelijk toch moet vangen, gebruik je een lijmval met feromonen als lokstof – houd intussen de ramen dicht. De voornaamste afwerende stoffen zijn cederhout (blokjes om in de kast te leggen), zakjes met lavendelbloemen, patchoeliblaadjes, neemolie of een mengeling van diverse etherische oliën. Middeltjes om motten te doden bevatten allemaal werkzame stoffen zoals synthetische pyrethroïden die ook mensen duchtig op de zenuwen kunnen werken en dus af te raden zijn. Hoe dan ook is het aangeraden je kleerkasten en laden twee keer per jaar grondig te luchten en te reinigen. • Vliegen houden niet van blauw

De beste manier om vliegen buiten te houden zijn nog steeds de mechanische barrières: horren en vliegenmeppers! Blauw vinden ze niet aantrekkelijk. Ze herkennen daarin niets eetbaars. Vandaar de blauwe ramen en deuren in Griekenland. Wat je zeker moet vermijden als je de vliegen op

een afstand wil houden zijn: kippenmest, rottend vlees, gist en brood gedrenkt in bier of azijn. • Nog een zomerplaag: luizen Ze komen meestal voor bij (school)kinderen en bij de ene al gemakkelijker dan bij de andere. De klassieke manier van behandelen zonder gebruik van scheikundige producten, is een combinatie van regelmatig wassen – onder meer met azijnwater om de neten (luizeneieren) te doden – en het zorgvuldig uitkammen met de fijne luizenkam. Wie daar de tijd en/of het geduld niet voor heeft, dient noodgedwongen beroep te doen op straffere middelen en de neveneffecten erbij te nemen. Want ook de werking van de preventieve, afschrikkende producten die op de markt zijn zoals neemboomextract, kokos-, lavendel- of Ylang-Ylangolie, is verre van bewezen. NATUURLIJKE HAARKLEUREN

Vroegere tests hebben al voldoende bewezen dat synthetische haarkleurmiddelen zo goed als allemaal kankerverwekkende of irriterende stoffen bevatten. Mensen die het niet zo erg vinden dat de kleurkeuze wat beperkter is en dat de gekozen kleur niet zolang behouden blijft, kiezen dan ook liever voor natuurlijke kleurstoffen zoals henna, walnoot, rode biet, koffie of kurkuma. Een vergelijkende test van ÖT bevestigt dat dit een goede keuze is, althans voor de henna in poedervorm, en voor merken als Logona en Sante die in natuur-

voedingswinkels worden verkocht. Vielen door de mand: de Henna Plus Long Lasting, de Henné Color van Sipa en de reformmerken Börlind en Schoenenberger omwille van de aanwezigheid van aromatische aminen, PEG-emulgatoren en/of organische halogeenverbindingen. NANOTECH PRODUCT TERUGGEROEPEN

In Duitsland werd eind maart een badkamerreiniger met de naam Magic Nano van de markt gehaald nadat op één week tijd 77 gebruikers ernstige ademhalingsproblemen hadden gekregen. Zes mensen zijn zelfs gehospitaliseerd omwille van water in de longen. Gelukkig namen de symptomen bij de meeste zieken na achttien uur af. Intussen is nog niet duidelijk of er wel degelijk nanomateriaal gebruikt is, of dat het product een dergelijke naam heeft gekregen omdat het er zo hightech uitziet. Nanotechnologie-onderzoekers zijn in elk geval bezorgd over een mogelijke smet op het imago van nanotechnologie, omdat consumenten verwachten dat deze revolutionaire techniek is ontwikkeld om mensen te genezen, niet om ze ziek te maken. BIOLOGISCHE MELK, DRIE MAAL

• De huidige overproductie van biologische melk in Denemarken zal voor een groot deel worden weggewerkt via een groot contract met de Duitse discounter Lidl voor de afname van volle melk en boter. • In Amerika is de Organic Consumers Association (OCA) een grote campagne begonnen om het ministerie van Landbouw te dwingen de reglementering voor biologische productie aan te scherpen. Momenteel kopen de twee grootste leveranciers van biologische melk de melk aan bij melkveebedrijven waar de koeien amper buiten mogen grazen. De OCA vindt het onaanvaardbaar dat 65% van de biologische melk op die manier Seizoenen juni 2006/ 33

wordt geproduceerd. • Net nu is ook Danone heel erg geïnteresseerd in Amerikaanse zuivel, meer bepaald in biologische yoghurts die worden vervaardigd door een Amerikaanse dochteronderneming, Stonyfield Farm. Hopelijk staat daar een bord langs de weg: “opgelet voor overstekende kudden”.

ZONDER BATTERIJEN

REGENWATER CADEAU!

Niets is zo leuk als spelen met water op een zonnige zomerdag. Regenwater kan je opslaan in een grote regenton. Behalve voor waterspelletjes kan je het natuurlijk ook gebruiken om je bloembakken te begieten. Of je kan het regenwater ook afleiden naar een vijvertje of moeraszone in de tuin. Er bestaat een heel handige klep die je op je regenpijp kan monteren. Je zet die klep open als je water wil aftakken voor je regenton of je vijvertje. Is je ton vol of de grond verzadigd, sluit je de klep en wordt het regenwater naar het riool geleid. Vraag aan je lokale sanitairhandelaar of hij je aan zo’n regenpijpklep kan helpen. Weet je niet waar je terecht kan, neem dan contact op met de firma Nicoll, zij zullen je het adres doorgeven van een verdeelpunt bij jou in de buurt (04 248 89 40).

Ga je deze zomer kamperen en zoek je nog een ecologische manier om ’s avonds je tent te verlichten? Dan is de No Battery Flash Light misschien een goede oplossing. Met deze zaklamp heb je geen batterijen meer nodig. Een half minuutje aan de hendel draaien is goed voor 20 minuten licht. Als je tevreden bent met een zwak lichtje, zelfs bijna een uur! Bovendien kan je hiermee ook de meeste types van gsm’s opladen. Ideaal dus voor mensen die voor langere tijd de natuur intrekken maar niet zonder licht of telefonisch contact willen zitten. Prijs: € 15,95. Meer info en verdelers in België en Nederland: www.rubytec.nl. Evelyne Fiers, Luk Naets & Heleen Smeyers Bronnen: Öko-Test, Washington Post, Ekoland, OCA, Biotheek Netknipsels

Met de regenklep heb je de keuze: vang je regenwater op in de regenton of de vijver of laat je het in het riool lopen. 34/ Seizoenen juni 2006

ECOGARANTIE OOK OP WAS- EN REINIGINGSMIDDELEN Producenten van milieuvriendelijke wasmiddelen kunnen zich sinds vorig jaar laten certificeren volgens het Ecogarantielastenboek. Het Duitse Sonett, een ecologische pionier die al 35 jaar bestaat, mag als eerste op haar zonnige verpakkingen het Ecogarantielabel aanbrengen. Een mooie troef voor natuurvoedingswinkeliers om Sonett aan te prijzen bij de klanten, maar lukt het ook? Robert Hendriks, de Nederlandse invoerder van het Sonett-gamma: “Het loopt zeker nog geen storm, maar dat heeft ook te maken met het feit dat de nieuwe verpakkingen nog niet overal aanwezig zijn.” - En met een lastenboek dat wel héél technisch is. Robert Hendriks: “De huidige wasmiddelentechnologie is zo doorgedreven dat zelfs een ecologisch alternatief heel wat aspecten vertoont die moeten worden beschreven en waarover men nog flink kan discussiëren. Het Ecogarantielastenboek is ook een eerste aanzet die nog vrij breed is en die bijvoorbeeld een beperkt aantal petrochemische ingrediënten toelaat onder de vorm van halffabrikaat voor verdere verwerking, tot er in de toekomst voldoende betere alternatieven beschikbaar zijn.” - Maar die je daarom niet moèt gebruiken, zoals Sonett zelfs geen (natuurlijke) enzymen inzet. Robert Hendriks: “Een ecologisch wasmiddel mag volgens ons nog veel strikter zijn. We laten het Sonett-gamma in Duitsland trouwens testen door het onafhankelijk instituut PreCert, volgens de strenge normen die wij onze producten opleggen. Zo vinden wij het belangrijk

om zeep te kunnen maken op basis van biologische oliën en om zoveel mogelijk biologische etherische oliën te gebruiken als natuurlijke geurtjes. Maar Ecogarantie blijft een heel belangrijk en vooral duidelijk label waar meerdere producenten aan zouden kunnen voldoen.” - Toch gek dat ecologische wasmiddelen zo traag doorbreken ondanks het feit dat ze, per wasbeurt gerekend, niet echt duurder zijn dan het gemiddeld klassiek product? Robert Hendriks: “ Tja, daar dienen dus die enorme reclamecampagnes van Henkel, Procter&Gamble of Unilever voor: om ons zo te brainwashen dat we niet meer kunnen overschakelen. Zo gewoon zijn we geworden aan de synthetische geurtjes, de verblindende witmakers en de agressieve vlekkenvreters.” Luk Naets ECOGARANTIE, DE HOOFDLIJNEN

• geen petrochemische ingrediënten met uitzondering van een beperkte lijst van bepaalde halffabrikaten; • geen genetisch gewijzigde organismen, ook niet bij de aanmaak van enzymen; • een positieve lijst van toegelaten fysische en chemische productieprocessen; • een minimale, recycleerbare of herbruikbare verpakking; • strikte milieucriteria door minimale dosering van actieve bestanddelen met een lage toxiciteit en een optimale afbreekbaarheid, te bewijzen aan de hand van gestandaardiseerde tests; • huidvriendelijk; • volledige etikettering; • onafhankelijke controle en certificering. Seizoenen juni 2006/ 35

VIS BIJ BEETJES: VISWEETJES Slecht nieuws over vis en de visindustrie. Het lijkt maar niet te stoppen. Hier verzamelen we nog enkele weetjes. Het goede nieuwes voor de consument is dat je zelf ook iets kan doen. Je kan ervoor kiezen om alleen goede vis te eten. Dat is vis die zonder veel schade aan de natuur wordt gevangen of gekweekt. � In Engeland heeft Greenpeace een campagne gelanceerd om bedreigde vissoorten uit de rekken van de supermarkten te krijgen. Een eerste onderzoek heeft aan het licht gebracht dat in de verschillende supermarktketens vier tot dertien bedreigde vissoorten worden aangeboden. De actie kende een eerste succes: de ASDA-keten heeft beloofd haar aankooppolitiek bij te sturen en onmiddellijk vier (van de dertien) soorten te schrappen. � In de VS hebben wetenschappers stalen van ingevroren gekookte garnalen onderzocht, afkomstig uit vier verschillende landen. Doel van het onderzoek was de mogelijke aanwezigheid van bacteriën te ontdekken die resistent zijn geworden voor antibiotica die tijdens de kweek worden gebruikt. Dit bleek het geval bij zo’n 42% van de 1500 gevonden bacteriële kolonies, waaronder de voor de mens potentieel gevaarlijke E coli, Enterococcus, Salmonella, Shigella flexneri, Staphylococcus en Vibrio. Aangezien de gebruiksaanwijzing enkel voorschrijft de garnalen eenvoudigweg te ontdooien voor gebruik, wordt de verbruiker direct blootgesteld aan de resistente bacteriën. 36/ Seizoenen juni 2006

� Op de UNESCO-conferentie over Oceanen, Kusten en Eilanden met deelnemers van 78 landen in januari dit jaar is duidelijk geworden dat 75% van de visbestanden wereldwijd bedreigd zijn door overbevissing en illegale visserij. Omdat vooral ontwikkelingslanden niet in staat zijn zelf een duurzame aanpak op te zetten, is een geïntegreerde tactiek nodig en moet het visserijprobleem hoog op de internationale agenda blijven staan. � De Europese commissie heeft in maart dit jaar een aantal krijtlijnen uitgezet om tot een economisch rendabelere visvangst te komen. Op korte termijn betekent dit onder meer dat oude motoren moeten worden vervangen door minder krachtige en energie-efficiëntere modellen. Op langere termijn zullen quota worden aangescherpt en piraterij worden beperkt. � In april jl. heeft Greenpeace nog getracht de druk op de Europese commissie op te voeren door vier piratenschepen in de Duitse haven van Rostock te blokkeren. De schepen worden door de eigenaars regelmatig met een andere naam bedacht en ingeschreven in wisselende welbekende zeevaartlanden als Georgië of andere Oost-Europese landen. Zij vissen vooral de (nog) rijke wateren voor de kust van West-Afrika leeg. � In de Stille Oceaan worden nu nog elk jaar 4,4 miljoen dieren zoals haaien, albatrossen en zeeschildpadden gevangen of gedood als ‘ongewilde bijvangst’ van het vissen met lange lijnen op onder meer tonijn. Toch besliste de

Wereldbank in de herfst dat deze vorm van visserij best nog een investering van enkele miljoenen dollars waard is en dat een milieu-effect-rapport niet nodig is. � Voor de kweek van tonijn in de Middellandse Zee worden massaal kleine visjes uit de Baltische zee of van de Westkust van Afrika aangevoerd. Het WWF klaagt deze praktijken aan omdat zo vreemde ziekten kunnen worden overgebracht die het zeeleven in de Middellandse Zee wel eens helemaal zouden gaan bedreigen. De jaarlijkse aanvoer van liefst 225.000 ton vismeel kan men niet afdoen als kattenpis, vindt het WWF. � Ook BirdLife International trekt aan de alarmbel. In heel wat visvijvers worden uitwerpselen van kippen en andere vogels gebruikt als voer voor de viskweek. Puur theoretisch is het mogelijk dat het vogelgriepvirus zo via gekweekte vissen tot bij de consument kan worden verspreid. Een beetje naar analogie met het risico voor de ziekte van Creuzfeldt-Jakob bij mensen die vlees eten van runderen die slachtafval in hun voer kregen. � De Britse marinebioloog Nicholas Polunin is een nieuwe stem die pleit voor het afbakenen van zeereservaten zo groot als bijvoorbeeld Wales waar vissen als kabeljauw enkele tientallen jaren met rust worden gelaten in de goede hoop dat het visbestand zich zo gaat herstellen. De reservaten moeten volgens Polunin het dringendst in de Noordzee worden voorzien. � De juiste vis én de precieze herkomst te weten komen, blijft een hacheSeizoenen juni 2006/ 37

lijke onderneming en niet alleen in een restaurant. Test-Aankoop publiceerde in maart een onderzoek naar de etikettering van visproducten: liefst 90% van de stalen was onvoldoende geëtiketteerd en bevatte geen aanduiding van herkomst en/of productiewijze. GOED NIEUWS

� In Vlaanderen heeft de coöperatieve Veeakker een aanbod aan vissoorten in haar pakket opgenomen volgens de betere quoteringen van de Nederlandse Goede visgids (zie p. 39). Bestellingen worden ongeveer twee keer per maand geleverd onder meer via de Bioshopwinkels. Prijslijst en bestelformulier zijn aan te vragen: 016 63 99 90. � Typisch Hollands, zou men kunnen zeggen: de harder (ook wel witte zalm genoemd) uit de Waddenzee is vooral populair in… Franse toprestaurants! Los van deze amusante vaststelling is er ook duurzaam goed nieuws: de harder wordt nu gevangen volgens strikte richtlijnen van de Waddenvereniging bij Terschelling en onder het keurmerk Waddengoud op de markt gebracht onde rmeer via natuurvoedingswinkels. In de toekomst mogen we nog Waddengoud verwachten onder de vorm van milieuvriendelijk gevangen kokkels, mosselen, zeebaars en garnalen. � Gratis visboek! Op www.forum forthefuture.org.uk kan je het boek Fishing for Good van Jonathon Porritt (in het Engels) gratis downloaden. Vooral interessant als je meer wil weten over het MSC-label en het engagement van Unilever. 38/ Seizoenen juni 2006

� In de Quick-fastfoodrestaurants in Vlaanderen kiezen achttien klanten op de honderd voor een visburger. Dat is beduidend hoger dan de 2 tot 3% in andere landen. Voldoende reden voor Quick om te kiezen voor vis met het MSC-label. Daarvoor is de traditionele kabeljauw vervangen door NieuwZeelandse hoki. VISWEETJES - VIRTUEEL

Volgende websites zijn mooi, informatief en/of overweldigend, en ze bevatten heel wat extra weetjes voor de visfanaten onder onze lezers: • www.blueoceaninstitute.org met zeevoedingsgids; • www.fao.org over àlle voedsel in de wereld, en dus ook over vis; • www.fishbase.org ongelooflijke database van zo’n 28500 soorten vis, met keuze uit een dozijn talen, waaronder het Chinees en… het Nederlands; • www.mbayaq.org website van het Monterey Bay Aquarium. Luk Naets Bronnen: Vilt-nieuwsbrief, Test-Aankoop, Food Magazine, E-zine Milieu, Milieudefensie, Green Futures, De Morgen, ASECO bericht, Sea Turtle Restoration Project, Greenpeace nieuwsbrief Foto: uit Fishing for good, Unilever.

GOEDE VIS

Voor wie besloten heeft voortaan minder vis te zullen eten en deze vooral zorgvuldig te kiezen, is er in het Nederlands taalgebied de uitstekende Viswijzer van Stichting Noordzee. Hier worden de vissen in drie categorieën ingedeeld: • Prima vis: niet overbevist, zorgvuldig gekweekt en weinig schade aan de natuur. • Twijfelachtig: problemen met kweek of visserij. • Liever niet: kies voor een alternatief. Deze handige koopgids (zie ook hieronder) vind je op www.goedevis.nl. Hij steekt ook als een soort bladwijzer in het boek De goede visgids. Vis eten met een goed geweten (ISBN 90.6097.650.9).

Seizoenen juni 2006/ 39 �����������������������

BIO OP VAKANTIE IN EUROPA! JA, MAAR WAAR?

Ook op vakantie eet je graag bio. Foto Heleen Smeyers

Waar vind ik een biowinkel in de buurt van mijn camping in de Ardèche? Zit er een biomarkt verborgen in de valleien van de Sierra Nevada? Zijn er veel biowijnboeren in Toscane? Dat zijn zo enkele van de vragen die we in de aanloop van de grote vakantie bij Velt te horen krijgen. Aan de hand van de wereldwijde adressengids van Ifoam (Internationale federatie voor de biologische landbouw) vinden we meestal snel een of andere website waar de bioverkooppunten netjes staan geklasseerd. Voor jouw (en voor ons) gemak zetten we een aantal populaire vakantielanden op een rijtje. Als voorbereiding voor de vakantie surf je het best even naar het opgegeven webadres van het land of de regio. Wie thuis geen internetverbinding heeft, kan daarvoor ook terecht in de plaatselijke bibliotheek.

• België (Vlaanderen): www.biodichtbijhuis.be. • België (Wallonië): ga naar www.bioforum.be en klik de (wat saaiere) Franse versie aan. • Denemarken: op www.okologi.dk kan je bij een kaartje de Deense versie van biodichtbijhuis aanklikken: ‘okologisk stalddorssalg’. Wij kennen geen Deens, maar we doen een gokje met deze vrije vertaling: ecologische staldeurverkoop. • Duitsland: Twee websites, zowel www.n-bnn.de als www.demeter.de, bieden heel wat adressen, de eerste vooral van winkels, de tweede van boeren, bakkers, imkers en slagers. • Finland: zeer mooie website www.luomu-liitto.fi, maar volledig in het… Fins. Als je ‘karjatori’ aanklikt, krijg je tekst onder een hoofding met een foto van een kalf en van een varken, maar niets dat op een adres lijkt. Geen thuisverkopende veeboeren? Op www.organic-finland.com lezen we dat bio in Finland een marktaandeel heeft van 1,5% en dat de meeste bioproducten via de grootwarenhuizen worden verkocht. We zijn dan maar gestopt met zoeken. • Frankrijk: via www.biocoop.fr vind je massa’s verkooppunten over heel het land. Voor de

40/ Seizoenen juni 2006

boeren met thuisverkoop of op de markt loop je het best een lokaal toeristisch bureau binnen. Daar kan je meestal een regionale brochure krijgen met de boeren – bio en niet-bio – die direct aan de consument verkopen, soms zelfs folders met enkel bioboeren. • Groot-Brittannië: mooi verzorgde en boeiende website van de Soil Association (www.soilassociation.org) en een aparte site met adressen van verkooppunten www.whyorganic.org. Bezoekers moeten zich (gratis) registreren. • Ierland: op www.irishorganic.ie krijg je de indruk dat de Ierse bioboeren hun totale oogst zo snel mogelijk willen exporteren (om nadien naar de pub te trekken). Amper info over directe verkoop of adressen van winkels, wel een leuk lijstje met biologische pensions. • Italië: heel veel te vinden via www.aiab.it. Kennis van enkele woorden Italiaans is aangewezen zoals mercatini (marktjes), aziende vendita diretta (boeren met thuisverkoop) en biofattorie didattiche (bioboerderijen die door schoolkinderen bezocht kunnen worden). • Luxemburg: alleen al voor het grappige Luxemburgs taaltje is een bezoek aan www.demeter.lu een aanrader, maar zoveel biodynamische boeren zijn er nu ook weer niet in Lëtzebuerg. Meer adressen zijn te vinden op www.biog.lu en de website van een biologische supermarktketen: www.naturata.lu. • Nederland: klik op www.biologica.nl het vakje met ‘EKOgids’ aan.

www.oikos.no, maar niets concreets op gevonden. Maar ineens doorreizen naar de Finse varkens? • Oostenrijk: klik op www.demeter.at gewoon Produkte aan, en vervolgens de provincie, zoals bij onze biodichtbijhuis.be. Poepsimpel. • Portugal: mooie website (www.agrobio.pt) met voor de hand liggende ‘guia para consumidores’ die je vervolgens naar de ‘pontos de venda’ brengt, om daar dan vast te lopen… Die zuiderlingen, typisch! • Spanje: op www.vidasana.org vind je moeiteloos de lijst met biologische restaurants en een lijst met consumentencoöperatieven, maar winkels? Nope! Siesta zeker? Typisch Spaans! • Zweden: mooie websites van www.ekolantbruk.se (van de bioboeren) en www.krav.se (biolabel en controle), met zelfs de mogelijkheid om voor de Engelse of de Spaanse versie te kiezen, maar als je iets wil zoeken, kom je opnieuw in een Zweeds kluwen terecht. Reis dus maar verder naar Finland… • Zwitserland: supereenvoudig via www.demeter.ch en dan verder via ‘Verkaufsstellen’ en ‘Konsumenten’. Zwitserse precisie waar de Skandinaven nog een puntje kunnen aan zuigen … Ziezo. We wensen jullie in elk geval een prettige vakantie. Laat vooral niet na ons te informeren over mogelijke andere nuttige bioreistips zodat wij volgend jaar nog meer info kunnen geven. Goede reis en behouden thuiskomst! Luk Naets

• Noorwegen: twee veelbelovende websites, www.debio.no en Seizoenen juni 2006/ 41

ZOMERKOKEN SLAATJE MET KRIELAARDAPPELTJES EN BOONTJES

Dit is een eenvoudig gerechtje van bijna uitsluitend ingrediënten die je in de tuin kan vinden. Het smaakt – als je het rustig de tijd geeft – enorm naar zomer in Italië dankzij de rozemarijn. Ik vind dit ook een prima gerecht omdat het ingrediënten gebruikt die anders toch voor de veldmuizen zijn. Voor 4 personen: 1/2 kg aardappeltjes, de kleinste, die niet de moeite zijn om te schillen - 1/2 kg versgeplukte boontjes - 3 gemiddelde uien - 2 pijpuitjes - 1 teentje look - 1 takje rozemarijn - 1 klein bosje bieslook - olijfolie, peper en zout Was de boontjes en ontdoe ze van het steeltje. Leg ze in licht gezouten, kokend water gedurende 3’. Zo zijn ze straks na het stoven nog al dente. Schrik ze onmiddellijk in koud water, dan blijven ze mooi groen en worden ze niet plat. Was de aardappeltjes grondig in ruim water en kook ze in licht gezouten water. Let op, jonge kleine aardappeltjes zijn zeer snel gaar. Controleer ze regelmatig. Giet het water af en hou ze warm. Snipper de ui en snij de pijpui in fijne 42/ Seizoenen juni 2006

schijfjes. Fruit de ui in warme olijfolie en voeg van bij het begin de rozemarijn toe. Harde kruiden hebben even de tijd nodig om hun smaak aan een gerecht te geven. Laat 15’ op een zacht vuurtje fruiten. Voeg daarna de look en de pijpui toe. Laat nog even stoven. Voeg de krielaardappeltjes en de boontjes toe. Zorg ervoor dat ze kunnen opwarmen en let erop dat de smaken kunnen vermengen maar dat het geheel niet te fel begint te bakken want dan krijg je een soort slappe prut. Voeg tenslotte gesnipperde bieslook toe en kruid met peper en zout naar wens. PESTO VAN RUCOLA

Als ik een recept voor pesto boven halen, dan valt bij een verbazingwekkend aantal mensen de mond open. “Pesto? Zelf maken?” Alles wordt ergens wel door iemand zelf gemaakt, denk ik dan. Al is het misschien in fabrieken in uiterst grote hoeveelheden met geavanceerde machines. Maar alles wordt ergens gemaakt … Pesto dus, die oeroude Italiaanse oliesaus voor op de pasta of bruscetta. De basis is olijfolie, oude kaas, geroosterde pijnboompitten en basilicum. Die laatste vervang ik hier door rucola. Je kan ook andere wijzigingen aanbren-

gen natuurlijk. De pijnboompitten vervangen door cashewnoten bijvoorbeeld. Of een andere kaas gebruiken. Voor 4 personen: 50 g oude italiaanse kaas (parmezaan, grana padano, pecorino…) - 50 g pijnboompitten - een dik handvol jonge rucolablaadjes (oude blaadjes geven draden in de pesto) - extra vierge olijfolie - peper en zout naar smaak Verwarm een pan en rooster de pijnboompitten tot ze een goudbruin zijn. Zorg ervoor dat ze niet aanbranden want dan zijn ze om weg te gooien. Laat de pijnboompitten achteraf afkoelen, anders smelt straks de kaas en heb je een klomp waarmee niets meer aan te vangen is. Rasp de kaas – een stukje van een blok die er al een tijdje ligt is prima. Was de rucola grondig en knijp deze goed uit. Doe de kaas en de noten in een keukenrobot en mix flink tot je een korrelige massa hebt. Voeg de rucola er aan toe. Je zal merken dat alles nu een pak vlotter ronddraait. Mix tot een dikke pap en voeg de olie toe tot je een dikke vloeibare saus hebt. Werk af met zout en peper van de molen. WORTELTJES MET HONING EN VENKELZAAD

Wortelen zijn – met een goede planning en bewaartechnieken zoals inkuilen – ongeveer het hele jaar uit je eigen tuin te eten. Venkelzaad is er enkel in de zomer en herfst maar je kan het perfect drogen en bewaren zodat je dit gerecht eigenlijk het hele jaar lang kan klaarmaken.

Rucola, lekker in pesto als vervanger van basilicum. Voor 4 personen: 800 g wortelen - een ui of wat pijpui echte boter - venkelzaad - peper en zout Snij de ui fijn en stoof deze op een laag vuurtje in wat boter gaar. Schil of schraap de wortelen en snij ze naar believen in blokjes, frietjes, balkjes, driehoekjes… Voeg ze toe aan de ui en stoof ze gaar, ook op een zacht vuurtje. Voeg op het einde wat venkelzaad en peper en zout toe. Eventueel kan je nog wat honing toevoegen of, als je het wenst, wat suiker zodat de worteltjes een beetje glaceren maar hierdoor ben je wel een groot deel van de eigenlijke smaak van de worteltjes kwijt. Heb je hele jonge worteltjes? Kook ze even met schil gedurende enkele minuten. Haal ze uit het water en haal de schil eraf door de wortel met de ene hand bovenaan vast te houden en met de andere hand met alle vingers lichtjes knijpend van boven naar onder langs de wortel te ritsen.

Seizoenen juni 2006/ 43

MANNEN, HAAL JE (VELT-) SCHORT BOVEN. WE GAAN BARBECUEN! Barbecuen is populair bij ons en overal ter wereld worden vlees, vis en groenten op houtskool geroosterd. Ook wij kunnen een barbecue waarderen, maar dan liefst met minder vlees en meer groenten. Barbecuen, grillen of roosteren is het bereiden van voedsel boven een directe hittebron. Voor de barbecue wordt voornamelijk gloeiende houtskool gebruikt. Door de hoge temperatuur schroeien (vrucht-)vlees en vis dicht. Als dat op de juiste manier gebeurt, verliest het voedsel binnenin weinig vocht en voedingsstoffen. Aan de buitenkant krijg je een knapperige, krokante korst door de plotse hoge temperatuur van om en bij de 200°C. Geroosterde groenten en vlees hebben een typische rokerige smaak en geur. Gegrild voedsel dien je meteen op te eten, anders gaat de kwaliteit achteruit. CARNIVOREN OP DE GRILL

Of barbecuen enkel voor de carnivoren onder ons is? Een barbecue zonder frisse sla en gegrilde groenten en sausjes kan je bezwaarlijk een barbecue noemen. Andersom, barbecuen zonder vlees, blijft barbecuen en is een trend die steeds meer aanhang krijgt. Dat stelden onderzoekers aan de universiteit van Freiburg (D) vast in een sociologisch grillonderzoek. MARINADES

Marinades geven een extra toets aan het te roosteren eten. Ga uit van droog 44/ Seizoenen juni 2006

voedsel en maak een marinade uit olie – om de smaakstoffen beter op te lossen en om te voorkomen dat het voedsel aan het rooster kleeft. Voeg aan de marinade een zuur toe, bijvoorbeeld citroensap, als je het voedsel malser en zachter wil maken. VLEES EN GROENTEN: BIOLOGISCH

Wil je een stukje vlees dat niet behandeld is met nitriet, dan kies je het best voor biologisch vlees. Zo vermijd je dat er kankerverwekkende nitrosamines worden gevormd. Biologische groenten zijn geteeld zonder het gebruik van kunstmeststof. Daardoor bevatten ze minder nitraat. Nitraat is op zich niet gevaarlijk, maar wordt het wel als het wordt omgezet in nitriet. GOEDE VIS

Vis kan natuurlijk ook op de barbecue. Je kiest bij voorkeur voor niet-bedreigde vissoorten. Een overzicht hiervan vind je op p. 39. SLOWFOOD IN EEN ECOLOGISCH KADER

Fastfood wordt vaak gegrild. Denk maar aan worst, hamburgers en kebabs. Barbecuen werkt anders: de ervaring van het buiten koken, van de voorbereidingen die je treft om tot een geslaagd barbecuefeest te komen, is voor de barbecuefreak simpel genieten. Het verorberen van de maaltijd in een ecologische omgeving maakt het genot compleet.

Het doet je de tijd nemen om rond te kijken in je ecologische siertuin en om van de groenten die je net oogstte een feestmaaltijd te maken. LEKKER INGEPAKT

Het gebruik van aluminiumfolie bij een barbecue lijkt voor sommigen onvermijdelijk. Denk maar aan aardappeltjes in aluminiumfolie of papillotten van vis. Toch kan het ook anders. Je kan metalen, herbruikbare schalen – al dan niet met gaatjes – gebruiken. Jaarlijks worden er nieuwe accessoires aangeboden. Er bestaan bijvoorbeeld barbecuewoks om je groenten op houtskool te roerbakken. En voor wie toch niet zonder kan: er bestaat nu ook gerecycleerd aluminiumfolie van If you care (www.ifyoucare.com). HERBIVOREN GESPIETST

Nagenoeg alle groenten kunnen op de barbecue. Groenten met een zachte structuur en een hoog vochtgehalte zoals tomaten, uien en aubergines gaan goed op de rooster. Je maakt de groenten schoon. Grotere groenten leg je geolied op de rooster of je snijdt ze in gelijke stukken, rijgt ze aan een spies of bakt ze in een metalen schaal. Groenten met een harde structuur (rode biet, maïskolf, asperges…) gaan ook. Je moet ze eerst blancheren. Hieronder vind je enkele suggesties. Gebruik seizoensgroenten voor je barbecue. Je kan het best experimenteren met de groenten die je nu vers uit de tuin haalten of voor een goede prijs kan kopen.

ENKELE SUGGESTIES

• AARDAPPEL 1e manier: gewassen, ongeschilde aardappelen prik je een aantal keer in met een vork. Verpak ze met wat boter in aluminiumfolie. 2e manier: de vooraf gekookte aardappelen worden overlangs doorgesneden. Met snijvlak naar beneden even op de rooster tot het goudkleurig is. • AUBERGINE Snij de aubergine overlangs doormidden, snij het snijvlak in en bestrijk het met olie en kruiden (met komijn bijvoorbeeld). Leg de aubergines met het snijvlak naar boven 10 tot 15 minuten op de grill leggen (bruin korstje). Keer alles om en laat nu het snijvlak goudgeel laten worden. Je hebt nu zacht vruchtvlees dat je met knoflook en andere kruiden kan mixen tot een smakelijke groentepaté. Je kan de aubergine ook uitlepelen.

Seizoenen juni 2006/ 45

UITKIJKEN VOOR ZWARTGEBLAKERD VOEDSEL

Als je voedsel boven houtskool roostert, kunnen kankerverwekkende stoffen ontstaan. Aminozuren breken af en er worden polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) gevormd. Dat gebeurt als je voedsel laat aanbranden en bij bakken op een temperatuur boven de 200°C. Aangebrande stukken voedsel verwijder je. Maar vermijden is natuurlijk nog beter. Hou rekening met het volgende: • Afdruipend vet geeft aanleiding tot de vorming van PAK’s. Door opstijgende rook komen ze terecht op het voedsel. • Vermijd contact van het voedsel met de vlammen en hou de rooster op ruime afstand (minimum 10 cm) van de warmtebron. Hoe groter/dikker de stukken, hoe groter de afstand. • De staafjes van het rooster mogen niet te ver uit elkaar staan (1,5-2 cm) zodat het voedsel er niet kan doorhangen. • Vooral vette vlees- en vissoorten zijn gevoelig voor PAK’s. Neem vetarm voedsel en smeer in met een weinig olie. Gebruik geen gerookt vlees. • Eet geen verbrand voedsel en prik tijdens het roosteren niet in de stukken. • Zorg dat de grill de gewenste temperatuur heeft als je met het bakken begint. Je ziet het aan de houtskool: die is dan bedekt met een laagje witte as. • Gebruik alleen houtskool dat geschikt is voor barbecuen; kijk dat na op de verpakking. • Gebruik enkel krant, aanmaakblokjes, of -pasta om het vuur aan te maken. • Gebruik metalen spiesen. Ze geleiden de warmte goed naar binnen en zorgen voor snel en gelijkmatig garen.

Zin om aan de slag te gaan? In Heerlijk Vegetarisch barbecuen van Mary Gwynn (Deltas) vind je nog meer tips en meer dan 70 heerlijke recepten. 46/ Seizoenen juni 2006

• TOMATEN Er zijn veel variaties mogelijk: kerstomaatjes op een spies, pruimtomaatjes in aluminiumfolie met wat kruiden... Tomaten kunnen ook naakt op de rooster. Van zodra de schil loskomt, moet de tomaat eraf, ontvellen en genieten van een heerlijke groentegerechtje. • PAPRIKA Paprika kan je op dezelfde manier als tomaat roosteren. Na het ontvellen kan je de paprika verwerken in een slaatje of zo eten. • UIEN EN PREI Prei kan je zo op de rooster leggen na het blancheren. Uien kan je in een schaal op een matig vuur gaar roosteren. • FRUIT Nu je het vuur toch hebt aangewakkerd, kan je het evengoed gebruiken voor een fruitdessert. Een banaan kan er zo op tot de schil zwart ziet. De inhoud kan je eten met wat geklopte room of wat ijs. Ook geroosterde vijgen en perziken zijn heel lekker in combinatie met een schepje ijs. • GRANEN Van graanproducten maak je eerst een deeg. Het deeg vorm je in gelijke delen zoals bijvoorbeeld schijfjes polenta of griesmeel. Die vet je licht in en vervolgens gril je ze. Je kan het deeg mengen met olijven en gedroogde tomaat en provençaalse kruiden voor een pittige hap. Het kan ook sneller als je doorgesneden pittabroodjes of sneetjes brood laat roosteren.

DUURZAAM MET SMAAK Elke stellen we op onze website een seizoensgroente centraal. In maart was dat pastinaak en in april stonden rooden witloof in de kijker. Telkens is er ook een receptenwedstrijd waarbij amateurkoks ons hun favoriete recepten met die groente bezorgen. PASTINAAK

Liefst 22 koks dienden hun pastinaak recept in voor de maand maart: een zeer verscheiden menu met pastinaak in veel combinaties. Het oordeel van de jury weerspiegelt perfect de soms verrassende mogelijkheden die pastinaak biedt, maar één recept sprong er bij elk van de juryleden uit als lekker, origineel, ecologisch: de pittige pastinaakmaaltijdsoep van Jo Van Ostaeyen. PITTIGE PASTINAAK(MAALTIJD)SOEP 1 ui - 1 eetl. olijfolie - 3 eetl. bieslook 450 g pastinaak - 1 blik kokosmelk (+/- 350 ml) - 1 l groentebouillon100 g dunne (rijst)pasta - 1 venkel - 1 prei - 1 k.l. kurkuma - 1 k.l. kerriepoeder 1 rood pepertje (zeer fijn gesnipperd) 250 g tofu in blokjes gesneden en besprenkeld met sojasaus (tamari of shoyu) Fruit de fijngesnipperde ui in de olie. Voeg de geschilde en in dobbelstenen gesneden pastinaak en fijngesneden venkel toe. Voeg de bouillon toe en laat 10’ koken met deksel. Voeg de kokosmelk en de kruiden toe. Voeg de pasta toe en de fijngesneden prei en laat nog 5’ sudderen. Voeg de blokjes tofu toe en laat nog enkele minuten doorkoken. Bestrooi

elke portie met een weinig bieslook. Dien op met bruine crackers. WITLOOF - ROODLOF

Misschien was iedereen al wat uitgekeken op witloof en het roodlof nog niet voldoende gekend of te weinig beschikbaar. Feit is dat er slechts zes uitzendingen tijdig zijn ingediend. Gelukkig zijn alle recepten lekker creatief. Deze keer hebben we een winnares uit Nederland: Lisette Bossert uit Den Bosch met haar: WILOOFTAART MET BLAUWE KAAS EN ABRIKOZEN

voor het deeg: 250 g bloem - 1 k.l. zout - 7 g gedroogde gist - 2 eetl. olijfolie - 150 ml lauw water - 6 blaadjes salie (fijngesneden) - 15 zwarte olijven in dunne plakjes voor de vulling: 2 eetl. olijfolie - 7 gedroogde abrikozen in dunne reepjes - 500 g witloof - 150 g (Brabantse) blauwschimmelkaas (in blokjes) - 1 dl room - 3 eieren - versgemalen peper en zout voor de salade: raapstelen - hazelnoten olijfolie - appelazijn - appeldiksap - peper en zout Doe bloem, zout en gist in een kom en meng. Maak een kuiltje in het midden. Giet olie en water in het kuiltje en meng geleidelijk met de bloem. Het deeg moet buigzaam en glad zijn. Kneed het deeg zo’n 10’ tot het glad en elastisch is. Voeg zo nodig bloem of water toe. Doe het deeg in een schone kom, dek Seizoenen juni 2006/ 47

STUUR ONS JE RECEPT EN WIN!

Voor de receptenwedstrijd kijken we uit naar recepten met asperges (juni), aardappelen (juli) en tomaten (augustus). Elke maand verloten we een publicatie van Velt naar keuze tussen àlle inzendingen. Maandelijks publiceren we de drie beste recepten op de website. De allerbeste per maand komt in aanmerking voor één van de drie prijzen: van een lekker etentje uit voor twee tot een biologisch feestpakket om een feestje te bouwen met je vrienden. Meer info vind je op onze website: www.velt.be/duurzaammetsmaak of stuur je recept naar Receptenwedstrijd, Velt, Uitbreidingsstraat 392 C, 2600 Berchem.

af en laat ongeveer 1 uur rijzen. Maak intussen de vulling. Snijd het witloof in de lengte doormidden, verwijder de harde kern en snijd de bladeren in de lengte in repen van zo’n 2 cm breed. Verhit de olijfolie in een ruime pan met dikke bodem en bak de stukjes abrikoos hierin. Voeg het witloof toe en bak deze zachtjes mee met de abrikozen. Het witloof mag iets slinken maar moet nog wel een wat knapperige beet hebben. Haal de pan van het vuur. Klop de eieren los met de room en roer dit door het witloof. Voeg de blauwe kaas toe. Breng het mengsel op smaak met peper en zout. Verwarm de oven voor op 200°. Als het deeg verdubbeld is, kneed je er de lucht uit. Voeg salie en olijven toe. Vet een lage taartvorm van 23 cm doorsnede in met olijfolie. Rol het deeg uit tot een ronde lap die enkele cm groter is dan de taartvorm. Bekleed de vorm met het deeg en laat de extra cm over de vorm hangen. Giet het witloofmengsel op het deeg en vouw het overhangende deeg losjes over de vulling heen. Bak de taart gedurende 25’. Serveer de taart met een salade van raapstelen met een dressing gezoet met appeldiksap en gegarneerd met hazelnoten. WINNEN EEN BOEK

Onder de inzenders van maart trok stagiaire Liesbet Van Dycke volgende winnaar van een Velt-publicatie naar keuze: Koen Heughebaert uit Houthulst. ! De uitgelote winnaar van een Velt-publicatie voor april is Jos Moeskops uit Berchem. Proficiat! 48/ Seizoenen juni 2006

NAAR VELT OP Z’N LOOPJES… VOOR DE ZOMERKOOPJES! • Het kinder kijk- en kookboek Eerlijk is Heerlijk, ons gewaardeerde voedingsboek op kindermaat. € 9,80, inclusief verzending.

• Kleurrijke en stevige verzameldozen voor een hele jaargang van Seizoenen. Ook geschikt als boterhammendoos voor Velters die zich graag outen. Thuis bezorgd voor slechts € 4,95.

• Stevige BioH! T-shirts in volgende maten: S,M en XL. 100% biokatoen. € 9,75/stuk (inclusief verzending)

HOE BESTELLEN?

Maak het bedrag van je aanko(o)p(en) over op rekeningnummer 001-0990550-62 van Velt in 2600 Berchem en vermeld er duidelijk bij: T-shirt + maat, Eerlijk=heerlijk of verzameldoos. Ongeveer een week later ontvang je het gevraagde met de post. Seizoenen juni 2006/ 49