Inhoud. Behandeling aanvragen 21 Aanvragen en toekenningen 21 Bezwaar- en beroepsprocedures 21. Pilotprojecten 23 Skyfinanciering 25

Jaarverslag 2014

Jaarverslag 2014

Inhoud De oogst van 2014 Kwaliteit Zichtbaarheid Opdrachtgeverschap Samenwerking Internationaal Skyfinanciering Professionalisering Verantwoording

5 5 9 11 13 15 15 17 17

Behandeling aanvragen 21 Aanvragen en toekenningen 21 Bezwaar- en beroepsprocedures 21 Pilotprojecten 23 Skyfinanciering 25 Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie 29 Digitale media 29 Gerichte publiciteit 29 Mondriaan Fonds in de pers 29 Activiteiten en publieksmomenten 29 Partners 41 Gezamenlijke regelingen 41 Gezamenlijke activiteiten 41 The Art of Impact 41 De Verbeelding 41 Akademie van Kunsten 43 Afstemming 43 Fonds achter de schermen 45 Raad van toezicht 45 Fondsbestuur 47 Medewerkers 47 Adviseurs 49 Kwaliteitszorg 53 Visitatie 2014 53 Klanttevredenheidsonderzoek 55 Cultuurcodes 55 Effectmeting 57 Financiën 63 Continuïteit van het beleid 65

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

De oogst van 2014 Voor het Mondriaan Fonds was 2014 in de eerste plaats een jaar waarin het volop bijdroeg aan waardevolle projecten op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed, waarbij het aantal aanvragen en toekenningen significant steeg ten opzichte van het jaar ervoor. Het was ook het jaar waarin de startersexpositie Prospects & Concepts ruim negentig kunstenaars toonde en meer dan dertienduizend bezoekers trok; de nieuwe regeling Bijdrage Samenwerking Musea van start ging en tot de eerste resultaten leidde; drie officiële staatsieportretten van de Koning werden onthuld; de Prix de Rome Architectuur plaatshad; een externe visitatiecommissie namens het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de organisatie doorlichtte en tot een positief oordeel kwam; en opvallend veel bijzondere aankopen mede mogelijk werden gemaakt, die een aanwinst vormen voor de Collectie Nederland – van een zeldzame Tyrannosaurus Rex door Naturalis in Leiden tot een unieke sculptuur van Adriaen de Vries door het Rijksmuseum Amsterdam. Aanvragers wisten het Mondriaan Fonds te vinden. Het totaal aantal aanvragen was 1.864 en daarvan werden er 810 gehonoreerd – dat is een stijging ten opzichte van 2013 van bijna achttien procent. Van de Werkbijdrage Jong Talent (van 66 naar 120 aanvragen) tot en met de Project­investering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen, waar de verhoging vooral zat in de hoogte van de bedragen (van totaal 5 miljoen naar ruim 6,7 miljoen euro). Vooral de druk op de budgetten voor projectinvesteringen van kunstenaars en bemiddelaars en op die van instellingen was groot. Uit het klanttevredenheidsonderzoek, dat begin 2014 plaatshad, bleek hoe nodig de bijdragen van het fonds zijn. Van de ondervraagden, gehonoreerd zowel als afgewezen, zei 95 procent dat de voorgenomen plannen zonder bijdrage van het fonds niet in dezelfde vorm zouden zijn gerealiseerd respectievelijk waren gerealiseerd. Daarmee vervult het fonds zijn belangrijkste doel: het stimuleren van de ontwikkeling en de presentatie van kwalitatief hoogwaardige kunst en cultureel erfgoed uit Nederland in binnen- en buitenland, daar waar de markt dit (nog) niet doet. Om zo goed mogelijk in te spelen op de behoeften in het veld ontwikkelde het fonds in 2014 nieuwe regelingen, onder meer op het gebied van publicaties van kunstboeken en van veiligheidszorg bij musea en andere erfgoedinstellingen en werden bestaande regelingen waar nodig aangepast. Zo werd de Bijdrage Kunstbeurzen, waarvoor galeries kunnen aanvragen om in het buitenland kunstenaars uit Nederland te tonen, uitgebreid van enkel een vaste lijst met gerenommeerde internationale kunstbeurzen tot in principe iedere beurs in het buitenland, mits het plan van de aanvragende galerie overtuigend genoeg is. Dit leidde tot meer aanvragen voor beurzen buiten de vaste lijst, zoals die van Wilfried Lentz voor de Berlijnse beurs abc. >pagina 30

5

Nieuwe terreinen werden door het fonds verkend door middel van ‘pilots’. Zo werd de behoefte verkend van kunstenaarsinitiatieven die te kleinschalig zijn om aan te vragen voor de Bijdrage Meerjarenprogrammering Presentatie-instellingen. Op basis van dit onderzoek is besloten in 2015 via een open oproep bij te dragen aan deze initiatieven; als deze pilot succesvol is wordt dit geïntegreerd in regulier beleid. Daarnaast is de zogeheten assistentiebijdrage in de praktijk getoetst; een werkcombinatie naar Zweeds model van een ‘mid-career’ kunstenaar die samenwerkt met een beginnend kunstenaar, waarvan onder meer Falke Pisano met Riet Wijnen gebruikmaakte. De bijdrage geeft een impuls aan zowel de startende kunstenaars, die ervaring opdoen, als aan de meer ervaren kunstenaars, die de specifieke vaardigheden van hun collega goed bleken te kunnen gebruiken. In 2015 wordt de Assistentiebijdrage opgenomen in het reguliere beleid. >pagina 23 De visitatiecommissie van het ministerie noemt de inzet van pilotprogramma’s, die vervolgens tot regulier beleid kunnen leiden, voorbeeldstellend voor de andere rijks cultuur ­fondsen.

Kwaliteit Kwaliteit is voor het Mondriaan Fonds het belangrijkste criterium waarop wordt getoetst of aanvragen worden toegekend. Daarbij gaat het bij het werk van kunstenaars om onder meer zeggingskracht, onderzoekende houding, beheersing van gekozen middelen en samenhang tussen artistieke uitgangspunten en de wijze waarop die tot uitdrukking komen in het werk. Bij aankopen van erfgoed­ instellingen gaat het om het belang van het object voor de Collectie Nederland. Bij de toekenningen aan de programmering van presentatie-instellingen gaat het om de vraag of ze van vitaal belang zijn voor de ontwikkeling en zichtbaarheid van beeldende kunst in Nederland. Voor een bijdrage aan een presentatie in het buitenland wordt het internationale belang en de reputatie van het platform gewogen en de kwaliteit van het artistiek functioneren van de kunstenaar. Bij de beoordeling van aanvragen gebruikt het fonds de kennis van experts op verschillende specifieke terreinen. Op basis van hun beoordeling besluit het bestuur al dan niet een bijdrage toe te kennen. Soms zijn adviseurs vakgenoten van de aanvragers, maar lang niet altijd. Dergelijke expertbeoordeling – die dus iets anders is dan peerreview: de beoordeling door louter collega’s – is nodig om plannen waarlijk op hun waarde te kunnen schatten. In december 2014 werden na een strenge selectie en 29 sollicitatiegesprekken dertien nieuwe adviseurs aangesteld. Daarbij werd behalve naar expertise ook gekeken naar culturele diversiteit. Tweeëntwintig adviseurs zwaaiden per 1 januari 2015 af omdat hun termijn er op zat. Talentontwikkeling zorgt voor de nodige kwaliteit van de kunst van nu en het erfgoed van de toekomst. Daarom

Werkbijdrage Jong Talent

De Werkbijdrage Jong Talent (WJT) kan worden aangevraagd tot uiterlijk vier jaar na een gevolgde hbo-opleiding aan een beeldende kunstacademie. De werkbijdrage is bedoeld voor startende, veelbelovende beeldend kunstenaars om hun artistieke ontwikkeling en cultureel ondernemerschap te ontwikkelen zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. De bijdrage wordt gebruikt voor het produceren van nieuw werk, onderzoek, materiaal­ kosten en voor projecten in binnen- of buitenland. Ook kan de WJT besteed worden aan tentoonstellingen en manifestaties. De WJT bedraagt 18.000 euro voor een periode van 12 maanden. Vanaf 2013 wordt aanvragers gevraagd hun intenties voor het zichtbaar maken van het werk in een globaal presentatieplan te omschrijven. De nadruk ligt meestal op geplande (inter)nationale presentaties, zichtbaarheid op websites, een blog, publicaties of andere vormen om publiek te benaderen. Opvallend is dat jonge makers in toenemende mate samenwerken met commerciële partijen, wetenschappers of maatschappelijke partners. Zo heeft Willem Popelier contact met Sarah Kember (New Technologies of Communication aan Goldsmiths, University of London) om een publicatie bij MIT Press uit te geven. Marjolein Zwakman wil de werkbijdrage onder meer inzetten om de inzichten die ze opdeed bij het maken van het boek ‘Zorgen’ (over haar werk­proces in zorginstelling Altrecht GGZ) verder te ontwikkelen tot een performance in samenwerking met een blokfluittrio, wetenschapper Arjo Klamer en ethicus Carlo Leget. Als performancekunstenaar treedt zij op tijdens symposia en debatten over veranderingen in de zorg. Maar ook andere vormen van presentaties passeerden de revue: Nicoline Timmer creëert een platform-aan-huis in de vorm van ‘salon-avonden’, waarbij haar eigen netwerk in gesprek gaat met wetenschappers, kunstenaars die ambachtelijk werken, kunstprofessionals met een commerciële achtergrond en autonome makers.

In 2014 is het aantal aanvragen bijna verdubbeld ten opzichte van 2013 en zijn er vier keer zoveel aanvragen gehonoreerd. Het honoreringspercentage bleef met 46 procent ongeveer gelijk. De toename kan te maken hebben met een intensivering van de voorlichting over de WJT, zoals tijdens open huis bijeenkomsten en presentaties op kunstacademies. Daarnaast was 2013 een overgangsjaar waarin, na het recordaantal aanvragen in 2012, de nieuwe voorwaarde van ten minste één jaar beroepspraktijk mogelijk een tijdelijke hindernis was voor het indienen van een aanvraag. Uit zowel het toegenomen aantal aanvragen als de diversiteit aan projecten en plannen waarvoor de bijdrage wordt ingezet, blijkt dat onder startende kunstenaars veel behoefte is aan een flexibel inzetbaar bedrag. Kunstenaars schrijven in hun verslagen dat de WJT essentieel is om ongestoord te kunnen werken, experimenteren, vernietigen, bouwen, een creatieve crisis te door­lopen en daar weer uit te komen, te selecteren, organiseren, contacten te leggen, te kijken, vergelijken en positie te bepalen. Op die manier kunnen zij hun professionele praktijk een belangrijke impuls geven, daar waar zij (nog) niet opgemerkt zijn door galeries, musea of andere professionals. Aantal aanvragen: 120 Totaal gevraagd bedrag: € 2.160.000 Gehonoreerd: 55 Toegekend bedrag: € 990.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

investeert het Mondriaan Fonds een groot deel van zijn budget in talentontwikkeling daar waar de markt dit (nog) niet doet, met als uitgangspunt dat talent geen leeftijd kent. In de eerste plaats gebeurt dit via werkbijdragen aan kunstenaars, die hen in staat stellen werk te ontwikkelen. Voor beginnend kunstenaars (tot vier jaar na hun opleiding) is dat de Werkbijdrage Jong Talent (WJT). Voor meer ervaren kunstenaars is dat de Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT), waarvoor het aantal aanvragen eveneens toenam. >pagina 6 en 10 In 2014 werd de eis aan de duur van de beroepspraktijk voor de WBT verlaagd van minimaal acht naar minimaal zes jaar werkervaring om het gat met de WJT te verkleinen – zeker omdat beginnend kunstenaars nog maar één keer een werkbijdrage kunnen aanvragen als gevolg van de bezuinigingen op het budget van het fonds. Daarnaast zijn er beurzen praktijkverdieping, bedoeld voor de verdieping van (een onderdeel van) de praktijk van kunstenaars of bemiddelaars. De beurzen praktijkverdieping bestaan sinds 2013 en zijn voor een substantieel deel gereserveerd voor de Nederlandse postacademische instellingen. Aanleiding voor deze reservering is dat het uitgangspunt van het vorige kabinet dat deze instellingen zelf voldoende geld uit de markt zouden halen, niet kon worden bewaarheid. Daarom besloot het fondsbestuur om voor twee jaar beurzen te reserveren voor deze voor het Nederlandse kunstenveld belangrijke organisaties. Zo kregen Koen Doodeman, Eva Spierenburg en negentien anderen in 2014 een toekenning voor een beurs voor verdieping aan de Rijksakademie. Na een evaluatie door een extern bureau begin 2014 heeft het bestuur besloten de reservering voor deelnemers in 2015 en 2016 aan de Nederlandse instellingen te handhaven en zelfs iets uit te breiden. Voor de zogeheten vrije beurzen, die kunnen worden aangevraagd voor praktijkverdieping buiten de Nederlandse postacademische instellingen, komt de komende twee jaar 2 miljoen euro extra beschikbaar. Voor deze vrije beurzen kan een kunstenaar of bemiddelaar zelf met een plan komen. Dat kan gaan om bijvoorbeeld een werkperiode aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Gent of bij de Youkoba Art Space in Japan of bij werkplaats Beeldenstorm in Eindhoven waar kunstenaar Maartje Folkeringa zich verdiepte in materialen als brons en aluminium – voor haar een nieuw terrein, nadat ze vooral met vluchtige materialen als purschuim en textiel had gewerkt. Ze probeerde bij Beeldenstorm uit of ze eenzelfde speelsheid en directheid kon behouden met die andere materialen. Haar werkproces was te volgen in de projectruimte van presentatie-instelling Onomatopee in de vorm van een open studio en via haar blog. Een mooi voorbeeld van een vorm van praktijkverdieping en het zichtbaar maken daarvan. >pagina 14

Om de (artistieke) praktijk van kunstenaars en bemiddelaars te stimuleren biedt het fonds verder de mogelijkheid te verblijven in een van de gastateliers waarmee het fonds een overeenkomst heeft. Dat geldt voor zes ateliers in Nederland zoals Pompgemaal Den Helder en KiK

7

in Kolder­veen (in samenwerking met de Drenthe Biënnale) en negentien in het buitenland – van ISCP in New York tot Project­studio China in Beijing. >pagina 16 Verder investeert het fonds in meerjarenprogramma’s van presentatie-instellingen voor hedendaagse kunst, die van belang zijn voor de ontwikkeling en presentatie van talent. In 2014 vroegen 36 instellingen aan voor in totaal 5,6 miljoen euro. Daarvan is bijna tweederde toegekend. Veel van deze bijdragen gaan naar instellingen die een intensief residency-programma koppelen aan hun presentatiebeleid. >pagina 50 In 2014 kwam er op verzoek van de minister een nieuwe mogelijkheid voor talentontwikkeling bij: de Bijdrage Talent­ontwikkeling in Internationale Context. Deze is bedoeld voor veelbelovende kunstenaars en bemiddelaars die een stage willen volgen of een leerplek weten te vinden bij een gerenommeerde kunstenaar of een culturele instelling in het buitenland. Er hadden twee pilots plaats: kunstenaar Marijn van Kreij kreeg een bijdrage voor een studieperiode in Glasgow waar hij onder meer de Schotse kunstenaar Richard Wright wil bezoeken en bemiddelaar Christiane Berndes bezocht drie internationaal gerenommeerde instellingen in Madrid, Ljubliana en Istanbul om verzamelstrategieën te onderzoeken en te ontwikkelen. Bij de eerste open oproep voor deze nieuwe regeling in september zijn acht aanvragen ingediend, waarvan vier zijn gehonoreerd. Bemiddelaar Freek Lomme kreeg een bijdrage voor een leerplek bij de multidisciplinaire tentoonstellingsruimte P! in New York, die zoekt naar nieuwe methodes van presentatie en productie. >pagina 12 Bovendien besloot de minister de komende twee jaar extra te investeren in talentontwikkeling kunstenbreed. Voor beeldende kunst betekent dit een aanvulling van de bestaande Werkbijdragen Jong Talent en intensivering van mentoring: de begeleiding van beginnende kunstenaars door ervaren vakgenoten of curatoren. In 2015 wordt het bestaande mentoringprogramma van het Mondriaan Fonds uitgebreid. Kwaliteit is eveneens cruciaal bij de beoordeling van aanvragen van musea en andere erfgoedinstellingen. Of het nu gaat om een expositie, een (gezamenlijk) onderzoek of een plan voor de veiligheid van de instelling. Het geldt eveneens voor collectiebeleid, dat voor musea en andere erfgoedinstellingen van zo’n cruciaal belang is. Collecties zijn levend, aankopen zijn daarom noodzaak voor musea én voor de Collectie Nederland. In 2014 kreeg het Mondriaan Fonds voor een recordbedrag van 4,3 miljoen euro aan aanvragen voor aankopen. Behalve aanwinsten in de vorm van aankopen is voor collectiebeleid van musea en andere erfgoedinstellingen ook collectiemobiliteit van belang: het overdragen van collectie-onderdelen. Het fonds heeft hiervoor een speciale regeling die het mogelijk maakt bij te dragen aan de kosten verbonden aan de overdracht van collecties van de ene instelling naar een andere. In 2014 werd bijgedragen aan het overbrengen van de ruim 30.000 objecten van het een jaar eerder gesloten Museum Nusantara naar Museum Prinsenhof in Delft.

Meester-Gezelregeling

Om tegemoet te komen aan de groeiende vraag van beginnend kunstenaars aan begeleiding door ervaren vakgenoten én om de overdracht van kennis en ervaring te stimuleren, biedt het Mondriaan Fonds sinds 2013 een Meester-Gezelregeling aan. Deze bestaat uit twee projecten die startende kunstenaars koppelen aan meer ervaren collega’s. Dit zijn het project Mentoring in samenwerking met Cultuur-Ondernemen en het project Leerling/Meester in samenwerking met Kunstpodium T. Mentoring Sinds 2013 is mentoring gekoppeld aan de Werkbijdrage Jong Talent (WJT). Kunstenaars die deze bijdrage hebben ontvangen, kunnen een voorstel indienen waarin zij formuleren en motiveren waaraan ze specifiek willen werken in een mentoringtraject, wat ze aan het eind bereikt willen hebben, welke mentor hun voorkeur heeft en waarom. Mentoring vergroot op die manier de effectiviteit van de WJT. De interesse voor mentoring is groot. Het merendeel van de kunstenaars wil er graag gebruik van maken. Zij kunnen mentoring inzetten tot uiterlijk achttien maanden na toekenning van de WJT en kunnen kiezen uit een team van meer dan veertig mentoren. Voor de financiering van het traject wordt de kunstenaar een bijdrage gevraagd van 750 euro. De overige kosten worden betaald door het Mondriaan Fonds en Cultuur-Ondernemen. In 2014 zijn elf kunstenaars gestart met mentoring. Inmiddels hebben meer dan 25 kunstenaars een traject gestart of zelfs al afgerond. Zowel de mentoren als de mentees zijn enthousiast over het programma, dat wordt gezien als een prachtige manier voor jongere kunstenaars om zicht te krijgen op hun eigen rol en positie. De mentoren zien zichzelf als inhoudelijk en praktisch klankbord en laten weten zelf ook baat te hebben bij het referentie­kader van jongere collega’s. Voor het komend jaar zal het programma waar nodig worden aangescherpt: de in-

vulling van het programma kan wellicht nog flexibeler en over een langere periode verspreid. Daarnaast zal worden gekeken naar een verbreding van mentoring voor de doelgroepen van het Mondriaan Fonds. Ook zal het ministerie de komende twee jaar extra investeren in beeldende kunst met een bedrag van 399.000 euro per jaar. Dit bedrag is bestemd voor extra Werkbijdragen Jong Talent en voor het intensiveren van mentoring. Leerling/Meester De samenwerking met het Leerling/Meester project van Kunstpodium T is in 2013 als pilot van start gegaan. Het project koppelt afstuderende jonge kunstenaars van verschillende kunstacademies aan inspirerende hedendaagse kunstenaars. In 2014 resulteerde de activiteiten van Kunstpodium T in een serie van meer dan twintig exposities bij verschillende presentatie-instellingen, waarbij vier of vijf studenten van de deelnemende academies met elkaar en de ‘meester-kunstenaar’ exposeerden. In totaal ging het om tachtig jonge kunstenaars en 22 meesters en om tentoonstellingen bij Kunstpodium T in Tilburg, KOP in Breda, Croxhapox in Gent, Extrapool in Nijmegen, De Brakke Grond in Amsterdam, Onomatopee in Eindhoven en Lokaal 01 in Antwerpen. Het uitgangspunt van de samenwerking met het Mondriaan Fonds was een aantal van de kunstenaars die een Werkbijdrage Bewezen Talent ontvingen te betrekken bij het programma als meester. Dit leidde onder meer tot een serie ‘Meestergesprekken’ en de ‘Dag van de Jonge Kunstenaar’ bij Museum De Pont in Tilburg, waarbij aan de hand van onderwerpen die voor startende kunstenaars relevant zijn, inhoudelijk dieper werd ingegaan op het creatief ondernemerschap, internationalisering, het kunstenaarschap en de wereld na de academie. De praktijkgerichte ervaringen werden op die manier gedeeld met een grote groep kunstenaars en een breder geïnteresseerd publiek.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Een soepel bruikleenverkeer van musea is eveneens cruciaal. Daarbij zou het onderzoek ‘Uitlenen is een kans’ dat de Museumvereniging liet uitvoeren met een bijdrage uit de samenwerkingsregeling van het fonds een rol moeten gaan spelen. Het rapport biedt namelijk simpele oplossingen voor praktische bezwaren bij uitlenen. Bovendien wil het Mondriaan Fonds in meer algemene zin de kwaliteit van het collectiebeleid bevorderen, opdat musea zich zo veel mogelijk kunnen profileren. Over het belang van collectiebeleid schreef fondsdirecteur Birgit Donker de publicatie ‘Uit grootmoeders kastje’, dat in de zomer van 2014 werd uitgegeven door de Reinwardt Academie en dat werd verspreid onder meer onder studenten van deze instelling.

Zichtbaarheid Kunst en erfgoed verdienen publiek en het publiek verdient kunst en erfgoed. Daarom hecht het Mondriaan Fonds aan zichtbaarheid. Bij alle aanvragen hoort een presentatieplan waarin wordt omschreven hoe het onderzoek, het werk(proces), de aankoop of de expositie wordt getoond. Het gaat erom dat een band wordt aangegaan met een passend publiek, zodat sprake is van inclusiviteit en inbedding en het draagvlak voor kunst en erfgoed wordt vergroot. Zie bijvoorbeeld het Van Abbemuseum in Eindhoven, dat voor de expositie ‘Bekentenissen van de imperfecte’ een bijzondere verbinding aanging met scholen in de omgeving: binnen de expositie met een mix van historisch materiaal, design en hedendaagse kunstprojecten, werden in overleg met deze scholen twee klaslokalen ingericht, waarin daadwerkelijk lessen plaatshadden. Of neem Mariëlle Videler die in gastatelier het Pomp­gemaal Den Helder visueel onderzoek deed naar patronen uit de Amazigh cultuur en eind april haar werkperiode afsloot op een manier die veel belangstelling trok. Ze werkte in het atelier aan de installatie ‘A new Carpet for the Sultan’: een tapijt met patronen van cirkels, vogels en vrouwenfiguren opgebouwd uit duizenden zandkorrels, dat voortkwam uit onderzoek dat ze deed in Marokko. Voor de presentatie ervan werkte Videler samen met de lokale gemeenschap, die onder andere hielp bij het bakken van zandkoekjes die op zwevende tafels waren gelegd. Omdat haar atelier bovendien was geopend tijdens de ‘Halve van Den Helder’, een wandelroute door de regio, trok ze 1.600 extra bezoekers per dag. Het bezorgde haar de nodige aandacht in de pers. Nog een voorbeeld van een overtuigend presentatieplan is dat van Museum Boijmans Van Beuningen, dat een sculptuur van Medardo Rosso aankocht. Niet alleen is het werk permanent te zien, maar ook op de manier die deze Italiaanse impressionist het zelf het liefst zag: in combinatie met schilderijen van tijdgenoten. En curator en schrijver Nanda Janssen, die in oktober een verblijf van zes maanden begon in atelier Holsboer in Parijs, gebruikt haar maandelijkse blog op de website en app van het blad

9

Kunstbeeld om het publiek te informeren. Daarnaast heeft ze een speciaal blog voor atelier Holsboer opgezet. Zoals uit bovenstaande voorbeelden blijkt, is de invulling van het presentatieplan aan de aanvrager; er is geen blauwdruk. Om aanvragers op weg te helpen verzamelt het Mondriaan Fonds sinds de zomer van 2014 inspirerende plannen en plaatst deze op de website van het Mondriaan Fonds/Aanvragen. Publicaties zijn belangrijk voor de zichtbaarheid van kunstenaars. Of het nu gaat om een fotograaf wiens werk alleen in boekvorm verschijnt of een beginnend kunstenaar die in het buitenland onder de aandacht wordt gebracht. Met ingang van 2013 schrapte het ministerie het budget van het fonds voor bijdragen aan publicaties, vanuit de veronderstelling dat de markt dit zou opvangen. In de praktijk bleek dit echter niet het geval. Uit onderzoek van een aantal toonaangevende Nederlandse uitgeverijen bleek dat in 2014 een kwart minder kunstboeken op de markt kwam. Na aandrang van deze uitgeverijen en het Mondriaan Fonds besloot de minister in december om voor 2015 en 2016 telkens 100.000 euro uit te trekken voor bijdragen aan publicaties. Het fonds zelf legt daar 200.000 euro bij uit zijn reserves. In 2015 wordt de nieuwe regeling gelanceerd. Van belang bij de beoordeling van de aanvragen zal behalve de kwaliteit van het werk ook de manier zijn waarop de publicaties onder de aandacht worden gebracht van een passend publiek. Voor optimale zichtbaarheid van kunst en cultureel erfgoed is goeie journalistiek essentieel. Daarom is het Mondriaan Fonds mede initiatiefnemer van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek, die in december 2014 voor de vierde keer werd uitgereikt. Met de prijs, die wordt georganiseerd met het Stedelijk Museum Amsterdam, de Appel arts centre, Witte de With Center for Contemporary Art, STUK Kunsten­centrum en Vlaams-Nederlands Huis deBuren, wil het fonds de aandacht voor en het debat over kunstkritiek en kunstjournalistiek vergroten en talentvolle journalisten traceren en ze een extra zetje geven. Nieuw onderdeel naast de categorieën recensie en essay was dit keer de visuele kunstkritiek: het vertellen van een verhaal in beelden. Dit leverde nog niet de beoogde resultaten op maar blijft een aandachtspunt van de prijs, omdat in visueel verrijkte kunstkritiek een kans voor de (digitale) toekomst ligt. >pagina 35 Zichtbaarheid is ook een opdracht aan het Mondriaan Fonds zelf – richting aanvragers en richting het publiek. Daarom organiseerde het fonds in 2014 druk bezochte open huizen waar informatie werd gegeven aan (potentiële) aanvragers; gaven medewerkers informatie op opleidingen voor het kunstvakonderwijs en kreeg Jan Rothuizen de opdracht een regelingenzoeker te ontwerpen die het voor aanvragers makkelijker maakt hun weg te vinden. Verder is op de website van het fonds prominent te zien aan welke projecten is bijgedragen en zorgt een blog van de directeur voor aandacht voor specifieke ontwikkelingen. Behalve op

Werkbijdrage Bewezen Talent

De Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT) is bestemd voor beeldend kunstenaars die minstens zes jaar een beroepspraktijk hebben. De werkbijdrage is een tegemoetkoming in de investering van materiaal, tijd en diensten van derden. Ze kan gebruikt worden voor alles wat verband houdt met de ontwikkeling van nieuw werk, zoals onderzoek, materiaal, apparatuur of projecten. Ook kan het bedrag besteed worden om in te gaan op een opdracht of deel te nemen aan tentoonstellingen en manifestaties in binnen- en buitenland. Doel is het stimuleren van het oeuvre, cultureel ondernemerschap en zichtbaarheid zodat werk ontstaat dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. De WBT bedraagt 36.000 euro voor een periode van minimaal 24 maanden. Sinds 2013 maakt een presentatieplan onderdeel uit van de aanvraag. De meeste kunstenaars melden dat zij hun werk en/of onderzoek via website, blogs en andere sociale media naar buiten brengen. Daarnaast maken zij melding van tentoonstellingsplannen voor de eerste twee jaar dat zij van de WBT gebruikmaken. Zo hebben de meeste kunstenaars een vaste galerie waar hun werk jaarlijks getoond wordt. Naast het inzetten van hun bestaande netwerk, laten de meeste kunstenaars weten deze (internationaal) te willen uitbreiden. Ook maken kunstenaars melding van deelname aan atelierroutes of ze stellen hun atelier op bepaalde dagen open voor publiek. Stefan Ruitenbeek bijvoorbeeld probeert zijn werk op verschillende manieren zichtbaar te maken; via musea tot laagdrempelige barbecue- en dineravondjes om het contact met de buurt te verdiepen. Gevolg is dat zijn Berlijnse buren geregeld deel uitmaken van zijn werk. Het aangaan van samenwerkingen gebeurt voor het merendeel met andere kunstenaars; meestal gaat het dan om een gezamenlijke tentoonstelling, project of onderzoek. Esther Kokmeijer beperkt zich in haar samenwerkings­verbanden niet tot de

kunsten: via zogenaamde landschapsdiners koppelt ze kunstenaars, beleidsmakers en professionals uit verschillende vakgebieden aan elkaar, waaruit weer allerlei nieuwe projecten voortvloeien. Ook wordt het maken van een publicatie genoemd als vorm van presentatie en samenwerking. In 2014 werd de voorwaarde aan de duur van de beroepspraktijk voor de WBT verlaagd van minstens acht naar zes jaar. Reden was dat er een vrij lange periode zat tussen de mogelijkheid om een Werkbijdrage Jong Talent (WJT) aan te vragen (tot vier jaar na het verlaten van de academie) en de mogelijkheid om een WBT aan te vragen, zeker ook omdat de WJT nog maar één keer kan worden toegekend. Het aantal aanvragen voor een WBT is in 2014 bijna verdubbeld ten opzichte van het voorgaande jaar. Een mogelijke verklaring is dat eerder toegekende bijdragen zijn afgelopen waardoor de behoefte ontstaat aan een nieuwe bijdrage. Ook het honoreringspercentage is gestegen naar vijftig procent. Dit komt mede door het kwalitatief hoge niveau van de aanvragen. Uit de verdubbeling van het aantal aanvragen en het feit dat aanvragende kunstenaars soms een beroepspraktijk van meerdere decennia hebben, blijkt dat de behoefte aan een flexibel inzetbare bijdrage voor bewezen talent groot is. Aantal aanvragen: 131 Totaal gevraagd bedrag: € 4.716.000 Gehonoreerd: 63 Toegekend bedrag: € 2.268.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

aanvragers richt de communicatie van het fonds zich ook op de samenleving; op de burger namens wie het investeert in kunst en erfgoed. De strategie van het Mondriaan Fonds, met de op verschillende doelgroepen toegesneden communicatie, werd door de visitatiecommissie voorbeeldstellend genoemd. Het fonds heeft bovendien een actief mediabeleid. Van de nieuwsbrieven die iedere twee weken werden verstuurd aan 5.828 abonnees tot dagelijkse berichten via sociale media. Met grote regelmaat verschijnen in kranten en andere publicaties artikelen waarin het fonds wordt genoemd, bijvoorbeeld omdat het bijdroeg aan een aankoop of expositie of als organisator van Prix de Rome of van de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië. Het fonds werkt samen met AVROTROS in de vorm van bijdragen aan programma’s in Kunstuur en met RTL 4 in een programma over de KunstKoop begin van het jaar en in het cultureel reisprogramma ‘Mijn Stad’ vanaf december 2014. In dat programma werd telkens een mogelijkheid van ondersteuning door het fonds belicht aan de hand van een sprekend voorbeeld. >pagina 35 De vervaardiging van de drie officiële staatsieportretten van de Koning, die het Mondriaan Fonds begeleidde in opdracht van de Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen was ook omgeven door vele vormen van zichtbaarheid. Het werk van twaalf kunstenaars die waren geselecteerd om schetsontwerpen te maken die meedongen naar de uiteindelijke opdracht, was vanaf half januari 2014 te zien in het Rijksmuseum en haalde onder meer het Acht Uur Journaal. De onthulling van de drie portretten in april in Paleis Het Loo was eveneens onderwerp in alle nieuwsrubrieken en de werken waren bovendien nog maanden te zien in dit museum. Verder maakte de NOS een documentaire waarin de twaalf kandidaten werden gevolgd, en vertelden over hun werk, die door zo’n half miljoen televisiekijkers werd bekeken. >pagina 29 Ook bij de Prix de Rome speelt zichtbaarheid een belangrijke rol. In oktober 2014 werd door minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de vierjaarlijkse Prix de Rome Architectuur uitgereikt in Het Nieuwe Instituut, waar bovendien een expositie plaatshad van het werk van de acht finalisten. Daarnaast deed het fonds mee aan de organisatie van een symposium rond de Prix de Rome in het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome, waar zowel de winnaar Beeldende Kunst 2013, Falke Pisano, als de winnaar van 2014, architect Donna van Milligen Bielke, een presentatie gaven van hun werk. Tegelijkertijd werden hier de eeuwenoude prijs en de daaraan verbonden reis naar Rome gevierd, plus de uitkomsten van tien jaar projectstudio Rome: het gastatelier dat het fonds aanbiedt in de eeuwige stad. Deze bijeenkomst haalde de geschreven pers in Nederland en in Italië. >pagina 31

11

Opdrachtgeverschap Het Mondriaan Fonds begon in 2013 met de Bijdrage Opdrachtgeverschap, met als doel de realisatie van bijzondere werken die openbaar toegankelijk zijn en goed zijn ingebed, want er is immers al een concrete vraag naar het werk. Het is ook een manier om een nieuwe geldstroom richting beeldende kunst aan te trekken, aangezien het fonds nooit meer dan de helft bijdraagt aan de productiekosten van de opdracht. Iedereen kan aanvragen – bedrijven, overheden, instellingen of particulieren – mits het werk toegankelijk is voor publiek. Als doel werd in 2012 gesteld om in vier jaar tijd zestien opdrachten mogelijk te maken. Inmiddels, na twee jaar, is al aan bijna vijftig opdrachten bijgedragen. Marieke van der Lippe bijvoorbeeld werkt aan een videotriptiek voor de Pauluskerk in Rotterdam. Roland Schimmel ontwikkelde samen met een interdisciplinair team studenten van de Technische Universiteit Eindhoven en in opdracht van het Van Abbemuseum een methode om zijn werk met nabeelden en halo’s (verschijnselen die spontaan in ons gezichtsvermogen ontstaan) digitaal te verbeelden. Eind december opende de expositie van dit werk in het Van Abbe. Opdrachtgeverschap kan ook in de vorm van een langere samenwerking tussen instelling en kunstenaar; de zogeheten Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) en de Werkbijdrage Bewezen Talent plus Opdrachtgever (WBT+). Presentatie-instelling Marres in Maastricht gaat zo’n verband aan met kunstenaar Levi van Veluw, via de in 2014 toegekende WBT+. Voor het eerst in zijn carrière zal Van Veluw de verschillende materialen waarmee hij werkt samenbrengen in een gebouwvullende totaalinstallatie. Aan de zichtbaarheid van het project wordt gewerkt door samenwerking met lokale en toeristische organisaties. Vanaf de opbouw hebben er rondleidingen en gesprekken plaats over de betekenis van het werk. De Bijdrage Opdrachtgeverschap is in 2014 geëvalueerd door een externe onderzoeker. In 2015 worden de resultaten hiervan bekend gemaakt. Een van de aanbevelingen is de mogelijkheid voor opdrachtgeverschap in het niet-museale veld nog beter bekend te maken. >pagina 59 Daar gaat het fonds in 2015 aan werken. Ook in het buitenland kunnen opdrachtgevers, in dit geval presenterende instellingen, aanvragen voor een bijdrage aan de productie van nieuw werk van kunstenaars uit Nederland. Ook hieraan blijkt grote behoefte: het aantal toezeggingen voor nieuw werk nam toe van 46 tot 60. Zo gaf La Ferme du Buisson in Marne-la-Vallée de opdracht voor nieuw werk aan Yael Davids. >pagina 28 Daarnaast kwam er in 2014 binnen de Bijdrage Kunstbeurzen, bedoeld voor het tonen van Nederlandse kunstenaars op internationale beurzen, de ruimte voor opdrachtgeverschap. Kunstenaar Guido van der Werve werd uitgenodigd door Art Basel voor een performance met als titel ‘Home –

Talentontwikkeling in Internationale Context

De Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context is bedoeld voor talentvolle kunstenaars en (erfgoed)bemiddelaars die een stage of leerplek willen volgen bij een gerenommeerde kunstenaar of culturele instelling in het buitenland. Het doel van de bijdrage is artistieke ontwikkeling en cultureel ondernemerschap van kunstenaars en bemiddelaars te bevorderen, zodat talent de mogelijkheid krijgt via hoog gekwalificeerde plekken in het buitenland werk te ontwikkelen dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst en of cultureel erfgoed in Nederland. De uitkomsten van de stage of leerplek kunnen (op den duur) variëren van een kunstwerk, (een concept voor) een tentoonstelling tot een artikel in tijdschrift of krant. Voordat deze nieuwe bijdrage gelanceerd werd zijn in 2014 door het Mondriaan Fonds twee pilots uitgezet. Marijn van Kreij kreeg een bijdrage voor een studieperiode in Glasgow: een stad met een bijzondere kunsten muziekcultuur. Hij gaat zich bij kunstenaar Richard Wright verdiepen in diens werkwijze en in de kritische positie die hij inneemt ten aanzien van zijn eigen kunstproductie en de kunstmarkt. Curator Christiane Berndes van het Van Abbemuseum gaat drie werkbezoeken afleggen aan Reina Sofia in Madrid, Moderna Galerija in Ljubliana en SALT in Istanbul om zo nieuwe verzamelstrategieën te ontwikkelen en onderzoeken. Dit doet zij samen met hulp van twee mentoren die zeer goed op de hoogte zijn van de ontwikkelingen binnen de kunst in Oost-Europa: de Duitse curator Barbara Steiner en het Sloveense kunstenaarscollectief IRWIN. Zij zullen Berndes verwijzen naar interessante visies op dit gebied en haar feedback geven. Bij de eerste open oproep in september ontving het fonds zes aanvragen. Opvallend is dat vier aanvragen door bemiddelaars zijn ingediend en slechts één door een beeldend kunstenaar voor wie het fonds ook verschillende andere mogelijkheden voor een werkperiode in het buitenland heeft. Curator

Yasmine Ostendorf gaat onder begeleiding van internationale experts op het gebied van duurzaamheid en interculturele uitwisseling onderzoek doen naar kennisuitwisseling tussen kunstenaars die werk maken dat bijdraagt aan de vorming van een nieuwe, rechtvaardige en duurzame maatschappij. Het onderzoek moet de basis leggen voor een kennisalliantie, waarin verschillende Aziatische culturele organisaties kunstenaars faciliteren om kennis uit te wisselen op het gebied van duurzaamheid en de rol van kunst in het nadenken over milieuproblemen- en oplossingen. Bemiddelaar Freek Lomme financiert met de bijdrage een leerplek bij P!, een multidisciplinaire tentoonstellingsruimte in New York. Door hier onderzoek te doen naar de productie en presentatie van ‘horizontal global curating’ wil Lomme zijn eigen bemiddelaarspraktijk verdiepen. De uitkomst zal een expositie zijn, die zowel in de Verenigde Staten als in Nederland wordt getoond. De Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context, ingesteld op verzoek van het ministerie, is nieuw waardoor op basis van de twee pilots en de twee toekenningen nog niet is vast te stellen of de doelstellingen bereikt zullen worden. Daarnaast is er overlap met een aantal andere bijdragen van het Mondriaan Fonds. In de komende tijd zal het fonds de aanvragen nauwgezet volgen. Aantal aanvragen: 8 Totaal gevraagd bedrag: € 88.728 Gehonoreerd: 4 Toegekend bedrag: € 38.200

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

a requiem’ op de openingsavond. Ellen de Bruijne Projects kreeg een bijdrage voor de performance ‘Objects lie on a table’ van Utah Eisenreich in het Hors les Murs programma van FIAC in Parijs. Art Cologne toonde in april nieuw werk van David Jablonowski, getiteld ‘Hello Prediction / Data Mining’, waarmee hij werd gepresenteerd als Focused Artist. Voor deze bijdrage werkte het fonds samen met de Kunstcommissie van de Nederlandsche Bank. Het werk, waarmee Jablonowski reageerde op het karakter van een kunstbeurs als fysieke marktplaats, kreeg in de Duitse media veel aandacht. >pagina 30

Samenwerking Samenwerking is eveneens een speerpunt van het fondsbeleid. Of het nu gaat om het samenwerken van een kunstenaar en een museum of van een erfgoedinstelling met een maatschappelijke organisatie. Neem Chiel Kuijl die bij Museum Kranenburgh in Bergen nieuw werk maakte dat een jaar te zien zal zijn; onder meer een ‘brug naar nergens’. Of het Natuurhistorisch Museum Rotterdam dat een samenwerking is aangegaan met het Wereld Natuur Fonds, dat resulteerde in de expositie ‘Pure Veerkracht’, over natuur in de stad met als blikvanger een knobbelzwaan broedend op een enorm nest gemaakt van drijfvuil zoals plastic zakken en een Prittstift. Die laatste aanvrager kreeg een bijdrage via de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea die in 2014 werd ingevoerd op instigatie van het ministerie. De bijdrage moet musea stimuleren duurzaam samen te werken – met musea of met andere maatschappelijke partners. Hiervoor heeft het ministerie tot 2017 een extra 8 miljoen euro uitgetrokken dat door het Mondriaan Fonds wordt besteed. Dat de regeling voorziet in een behoefte blijkt uit het feit dat onmiddellijk bij de eerste ronde in februari zeven plannen werden ingediend, waaronder een voorstel van volkenkundige musea om te onderzoeken hoe ze herhaalbezoek kunnen stimuleren en elkaars bezoekers kunnen uitwisselen. In totaal werden in 2014 in zes rondes 41 aanvragen gedaan, waarvan 24 werden gehonoreerd. Zoals die van liefst 43 Amsterdamse musea die gezamenlijk optrekken, onder meer om hun publieksbereik en educatie een stap verder te brengen. >pagina 46 Streven van het fonds was dat er aanvragen zouden binnen­komen waarbij de samenwerking een inhoudelijke meerwaarde heeft. De aanvragen die zijn gehonoreerd bieden die meerwaarde en scoren op de vijf inhoudelijke criteria van de bijdrage: educatie, zichtbaarheid, wetenschap, collectiebeleid en digitalisering. In juni werden de eerste resultaten gepresenteerd aan minister Bussemaker tijdens een bijeenkomst in het Havenmuseum Rotterdam, dat overigens ook een bijdrage ontving samen met het Maritiem Museum en talloze andere partners zoals het Scheepvaart- en Transport­ college, om het maritieme verhaal te vertellen met het

13

heden als uitgangspunt. Verder was er onder meer een presentatie van de zestien Limburgse musea die een bijdrage kregen om met het Huis voor Kunsten Limburg te onderzoeken hoe ze gezamenlijk kunnen optrekken bij collectiebeheer. De voorbeeldstellende voordrachten die tijdens de drukbezochte bijeenkomst ter sprake kwamen staan op de site van het fonds ter inspiratie voor potentiële aanvragers: Mondriaan Fonds/Nieuws. Internationale samenwerking staat centraal bij de Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen, bedoeld voor Nederlandse instellingen die samenwerken met buitenlandse partners in onderzoeksprojecten op gezamenlijke collectiegebieden. Deze mogelijkheid, die in 2013 is ingevoerd, blijkt nu ook bekend te raken onder grotere instellingen nadat het eerste jaar vooral kleinere instellingen aanvroegen. Zo vroeg in 2014 het Centraal Museum in Utrecht aan met de National Gallery of Art in Washington en het Museum of Fine Arts in Houston voor nieuw onderzoek naar de zestiende eeuwse schilder Joachim Wtewael. Dit onderzoek moet leiden tot een brede ontsluiting van het werk van deze Utrechtse kunstenaar. >pagina 32 Samenwerking kan zich ook uiten in overdracht van kennis en ervaring. Het fonds draagt hieraan bij met de Meester-Gezelregeling voor startende kunstenaars, die sinds 2013 bestaat. Hieronder valt mentoring – een beginnend kunstenaar die een Werkbijdrage Jong Talent heeft ontvangen en die wordt gekoppeld aan een meer ervaren collega die artistiek en/of zakelijk advies geeft – maar ook de bijdrage aan Kunstpodium T, die zich richt op begeleiding van laatstejaars in het kunstvakonderwijs door een collega. >pagina 8

Het belang van samenwerking geldt ook voor het fonds zelf. Het werkt daarom samen met uiteenlopende partners, van de Vereniging Rembrandt tot RTL 4. De gezamenlijke regeling met het Filmfonds voor het mogelijk maken van artistieke speelfilms, De Verbeelding, is voortgezet. Ook de samenwerking met het Mediafonds en producent Interakt bij het project ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’, portretten van belangrijke kunstenaars gezien door de ogen van ervaren filmmakers, kende een vervolg met twintig nieuwe portretten van Marinus Boezem tot L.A. Raeven. Een nieuwe samenwerking is aangegaan met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie: in december werd een open oproep gedaan voor voorstellen die betrekking hebben op het grensgebied tussen beeldende kunst, vormgeving, architectuur en e-culture. Bovendien organiseert en faciliteert het Mondriaan Fonds de bijeenkomsten van Beeldende Kunst Nederland: acht organisaties op het gebied van beeldende kunst; van Platform BK tot Museumvereniging. >pagina 43 Op instigatie van de minister met alle zes publieke cultuurfondsen gezamenlijk is begin december The Art of Impact gelanceerd. Dit programma is erop gericht de band tussen kunst en samenleving verder te versterken. Minis-

Beurzen Praktijkverdieping

Het Mondriaan Fonds verstrekt Beurzen Praktijkverdieping voor getalenteerde kunstenaars en bemiddelaars die hun artistieke ontwikkeling en/of cultureel ondernemerschap willen bevorderen. De beurs kan worden besteed aan artistiek of wetenschappelijk onderzoek of een andere vorm van praktijkverdieping. Doel is de verdieping van de praktijk van deze kunstenaars en bemiddelaars te stimuleren. Beurs Praktijkverdieping Postacademische Instellingen Een deel van het budget Beurzen Praktijkverdieping is gereserveerd voor deelname aan de Rijksakademie, De Ateliers, de Jan van Eyck Academie en aan Sundaymorning@EKWC, postacademische instellingen die van essentieel belang zijn voor de ontwikkeling van hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Na een voorselectie door de instelling adviseert een speciale commissie van het Mondriaan Fonds, met een voorzitter, drie commissieleden van het fonds en drie deskundigen van de betreffende instelling, over de uiteindelijke selectie. Uitkomsten van de werkperiodes bij de postacademische instellingen worden doorgaans gepresenteerd tijdens publieke open dagen van de betreffende instellingen. Een aantal producties vond via tentoonstellingen hun weg naar het publiek. Uit externe evaluatie blijkt dat de bijdrage in grote lijnen goed functioneert. Kunstenaars zeggen tevreden te zijn over de kwaliteit van de programma’s. De geleverde inzet en daarbij behorende kosten komen overeen met de verwachtingen van kunstenaars en de gemaakte inschatting van de hoogte van de beurzen. Op basis van de evaluatie deed het fonds enkele aanpassingen. Zo is besloten de verdeling van het aantal plekken per postacademische instelling vanaf 2015 deels variabel te maken. Aantal aanvragen: 95 Totaal gevraagd bedrag: € 4.120.000 Gehonoreerd: 50 Toegekend bedrag: € 2.110.000 * 21 bij Rijksakademie, 6 bij De Ateliers, 12 bij Sundaymorning@EKWC, 11 bij Jan van Eyck Academie

Vrije Beurs Praktijkverdieping De Vrije Beurs Praktijkverdieping biedt beeldend kunstenaars en bemiddelaars de mogelijkheid hun werk in het binnen- of buitenland verder te ontwikkelen of een andere vorm van praktijkverdieping te volgen bij een instelling naar eigen keuze. Zo ontving Jan Adriaans een bijdrage voor een verblijf bij SeMa Nanji Residency van het Seoel Museum Of Art. Ook kan een aanvraag worden ingediend om kennis te vergaren bij een specialist op het terrein van beeldende kunst en cultureel erfgoed. Yael Davids ontving bijvoorbeeld een beurs voor het volgen van een cursus Feldenkrais Methode om haar praktijk als performance kunstenaar te verdiepen. Persijn Broersen en Margit Lukács kregen een beurs om samen te werken met ervaren 3D modellers/animators. Deze samenwerking biedt hun ruimte om zich verder te concentreren op het uitbreiden van hun praktijk en om inhoudelijk grote stappen te kunnen zetten. Een Vrije Beurs Praktijkverdieping kan vier keer per jaar worden aangevraagd. Via Facebook worden ‘open calls’ van instellingen en artist-in-residence plekken gedeeld om te wijzen op de mogelijkheden van deze bijdrage. Ook wordt verwezen naar de website van DutchCulture|TransArtists. Het aantal aanvragen is in vergelijking met 2013 toegenomen. Hiermee blijkt dat de regeling zichtbaarder is geworden en in een behoefte voorziet. In 2014 is het aantal honoreringen bovendien verdubbeld. Door de gerichte investering van deze beurs blijken kunstenaars een impuls te kunnen geven aan hun praktijk. In de komende periode wordt het effect van de regeling nader onderzocht. Aantal aanvragen: 68 Totaal gevraagd bedrag: € 1.082.271 Gehonoreerd: 28 Toegekend bedrag: € 332.884

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

ter Bussemaker zei bij de presentatie: ,,Kunst, cultuur én samenleving hebben elkaar nodig. Niet alleen omdat ze ons inspiratie biedt en bijdraagt aan onze identiteit. Ook omdat kunstenaars hun werk vaak concreet inzetten om de wereld beter, mooier, schoner en leefbaarder te maken.’’ In 2015 kunnen voorstellen worden ingediend voor initiatieven die kunst en maatschappij verbinden. Een intendant gaat daarnaast op zoek naar bestaande projecten met impact, die met een extra financiële impuls verder kunnen worden gebracht. >pagina 41

15

dé internationale plek voor hedendaagse kunst. Voor de tweede keer ging de selectie gepaard met een open oproep, waarbij opviel dat de plannen beter doordacht waren dan bij de eerste keer dat deze methode werd gehanteerd. Vijf plannen werden door de daartoe aangestelde jury uitgekozen om verder uit te werken. Na een persoonlijke toelichting door curator(en) en kunstenaar besloot de jury de expositie ‘to be all ways to be’ van herman de vries en curatoren Colin Huizing en Cees de Boer te selecteren. de vries ging in de herfst van 2014 al naar Venetië om ter plekke nieuw werk te maken voor de tentoonstelling. >pagina 60

Internationaal Kunst en cultureel erfgoed kennen geen grenzen. Daarom heeft het Mondriaan Fonds ook in 2014 ingezet op projecten over de grens. Het ontving 55 curatoren en critici in het internationale bezoekersprogramma, van wie zeven naar aanleiding van de Oriëntatiereis 2013 naar Midden-Europa. Het organiseerde een Oriëntatiereis naar Zuid-Korea en Japan voor vier curatoren en twee kunstenaars uit Nederland, in samenwerking met het Vlaamse BAM, de Deense Kunstraad en het Zwitserse Pro Helvetia, die ieder twee curatoren meestuurden. Voor Korea en Japan was gekozen omdat zich daar interessante ontwikkelingen voordoen, die ook kansen bieden voor de Nederlandse kunstwereld. In vervolg op de Oriëntatiereis 2013 werd een nieuwe residency aangeboden in Warschau, bij het centrum voor hedendaagse kunst CCA Ujazdowski Castle, waarvoor kunstenaarsduo Sander Breure en Witte van Hulzen als eersten werden geselecteerd. Uit de Oriëntatiereis 2014 vloeit onder meer een residency in Seoul voort. Uit extern onderzoek dat in 2014 werd gedaan door Esther Gottschalk bleek dat zowel uit de oriëntatiereizen als uit het bezoekersprogramma veel nieuwe contacten en exposities voortvloeien, ook jaren nadat deze reizen hebben plaatsgehad. >pagina 59 Met de Bijdrage Presentatie Buitenland wil het fonds de bekendheid van kunstenaars uit Nederland in het buitenland vergroten. Dat deze mogelijkheid in het buitenland aanslaat, blijkt uit het feit dat het budget in 2014 drie keer overvraagd was. Met de hulp van zo’n bijdrage was tot en met september de solotentoonstelling ‘Zwaan kleef aan’ van David Bade te zien in het S.M.A.K. te Gent. Voor deze expositie bouwde Bade zijn sculptuur ‘Wailing Wall’ uit 1996 uit tot een ruimtevullende installatie. Met inwoners van Gent en met alumni van het door hem geleide Instituto Buena Bista op Curaçao werkte hij aan een sculptuur, een nieuwe klaagmuur. Daarnaast organiseerde hij een summer­school in de openbare ruimte. Whitechapel Gallery in Londen ontving de bijdrage voor Bart Lodewijks die in 2015 nieuw werk maakt op basis van workshops die hij er in 2014 gaf aan jongeren. Het AxS Festival in Los Angeles tot slot toonde met een bijdrage uit deze regeling in september en oktober werk van Cocky Eek. >pagina 28 In de loop van 2014 had de selectie plaats voor de Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië 2015,

Skyfinanciering In deze cultuurplanperiode heeft het Mondriaan Fonds nadrukkelijk ingezet op skyfinanciering: alternatieve vormen van investeringen in kunst en erfgoed. Daartoe werden samenwerkingsverbanden aangegaan met onder meer het Materiaalfonds en met crowdfundingsite voordekunst. Na twee jaar moet de conclusie worden getrokken dat er geen gemakkelijke vervanging is voor bijdragen in de vorm van subsidies. Het speciaal opgezette Mondriaan Materiaalfonds heeft in zijn eerste jaar minder renteloze leningen verstrekt dan verwacht. In de praktijk blijkt dat kunstenaars terughoudend zijn een langdurige afbetalingsverplichting aan te gaan, borgstelling en aflossing is niet altijd mogelijk. De samenwerking met voordekunst heeft evenmin geleid tot de beoogde resultaten omdat de doelgroepen van deze organisatie en die van het fonds nog te zeer uiteenlopen. Het Mondriaan Fonds hecht veel belang aan aanvullende vormen van financiering binnen de sector – zeker als die zijn gekoppeld aan zichtbaarheid en draagvlak. De samenwerking met het Materiaalfonds en voordekunst wordt voor 2015 herzien en op maat aangepast aan de praktijk van de beeldende kunst en erfgoed. >pagina 25 Het Mondriaan Fonds blijft alternatieve financieringsvormen onderzoeken. Crowdfunding blijft positief meewegen in de beoordeling. Kijk naar de ruim 23.000 mensen die een tientje voor de T.rex van Naturalis doneerden of naar Marjan Teeuwen die voor haar project ‘Verwoest Huis’ in Amsterdam Noord geld inzamelde via onder andere crowdfunding en sponsoring door een woningcorporatie dat haar huizen ter beschikking stelde. ‘Verwoest Huis op Noord’ trok een gemêleerd bezoek van kunstprofessionals tot buurtbewoners en bouwvakkers. In beide gevallen, echter, bleek een bijdrage van het Mondriaan Fonds nog noodzakelijk voor de realisatie van de plannen. Om te komen tot een investeringsgericht beleid heeft het fonds in 2013 ingevoerd dat individuele aanvragers voor een projectinvestering een eigen financiële bijdrage moesten leveren. Aanvankelijk was dat standaard 3.500 euro. Dit bleek echter bezwaarlijk voor waardevolle projecten met een lage begroting. Daarom werd de bijdrage gewijzigd in ten minste 10 procent van het toegekende bedrag. In 2014 bleek dat dit voor aanvragers goed werk-

Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers

Met het aanbieden van gastateliers, of residencies, wil het Mondriaan Fonds de verdieping van de (artistieke) ontwikkeling en de praktijk van beeldend kunstenaars en bemiddelaars in het buitenland of in een andere omgeving stimuleren. Deze ateliers fungeren als uitvalsbasis voor het bouwen of versterken van (inter)nationale contacten en helpen bij het verkennen van nieuwe markten. De bijdrage is van toepassing op werkperiodes die het Mondriaan Fonds tijdens aanvraagrondes aanbiedt. De meeste buitenlandateliers maken deel uit van internationale initiatieven en programma’s voor kunstenaars uit de hele wereld. Het Mondriaan Fonds heeft vaste buitenland­ ateliers in New York, Parijs, Berlijn, Rome, Beijing, Tokio, Rio de Janeiro, Curaçao, Caïro, Brussel, Moengo (Suriname), Yogyakarta, Warschau, Annandale-on-Hudson en Hamminkeln (Duitsland). Het aantal aanvragen is in vergelijking met 2013 toegenomen. In 2014 waren de plannen en motivaties vaak inhoudelijk beter uitgewerkt en explicieter gericht op de mogelijkheden van het betreffende atelier. De ateliers in Brussel, Berlijn, New York, Tokio en Parijs zijn al jaren het populairst, zo ook in 2014. Steeds meer residenten laten via blogs en andere sociale media zien wat zij onderzoeken, wie zij ontmoeten en met welke resultaten. Tijdens residencies komen kunstenaars en bemiddelaars gemakkelijk in contact met andere nationaliteiten en disciplines die tot bijzondere samenwerkingen kunnen leiden. Zo kon Paul Hendrikse tijdens een werkperiode in Cemeti Art House in Yogyakarta, waar hij Javaanse dans en traditionele Indonesische krijgskunsten bestudeerde, zes weken lang samen met lokale performers experimenteren. De residency in Capacete (Rio de Janeiro) is na een jaar van heroverweging ter plekke voortgezet in de vorm van een intensief programma met twaalf (inter)nationale deelnemers, van wie één uit Nederland. Als resultaat van de Oriëntatiereis 2013 werd ook een nieuw atelier toegevoegd: A-I-R Laboratory in Warschau. Verder werd in 2014 contact gelegd met Delfina Studio’s in Londen, Wyspa Projects in Gdansk en National Museum of Modern and Contemporary Art in Seoel voor een mogelijke samen-

werking. Wegens politieke onrust in Egypte en de geringe belangstelling van kunstenaars om op dit moment in Townhouse Gallery te werken, is besloten de residency te beëindigen. Onderzocht wordt of samenwerking met een andere residency in het Midden-Oosten mogelijk is. Ook is onderzoek gedaan naar een alternatieve residency in Istanbul. In samenwerking met DutchCulture|Trans­ Artists biedt het Mondriaan Fonds ook tijdelijke buitenlandateliers aan om extra aandacht te kunnen besteden aan een bepaalde regio. In 2014 waren dat Raw Material Company in Dakar, Joburg Now in Johannesburg en Trankat in Tétouan (Marokko). Binnenlandateliers Het Mondriaan Fonds biedt ook gastateliers in Nederland aan. Hiervan maakten vijftien kunstenaars gebruik. Naast het monumentale Pompgemaal in Den Helder, waar zes kunstenaars een werkperiode hadden, werd op tijdelijke basis samengewerkt met Het Koets­ huis van Museum Van Loon, KiK Kolderveen (in samenwerking met de Drenthe Biënnale), Project Probe in Arnhem, Het Vijfde Seizoen (in samenwerking met Museum Het Dolhuys in Haarlem) en IK Paviljoen in Oost-Souburg. De mogelijkheden van de gastateliers om de resultaten van de werkperiode voor een breed publiek zichtbaar te maken, speelden bij de selectie een belangrijke rol, evenals in sommige gevallen de connectie die gemaakt werd tussen hedendaagse beeldende kunst en erfgoed. Uit de feedback van de geselecteerde kunstenaars blijkt dat de gastateliers goed werken: kunstenaars konden zich een periode volledig concentreren op de ontwikkeling van hun werk en het denken daarover, ook leidde het in bijna alle gevallen tot presentaties en productie van nieuw werk dat ook weer elders gepresenteerd werd. Aantal aanvragen: 314 Totaal gevraagd bedrag: € 3.003.110 Gehonoreerd: 53 Bijdrage: € 367.155

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

baar is. Voor instellingen gold al dat het fonds maximaal 40 procent bijdraagt. Een beproefde methode om de markt voor kunst in Nederland te stimuleren is de KunstKoop: renteloze leningen aan particulieren die kunst kopen bij een door het fonds geselecteerde galerie. Sinds 1997 maakten zo’n 46.000 kopers gebruik van de KunstKoop en zij kochten samen voor ruim 145 miljoen euro aan werken. Begin 2014 werd een onderzoek gepubliceerd, uitgevoerd door Motivaction in opdracht van de Nationale Galerie Associatie, waaruit bleek dat in verhouding tot de daling in kunstaankopen in het algemeen de KunstKoop het goed doet. In de herfst van 2014 had de tweejaarlijkse selectie plaats van galeries die aan de KunstKoop mogen deelnemen. Er kwamen 128 aanvragen binnen, waarvan er 125 (inclusief zeven nevenvestigingen in een andere stad) werden gehonoreerd. >pagina 54

Professionalisering Het Mondriaan Fonds draagt met overtuiging bij aan professionalisering van de sectoren beeldende kunst en cultureel erfgoed. Zo is er een vervolg gekomen op de Bijdrage Veiligheidszorg voor collectiebeherende instellingen voor het duurzaam verbeteren van de kwaliteit van de veiligheidszorg. >pagina 44 Museum Kranenburgh in Bergen, ontving een bijdrage voor kennisbevordering op het gebied van veiligheidszorg. Kranenburgh zal de opgedane kennis delen met musea die deel uitmaken van de Federatie van Musea in Noord-Holland. Om zicht te krijgen op de praktijk van kunstenaarshonoraria in Nederland liet het Mondriaan Fonds samen met acht organisaties verenigd in Beeldende Kunst Nederland (BKNL) onderzoek doen onder kunstenaars, musea en presentatie-instellingen naar honoraria bij tentoonstellingen zonder verkoopdoel. Dit onderwerp was extra urgent nu van kunstenaars nog meer ondernemerschap wordt gevraagd en instellingen onder financiële druk staan. Uit het door het fonds gefinancierde onderzoek bleek dat driekwart van de geënquêteerde kunstenaars bij tentoonstellingen afspraken maakt over enige vorm van betaling en dat er in twee derde van de gevallen geen sprake is van een honorarium. In 2015 wil BKNL, na raadpleging van de respectievelijke achter­bannen, een vervolg geven aan het onderzoek en de constructieve dialoog die op gang is gebracht. >pagina 59 Professionalisering geldt ook voor het fonds zelf. In 2014 hebben alle medewerkers een cursus gevolgd op het gebied van timemanagement. Daarnaast hebben medewerkers op hun specifieke behoeften gerichte opleidingen gevolgd, bijvoorbeeld op het terrein van leidinggeven. De afdeling communicatie werd in twee masterclasses geadviseerd door een deskundige op het gebied van publiekscommunicatie. Bij het werven van nieuwe adviseurs is bewust het net verder uitgeworpen. Door de tekst van de oproep tot sollicitatie zo breed mogelijk te formuleren en door naast de

17

geëigende kanalen te adverteren in regionale kranten. Het leverde een recordaantal van 342 sollicitaties op. In 2013 lag dat nog op 140. Bij de selectie is, behalve in de eerste plaats op deskundigheid, vooral gelet op diversiteit. Dit heeft geleid tot dertien nieuwe adviseurs, van wie zes een ‘cultureel divers’ perspectief vertegenwoordigen. Daarnaast is rekening gehouden met onder meer een zo optimaal mogelijke regionale spreiding, leeftijd en de verdeling man/vrouw.

Verantwoording Het Mondriaan Fonds is zich volop bewust dat het verantwoording moet afleggen aan de samenleving. Het fonds investeert immers namens de burger in kunst en erfgoed. In de eerste plaats gebeurt deze verantwoording via de werken en projecten die het fonds mede mogelijk maakt. Of het nou gaat om de overzichtsexpositie ‘The Image as Burden’ van Marlene Dumas in het Stedelijk Museum Amsterdam; de tentoonstelling ‘Echte Rotterdammers wat maken we nou?’ in Museum Rotterdam; of om de aankoop van een notenhouten vijftiende eeuws Petrusbeeld door Museum Catharijneconvent, dat permanent is te zien in de eregalerij met 25 topstukken. Daarnaast voert het fonds een actief mediabeleid om de projecten waaraan is bijgedragen en het werk van het fonds zelf voor het voetlicht te brengen. >pagina 29 Belangrijk onderdeel van de verantwoording is de expositie Prospects & Concepts tijdens Art Rotterdam die behalve dertienduizend bezoekers veel media-aandacht trok. De expositie leidde onder meer tot de aankoop door Museum Boijmans Van Beuningen van acht zeefdrukken van Wouter Venema en Koen Taselaar en het werk van Martin Brandsma werd opgenomen in de tentoonstelling ‘Dutch Drawing’ bij Kunstvereniging Diepenheim en bij Galerie Wit in Wageningen, waar het programma ‘Vroege Vogels’ van de Vara een reportage over maakte. Ook andere kunstenaars verkochten hun werk terwijl Kim Habers naast vele reacties en aanbiedingen voor exposities de vraag kreeg om een nieuw ruimtelijk werk te maken voor de tentoonstelling ‘Aan de rand van het plateau’ op de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Daarnaast heeft het fonds in het kader van verantwoording een nieuw systeem van effectmeting opgezet, de Öfner-methode, om de resultaten van de investeringen inzichtelijk te maken. Dit houdt onder meer in dat adviseurs van het fonds de resultaten van bijdragen beoordelen door deze te gaan bekijken en te vergelijken met de beoordeling op basis waarvan toekenningen of afwijzingen plaatshadden. In 2014 bezocht een commissie de starterstentoonstelling Prospects & Concepts om de resultaten te wegen van de Werkbijdrage Jong Talent. Een andere commissie bezocht de resultaten van de Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen. Uit deze evaluaties blijkt dat in het algemeen de criteria langs welke het fonds oordeelt voldoen en dat de verwachtingen

Projectinvestering Kunstenaar

De Projectinvestering Kunstenaar heeft als doel waardevolle artistieke plannen te stimuleren, zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Hoewel de plannen niet direct tot een concreet resultaat hoeven te leiden, wordt verwacht dat dit op termijn wel het geval zal zijn. De bijdrage wordt gebruikt voor alles wat verband houdt met het uitvoeren van een plan om nieuw werk te maken, zoals onderzoek, een reis, een werkperiode in binnen- of buitenland of de aanschaf van materialen. Het aantal aanvragen steeg naar 140. De aanpassing van de verlangde eigen bijdrage van de aanvrager van 3.500 euro naar 10 procent van de totale kosten verlaagde de drempel om aan te vragen aanzienlijk. Desalniettemin blijft het aantal aanvragen achter bij dat uit 2012 en daarvoor. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat sinds 2013 een deel van de aanvragen van individuele kunstenaars is overgenomen door instellingen die nieuw werk mogelijk maken via de Bijdrage Opdrachtgeverschap, de Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen en de Bijdrage Presentaties Buitenland. Het honoreringspercentage is in 2014 gedaald naar 36 procent, wat mede te maken heeft met het toegenomen aantal aanvragen en het beperkte budget. Er wordt bij de toegekende bijdragen voor projecten vaak samengewerkt met diverse partners, variërend van presentatie-instellingen tot bijvoorbeeld schrijvers of wetenschappers. Verder leiden relatief veel projecten tot een artistiek filmof videowerk, zoals bij Zachary Formwalt, Rumiko Hagiwara, Mounira al Solh, Paloma Polo, Ibrahim Quraishi, Levi van Veluw, Noortje Haegens en Melvin Moti. Opvallend is dat het merendeel van de projecten waaraan is bijgedragen internationaal van opzet is. Dat varieert van onderzoeksreizen, het maken van een werk tijdens een werkperiode in het buitenland tot de presentatie van het resultaat in het buitenland.

Bij de presentatieplannen, waar sinds 2013 om gevraagd wordt, ligt de nadruk vaak op het zichtbaar maken via internet en het vinden van een geschikte context om het werk te tonen. Daarbij zijn projecten die opvallen vanwege hun grootse aanpak of hun focus op een bijzonder publiek. Het Treinenproject van Jeroen Eisinga zal door zijn spectaculaire karakter en omvang naar verwachting de aandacht en interesse van de buitenwereld trekken. Eisinga wil een frontale crash van twee treinen filmen. Jan van der Ploeg maakte een site-specific werk: een muurschildering op een 130 meter lang schoolgebouw in een achterstandswijk in Napels. De muurschildering maakt deel uit van het Color project, dat het perspectief op de school wil veranderen door kleur en licht in de buurt te integreren. Met de Projectinvestering Kunstenaar worden bijzondere projecten mogelijk gemaakt die hun weg vinden in het culturele circuit van musea, festivals, presentatie-instellingen en kunstbeurzen. De bijdrage sluit aan op de behoefte van kunstenaars om op eigen initiatief werk te ontwikkelen, samenwerkingen aan te gaan of werk te maken op een schaal dat vanuit reguliere budgetten van bijvoorbeeld instellingen niet gemaakt kan worden. Daarmee levert de projectinvestering een bijzondere bijdrage aan het Nederlandse kunstklimaat. Aantal aanvragen: 140 Totaal gevraagd bedrag: € 2.962.580 Gehonoreerd: 56 Toegekend bedrag: € 966.821

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

die tijdens de advisering zijn uitgesproken in het uiteindelijke resultaat terugkwamen, zonder dat er te veilige keuzes zijn gemaakt. In 2015 gaat het fonds hiermee door en breidt dit uit naar andere bijdragen. Komend jaar gaat het fonds bovendien systematisch de resultaten per aanvraag wegen, als de mogelijkheid voor digitaal aanvragen, waaraan in 2014 volop is gewerkt, is voltooid. >pagina 57 Tot slot werd in 2014 het fonds, net als de overige vijf rijks cultuurfondsen, onderworpen aan een beoordeling door een speciaal daarvoor door het ministerie aangestelde visitatiecommissie, met experts op het gebied van onder meer (cultureel) ondernemen. Ter voorbereiding stelde het fonds een zelfevaluatie op, dat onder andere was gebaseerd op het begin 2014 gehouden klanttevredenheidsonderzoek onder alle aanvragers uit 2013. Uit dat onderzoek bleek in het algemeen grote waardering bij aanvragers, zowel over de manier waarop ze moeten aanvragen en door medewerkers van het fonds worden bejegend als over het beleid gericht op zichtbaarheid. Wel werd meer duidelijkheid gevraagd over de procedure van aanvragen en, in het geval van individuele aanvragers, over de redenen van een afwijzing. Het fonds heeft hierop zijn communicatie aangepast op beide fronten en onderzoekt in 2015 of dit het gewenste effect heeft. >pagina 55 De resultaten van de visitatie werden begin 2015 door de commissie met de minister besproken en vervolgens openbaar gemaakt. De commissie kwam tot de conclusie dat de fondsen het opmerkelijk goed doen, zeker gezien de lastige taak waarvoor zij waren gesteld: bezuinigingen doorvoeren, intern reorganiseren, een nieuw beleid implementeren en intussen open blijven voor aanvragers. Voorts prijst de commissie de strategie en de zichtbaarheid van het Mondriaan Fonds en de inzet van zijn medewerkers. Ze schreef onder meer: ,,Het fondsbeleid draagt actief bij aan het versterken van de relatie tussen kunst en publiek. Voor de profilering van de kunst en de eigen organisatie maakt het fonds strategisch gebruik van communicatie. Het straalt ambitie uit en voert nieuwe taken bewonderenswaardig goed en met relatief weinig menskracht uit. Het fonds heeft gemotiveerde medewerkers.’’ Voor de volledige tekst van het visitatie­ rapport zie de leestafel op de website. Dit sterkt het fonds in zijn voornemen ook de komende jaren met grote inzet bij te dragen aan de ontwikkeling en de presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoed op die plekken waar de markt dat niet doet, waarbij kwaliteit, zichtbaarheid, opdrachtgeverschap en samenwerking belangrijke aandachtspunten blijven.

19

Projectinvestering Bemiddelaar

Curatoren, critici, theoretici of beschouwers op het gebied van hedendaagse beeldende kunst en/of cultureel erfgoed kunnen een bijdrage aanvragen voor het uitwerken van een idee of vraagstelling, het reflecteren op een specifieke artistieke ontwikkeling of het doen van beschouwend of theoretisch onderzoek. Ook het schrijven van een (manuscript voor) publicatie, het doen van onderzoek ter ontsluiting van archiefmateriaal en het doen van (voor)onderzoek voor een tentoonstelling, documentaire of manifestatie behoort tot de mogelijkheden. In 2014 is 42 procent meer aanvragen ingediend ten opzichte van 2013 en het budget werd ruim vier maal overvraagd. Hierdoor moesten aanvragen die een positieve beoordeling kregen wegens gebrek aan budget worden afgewezen. Het merendeel van de toegekende bijdragen werd verstrekt voor (voor)onderzoeken op het gebied van de hedendaagse beeldende kunst (elf), maar ook op het gebied van cultureel erfgoed werden bijdragen verstrekt (vijf). Vooral de mogelijkheid om een beroep te doen op een bijdrage in tijdsinvestering wordt door bemiddelaars gebruikt. De onderwerpen van de toegekende bijdragen zijn divers, maar opvallend is dat veel onderzoeken zullen resulteren in een publicatie. Zo ontving Mirjam Kars een bijdrage voor onderzoek naar de ontsluiting van de Merovingische grafvelden Obbicht en Stein (5e tot 8e eeuw) met een wetenschappelijke publicatie en een informatief webproject voor een breed publiek. Deze twee Limburgse grafvelden zijn exemplarisch voor het rijke, maar toch relatief onbekende Merovingische erfgoed van Nederland. Kars onderzoekt hoe de uitwerking van de twee grafvelden kan bijdragen aan het beeld van de gemeenschappen die ruim duizend jaar geleden in de omgeving van Obbicht en Stein leefden. Bijzonder is dat een aantal bijdragen betrekking heeft op archiefonderzoek waarbij een kunstenaar met een bemiddelaar samenwerkt. Een voorbeeld van een gezamenlijk

onderzoeksproject is ‘Montage’ van Camiel van Winkel (bemiddelaar) met Joke Robaard (kunstenaar). Het beeldarchief van Robaard levert het materiaal voor een beschouwend onderzoek naar de representatie van het geklede lichaam in gedrukte media vanaf 1980. Het onderzoek richt zich op principes van montage en appropriatie (toe-eigening) die zich daarbij voordoen als gevolg van maatschappelijke, economische en politieke tendensen, ook als makers zich daar bewust aan proberen te ontworstelen. De stijging van het aantal aanvragen laat de behoefte aan de Projectinvestering Bemiddelaar zien en onderschrijft het belang dat het veld hecht aan deze bijdrage. De afwijzingen van veelbelovende projecten wegens beperkt budget wijst op de rijkdom aan ideeën in het veld van de Nederlandse bemiddelaars op het gebied van beeldende kunst en erfgoed. Aantal aanvragen: 52 Totaal gevraagd bedrag: € 847.727 Gehonoreerd: 15 Toegekend bedrag: € 176.219

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Behandeling aanvragen Aanvragen kunnen gedurende het hele jaar worden ingediend via een (digitaal) aanvraagformulier met de gevraagde bijlagen; met uitzondering van enkele bijdragen die tijdens aanvraagrondes worden behandeld. De deadlines voor aanvraagrondes worden op de website, via de nieuwsbrief en sociale media van het Mondriaan Fonds en banners van derden aangekondigd. Als een aanvraag binnen is, toetsen medewerkers van het Mondriaan Fonds deze allereerst op formele voorwaarden die op de website vermeld staan. Aanvragen die daaraan voldoen, worden voorgelegd aan deskundige adviseurs voor een inhoudelijke beoordeling. Daarbij is kwaliteit het belangrijkste criterium. Bij een kunstenaar gaat het om de artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. Bij een instelling gaat het om de kwaliteit van de plannen in cultuur-historisch of artistiek opzicht. Verder wordt onder meer gelet op presentatieplannen die werk zichtbaar maken voor een passend publiek. De adviseurs hebben expertise op de verschillende terreinen van het Mondriaan Fonds. Hun beoordeling vindt doorgaans plaats tijdens commissievergaderingen. >pagina 49 Op basis van het advies van de adviseurs besluit het bestuur of een aanvraag wordt toegekend. De totale aanvraagprocedure duurt maximaal drie maanden.

Aanvragen en toekenningen 2013 en 2014 Aantal aanvragen 2000

1.864 aanvragen 1.580 aanvragen

1500

810 toegekend

1000

21

mogelijk als het Mondriaan Fonds een ander bedrag toekent dan was aangevraagd of als er bij het vaststellen van de definitieve bijdrage wordt afgeweken van de toezegging. De aanvrager kan het bezwaarschrift eventueel mondeling toelichten tijdens een hoorzitting. Als het bezwaarschrift niet wordt gehonoreerd of als de commissie na herbeoordeling nogmaals negatief over de aanvraag adviseert, kan de aanvrager in beroep gaan bij de Arrondissementsrechtbank. Als dit beroep door de rechtbank wordt verworpen staat hoger beroep open bij de Raad van State. Ook het Mondriaan Fonds kan bij de Raad van State in hoger beroep gaan als de rechtbank een beroepschrift gegrond heeft verklaard. Van de in 2014 ingediende bezwaarschriften waren er begin 2015 nog enkele in behandeling. Een aantal van de in 2014 behandelde bezwaarschriften is in 2013 ingediend. Aantal bezwaren 2000

1.864 aanvragen

1500

1000

500 42 bezwaren 0 2014

Bezwaarschriften: 42 Behandelde bezwaarschriften: 45 (ook deels uit 2013) Niet ontvankelijk: 2 Herbeoordelingen: 17 Positief na herbeoordeling: 5 Gehonoreerd op formele grond: 2 Ongegrond: 38 Bezwaarschriften op financiële grond: 3 (waarvan 1 is afgewezen, 1 gehonoreerd en 1 nog in behandeling is) Beroep bij de Arrondissementsrechtbank: 3 (waarvan 1 in 2014 behandeld en ongegrond verklaard is. Eiser is in hoger beroep gegaan bij de Raad van State, dit hoger beroep is nog niet behandeld.)

557 toegekend 500

0 2014

2013

Aangevraagd bedrag

50000000

€47.992.834 bedrag aangevraagd

€42.032.456 bedrag aangevraagd

37500000

25000000

€23.821.997 bedrag toegekend

€19.585.154 bedrag toegekend

12500000

0 2014

2013

Bezwaar- en beroepsprocedures Als een aanvraag voor een bijdrage niet wordt gehonoreerd, kan een aanvrager een bezwaarschrift indienen bij het bestuur van het Mondriaan Fonds. Ook is bezwaar

In 2014 zijn 1.864 aanvragen behandeld en daarop zijn 42 bezwaren binnen gekomen. Dit betekent dat 2,3 procent van de aanvragers bezwaar heeft aangetekend. In 2013 was dit 2,2 procent. De lichte stijging is wellicht toe te schrijven aan de steeds krappere budgetten voor kunst en cultuur. Er zijn 1.202 beschikkingen genomen waartegen bezwaar kon worden aangetekend, omdat de aanvraag niet werd gehonoreerd (1.054), of omdat de bijdrage lager werd vastgesteld (148). Tegen 3,7 procent van deze beschikkingen is bezwaar aangetekend. Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid om bezwaar aan te tekenen en ziet dit ook als een toets voor het beleid en de uitvoering daarvan. Het terugkomen op een besluit, zeker als dit op basis van aanvullende informatie gebeurt, is een teken van een open en niet vooringenomen opstelling. Gezien de belangen die op het spel staan met een toe- of afwijzing van een aanvraag vindt het Mondriaan Fonds bovenstaande percentages niet te hoog. Tenslotte zijn in 2014 twee klachten ingediend die naar tevredenheid van de klagers zijn afgehandeld.

Bijdrage Opdrachtgeverschap

Een Bijdrage Opdrachtgeverschap kan door iedereen worden aangevraagd zo lang het te maken werk kwaliteit heeft, publiek zichtbaar is en er een reëel honorarium is voor de kunstenaar. Doel van deze bijdrage is de kwaliteit en de zichtbaarheid van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland te vergroten voor een zo groot mogelijk publiek en bijzondere vormen van opdrachtgeverschap te stimuleren. Het Mondriaan Fonds draagt maximaal de helft van de kosten bij. Op deze manier stimuleert het fonds de betrokkenheid van (markt)partijen bij de totstandkoming van beeldende kunst uit Nederland. De bijdrage is goed bekend onder musea en overige culturele instellingen aangezien het merendeel van de aanvragen uit dit circuit afkomstig is en nog altijd toeneemt. Zo gaf het Van Abbemuseum een opdracht aan Ahmet Ögüt om een overzichtstentoonstelling te ontwikkelen, die hij aanvult met nieuw werk. Bij het Glasmuseum in Leerdam kreeg schilder en beeldhouwer Peter Otto voor het eerst de kans met glas te werken en dat tentoon te stellen. Voor dit soort bijzondere vormen van opdrachtgeverschap voor culturele instellingen en kunstenaars is de regeling bijzonder geschikt en wijkt daarin af van de meer reguliere vormen van opdrachtgeverschap die een integraal onderdeel zijn van de andere regelingen. Ook uit het niet-museale veld ontving het fonds een groeiend aantal aanvragen voor bijzondere opdrachten. De Rotterdamse Pauluskerk vroeg kunstenaar Marieke van der Lippe een videotriptiek te maken voor een openbaar toegankelijke ruimte binnen het nieuwe kerkgebouw. Van der Lippe ontwikkelt het werk ‘Mystiek en Verzet’ over de relatie tussen de religieuze ervaring en het maatschappelijk verzet. Daarnaast hebben gemeentes en provinciale overheden een aantal substantiële aanvragen ingediend voor nieuw werk dat een prominente plaats inneemt in de publieke ruimte, zoals de ingrepen die Ram Katzir en Hertog Nadler doen op de route tussen het

station en de binnenstad van Zwolle. De Aru­ baanse overheid realiseert in samenwerking met een particuliere stichting in de publieke ruimte van Oranjestad en San Nicolas twee prominente werken van Osaira Muyale en Ryan Oduber die verwijzen naar de geschiedenis (paardenhandel) en cultuur (de populariteit van het dominospel) van het eiland. Hoewel het aantal aanvragen uit niet-culturele hoek langzaam groeit, wil het fonds zich de komende periode nog meer op deze potentieel grote doelgroep richten omdat daarmee belangrijke doelstellingen van de regeling gediend zijn: niet alleen worden op die manier vanuit een andere hoek financiële middelen voor beeldende kunst projecten verkregen, maar ook is de kans op kwalitatief goede en interessante hedendaagse beeldende kunst op meer onverwachte publieke plekken groter en gaat het vaak om kunst die maatschappelijk goed is ingebed. Het Mondriaan Fonds stelde zich tot doel om zestien voorbeeldstellende projecten te ondersteunen in de gehele beleidsplanperiode 2013-2016. Inmiddels is al aan ruim vijftig plannen bijgedragen. Onderzoeker Sandra Trienekens heeft een evaluerend onderzoek gedaan naar de eerste twee jaar waarin de Bijdrage Opdrachtgeverschap aangeboden werd. Op basis van haar aanbevelingen zal het fonds verder inzetten op het vergroten van de diversiteit van het soort opdrachtgevers en op de bevordering van bijzonder museaal opdrachtgeverschap. Aantal aanvragen: 65 Totaal gevraagd bedrag: € 2.322.964 Gehonoreerd: 29 Toegekend bedrag: € 1.090.077

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Pilotprojecten Met pilotprojecten kan het Mondriaan Fonds projecten of ontwikkelingen stimuleren die in het verlengde liggen van de reguliere activiteiten van het fonds, maar die niet via één van de bestaande regelingen ondersteund kunnen worden. Het kan gaan om het benoemen van specifieke aandachtsgebieden, het ontwikkelen van tijdelijke regelingen of het aangaan van nieuwe samenwerkingen. Pilotprojecten zijn tijdelijk en kunnen op een gegeven moment structureel worden. Alle pilotprojecten worden ontwikkeld in samenspraak met het kunst- en erfgoedveld. De commissie pilotprojecten fungeert als klankbord. In 2014 werden verschillende initiatieven ondersteund en onderwerpen geagendeerd zoals talentontwikkeling, interdisciplinariteit, alternatieve financiering en de maatschappelijke positie van beeldende kunst en cultureel erfgoed. Kennisoverdracht en professionalisering stonden centraal in de Meester-Gezelregeling, waar via mentoring en andere vormen van begeleiding de kennis en ervaring van succesvolle kunstenaars worden gekoppeld aan jong of startend talent. Dit onderwerp krijgt een extra impuls van het ministerie en zal in 2015 worden uitgebreid. >pagina 8 In 2014 werd de pilot Assistentiebijdrage naar Zweeds model geëvalueerd. De bijdrage geeft een impuls aan de praktijk van de meer ervaren kunstenaar doordat een belangrijk project uitgevoerd kan worden in samenwerking met een jongere kunstenaar en met inzet van specifieke ‘skills’. Vanwege de succesvol verlopen pilot werd besloten de assistentiebijdrage in 2015 op te nemen als regulier onderdeel binnen de Vrije Beurs Praktijkverdieping. Een ander voorbeeld waarbij met een pilot een bestaande regeling werd aangescherpt én een bijdrage werd geleverd aan de zichtbaarheid van talent, waren twee speciale bijdrages in het kader van de kunstbeurzen. Op uitnodiging van Art Rotterdam werd een bijzonder nieuw werk gemaakt door beeldend kunstenaar Maze de Boer, die een eigen stand kreeg op deze beurs en binnen drie dagen was uitverkocht. En op uitnodiging van Art Cologne werd een monumentaal nieuwe installatie gepresenteerd van beeldend kunstenaar David Jablonowski, die positief werd besproken in de internationale pers. Vanwege deze ervaringen werd de Bijdrage Kunstbeurzen verbreed: galeries en andere partijen worden vanaf 2014 gestimuleerd een opdracht te geven aan een beeldend kunstenaar voor nieuw werk of speciale producties tijdens belangrijke kunstbeurzen. >pagina 30 Vanuit de Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers werden nieuwe residencies ondersteund, in respectievelijk Kolkata (India) en New Orleans (Verenigde Staten), maar ook in eigen land: het Koetshuis bij Museum Van Loon, dat een perfecte combinatie bood van hedendaagse beeldende kunst en cultureel erfgoed. Het Mondriaan Fonds speelde

23

daarbij in op initiatieven uit het veld, rekening houdend met de vraag van kunstenaars en bemiddelaars naar inspirerende werkplekken. >pagina 16 Om de Bijdrage Opdrachtgeverschap extra te stimuleren werd in 2014 met een bijdrage van het Mondriaan Fonds een digitale Helpdesk Opdrachtgeverschap gelanceerd: www.dhaps.org. Dit is een initiatief van het Lectoraat Kunst in de Publieke Ruimte en biedt informatie over standaard-procedures, profielen van bemiddelaars en voorbeeldprojecten. De website kan potentiële opdrachtgevers helpen met het formuleren van een goede opdracht aan beeldend kunstenaars en met zaken als wetgeving, contracten, budgetten, honoraria, planning, beheer en behoud. De helpdesk werd gepresenteerd tijdens een bijeenkomst van het Landelijk Overleg Kunst in Opdracht: LOKO14 in Deventer. In het verlengde van de Bijdrage Samenwerking Musea werd een aantal andere vormen van nauwere samenwerking ondersteund. Hierbij ging het om voorbeeldstellende initiatieven die het gangbare overstijgen en die kunnen leiden tot een sterkere sector. Zo werd het project ‘Major Donors & Samenwerken’ ondersteund; een interdisciplinaire samenwerking van 25 culturele instellingen in Nederland, gericht op het uitwisselen van kennis op gebied van fondsenwerving. Er werd in 2014 een benchmark ontwikkeld om de huidige stand van zaken in Nederland te inventariseren en er vonden verschillende seminars en bijeenkomsten plaats. Internationale gast was de Britse consultant Theresa Lloyd, auteur van diverse standaardwerken op het gebied van fondsenwerving. Haar bezoek werd gefaciliteerd via het bezoekersprogramma van het Mondriaan Fonds. Daarnaast werd een project van De Zaak Nu ondersteund, dat het initiatief nam een aantal regionale netwerk­sessies te organiseren voor presentatie-instellingen rond stake­ holders als politieke instanties en het bedrijfsleven. Er werd een bijdrage gegeven aan het symposium ‘Under Pressure’ van Platform BK: een inhoudelijk debat over de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van grote internationale kunstmanifestaties en kunstenaars op het gebied van politieke kwesties en vraagstukken. Ook werd bijgedragen aan het Laboratorium Actuele Kunstkritiek. Dit is een nieuw Vlaams-Nederlands samenwerkingsverband opgezet door meerdere (online) culturele tijdschriften, dat op basis van samenwerking verschillende formats en strategieën voor de toekomst wil ontwikkelen. Op het gebied van erfgoed werd een bijdrage gegeven voor een publicatie over een urgent onderwerp in de museumsector: het delen en/of afstoten van museale en erfgoed collecties. De publicatie was het initiatief van het Landelijk Contact van Museumconsulenten (LCM) en CollectieConsult. Tot slot werd voor twee urgente kwesties een open oproep gedaan of voorbereid. Naar aanleiding van een discussie in de commissie pilotprojecten en ondersteund door geluiden uit het kunst- en ontwerpveld, deed het Mondriaan Fonds

Werkbijdrage Jong Talent en Bewezen Talent plus Opdrachtgever

De Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) en Bewezen Talent plus Opdrachtgever (WBT+) kunnen worden aangevraagd door instellingen en andere opdrachtgevers om veelbelovende plannen te ontwikkelen voor een bijzondere langdurige samenwerking met een startende kunstenaar of een kunstenaar die minimaal zes jaar professioneel werkzaam is. De bijdrage kan gebruikt worden voor de productie van nieuw werk, waarbij de opdrachtgever de intentie heeft het werk aan te kopen en/of het werk van de kunstenaar intensief te volgen en onder de aandacht van het publiek te brengen. Doel is initiatieven uit het professionele veld te stimuleren, waarmee werk tot stand wordt gebracht dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Deze regeling kwam in 2013 langzaam op gang met een totaal van vier aanvragen, maar in 2014 lijken de WJT+ en WBT+ meer bekendheid te krijgen; er werden zeven aanvragen ingediend, waarvan zes voor een WBT+. Niet alleen musea, maar ook andere instellingen hebben de mogelijkheden van een WBT+ ontdekt. De Pompestichting, een kliniek voor longstay TBS-patiënten in het Noord-Brabantse dorp Zeeland, heeft kunstenaar Henk Hage gevraagd om 88 portretten te maken van inwoners van de kliniek. Deze portretten kunnen bijdragen aan de versterking van hun zelfbeeld en daarmee aan het herstelproces. De portretten worden uiteindelijk getoond in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Ook verschijnt een boek, een blog en een film. Er werd één aanvraag voor een WJT+ ingediend: Kinderkunsthal Villa Zebra vroeg een WJT+ aan om samen met kunstenaar Birgit Verwer het tentoonstellingsproject ‘ZELF!’ dat twee jaar geleden van start ging verder te ontwikkelen. ‘ZELF!’ is een semi-permanente kunsttentoonstelling met installaties van zeven kunstenaars, ontworpen voor peuters en kleuters van drie tot zes jaar. Verwer kreeg de opdracht een nieuwe installatie

te ontwikkelen, die kinderen moet aanzetten zelf actie te ondernemen, waardoor zij spelenderwijs met hedendaagse beeldende kunst in aanraking worden gebracht. De nieuwe bijdrages WJT+ en WBT+ van het Mondriaan Fonds maken bijzondere langdurige samenwerkingen tussen instellingen en kunstenaars mogelijk. Dit kon in 2014 worden gezien bij de presentatie van het onderzoeksproject ‘The Innocent Body’: een unieke samenwerking tussen het Van Abbemuseum, kunstenaar Roland Schimmel en een interdisciplinair team van studenten van de Technische Universiteit Eindhoven. Aangezien de meeste andere samenwerkingen nog aan het begin staan, kan het effect en de uitkomst daarvan pas in de komende jaren geëvalueerd kunnen. Aantal aanvragen: 7 (1 WJT+ en 6 WBT+) Totaal gevraagd bedrag: € 18.000 en € 216.000 Gehonoreerd: 1 WJT+ en 5 WBT+ Toegekend bedrag: € 18.000 en € 180.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

eind 2014 met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie een open oproep voor projecten op het grensgebied van hedendaagse beeldende kunst, vormgeving, architectuur en e-cultuur. Doel van de samenwerking is recht doen aan de bestaande werkpraktijk binnen vormgeving en de beeldende kunsten, waar grensoverschrijdingen aan de orde van de dag zijn en vernieuwingen vaak gevonden worden in crossovers, interdisciplinaire samenwerkingen en uitwisseling. Met het ondersteunen van relevante en innovatieve initiatieven en ambities willen de fondsen dit gebied versterken en beter zichtbaar maken naast de bestaande regelingen van beide fondsen. De uitkomst van de oproep zal in 2015 worden geëvalueerd. Op basis van een evaluatie van de Bijdrage Meerjaren­ programma’s Presentatie-instellingen werd in 2014 besloten onderzoek te doen naar de ontwikkelmogelijkheden van kleine kunstinstellingen en (kunstenaars)initiatieven. Een beperkt aantal initiatieven vindt momenteel aansluiting bij financiële ondersteuning van de overheid. Uit het onderzoek werd duidelijk dat de kleinere initiatieven een belangrijke rol hebben als het gaat om talentontwikkeling en doorstroom van kunstenaars en bemiddelaars. Op basis van de resultaten van het onderzoek heeft het Mondriaan Fonds besloten tot een open oproep, waarmee een select aantal initiatieven op maat kan worden ondersteund bij hun professionalisering, onderlinge samenwerking en/of samenwerking met grotere instellingen binnen en buiten de beeldende kunst. Begin 2015 zou de open oproep worden gepubliceerd. >pagina 61

25

bijdrage of een lening verder werken aan de eigen praktijk en professionalisering. Beeldend kunstenaars kunnen direct een lening bij het Materiaalfonds aanvragen. Wanneer een commissie van het Mondriaan Fonds positief adviseert, hoeft er geen aparte aanvraag te worden ingediend bij het Materiaal­fonds. Zo ontving Germaine Kruip een bijdrage via de Bijdrage Presentaties Buitenland. De Experimental Media & Performing Arts Center uit New York vroeg aan voor een deel van de productiekosten van de kunstenaar zodat zij nieuw werk kon maken. Kruip zelf vroeg een rentevrije lening aan bij het Materiaal­fonds voor een deel van de te maken kosten. Nieuw onderdeel van het Mondriaan Materiaalfonds is dat een instelling gebruik kan maken van een lening. Unfair Amsterdam, dat een nieuwe kunstbeurs opzette met solo-presentaties van kunstenaars die niet langer dan tien jaar geleden afstudeerden, was één van de initiatieven die via een lening investeerde in nieuwe manieren om werk te vertonen en te verkopen. In 2014 zijn zeventien leningen verstrekt binnen het Mondriaan Materiaalfonds, het gemiddelde leen­bedrag was 4.493 euro. Daarmee loopt het gebruik van het Mondriaan Materiaal­fonds enigszins achter bij de verwachting en de veronderstelde behoefte bij kunstenaars en instellingen. Degenen die gebruik hebben gemaakt van de lening zijn echter tevreden over de mogelijkheid. De samenwerking met het Materiaalfonds wordt geëvalueerd in nauw overleg met het Materiaalfonds.

Skyfinanciering Een belangrijk onderwerp voor het Mondriaan Fonds is het in de praktijk onderzoeken van alternatieve mogelijkheden van ondersteuning voor kunstenaars, kunsten erfgoed­instellingen. Sinds een aantal jaren is het fonds een partnerschap aangegaan met het Materiaal­ fonds voor rentevrije leningen, met crowfunding platform voordekunst en met Timebank: een platform waar kennis en vaardigheden uitgewisseld kunnen worden zonder gebruik te maken van geld. Materiaalfonds Sinds 2011 werkt het Mondriaan Fonds samen met het Materiaalfonds, een onafhankelijke stichting die kunstenaars de mogelijkheid biedt via een rentevrije lening te investeren in hun werk. Het Mondriaan Fonds heeft bij het Materiaalfonds een ‘fonds-op-naam’ gecreëerd om beeldend kunstenaars via een renteloze lening de mogelijkheid te bieden andere vormen van financiering in te zetten om nieuw werk te ontwikkelen, te produceren en te presenteren. Daarnaast kan het worden gebruikt voor de verplichte eigen bijdrage bij de Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar, Vrije Beurs Praktijkverdieping en de Gast- en Buiten­landateliers. De doelstellingen van het Mondriaan Fonds en het Materiaalfonds zijn nauw verwant aan elkaar. Beide fondsen selecteren talentvolle kunstenaars die met behulp van een

voordekunst Sinds 1 januari 2013 is het Mondriaan Fonds als eerste landelijke cultuurfonds partner van voordekunst, het grootste crowdfundingplatform voor kunstprojecten in Nederland. Voor het Mondriaan Fonds was het voornaamste doel van de samenwerking om crowdfunding binnen de beeldende kunst en het cultureel erfgoed te stimuleren en daarnaast mogelijkheden voor andere vormen van financiering en het draagvlak van kunstprojecten te vergroten. Tevens was crowdfunding één van de mogelijkheden voor aanvragers om de eigen bijdrage bij een aantal regelingen van het Mondriaan Fonds te realiseren. De groei van en ontwikkelingen rondom crowdfunding waren de afgelopen jaren zeer veelbelovend. Na twee pilotperioden is echter besloten dat een vast partnerschap met voordekunst niet de beste manier is om crowdfunding in de praktijk van de beeldende kunst en erfgoed te ondersteunen. Uit de pilot kwam naar voren dat de doelgroepen van voordekunst en het Mondriaan Fonds nu te zeer uiteen lopen. Het Mondriaan Fonds hecht echter nog steeds belang aan alternatieve en aanvullende vormen van financiering binnen de sector – zeker als die zijn gekoppeld aan zo’n grote zichtbaarheid als crowdfunding en het draagvlak dat crowdfunding biedt. Op dit moment wordt gezocht naar een voorzetting van de samenwerking in een andere vorm, meer op maat voor de doelgroep van het Mondriaan Fonds.

Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen

De Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen is bestemd voor beeldende kunstinstellingen, musea en andere erfgoedinstellingen met een uitzonderlijk project. Het gaat om projecten die de gangbare (tentoonstellings)praktijk van de instelling overstijgen en de relatie tussen de burger en cultureel erfgoed versterken. Doel is bijzondere eenmalige beeldende kunst- en erfgoedprojecten te stimuleren en die op een inspirerende manier zichtbaar te maken. De verhouding tussen aanvragen voor beeldende kunst en voor cultureel erfgoed is vrijwel gelijk. Hoewel het aantal aanvragen in 2014 ten opzichte van 2013 toenam, werd minder aangevraagd dan in de jaren daarvoor. Instellingen hebben sinds de bezuinigingen minder capaciteit om te investeren in nieuwe plannen en programmeren minder tentoonstellingen. Wel werden in 2014 meer aanvragen voor grote projecten met hoge bedragen ontvangen. Hieruit blijkt dat instellingen minder aan projecten kunnen bijdragen. Ook uit het veld ontvangt het fonds berichten dat instellingen moeite hebben om de begrotingen sluitend te krijgen en dat projecten zonder bijdrage van het Mondriaan Fonds geen doorgang vinden. Als gevolg hiervan werd het beschikbare budget sterk overvraagd en konden niet alle positief beoordeelde aanvragen gehonoreerd worden of werd een lager bedrag toegekend dan werd aangevraagd. Het fonds heeft daarom moeten besluiten dat bijdrages van 75.000 euro of meer zeer uitzonderlijk zijn en heeft dit gecommuniceerd. Binnen de projectinvestering is veel aandacht voor presentatieplannen omdat deze tonen hoe kunst- en erfgoedprojecten op een inspirerende manier zichtbaar gemaakt worden. Voor de site-specific installaties in de tentoonstelling ‘the fifth floor’ van kunstenaar Laura Lima zette het Bonnefantenmuseum in Maastricht een groot aantal figuranten in. Hierdoor werd het publiek op een actieve manier betrokken. Regelmatig organiseren instellingen een bijzondere randprogrammering, waardoor een passend publiek op een actieve

manier bij het project of de tentoonstelling wordt betrokken. Bij de tentoonstelling over Arnon Grunberg bij Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam gaf de auteur gastcolleges en werd onderzoek gedaan naar de hersenactiviteit tijdens het schrijven van een boek. Daarnaast werd een applicatie gerealiseerd waarmee je een literaire wandeling door het Amsterdam van Grunberg kan maken. Sinds 2013 kunnen instellingen voor de productie van nieuw werk van kunstenaars aanvragen. Deze mogelijkheid krijgt steeds meer bekendheid waardoor instellingen vaker als opdrachtgever optreden. Een voorbeeld hiervan is het programma MediaLab binnen het festival Cinekid waarvoor internationale kunstenaars als Zachery Lieberman en Joris Strijbos & Joanna Dauner nieuw werk maakten. Daarnaast werken meer instellingen samen om tot bijzondere projecten te komen. Een trend is dat vaker maatschappelijke partners worden gevonden. Bij het project ‘Ik geef om jou! Naasten­liefde door de eeuwen heen’ van Museum Catharijneconvent te Utrecht wordt samengewerkt met partners als het Rode Kruis, Vluchtelingenwerk en het Leger des Heils. Instellingen melden geregeld dat bezoekers de tentoonstellingen waarderen, dat bezoekersaantallen toenemen en dat herhaalbezoek wordt gerealiseerd. Een enkele tentoonstelling, zoals ‘Willem II – Kunstkoning’ in het Dordrechts Museum, was zo succesvol dat de bijdrage van het Mondriaan Fonds uiteindelijk niet nodig bleek. Dit geld kwam beschikbaar voor andere projecten binnen de regeling. Uit een eerste evaluatie met een commissie voor effectmeting blijkt dat de projectinvestering duidelijk verschil maakt: het is voor instellingen zonder aanvullende financiering nauwelijks mogelijk bijzondere projecten te realiseren. Aantal aanvragen: 168 Totaal aangevraagd bedrag: € 6.788.869 Gehonoreerd: 67 Toegekend bedrag: € 2.644.784

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

In 2014 werden enkele projecten middels zowel een bijdrage van het Mondriaan Fonds, als een bijdrage via crowdfunding gefinancierd. Zo ontving Noordkaap een bijdrage via de Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen voor de hybride tentoonstelling ‘It Never Happened’ waarin werken van de afgelopen tien jaar Noordkaap samengebracht werden met nieuw geproduceerd werk op verschillende locaties in Dordrecht. Het project bestond uit een publieksactie, een kunsthappening en een overzichtstentoonstelling. Via crowdfunding behaalde Noordkaap een bijdrage van bijna 3.000 euro. Lotta de Beus, die eerder een werkbijdrage ontving, verwierf via voordekunst een bijdrage van 4.635 euro voor het project ‘The Romantic Escape’. Met films en foto’s van figuranten op vijf verschillende locaties in Amsterdam, creëerde De Beus vijf grote schilderijen en zes grote houtskooltekeningen. In een oude garage in Amsterdam-Noord is het eindresultaat van dit project gepresenteerd. Timebank Om de inzet van alternatieve financieringsmethoden te stimuleren, is het Mondriaan Fonds partner van Timebank: een open en online platform waar kennis en vaardig­heden uitgewisseld worden met behulp van ‘tijd’. Timebank kan gezien worden als een vorm van crowdsourcing. Sinds 2013 opereert de Nederlandse tak van Timebank als een onafhankelijke vereniging en breidt het activiteiten uit naar verschillende steden in Nederland. Instellingen en kunstenaars vinden vaak zelf de weg al naar nieuwe financieringsmethodes, maar ook hier wil het Mondriaan Fonds waar mogelijk een stimulerende en faciliterende rol spelen door Timebank op de website te presenteren.

27

Bijdrage Presentatie Buitenland

Door bij te dragen aan presentaties en/of de productie van nieuw werk van kunstenaars uit Nederland bij internationaal erkende hedendaagse kunstplatforms in het buitenland, wil het Mondriaan Fonds de internationale waardering en zichtbaarheid van relevante hedendaagse kunst uit Nederland bevorderen en de internationale positie van deze kunstenaars versterken. Bij deze bijdrage kan zowel het buitenlandse platform aanvragen als de kunstenaars zelf. Van de Bijdrage Presentaties Buitenland wordt in toenemende mate gebruik gemaakt. In 2013 werd het budget tweemaal overvraagd, in 2014 bijna driemaal. Er werden 17 procent meer aanvragen ingediend, ook ging het vaker om grootschalige projecten. Het Mondriaan Fonds droeg bij aan zeven aanvragen van kunstenaars en 92 van instellingen. 2014 zag een lichte stijging in het aantal landen waar presentaties werden ondersteund. Nog altijd hebben de meeste aanvragen betrekking op projecten in Europa en de Verenigde Staten, hoewel het aantal aanvragen uit Azië in 2014 bijna verdubbelde ten opzichte van 2013; vooral uit Zuid-Korea, China en Japan. Het bevorderen van opdrachtgeverschap is een aandachtspunt voor het fonds, ook internationaal. Opdrachtgevers moeten zelf een reëel honorarium beschikbaar stellen. In 2014 is zowel het aantal aanvragen gestegen dat nieuw werk betrof, als het aantal toezeggingen. In 2013 betrof 46 procent van het budget nieuw werk, in 2014 55 procent. Daarnaast droeg het Mondriaan Fonds bij aan een aantal grootschalige opdrachten aan kunstenaars uit Nederland, door samen­ werkende internationale podia. Zo gaf The Hepworth Wakefield (Yorkshire), samen met SculptureCenter (New York) en Fondazione Sandretto Re Rebaudengo (Turijn) een opdracht aan Magali Reus, waarvoor de Hepworth Wakefield met succes een aanvraag indiende. Yael Davids werd door La Ferme du Buisson in Marne-la-Vallée uitgenodigd met nieuw werk deel te nemen aan de groepsten-

toonstelling ‘Lives of Performers’, gewijd aan het filmoeuvre van de legendarische Yvonne Rainer, die in samenwerking met onder andere Centre Pompidou, Jeu de Paume en Palais de Tokyo in Parijs werd ontwikkeld en getoond. Door de betrokkenheid van meerdere instellingen werd de zichtbaarheid voor haar werk significant verruimd. Zij werd uitgenodigd voor vervolgtentoonstellingen elders. Samenwerking was er ook bij de ontwikkeling van presentaties: het Guggenheim Museum in New York presenteerde ‘ZERO: Countdown to Tomorrow, 1950s-1960s’, de eerste grootschalige overzichtstentoonstelling in de Verenigde Staten gewijd aan de ZERO-beweging, met onder andere herman de vries en Armando. Dit project zal in 2015 in Berlijn en in het Stedelijk Museum in Amsterdam te zien zijn. Buitenlandse platforms melden dat een Bijdrage Presentaties Buitenland duurzaam effect heeft. Zo leidde het project van Daan van Golden bij Misako & Rosen, over diens invloed op Japanse kunstenaars en vice versa, tot opname van Van Golden in het curriculum van het kunsthistorisch onderwijs in Japan. Het project van James Beckett bij Artspace Auckland had veel impact op een professioneel en algemeen publiek omdat het tot dusver niet bekend was met vergelijkbaar werk. Deze bijdrage is een belangrijke stimulans voor buitenlandse instellingen om te werken met kunstenaars uit Nederland en Nederlandse kunstenaars kunnen hun internationale zichtbaarheid een positieve impuls geven. Aantal aanvragen: 214 Totaal gevraagd bedrag: € 2.697.190 Gehonoreerd: 108 Toegekend bedrag: € 1.080.456

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

29

Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie

naar 2.290 vrienden. Op Twitter had het Mondriaan Fonds op 31 december 7.339 en Prix de Rome 959 volgers.

De communicatie van het Mondriaan Fonds heeft allereerst tot doel een uiteenlopende groep van beeldend kunstenaars en bemiddelaars tot musea, presentatieinstellingen, erfgoedinstellingen, opdrachtgevers en kunstkopers te wijzen op de mogelijkheden die het fonds biedt. Hoewel de focus ligt op aanvragers in Nederland richt een deel van de communicatie zich op buitenlandse aanvragers zoals kunstbeurzen en kunstplatforms. Daarnaast ontwikkelt het Mondriaan Fonds activiteiten om het publiek inzicht te geven in de resultaten van de bijdragen die het fonds verstrekt voor de realisatie van bijvoorbeeld tentoonstellingen, manifestaties, aankopen en nieuw werk. Ook zoekt het Mondriaan Fonds regelmatig de openbaarheid op om deel te nemen aan actuele debatten over beeldende kunst en cultureel erfgoed. De specifieke doelen van het communicatiebeleid worden jaarlijks vastgesteld in een jaarplan. Medio 2014 is het communicatiebeleid geëvalueerd tijdens twee brainstormsessies met een externe communicatiedeskundige. Hieruit is een aantal ideeën voortgekomen die al zijn uitgevoerd of nog verder worden uitgewerkt.

Gerichte publiciteit

Digitale media Aanvragers en andere geïnteresseerden vinden op de website informatie over de verschillende bijdragen, voorwaarden en wijze van aanvragen. Daarnaast biedt de website informatie over activiteiten, een actueel overzicht van gehonoreerde projecten en een blog van de directeur die in 2014 22 keer is verschenen, over onder meer talentontwikkeling en de samenwerkingsregeling voor musea. Tussen 1 januari en 31 december telde de website 13.719 unieke bezoekers met 145.412 pageviews, waarvan 32 procent nieuwe gebruikers. De gemiddelde bezoekduur is bijna vijf minuten. In 2014 verstuurde het Mondriaan Fonds 27 nieuwsbrieven. Op 31 december 2014 was het aantal abonnees 5.828. Ook werd een nieuwe nieuwsbrief verstuurd, speciaal samengesteld voor alle adviseurs van het Mondriaan Fonds. Deze nieuwsbrief zal vier maal per jaar verschijnen met informatie over vergaderingen, advisering en beleid. In september 2014 is een nieuwe website van de Prix de Rome gelanceerd. Naast actuele informatie biedt de website een historisch overzicht die teruggaat tot 1808: het jaar dat de Prix de Rome in Nederland werd geïntroduceerd. Het bezoek van de Prix de Rome website is gemeten vanaf 1 september: tussen 1 september en 31 december 2014 telde de website 6.821 unieke bezoekers met 10.119 pageviews, waarvan 32 procent nieuwe gebruikers. De gemiddelde bezoekduur is ruim 2,5 minuten. 2014 laat een explosieve stijging zien van het bezoek aan sociale media. Op 31 december telde Facebook 9.125 vrienden, het jaar ervoor waren er dat nog 3.119. Het aantal vrienden van de Prix de Rome Facebook steeg van 1.180

Het Mondriaan Fonds benadert aanvragers gericht om hen te wijzen op de mogelijkheden. Dit gebeurde bijvoorbeeld door het adverteren via (digitale) vakbladen voor deadlines, tijdelijke en nieuwe regelingen, voor het werven van adviseurs en voor Prospects & Concepts en Prix de Rome Architectuur. Om de verschillende doelgroepen goed te bedienen, ontwikkelt het fonds informatiekaarten op deelterreinen zoals talentontwikkeling, collecties, internationale activiteiten et cetera. Deze worden verspreid op daarvoor geschikte locaties. Verder stuurde het fonds regelmatig gerichte mailingen aan musea en andere instellingen of aan alumni van relevante kunstopleidingen.

Mondriaan Fonds in de pers In 2014 verschenen vijftien persberichten met betrekking tot nieuwe en tijdelijke regelingen, Prospects & Concepts, de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië, de Prix de Rome Architectuur, gehonoreerde aanvragen voor de Bijdrage Opdrachtgeverschap en Samenwerking Musea, de Bijdrage Meerjarenprogramma’s, nieuwe adviseurs, het staatsieportret en resultaten van onderzoek zoals het kunstenaarshonorarium. Door deze persberichten en door bij te dragen aan uiteenlopende activiteiten werd ‘free publicity’ verkregen in landelijke- en regionale dagbladen, opinie- en vakbladen en op radio en tv. In de landelijke pers was vooral veel aandacht voor de Nederlandse inzending op de Biënnale van Venetië, de Prix de Rome, de meerjarige bijdrage voor presentatie-instellingen en de staatsie­ portretten.

Activiteiten en publieksmomenten Staatsieportret Op 24 april heeft minister Bussemaker de drie officiële staatsieportretten van Koning Willem-Alexander onthuld tijdens een bijeenkomst op Paleis Het Loo in Apeldoorn. De staatsieportretten werden in opdracht van het Mondriaan Fonds gemaakt door beeldend kunstenaars Iris van Dongen, Rineke Dijkstra en Femmy Otten. De drie kunstenaars waren in januari gevraagd een staatsie­portret van Koning Willem-Alexander te maken. Op basis van een schetsontwerp werden zij uitgekozen uit twaalf eerder geselecteerde kunstenaars. Het expertcomité dat de keuze heeft gemaakt bestond uit Taco Dibbits (directeur Collecties Rijksmuseum), Wilma Sütö (curator moderne en hedendaagse kunst Stedelijk Museum Schiedam) en Luc Tuymans (beeldend kunstenaar), onder voorzitterschap van Birgit Donker. Het Mondriaan Fonds kreeg in september 2013 van de Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van Onderwijs,

Bijdrage Kunstbeurzen

De Bijdrage Kunstbeurzen heeft als doel het tonen van kunst uit Nederland op beurzen in het buitenland. Met deze bijdrage wil het Mondriaan Fonds de bekendheid van en de internationale waardering voor relevante hedendaagse beeldende kunst uit Nederland versterken. Eind 2013 is deze bijdrage uitgebreid en kunnen galeries zowel aanvragen voor bestaand werk als voor werk dat voor de beurs is gemaakt en dat geëxposeerd wordt op een speciale plek op de beurs. Ook kan worden aangevraagd voor beurzen die niet op de vaste lijst staan. Daarnaast kunnen internationale kunstbeurzen zelf een bijdrage vragen voor nieuw werk op een speciale plek op de beurs. In 2014 is het aantal aanvragen met 44 procent gestegen ten opzichte van 2013. Bij elf toekenningen ging het om een kunstbeurs die niet op de vaste lijst staat. Art Cologne (Keulen) en FIAC (Parijs) zijn de beurzen waar het meest voor is aangevraagd. Er werden vijf bijdragen verleend voor deelname aan en/of een presentatie in een speciale sectie op Art Basel, ArteBA (Buenos Aires) en FIAC (Parijs). Ellen de Bruijne Projects ontving een bijdrage voor de productie van de performance ‘Objects lie on a table’ van Uta Eisenreich binnen het Hors les Murs programma van FIAC. Kunstenaar Guido van der Werve werd door Art Basel uitgenodigd om tijdens Parcour Night de performance ‘Home - a requiem’ uit te voeren. Het Mondriaan Fonds stelt elke twee jaar op basis van advies van adviseurs een vaste lijst kunstbeurzen met internationale uitstraling samen. Als een galerie is toegelaten voor deelname aan één van deze beurzen en bestaand werk toont in een stand, wordt de aanvraag direct toegekend. Aanvragen voor een bijdrage op een kunstbeurs die niet op deze lijst voorkomt en aanvragen voor presentatie van bestaand of de productie van nieuw werk in een aparte sectie van de beurs worden ter beoordeling voorgelegd aan een adviescommissie.

De aanpassing van de vaste lijst en de uitbreiding van de aanvraagmogelijkheden zijn gebaseerd op een interne evaluatie eind 2013. De eerste signalen, toename van het aantal aanvragen, reacties in de pers en effecten op de verkoop, lijken te wijzen op een positieve bijdrage van deze regeling aan de internationale waardering voor beeldende kunst uit Nederland. Aantal aanvragen: 59 Totaal gevraagd bedrag: € 232.988 Gehonoreerd: 50 Toegekend bedrag: € 187.122

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Cultuur en Wetenschap de opdracht en het budget om drie staatsieportretten van de Koning te laten vervaardigen. Een voorselectie werd verricht door scouts Hester Alberdingk Thijm, Arno Kramer, Tirzo Martha en Hripsimé Visser die ieder tien kunstenaars voordroegen. De twaalf schetsontwerpen werden tot en met half april tentoongesteld in het Rijksmuseum Amsterdam onder de titel: ‘Een nieuwe koning, een nieuw portret’. In die periode bezochten ruim 500.000 bezoekers het Rijksmuseum. De drie staatsie­portretten werden van 29 april tot en met 28 september onder de titel ‘Portret van de Koning’ tentoon­gesteld in de vestibule van Paleis Het Loo in Apeldoorn en trokken 242.524 bezoekers. De NOS maakte een documentaire over de totstandkoming van de drie staatsie­portretten: ‘De tweedimensionale koning’. Deze werd uitgezonden op 25 en 29 april bij de publieke omroep en trok een half miljoen kijkers. Ministeries, provincies, gemeenten, ambassades, rechtbanken en andere geïnteresseerden kunnen reproducties van de staatsieportretten bestellen via de website van de Rijksvoorlichtingsdienst. Prospects & Concepts – Mondriaan Fonds toont talent Tijdens Art Rotterdam 2014 organiseerde het Mondriaan Fonds van 6 tot en met 9 februari de tentoonstelling Prospects & Concepts, met werk van 92 beeldend kunstenaars die in 2012 een financiële bijdrage ontvingen om een start te maken met hun carrière. Deze tweede editie werd ge­opend door minister Bussemaker. Met de jaarlijkse tentoonstelling wil het fonds de zichtbaarheid van beginnende beeldend kunstenaars een extra impuls geven. De combinatie met Art Rotterdam maakte het mogelijk dat zowel kunstprofessionals als een brede groep geïnteresseerden kon kennismaken met het werk van deze beloftevolle kunstenaars. Curator Mirjam Westen (conservator hedendaagse kunst Museum Arnhem) selecteerde voor de tentoonstelling zo veel mogelijk nieuw werk uit alle disciplines – van schilderkunst tot installaties, van fotografie tot performances – en van nog onbekend talent tot kunstenaars die al veelbesproken projecten op hun naam hebben staan. Er werd een nevenprogramma georganiseerd met presentaties van deelnemende kunstenaars en een voorlichtingsbijeenkomst voor startende kunstenaars. Bij de tentoonstelling verscheen een publicatie over de deelnemende kunstenaars. De tentoonstelling was te zien op dezelfde locatie als Art Rotterdam, in het voormalige distributiecentrum van de Van Nellefabriek. Tom Postma Design was verantwoordelijk voor de inrichting. Prospects & Concepts kreeg volop positieve aandacht en trok een publiek van 13.500 bezoekers. Kunstenaars legden directe contacten met galeriehouders, (potentiële) kopers, opdrachtgevers en er vonden aankopen plaats. AVROTROS Kunstuur maakte een item over Prospects & Concepts en zond dit op 1 februari uit, met curator Mirjam Westen en enkele deelnemende kunstenaars. In 2014 vonden de voorbereidingen plaats voor de derde editie van Prospects & Concepts tijdens Art Rotterdam,

31

met weer Mirjam Westen als curator. In het kader van het Nederland-Vlaanderen jaar zouden het Mondriaan Fonds en het Belgische Kunstenpunt een presentatie van kunstenaarsboeken en bijzondere kunstboeken uit Nederland en Vlaanderen organiseren, samengesteld door Maaike Lauwaert (curator, kunstcriticus) en Luc Derycke (ontwerper, uitgever). De presentatie zou te zien zijn bij Prospects & Concepts. Prix de Rome Beeldende Kunst 2013 De tentoonstelling met het werk van winnaar Falke Pisano en de drie andere genomineerde kunstenaars Christiaan Friedrich, Remco Torenbosch en Ola Vasiljeva voor de Prix de Rome Beeldende Kunst was tot en met 26 januari te zien bij de Appel arts centre in Amsterdam. De tentoonstelling trok 5.750 bezoekers. Prix de Rome Architectuur 2014 Architect Donna van Milligen Bielke ontving op 15 oktober de Prix de Rome Architectuur 2014 uit handen van minister Bussemaker. Van Milligen Bielke won de onderscheiding met ‘Cabinet of Curiosities’, haar ontwerpplan voor de Hoogstraat in Rotterdam. De prijs bestaat uit een geldbedrag van 40.000 euro en een werkperiode van drie maanden in de American Academy in Rome. Van Milligen Bielke was samen met Steven Delva, Florian Idenburg, Marieke Kums, Kees Lokman, Jasper Nijveldt, Tim Prins en XML genomineerd door een internationale jury. De acht finalisten kregen een werkbudget van 7.500 euro plus materiaalkosten om gedurende drie maanden zich te buigen over een door de jury geformuleerde opdracht: maak van de gefragmenteerde Rotterdamse Hoogstraat een levendige stadsstraat en zorg dat de historie van de stad voelbaar wordt. De genomineerden werden beoordeeld op basis van de plannen die tot stand kwamen tijdens de werkperiode en die tot 15 februari 2015 werden tentoongesteld in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. De tentoonstelling trok ruim 9.000 bezoekers. Rond de tentoonstelling organiseerde Het Nieuwe Instituut samen met de Rotterdamse Academie van Bouwkunst een randprogramma met drie ‘Streetwise’ lezingen door Tim Prins, XML en Van Milligen Bielke over hun ideeën over de Rotterdamse Hoogstraat. Op uitnodiging van Arcam presenteerden Van Milligen Bielke en Prins hun ontwerpvoorstellen bij de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Ook gaven zij een presentatie aan de TU Delft. Samen met Het Nieuwe Instituut is gewerkt aan de voorbereiding van een eindsymposium begin 2015. NAi10 Uitgevers maakte in samenwerking met het Mondriaan Fonds een tweetalige publicatie over de plan­nen van de acht kandidaten. De Prix de Rome Architectuur kreeg veel aandacht in de pers; zowel in de landelijke dagbladen als in de vakpers zoals de Blauwe Kamer, de Architect en ArchiNed. AVROTROS Kunstuur zond op 26 oktober een item uit over de Prix de Rome Architectuur. Winnaar Van Milligen Bielke werd gefilmd in de Hoogstraat en in de tentoonstelling van Het Nieuwe Instituut. Ook jurylid Saskia van Stein kwam aan het woord over de acht inzendingen. >pagina 62

Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen

In 2013 ging de Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen van start. Nederlandse erfgoedinstellingen die samenwerken met buitenlandse erfgoedinstellingen in onderzoeksprojecten op gezamenlijke collectiegebieden kunnen een bijdrage aanvragen. Doel is het stimuleren van internationale samenwerking bij onderzoek aan gezamenlijke collectiegebieden en het met een presentatie zichtbaar maken van de nieuwe inzichten. In 2013 werden zes van de zeven aanvragen gehonoreerd. In 2014 werden zes aanvragen ontvangen waarvan vijf werden gehonoreerd. Er werden projecten ingediend op het gebied van oude kunst en design, over de VOC-handel in Aziatische luxegoederen, exportkunst, de Gouden Eeuw in Amsterdam en een onderzoek naar vooroordelen. Opvallend is dat in 2013 kleinere instellingen als De Barak in Lelystad en Museum Het Schip in Amsterdam de kansen zagen die deze regeling biedt. In 2014 waren het vooral de grote kunstmusea die een aanvraag indienden. De kwaliteit van de aanvragen in 2014 was hoog. Zo werkt het Centraal Museum samen met de National Gallery of Art in Washington en het Museum of Fine Art in Houston aan een grootscheepse presentatie van de zestiende eeuwse Utrechtse schilder Wtewael. Hun gezamenlijke voorstel is precies wat de bijdrage beoogt: hoogwaardige internationale samenwerking. De context is prima: het Centraal Museum is de beheerder van de grootste collectie werken van Wtewael en heeft in dit project een voortrekkersrol. Het project is gebaseerd op nieuw onderzoek waarvan de resultaten in de catalogus worden gepubliceerd. Inhoudelijk sluit het project aan bij de internationale trend naar een herwaardering van het maniërisme. Ook is het project voor het Nederlands publiek een uitgelezen kans om het werk van deze Utrechtse kunstenaar zo breed ontsloten te zien. Daarnaast is de samenwerking tussen Museum Boijmans Van Beuningen en het Design Museum Gent interessant in het

project ‘Design Derby Nederland - België (1815-20150)’, dat als een wedstrijd wordt gepresenteerd en het verhaal vertelt van twee eeuwen designdebat in de Lage Landen. De collectiegebieden raken en vullen elkaar aan. Nooit eerder is design op deze schaal vergelijkenderwijs gepresenteerd in Nederland en Vlaanderen; het Nederland-Vlaanderen jaar 2015 biedt hiervoor een mooie context. De regeling bestaat pas twee jaar en de meeste projecten zijn langdurig van aard, mede wegens de onderzoekscomponent. Hierdoor is nog niet vast te stellen of de beoogde doelen met de regeling worden gehaald. De eerste tekenen zijn positief: Museum het Schip in Amsterdam is door zijn Russische partner uitgenodigd voor een vervolgproject en het project rondom Wtewael belooft een publiekstrekker te worden. Aantal aanvragen: 6 Totaal gevraagd bedrag: € 440.000 Gehonoreerd: 5 Toegekend bedrag: € 305.500

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Op 15 september ging de nieuwe website van de Prix de Rome online: www.prixderome.nl. Ontwerpbureau Lesley Moore ontwikkelde een huisstijl die ook in deze website werd toegepast. Zowel huisstijl als website refereert tegelijkertijd aan de urgentie en de geschiedenis van de prijs. Naast actuele informatie biedt de website een blik op de historie met een tijdsbalk die teruggaat tot 1808, het jaar dat de Prix de Rome in Nederland werd geïntroduceerd. De website zal de komende tijd verder gevuld worden met tekst en beeld over heden en verleden. In de nieuwe huisstijl wordt de naam van de prijs geschreven in de Trajan: een lettertype dat is gebaseerd op de inscripties in de Romeinse Zuil van Trajanus. De X van Prix wordt gevormd door twee pijlen die verwijzen naar verleden, heden en toekomst van de Prix de Rome. The international discourse on the Prix de Rome, past to present De Nederlandse Ambassade in Rome, het Koninklijk Nederlands Instituut Rome en het Mondriaan Fonds organiseerden op 16 december een symposium over de aanwezigheid van internationale kunstenaars in Rome in heden en verleden. Aanleiding voor het symposium was de door het Mondriaan Fonds hernieuwde traditie om Prix de Rome winnaars een werkperiode bij de American Academy in Rome aan te bieden. Ook werd gerefereerd aan het tienjarig bestaan van de door het Mondriaan Fonds aangeboden Projectstudio Rome bij de American Academy. Prix de Rome winnaar Van Milligen Bielke, oud-winnaar Falke Pisano en fondsdirecteur Birgit Donker hielden onder andere een lezing. Het programma werd samengesteld door kunstenaar/ onderzoeker Krien Clevis en vond plaats in het Koninklijk Nederlands Instituut Rome. Het symposium werd bezocht door 90 deelnemers. Nederlandse inzending Biënnale van Venetië Op 2 juli werd de presentatie ‘to be all ways to be’ van beeldend kunstenaar herman de vries en de curatoren Colin Huizing en Cees de Boer door het Mondriaan Fonds uitgeroepen tot Nederlandse inzending voor de 56ste editie van de Biënnale van Venetië, die van 9 mei tot 22 november 2015 zal plaatsvinden. Hiermee volgde het Mondriaan Fonds het advies van een jury, die uit vijf voorstellen het plan van de vries en het duo Huizing en De Boer koos. Bij wijze van extra transparantie deed journalist Pieter van Os van NRC Handelsblad verslag van de vijf presentaties. Het artikel ‘Pitchen bij het Mondriaan Fonds’ werd voorafgaand aan de bekendmaking gepubliceerd. Sinds de bekendmaking verschenen veel positieve reacties in kranten en (vak)bladen. Zo schreef Sandra Smallenburg in NRC (11-12-2014) over de actualiteit van het werk van kunstenaars op leeftijd, met als voorbeeld herman de vries. ,,De generatie kunstenaars die doorbrak in de jaren zestig maakt werk dat nog even recalcitrant is als toen.” Of het decembernummer van Kunstbeeld met ‘Best of 2014’ waarin de vries veelvuldig genoemd wordt als een van de beste kunstenaars of de beste tentoonstelling van 2014 of hèt kunstmoment in 2015 waar naar

33

uitgekeken wordt. >pagina 60 Radiomaker Wineke van Muiswinkel volgde herman de vries bij het verzamelen van materiaal voor zijn nieuwste werk dat vanaf 9 mei 2015 in het Nederlandse paviljoen in Venetië te zien zal zijn. Het radioprogramma werd op 23 november via Radio Doc (NTR VPRO) uitgezonden. KunstKoop De KunstKoop is een renteloze lening waarmee particulieren bij meer dan honderd galeries kunst op afbetaling kunnen kopen. >pagina 54 In 2014 is met verschillende partners samengewerkt om de zichtbaarheid van de KunstKoop te vergroten: RTL4 met My First KunstKoop RTL4 zond van 4 januari tot en met 15 februari binnen het programma ‘My First Home’ een zevendelige serie van korte afleveringen uit over de KunstKoop: My First KunstKoop. Deze serie volgde de zoektocht van Anneloes en Erik naar een kunstobject dat via de KunstKoop te koop is, voor in hun nieuwe huis. Zij kregen de keus uit zes uiteenlopende kunstwerken, te weten een portret van Charlotte Dumas, een schilderij van Hans Broek, een reeks vaasjes van Maria Roosen, een foto van Scarlett Hooft Graafland, een tekening van Rosemin Hendriks en een beeldje van Jasper de Beijer. Op deze manier wilde het Mondriaan Fonds de bekendheid van de KunstKoop onder een nieuw publiek van potentiële kunstkopers vergroten. My First KunstKoop had gemiddeld 156.000 kijkers per aflevering. In totaal werden ruim 1,8 miljoen kijkers bereikt. Start Buying Art: betaalbaar werk van toonaangevende kunstenaars Tijdens de door We Like Art georganiseerde en door het Mondriaan Fonds ondersteunde verkooptentoonstellingen Start Buying Art konden alle werken met de KunstKoop (100% kunst – 0% rente lening) ter plekke aangeschaft worden. Met dit initiatief werd een nieuw en jong publiek bekend gemaakt met deze laagdrempelige manier van kunst kopen. In februari vond deze verkooptentoonstelling gelijktijdig met Art Rotterdam plaats. Hier was onder meer werk te koop van kunstenaars die exposeerden op Prospects & Concepts. Van 4 tot en met 7 september vond Start Buying Art plaats in het Machinegebouw van de Westergasfabriek in Amsterdam. In totaal werden 260 werken verkocht, waarvan 75 met de KunstKoop. Opvallend was dat er veel beginnende kunstkopers waren, die voor het eerst een werk kochten. Het tegelijkertijd verschenen artikel ‘Kunst kopen voor groentjes’ in het Parool (05-09-2014) sloot hier op aan. In totaal trokken de verkooptentoonstellingen 11.000 bezoekers. In februari 2015 zou tijdens Art Rotterdam een nieuwe verkooptentoonstelling plaatsvinden van We Like Art, waaraan het Mondriaan Fonds weer bijdraagt. Ook hier zou werk te koop zijn van kunstenaars die exposeren op Prospects & Concepts.

Mobiel Erfgoed Lening

Om de kwaliteit van het mobiel erfgoed te versterken en operationeel te houden, ondersteunen het Mondriaan Fonds en Nationaal Restauratiefonds de restauratie van mobiel erfgoed met een Mobiel Erfgoed Lening. Hieruit kunnen eigenaren van mobiel erfgoed een lening aanvragen met een lage rente om restauraties uit te voeren. Het Mondriaan Fonds verzorgt de inhoudelijke beoordeling. Het Nationaal Restauratiefonds doet de financiële check en verzorgt de lening. Van belang zijn de volgende criteria: het object staat ingeschreven in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed; het is in Nederland in gebruik geweest of geproduceerd; het heeft een bepaalde leeftijd (auto’s ouder dan 25 jaar, vliegtuigen ouder dan 35 jaar en treinen moeten buiten dienst zijn) en het betreft geen varend erfgoed. In 2013 vroeg Museum Stoomtram Hoorn-Medemblik een lening aan voor de restauratie van de stoomlocomotief NS 7742, de Bello. In 2014 ontving het Mondriaan Fonds een aanvraag van de Stichting Mobiel Erfgoed Centrum voor een boek over de registratie van mobiel erfgoed en de digitale component daarvan. In strikte zin gaat het niet om een restauratie en zou dus geen lening kunnen worden aangevraagd. In overleg met het ministerie en het Nationaal Restauratiefonds is eenmalig een uitzondering gemaakt omdat het een uitgelezen kans is om in het Mobiel Erfgoedjaar aandacht te genereren voor de Mobiel Erfgoed Lening. Ook binnen andere regelingen van het fonds werd bijgedragen aan initiatieven op het gebied van het mobiel erfgoedjaar, zoals de organisatie van het Mobiel Erfgoedjaar en de aankoop door Paleis het Loo van een auto van Koningin Juliana en Prins Bernhard: de Austin A135 Sheerline, Type Princess II. Daarnaast heeft het Mondriaan Fonds deelgenomen aan een symposium van het Nationaal Rijtuigmuseum. Het aantal aanvragen voor een Mobiel Erfgoed Lening blijft achter bij de veronder-

stelde behoefte en de verwachte vraag. Het Mondriaan Fonds zal in 2015 in overleg met het Nationaal Restauratiefonds onderzoeken welke toekomst deze mogelijkheid voor het veld heeft. Aantal aanvragen: 2 Gevraagd bedrag aan Nationaal Restauratiefonds: € 60.250 Positief advies: 0

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Amsterdam Art Weekend en het Mondriaan Fonds Van 27 tot en met 30 november vond Amsterdam Art Weekend plaats met een programma vol tentoonstellingen, performances, lezingen en artist talks. Het Mondriaan Fonds was op verschillende manieren zichtbaar tijdens dit weekend. Op zaterdag vonden speciale galerietours voor jonge verzamelaars plaats, waarin aandacht werd besteed aan het kopen van kunst met de KunstKoop. Hieraan namen 96 bezoekers deel. Ook werd de KunstKoopfolder verspreid onder achthonderd leden van jongerencirkels van musea. De Rijksakademie en De Ateliers hielden open huis en stelden het publiek in staat om kennis te maken met onder meer het werk van de 24 kunstenaars die daar werken met een Beurs Praktijkverdieping Postacademische Instellingen van het fonds. Prijs voor de Jonge Kunstkritiek Op 11 december werden de winnaars van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek gepresenteerd in het Stedelijk Museum Amsterdam. Het Mondriaan Fonds is een van de organisatoren van de prijs om jonge kunstcritici te stimuleren en de aandacht voor kwalitatief hoogstaande kunstkritiek en kunstjournalistiek in de mainstream media te vergroten. Laurens Otto kreeg de prijs toegekend in de categorie Recensie en Sarah Késenne in de categorie Essay. Zij ontvingen een bedrag van 2.500 euro, een jaarlidmaatschap van AICA Nederland en een persoonlijke mentor. Laure van den Hout en Richtje Reinsma werden uitgenodigd tot het schrijven van een tekst voor de Prix de Rome 2015. Sam De Wilde kreeg een schrijfopdracht voor Metropolis M en Fabiënne Rachmadiëv werd een schrijversresidentie in Parijs aangeboden door Vlaams-Nederlands Huis deBuren. Voor deze vierde editie ontving de organisatie 28 inzendingen in de categorie Essay, 25 inzendingen in de categorie Recensie en 5 inzendingen in de categorie Visuele Kritiek. Omdat de kwaliteit van de inzendingen in de nieuwe categorie Visuele Kritiek niet aansloot bij de ambities van de jury is besloten geen prijs uit te reiken in deze categorie. De Visuele Kritiek werd in het leven geroepen in het kader van vernieuwing en verrijking van de klassieke vormen van kunstkritiek. Om dit initiatief verder te stimuleren stond een deel van de prijsuitreiking in het teken van de Visuele Kritiek. De uitreiking werd bezocht door 100 bezoekers. Publicaties en media Heimwee naar krijt, een essay door Bart Lodewijks Op 23 februari werd in S.M.A.K. Gent de publicatie ‘Heimwee naar krijt’ gepresenteerd. Bart Lodewijks schreef dit boek als onderdeel van de essayreeks van het Mondriaan Fonds. Het verhalend essay geeft een inkijk in het ontstaan van krijttekeningen die beeldend kunstenaar Bart Lodewijks maakte in Vlaanderen en tijdens een residency in een gastatelier in Rio de Janeiro; op straat, muren, gevels van huizen en af en toe ook binnenskamers. Lodewijks vertelt over de interactie met bewoners, de sympathie en het vertrouwen, maar ook over de argwaan en de weerstand die zijn tekeningen oproepen.

35

Publicatie Birgit Donker gepresenteerd tijdens Reinwardt Memorial Lecture Tijdens de Reinwardt Memorial Lecture op 5 juni werd de publicatie ‘Uit grootmoeders kastje. Erfgoed, een kwestie van keuzes en koestering’ van Birgit Donker gepresenteerd. Deze publicatie verscheen naar aanleiding van de Reinwardt Memorial Lecture in 2013. Donker reflecteerde in deze lezing op keuzes waar de erfgoedwereld voor staat. Ze vroeg zich af tot hoever erfgoed zich uitstrekt – van hunebed tot het Kwakoe festival (immaterieel erfgoed) – en hoe we als samenleving keuzes kunnen maken wat we wel bewaren en wat niet. Derde serie Hollandse Meesters op dvd De derde reeks ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’ werd op 13 juni door producent Interakt op dvd uitgebracht. Deze nieuwe reeks portretten van gerenommeerde kunstenaars door bekende regisseurs was eerder in november 2013 gepresenteerd in het Gemeentemuseum Den Haag. Deze verzamel dvd-box bevat portretten van Erwin Olaf, Ruud van Empel, Armando, Auke de Vries, Marc Mulders, Fiona Tan, Carel Visser, Sigurdur Gudmundsson, Jeroen Eisinga, Gabriel Lester, John Körmeling, Marinus Boezem, L.A. Raeven, Ronald Zuurmond, Aernout Mik, Rob Scholte, Sjoerd Buisman, Robert Zandvliet, Jan Roeland en Hans Eijkelboom. De presentatie trok 300 bezoekers. Hollandse Meesters is een samenwerkingsproject van regionale omroepen en beeldende kunstinstellingen, geproduceerd door Interakt met steun van het Mondriaan Fonds en het Mediafonds. In 2014 werd ook gewerkt aan de vierde serie. RTL4 over zeven gehonoreerde projecten in het cultureel reis­programma Mijn Stad RTL4 zond van 7 december tot en met 18 januari 2015 een serie korte afleveringen uit over projecten gerelateerd aan een van de bijdragemogelijkheden van het Mondriaan Fonds, binnen het cultureel reisprogramma ‘Mijn Stad’. Aan bod kwamen de tentoonstelling ‘ferhaal fan Fryslân’ in het Fries Museum in Leeuwarden; een interactieve touw­sculptuur van Chiel Kuijl gemaakt in opdracht van Museum Kranenburgh in Bergen; het werk van Coen Vunderink tijdens een atelierbezoek in Groningen; het onderzoek van Koen Delaere gefilmd tijdens een werkperiode in De Vleeshal in Middelburg; de samenwerking tussen het Drents Museum in Assen en beeldend kunstenaar Hans Hoekstra; Simon Schrikker die in Galerie Majke Hüsstege in ’s-Hertogenbosch vertelt over zijn werk en hoe je dit werk kunt kopen met de KunstKoop en ten slotte het onderzoek van Liselotte Doeswijk naar 50 jaar Nederlands televisiedecor in het archief bij Beeld en Geluid in Hilversum. Deze reeks voor RTL4 vormde een mooie gelegenheid om kunst en erfgoed zichtbaar te maken voor een brede doelgroep. Alle zeven afleveringen zijn op de website te zien.

Bijdrage Incidentele Aankopen

Het Mondriaan Fonds droeg in 2014 bij aan zestien museale aankopen die van cruciaal belang zijn voor de Collectie Nederland. Deze aankopen kunnen op alle verzamelgebieden plaatsvinden en moeten minimaal 50.000 euro bedragen. Ze vullen belangrijke lacunes in de Collectie Nederland of brengen deze collectie op een hoger niveau. Dit vergroot de kwaliteit en samenhang van de museale Collectie Nederland en verbetert de internationale positie van de Nederlandse musea. Publiek toegankelijke instellingen die belangrijke collecties beheren en presenteren kunnen aanvragen indienen. Van de instellingen wordt een soepel en actief bruikleenverkeer met andere Nederlandse erfgoedinstellingen verwacht. Het fonds draagt alleen bij aan de aankoop van werk dat (semi-)permanent zichtbaar is, vandaar dat bij een aankoop een gedegen presentatieplan gevraagd wordt. De besteding varieerde in de afgelopen zes jaar van 3,7 miljoen (2014) tot 2,1 miljoen euro (2013), 1,5 miljoen (2012), 1,6 miljoen (2011), 2,8 miljoen (2010) en 1,8 miljoen euro (2009). De verschillen worden veroorzaakt door enkele zeer kostbare aankopen. In 2013 leek de dip in het aantal aanvragen te worden veroorzaakt door de financieel uitdagende tijden die musea beleven: aankoopbudgetten stonden als gevolg van bezuinigingen onder druk waardoor minder initiatieven tot aankoop werden genomen. In 2014 nam het aantal aanvragen voor aankopen sterk toe en de aangevraagde bijdrages waren soms erg hoog. Het Mondriaan Fonds heeft zijn bestemmingsreserve moeten inzetten om de vele belangwekkende aankopen waarvoor ondersteuning werd gevraagd te kunnen honoreren. Omdat het ministerie het Nationaal Aankoopfonds heeft gesloten, is de druk op het budget van het fonds vergroot en dit maakt het voor musea moeilijker de begroting dekkend te krijgen. Dat geldt zeker voor de niet-kunstmusea omdat deze geen beroep kunnen doen op de Vereniging Rembrandt: een belangrijke partner bij de steun voor museale kunstaankopen. Naturalis moest dan ook alle zeilen bijzetten om de

beoogde aankoop van de Tyrannosaurus Rex financieel rond te krijgen. Via crowdfunding is dat uiteindelijk gelukt. Het Mondriaan Fonds droeg 900.000 euro bij aan deze wereldwijd gezien unieke aankoop. Een ander museum waar veel aankoopbudget naar toe ging was het Gemeentemuseum Den Haag dat drie toekenningen kreeg voor de aankoop van werk van Paul Thek, Fred Sandback en Constant. Datzelfde geldt voor het Stedelijk Museum Amsterdam met aankopen van Steve McQueen, Isa Genzken en Hito Steyerl. Museum Boijmans Van Beuningen verwierf een bijzondere sculptuur van Medardo Rosso. De hoogste totaal bijdrage ging naar het Rijksmuseum met onder andere de aankoop van een bronzen sculptuur van Adriaen de Vries dat het museum op een veiling in New York wist te verwerven en waarmee de Collectie Nederland een internationaal meesterwerk van een van de beste Nederlandse beeldhouwers ooit rijker is. De gemeenschappelijke aankoop van het Van Abbemuseum en het Stedelijk Museum Amsterdam past goed in de aandacht voor samenwerking die het Mondriaan Fonds ook binnen het collectiebeleid heeft. De musea kochten samen vier videowerken van de Duitse kunstenaar Hito Steyerl die een mooie aanwinst zijn voor de Collectie Nederland. De musea willen hun samenwerking in de toekomst verder uitbreiden. Zo is met De Hallen Haarlem en LIMA in Amsterdam een samenwerkingsproject gestart met als doel de zichtbaarheid van mediakunst te vergroten. Het fonds ziet het samenwerkingsverband als een bijzonder waardevol initiatief. In dergelijke verbanden kunnen de kosten gedeeld worden en kunnen belangrijke werken voor een groter publiek zichtbaar gemaakt worden. Bovendien kunnen werken door presentatie in verschillende museale contexten winnen aan betekenis en interpretatie. Aantal aanvragen: 21 Totaal gevraagd bedrag:€ 4.220.820 Gehonoreerd: 16 Toegekend bedrag: € 3.790.810

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Bijeenkomsten Nieuwjaarsreceptie Op 9 januari ging het nieuwe jaar feestelijk van start met een nieuwjaarsreceptie voor alle aanvragers en andere relaties van het Mondriaan Fonds. Tijdens deze bijeenkomst werd de regelingenzoeker van Jan Rothuizen gepresenteerd. Aan Rothuizen was de opdracht gegeven om de diversiteit aan mogelijkheden én aanvragers visueel in kaart te brengen om aanvragers de weg te wijzen. Een digitale versie van de tekening is te vinden op het aanvraag gedeelte van de website. Daarnaast is een gedrukte versie gemaakt die breed verspreid wordt onder (potentiële) aanvragers en anderen. De nieuwjaarsreceptie werd in huis georganiseerd en door 300 bezoekers bezocht. Bijeenkomst samenwerkingsregeling musea Op 30 juni organiseerde het Mondriaan Fonds in het Havenmuseum in Rotterdam een drukbezochte bijeenkomst waar in aanwezigheid van minister Bussemaker de eerste resultaten werden getoond van de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea. >pagina 46 Deze samenwerkingsregeling stimuleert duurzame vormen van samenwerkingen van musea onderling en met andere maatschappelijke partijen. Tijdens de bijeenkomst werden vier van de twaalf gehonoreerde plannen gepresenteerd, te weten: ‘Pure Veerkracht’ door Jelle Reumer (Natuurhistorisch Museum) in samenwerking met Monique Grooten (Wereld Natuur Fonds), ‘Erfgoedhavens Rotterdam’ door Marieke van Bommel (Maritiem Museum) in samenwerking met Rein Schuddeboom (Havenmuseum) en Arno van Prooijen (projectleider Maritiem District, ontwikkeling erfgoedhavens), ‘Klimaatnetwerk voor Limburgse collecties’ door Agnes Vugts (Huis voor de Kunsten Limburg) in samenwerking met Siebe Weide (Museumvereniging) en Pauline Stoopman (oud-student Universiteit Maastricht) en ‘Levend Literair Erfgoed’ door Aad Meinderts (Letterkundig Museum) in samenwerking met Peter de Bruijn (Huygens ING). Aansluitend aan iedere presentatie vond onder leiding van Ruben Maes een gesprek plaats met samenwerkingspartners en zaal over het proces van samenwerking, de verschillende rollen en wat het oplevert. Tijdens de bijeenkomst bleek dat bij musea veel behoefte bestaat aan kennisdeling. Om te beginnen zijn de twaalf gehonoreerde plannen en de presentaties op de website van het fonds gepubliceerd. Birgit Donker schreef naar aanleiding van deze bijeenkomst de blog ‘Barbie en de kunst van het delen’. Aantal deelnemers: 120. De Verbeelding Op 1 oktober organiseerde het Mondriaan Fonds en het Nederlands Filmfonds tijdens het Nederlands Filmfestival de bijeenkomst ‘Van Biënnale tot Oscar’, over speelfilms op de grens van beeldende kunst en cinematografie in Filmtheater ’t Hoogt, om de ervaringen en mogelijkheden van De Verbeelding te bespreken. De gezamenlijke regeling De Verbeelding biedt beeldend kunstenaars samen met filmproducenten de mogelijkheid een film van speelfilmlengte te realiseren. Centraal stond de vraag hoe beeldend kunstenaars en filmproducenten elkaar kunnen vinden.

37

Een kruisbestuiving tussen film en kunst levert alle partijen veel op. Dick Tuinder sprak over zijn ervaringen met de productie van de film ‘Winterland’, die hij in het kader van De Verbeelding maakte. In het gesprek tussen Gerald van der Kaap, Floor Onrust (Family Affair Films), Dragan Bakema (Popov Film) en René Mendel (Interakt) kwam naar voren dat iedere samenwerking tussen kunstenaar en producent een ander karakter heeft. Het gesprek tussen Bart Rutten (Stedelijk Museum Amsterdam), Rutger Wolfson (IFFR) en Jaap Gulde­ mond (Eye Filminstituut) richtte zich voornamelijk op de mogelijkheden van presentatiewijzen en publieksbereik. Barbara Visser concludeerde dat De Verbeelding een programma vol mogelijkheden is, waarbij vooral gekeken moet worden naar de essentie: het stimuleren van verbeeldingskracht, vrijheid en kwaliteit. Tijdens deze bijeenkomst werd bekendgemaakt dat het Mondriaan Fonds en het Nederlands Filmfonds door gaan met De Verbeelding. De bijeenkomst trok 150 deelnemers. Open Huis Tijdens drie drukbezochte informatiebijeenkomsten voor beeldend kunstenaars en instellingen of opdrachtgevers die met kunstenaars samenwerken, werden bezoekers op weg geholpen in het aanbod van mogelijkheden. Naast speeddaten met medewerkers was er een programma met tips en praktijkervaringen van kunstenaars, commissieleden, opdrachtgevers en medewerkers van instellingen. Het Open Huis op 21 januari richtte zich op erfgoedinstellingen, musea en presentatie-instellingen. Annelies Koster (Museum Het Valkhof in Nijmegen) vertelde over het project ‘Grote Bronzen Beelden langs de Romeinse Limes’, een voorbeeld van een internationaal samenwerkingsproject met zowel wetenschappelijke als museale aspecten. Marieke van Schijndel (Museum Catharijneconvent), sprak over ‘Feest! Weet wat je viert’, een langlopend project van het Bijbels Museum en het Catharijneconvent, als voorbeeld van de mogelijkheden binnen de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea. Doede Hardeman (Gemeente­ museum Den Haag) over de samenwerking met Folkert de Jong bij de opdracht voor een installatie als onderdeel van de tentoonstelling ‘De anatomische les’. Op 3 mei en 6 november werden informatiebijeenkomsten voor zowel beeldend kunstenaars, bemiddelaars als opdrachtgevers en medewerkers van musea, erfgoeden presentatie-instellingen georganiseerd. Björn Stenvers (coördinator Samenwerkingsoverleg Amsterdamse Musea) sprak over de samenwerking tussen een groot aantal Amsterdamse musea. Giselle Vegter (Pauluskerk, Rotterdam) en beeldend kunstenaar Marieke van der Lippe vertelden over hun samenwerking bij de opdracht die de Pauluskerk aan Van der Lippe verstrekte. Witte van Hulzen (beeldend kunstenaar) over zijn stageperiode bij Jan Fabre, als een goed voorbeeld van de mogelijkheden van de nieuwe Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context. Commissievoorzitters Ruud Priem en Reggy Gunn gaven een toelichting op de werkwijze van de commissies: hoe werkt een commissie, wie zijn de leden, hoe wordt er geoordeeld en welke criteria spelen een rol. Tijdens de

Aankoopfonds Volkenkundige Musea

Het Mondriaan Fonds beheert een gemeenschappelijk fonds voor aankopen door volkenkundige musea die van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse volkenkundige collectie. Het Aankoopfonds is een samenwerkingsverband tussen belangrijke volkenkundige musea (SVCN) en het Mondriaan Fonds. Deze musea storten een deel van hun aankoopbudget in het fonds, waarna het Mondriaan Fonds dit bedrag verdubbelt. Het fonds werd jaarlijks tot een bedrag van maximaal 70.000 euro aangevuld. In 2013 werd een kleiner bedrag ingelegd wegens de bezuinigingen die ertoe leidden dat de musea ook op hun aankoopbudget moesten bezuinigen. In 2014 volgde een fusie van drie volkenkundige musea: het Rijksmuseum van Volkenkunde in Leiden, het Tropenmuseum in Amsterdam en het Afrika Museum in Berg en Dal gingen op in één Nationaal Museum van Wereldculturen. Het fonds heeft gevraagd om een plan van de kant van de musea voor eventuele nieuwe partners. De eisen voor aankopen zijn hoog: meestal passeren aanvragen eerst een eigen aankoopcommissie alvorens bij het Aankoopfonds te worden ingediend. Het Nationaal Museum van Wereldculturen, afdeling Afrika Museum, kocht het werk ‘Imposicion de Manos’ van José Bedia en ‘Cascade and Hummingbirds’ van Edouard Duval Carré. Verder werd een fotowerk van de Marokkaanse kunstenaar Hassan Hajjaj aangekocht. Dat werk zal een rol spelen in de tentoonstelling ‘Retourtje Marokko’ in het Tropenmuseum Junior in Amsterdam, vanaf oktober 2015. Er is sinds de fusie van de deelnemende musea geen sprake meer van een museale samenwerking. Het Mondriaan Fonds en het nieuwe fusiemuseum beslissen in de loop van 2015 over de toekomst van het Aankoopfonds Volkenkundige Musea, op basis van het eerder genoemde plan.

Aantal aanvragen: 4 Totaal gevraagd bedrag: € 109.544 Gehonoreerd: 3 Toegekend bedrag: € 98.010

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

informatiebijeenkomsten waren ook Artist Talks, Platform BK, Materiaalfonds en Landelijk Contact Museumconsulenten aanwezig om te vertellen wat zij te bieden hebben. Totaal aantal bezoekers: 200. Overige bijeenkomsten Op diverse academies voor beeldende kunst werd voorlichting gegeven aan studenten. Ook op andere plekken waren medewerkers van het fonds actief aanwezig om te vertellen over de mogelijkheden bij het Mondriaan Fonds. Laia Frijhoff sprak op 21 augustus met alumni, kunstenaars en bemiddelaars tijdens de Summer School die het bkkc brabants kenniscentrum kunst en cultuur samen met Fontys Hogeschool voor de Kunsten organiseerde. Op de door kunstenaars georganiseerde beurs Unfair werden op 20 september de werkbijdragen jong en bewezen talent onder de aandacht gebracht. Mayke Jongsma gaf tijdens een door het CBK Zuidoost georganiseerde kunstcafé over residencies in het buitenland een presentatie over de ateliers die het Mondriaan Fonds aanbiedt; dit naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Wanderlust’. Op 20 februari werd in samenwerking met voordekunst een spreekuur georganiseerd over crowdfunding. Beeldend kunstenaars, bemiddelaars, erfgoedprofessionals en medewerkers van instellingen konden hun conceptvoorstellen voorleggen en door voordekunst laten toetsen op haalbaarheid. Het Mondriaan Fonds organiseerde samen met het Materiaalfonds verschillende informatiebijeenkomsten over het financieren van nieuwe projecten met een combinatie van projectaanvragen en een rentevrije lening. Zoals bij Onomatopee in Eindhoven op 3 april waar Birgit Donker en Francine Mendelaar (Materiaalfonds) door Platform BK waren uitgenodigd om vragen van beeldend kunstenaars en bemiddelaars te beantwoorden over financieringsmogelijkheden. En op 28 mei tijdens een thema-avond ‘Kunstenaars en geld’ bij Bart Invites, waar op dat moment werk te zien was van kunstenaars die recent een rentevrije lening hadden ontvangen. Tijdens de door Kunstpodium T georganiseerde ‘Dag van de Jonge Kunstenaar’ op 8 september in Museum De Pont, vertelden medewerkers van het Mondriaan Fonds over de mogelijkheden voor startende kunstenaars bij het fonds. Dit jaar had deze dag een internationaal thema, waarin vragen gesteld werden als hoe de jonge kunstenaar zichzelf kan ontwikkelen in deze internationaal georiënteerde wereld en wat er van hem verwacht wordt. Het Mondriaan Fonds organiseerde een levendig gesprek tussen Eelco van der Lingen (directeur Nest) en kunstenaars Witte van Hulzen en Nicky Assman over hun internationale ervaringen en hun zeer afwijkende praktijken. Beide kunstenaars ontvingen eerder bijdragen van het fonds. Deze dag werd door 350 deelnemers bezocht. Donker wijdde een blog aan deze dag. Birgit Donker opende op 20 september de tentoonstelling ‘herman de vries.all’ in het Stedelijk Museum Schiedam. Tijdens haar speech gaf zij een korte vooruitblik op Venetië. Op 5 november opende Donker de aflevering van Beeldbepalers met Joep van Lieshout. De Balie presen-

39

teert in samenwerking met het Mondriaan Fonds een serie waarin vooraanstaande Nederlandse kunstenaars een avond lang de gelegenheid krijgen om De Balie als laboratorium te gebruiken. Van Lieshout werd door Ine Poppe (filmer en schrijver), Tamar Stelling (journalist) en bio-ethicus Ellen ter Gast ‘geroosterd’ over zijn werk onder de titel ‘ROAST Van Lieshout’. Beeldbepalers werd bezocht door 147 bezoekers. En verder was Lotte Hemelrijk uitgenodigd door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort om aan uiteenlopende veiligheids-specialisten te vertellen over de Bijdrage Veiligheidszorg. Afgevaardigden van musea in Noord-Holland kregen in het Verzetsmuseum uitleg over de (erfgoed)regelingen van het Mondriaan Fonds. En op 10 oktober konden museummedewerkers speeddaten met Marineke van der Reijden en Arsine Nazarian tijdens het jaarlijkse Museumcongres in Leeuwarden. Tijdens de Masterclass Verzamelen in het Stedelijk Museum op 13 september gaf Arsine Nazarian een presentatie over de KunstKoop. Deze masterclass was georganiseerd naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Bad Thoughts’ over de collectie Sanders. Op uitnodiging van de Vlaamse VAP-partner BAM hebben Arsine Nazarian en Joost Vrieler op 4 december deelgenomen aan een symposium in Brussel over de rol van de kunstmarkt voor de publieke sector in België. Voor een 100-koppig publiek van Vlaamse kunstenaars, galeristen, museum- en beleidsmedewerkers werd aandacht besteed aan bijdragen van het Mondriaan Fonds die zich direct op de kunstmarkt richten: de Bijdrage Kunstbeurzen en de KunstKoop. Op 1 december tijdens de jaarlijkse Cultuur in Beeld conferentie over trends in onze cultuur, ging The Art of Impact van start. Dit programma onderzoekt en stimuleert bestaande en nieuwe kunstprojecten die een duidelijk maatschappelijk effect hebben. >pagina 41 Tijdens de halfjaarlijkse bijeenkomst van Visual Arts Platform (VAP) op 8 en 9 december in Kopenhagen werd in aanwezigheid van Birgit Donker, Siebe Weide (Museumvereniging) en Rune Peitersen (Platform BK) uitgebreid aandacht besteed aan het kunstenaarshonorarium in internationaal perspectief.

Bijdrage Collectiemobiliteit

Het Mondriaan Fonds besteedt op verschillende manieren aandacht aan het belang van museale profilering, onder meer via de Bijdrage Collectiemobiliteit. Om musea te stimuleren hun collectie meer te profileren en collectiemobiliteit te faciliteren biedt het fonds instellingen de mogelijkheid een bijdrage aan te vragen om de kwaliteit van de collectie en het collectieprofiel te verbeteren. Er werd in 2014 net als in het voorgaande jaar één aanvraag gehonoreerd. Erfgoed Delft vroeg een bijdrage aan voor de overdracht van de collectie Museum Nusantara. Nusantara, het museum van de geschiedenis, kunst en cultuur van Indonesië, is in 2013 gesloten. De collectie Nusantara wordt zorgvuldig ontzameld, in een proces dat recht doet aan de kwaliteit van de collectie, de verzamelgeschiedenis en de plaats die de collectie Nusantara inneemt in de Indonesië-Collectie Nederland. Er is samenwerking gezocht met de Stichting Volkenkundige Collectie Nederland. Het ontzamelen gebeurt volgens de Ethische Code en de (herziene) richtlijn voor het afstoten van museumcollecties. Het project omvat de verhuizing van de collectie naar een tijdelijk depot, de inventarisatie en selectie van de collectie volgens een nog op te stellen waarderingskader en beschermwaardigheidstoets, de overdracht van beschermwaardige objecten aan het Nationaal Museum van Wereldculturen, de repatriëring van de niet-geselecteerde objecten naar het land van herkomst (Indonesië) en de inrichting van de nieuwe website Nusantara, waardoor de collectie toegankelijk blijft voor publiek. Het archief van Museum Nusantara wordt overgedragen aan het gemeente­ archief Delft. Collectiemobiliteit is een complexe regeling omdat instellingen eerst hun collectie goed in kaart moeten brengen voordat ze kunnen overgaan tot een overdracht. Daardoor gaat vaak een lang proces van onderzoek en afstemming aan de feitelijke uitvoering vooraf. Mede daarom komen niet veel aanvragen binnen; de verwachting is dat dit zal

aantrekken als gevolg van de noodzakelijke museale profilering. Aantal aanvragen: 2 Totaal gevraagd bedrag: € 126.130 Gehonoreerd: 1 Toegekend bedrag: € 123.100

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Partners Het Mondriaan Fonds werkt veel samen met andere partijen. Deze samenwerkingsverbanden zijn gericht op het gezamenlijk optrekken bij regelingen, activiteiten en het organiseren van bijeenkomsten.

41

• Timebank: met Stroom en Timebank New York • Visual Arts Platform: met Arts Council England (Verenigd Koninkrijk), BAM (België), Danish Arts Agency (Denemarken), Frame (Finland), Institut für Auslandsbeziehungen (Duitsland), Office for Contemporary Art Norway (Noorwegen) en Pro Helvetia (Zwitserland) • voordekunst: partner van dit crowdfundingplatform voor kunstprojecten • Voorlichting: kunstacademies in Nederland

Gezamenlijke regelingen • Tijdelijke Buitenland- en binnenlandateliers: met alle betrokken gastateliers, de culturele attachés, PCZ medewerkers van ambassades en consulaten en met DutchCulture/Transartistsdesk • Gemeenschappelijk aankoopfonds: met Stichting Volkenkundige Collectie Nederland • KunstKoop: met ABN AMRO en deelnemende galeries • Meester-Gezelregeling: met Cultuur-Ondernemen (Mentoring) en Kunstpodium T (Leerling/Meester) • Mobiel Erfgoed Lening: met Nationaal Restauratiefonds • Promoveren in de Kunst: met NWO • Beurs Praktijkverdieping: met Rijksakademie, De Ateliers, Jan van Eyck Academie, Sundaymorning@EKWC

Gezamenlijke activiteiten • 4 Art: met AVROTROS • Bezoekersprogramma: met Nederlandse instellingen en ambassades, DutchCulture, Belgische BAM (sinds januari 2015 opgegaan in Kunstenpunt) • Biënnale van Venetië: met Stichting Rietveldpaviljoen, La Biennale di Venezia, Nederlandse ambassade in Rome, AVROTROS • De Prijs voor de Jonge Kunstkritiek: met de Appel arts centre, Witte de With, center for Contemporary Art, Vlaams-Nederlands Huis deBuren, Stedelijk Museum Amsterdam en mediapartners • Fonds op locatie: met diverse andere instellingen • Hollandse Nieuwe: met AVROTROS, VSBfonds, Vereniging Rembrandt • Hollandse Meesters in de 21e eeuw: met Interakt en Mediafonds • Materiaalfonds: bij de verstrekking van leningen • My First KunstKoop: met My First Home van RTL4 • Opdrachtgeverschap: met LAPS (kenniscentrum kunst en publieke ruimte) voor Helpdesk Opdrachtgeverschap en met alle betrokken opdrachtgevers • Oriëntatiereis: met BAM (België), Danish Arts Agency (Denemarken), Pro Helvetia (Zwitserland) • Prix de Rome: met de Appel arts centre (tentoonstelling), nai010 uitgevers (publicatie), Koninklijk Nederlands Instituut Rome, AVROTROS, Het Nieuwe Instituut (tentoonstelling) • Prospects & Concepts: met Art Rotterdam • Staatsieportretten: met Rijksvoorlichtingsdienst, ministerie van OCW, Rijksmuseum Amsterdam, Paleis Het Loo • Start Buying Art: met We Like Art

The Art of Impact Eind 2013 heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de zes landelijke publieke cultuurfondsen opdracht gegeven voor de ontwikkeling van een programma ter stimulering en verdieping van de relatie tussen de kunsten en andere maatschappelijke domeinen. Een werkgroep, waarin de zes fondsen vertegenwoordigd waren, heeft dit programma in 2014 nader uitgewerkt. De werkgroep heeft zich daarbij tijdens verschillende bijeenkomsten laten adviseren door experts en belanghebbenden uit het culturele en maatschappelijke veld. In november heeft het ministerie zijn goedkeuring verleend aan het definitieve programmavoorstel. Het programma heeft de naam The Art of Impact gekregen, waarmee niet alleen verwezen wordt naar de impact van kunst, maar ook naar de kunst van het genereren van impact. In aanloop naar de lancering van het programma is door Vandejong Creative Agency een communicatiecampagne en een website opgezet. (zie www.theartofimpact.nl) In samenwerking met Bind Film en Studio BAR zijn een lanceringsfilm en een informatieve animatie ontwikkeld. Op 1 december 2014 is The Art of Impact gelanceerd door minister Bussemaker, tijdens de conferentie Cultuur in Beeld. The Art of Impact stimuleert en ondersteunt bestaande en nieuwe kunstprojecten met maatschappelijke impact. Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar nieuwe methoden om de waarde en impact van kunstprojecten te expliciteren. Tot 2017 heeft het ministerie hiervoor in totaal 7 miljoen euro beschikbaar gesteld. Het Mondriaan Fonds is namens de fondsen penvoerder van het programma. De eerste twaalf bestaande projecten die ondersteuning krijgen zijn eind 2014 geselecteerd door de fondsen. De overige bestaande projecten zullen geselecteerd worden door een intendant. Voor nieuwe projecten zal in 2015 tweemaal een open oproep worden uitgeschreven. De uitvoering van het programma is in handen van een programmateam, bestaande uit een programmadirecteur, een secretaris, een intendant en zes projectmedewerkers, afkomstig van elk van de zes cultuurfondsen. Michiel Munneke, voorheen directeur van World Press Photo, is in november 2014 aangesteld als programmadirecteur. In december is gestart met de selectieprocedure voor de intendant. De Verbeelding Met De Verbeelding willen het Mondriaan Fonds en het Nederlands Filmfonds de productie mogelijk maken van films op de grens van cinematografie en beeldende kunst; films die de artistieke potentie hebben op internationale

Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden

Op 1 juli 2013 was het 150 jaar geleden dat de slavernij in de toenmalige Nederlandse koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen werd afgeschaft. Voor de viering van dit historische moment was een tijdelijke regeling in het leven geroepen voor projecten die hier op een bijzondere manier aandacht aan besteedden. Deze regeling werd sterk overvraagd. Vanaf 2014 heeft het Mondriaan Fonds een nieuwe bijdrage beschikbaar voor projecten die gericht zijn op de jaarlijkse nationale herdenking van de afschaffing van de slavernij op 1 juli in het Amsterdamse Oosterpark. Per jaar wordt in principe één voorstel geselecteerd. Doel is het vergroten van het draagvlak voor de herdenking, waarbij een relatie wordt gelegd tussen verleden en heden. Er wordt waarde gehecht aan samenwerking tussen culturele instellingen onderling, kunstenaars en andere maatschappelijke partijen. In 2014 is het plan voor de herdenking van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee) ondersteund. NiNsee organiseerde een herdenkingsceremonie en een feestelijk programma met onder andere een traditionele Bigi Spikri-optocht, muzikale optredens en publieksactiviteiten, waaronder een debat onder leiding van Quinsy Gario. De herdenking in het Oosterpark werd bijgewoond door zo’n 1.250 bezoekers. Ook binnen andere bijdragemogelijkheden van het Mondriaan Fonds kunnen aanvragen worden ingediend voor de herdenking van het slavernijverleden. Zo droeg het fonds met een Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen bij aan de herneming van de tentoonstelling ‘Sluimerend Vuur’ van filmmaker/kunstenaar Peter Forgács. Deze installatie met montages van privéfilms uit Nederlands-Indië, die eerder te zien was in EYE, werd nu getoond tijdens de Tong Tong Fair in Den Haag.

Aantal aanvragen: 3 Totaal gevraagd bedrag: € 101.350 Gehonoreerd: 1 Toegekend bedrag: € 50.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

filmfestivals geselecteerd te worden. De maximale bijdrage is € 300.000 per film. De filmprojecten ‘Posessed’ van Daniel van der Velde, Vinca Kruk en Rob Schröder met producent Dutch Mountain Film en ‘Citizens of Nature’ van Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan met producent Family Affair Films zijn geselecteerd voor De Verbeelding 2014. In productie zijn ‘Beyond Index’ van Gerald van der Kaap met producent Stichting Interakt en ‘History’s Future’ van Fiona Tan met producent Family Affair Films. ‘Werk’ van Erik van Lieshout met producent Popov Film zou in februari in première gaan. Beide fondsen hebben inmiddels besloten door te gaan met De Verbeelding in 2016. Akademie van Kunsten De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) heeft eind 2013 een bijdrage ontvangen van het Mondriaan Fonds namens de zes landelijke cultuurfondsen en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het opzetten van de Akademie van Kunsten in de periode 2013 tot en met 2016. Begin 2014 zijn de eerste negentien leden, onder wie Aernout Mik, Charlotte Mutsaers, Erwin Olaf en Barbara Visser, gekozen met als taak bruggen te bouwen tussen de kunsten, maatschappij en de wetenschap en een inspiratie­bron te zijn voor talentvolle kunstenaars. Het bestuur van de Akademie, met Barbara Visser als voorzitter, is sinds april actief en heeft een nominatieronde uitgeschreven voor de verkiezing van zestien leden in 2015. De Akademie van Kunsten heeft tot doel het vertolken van de stem van de kunsten in de Nederlandse samenleving, inclusief de politiek. Er vonden verschillende activiteiten plaats: • Tijdens het Paradisodebat op 31 augustus vertelde voorzitter Barbara Visser over haar ‘mission statement’ en ambities. • Op 24 september organiseerde de Akademie in samenwerking met de WRR een discussiebijeenkomst over de waarde van kunst en cultuur. • Op 30 september werd in samenwerking met De Boekmanstichting en het Fonds Cultuurparticipatie een discussie­middag over kunst in het basis en voortgezet onderwijs georganiseerd. • Op 9 december vond een discussieavond plaats over engagement in de kunst onder de titel ‘It’s very political’. Het bevorderen van de interactie tussen kunst en wetenschap werd onder andere vormgegeven in het programma ‘Talent ontmoet talent’, dat jonge kunstenaars en wetenschappers zowel met elkaar als met leden van de KNAW verbindt. Tijdens een aantal bijeenkomsten werd kennis en ervaringen uitgewisseld en mogelijke samenwerkingen onderzocht. De Akademie van Kunsten voerde gedurende het jaar gesprekken met beleidsmakers, politici, schrijvers, journalisten, wetenschappers en leden van de KNAW. Ook werd de Akademie geconsulteerd door de werkgroep die verantwoordelijk was voor het programma The Art of Impact.

43

De Akademie kreeg veel publiciteit in de landelijke dag­ bladen en op televisie.

Afstemming • met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie over de afstemming van activiteiten en aanvragen op het gebied van vormgeving, de gezamenlijke Open Oproep Crossovers en Prix de Rome Architectuur • met Het Nieuwe Instituut: over de Prix de Rome Architectuur, de uitreiking en de tentoonstelling • met de publieke cultuurfondsen Fonds Podiumkunsten, Letterenfonds, Nederlands Filmfonds, Mediafonds, Fonds Cultuurparticipatie en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie voor gezamenlijke activiteiten, het Fondsenoverleg en voor de Code Cultuurfondsen • met particuliere fondsen zoals het Prins Bernhard Cultuur­fonds, Stichting DOEN, Vereniging Rembrandt, VSBfonds en SNS REAAL Fonds bij gezamenlijk ondersteunde projecten zoals aankopen • met koepelorganisaties, bijvoorbeeld de Nederlandse Galerie Associatie, De Zaak Nu, Platform BK, Museum­ vereniging, FNV Kiem, Kunsten ‘92 en de Beroeps­ vereniging van Beeldend Kunstenaars • met internationale sectorinstituten en branche­ organisaties bij het internationaal bezoekersprogramma en de oriëntatiereizen • het cultureel erfgoedveld kent een hoge organisatie­ graad en het Mondriaan Fonds zoekt nadrukkelijk samenwerking en afstemming met organisaties als de Museumvereniging, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Erfgoedinspectie, en Stichting Volkenkundige Collectie Nederland • met de Vereniging Nederlandse Gemeenten • met Beeldende Kunst Nederland (BKNL), een informeel overleg van organisaties die opkomen voor het belang van beeldend kunstenaars, musea, presentatie-instellingen en galeries in Nederland. BKNL agendeert urgente vraagstukken en onderwerpen die spelen binnen de beeldende kunst. Bij BKNL zijn de volgende organisaties aangesloten: Platform BK, Museumvereniging, FNV Kiem, Kunsten ‘92, de Beroepsvereniging van Beeldend Kunstenaars (BBK), de Nederlandse Galerie Associatie (NGA) en de belangenvereniging voor presentatie-instellingen De Zaak Nu. Het Mondriaan Fonds faciliteert de bijeenkomsten.

Bijdrage Veiligheidszorg

Tot 2014 had het Mondriaan Fonds middelen voor het verbeteren van de kwaliteit van de veiligheidszorg van collectiebeherende niet-rijksinstellingen. Binnen deze regeling is een groot aantal aanvragen ontvangen, in 2013 werd het budget dan ook overvraagd. Vanwege het belang van veiligheidszorg en op basis van een evaluatie van de regeling door onderzoeksbureau Pantheia in 2014, is door het ministerie opnieuw geld beschikbaar gesteld en een nieuwe Bijdrage Veiligheidszorg ontwikkeld. De huidige bijdrage is ruimer: ook kunst- en erfgoed beherende instellingen zonder collectie kunnen een aanvraag indienen. Bovendien is de invulling flexibel: niet alleen veiligheidsplannen en netwerken komen in aanmerking, ook andere initiatieven op het gebied van deskundigheidsbevordering en professionalisering. De focus ligt op samenwerkingsprojecten. Halverwege 2014 is de regeling naar buiten gebracht. Hoewel tot nu toe voornamelijk aan projecten uit het museale veld is bijgedragen, staat de regeling ook open voor kerken en kunsthallen die regelmatig objecten van landelijk belang tonen. Hiervan is een enkele aanvraag ondersteund. Het is nog te vroeg om te zeggen of de beoogde doelstellingen met betrekking tot de gewenste netwerkvorming, kennisuitwisseling en risicoanalyses gehaald zullen worden. Het Mondriaan Fonds streeft er naar te blijven samenwerken met deskundige partijen als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Aantal aanvragen: 6 Totaal gevraagd bedrag: € 90.943 Gehonoreerd: 4 Toegekend bedrag: € 55.320

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Fonds achter de schermen Raad van toezicht De stichting Mondriaan Fonds kent sinds 2012 een raad van toezicht-model met een bestuur en een raad van toezicht. De raad van toezicht bestaat statutair uit ten minste drie en maximaal zeven personen. Op 1 januari 2014 bestond de raad van toezicht uit vijf leden. Samen vertegenwoordigen zij een rijke kennis van de samenleving; van het (internationale) veld van beeldende kunst en van cultureel erfgoed; van cultureel ondernemen; van financiën en van juridische en corporate governance zaken. De bevoegdheden, taken, werkwijze en samenstelling van de raad van toezicht staan beschreven in een reglement dat te vinden is via de website Mondriaan Fonds/Over het fonds. Leden Annelies van der Pauw, voorzitter (benoeming 30-12-2011 tot 30-12-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Partner bij advocatenkantoor Allen & Overy, Amsterdam nevenfuncties: - lid raad van toezicht Stichting Tergooiziekenhuizen - bestuurslid Stichting Bijstand Tergooiziekenhuizen - lid board of trustees Allen & Overy Global Foundation - global co-head Corporate Social Responsibility Allen & Overy

Annerie Vreugdenhil, penningmeester (benoeming 01-082012 tot 01-08-2016 met mogelijkheid tot herbenoeming) Directeur zakelijk bij ING Bank Nederland nevenfuncties: - lid raad van commissarissen en raad van advies Rotterdam School of Management - lid College van Curatoren Erasmus School of Accounting & Assurance Erasmus Universiteit Rotterdam - voorzitter ING Klantenadviesraad Gezondheidszorg

Gijs Frieling, lid (benoeming 30-12-2011 tot 30-12-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Beeldend kunstenaar nevenfuncties: - adviseur beeldende kunst Atelier Rijksbouwmeester - gastdocentschappen (Sandberg Instituut, De Ateliers, ArtEZ)

Kai van Hasselt, lid (benoeming 30-12-2011 tot 01-07-2015 met mogelijkheid tot herbenoeming) Oprichter en directeur van Shinsekai Analysis, urban strategy + cultural intelligence practice

45

nevenfuncties: - lid stuurgroep Vergezicht Gezelschap Amsterdam Museum - bestuurslid Young Stedelijk, jongerencirkel Stedelijk Museum Amsterdam - associate-lector/consultant Design Thinking, Fontys Hogeschool Tilburg

Rudi Ekkart, lid (benoeming 01-04-2013 tot 01-04-2017 met mogelijkheid tot herbenoeming) Oud directeur Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag Bijzonder hoogleraar ‘Methodologische aspecten van de kunsthistorische documentatie’, Universiteit Utrecht Voorzitter ‘Commissie-Ekkart’ nevenfuncties: - lid raad van advies Vereniging Rembrandt - bestuurslid Fund for Ethnology Leiden - voorzitter Begeleidingscommissie Museale Verwervingen Museumvereniging - bestuurslid Stichting P. en N. de Boer - lid raad van toezicht Fries Museum - bestuurslid Stichting Bosch Research and Conservation project - bestuurslid Brantsen van de Zyp Stichting

De raad van toezicht kwam in het verslagjaar driemaal bijeen met het bestuur en eenmaal zonder het bestuur. Daarnaast sprak de penningmeester eenmaal apart met de accountant van het Mondriaan Fonds. Buiten de vergaderingen was er met regelmaat contact tussen het bestuur en de raad van toezicht van het Mondriaan Fonds en bezochten de leden van de raad van toezicht de door het fonds georganiseerde activiteiten. Tijdens de vergaderingen werden onder meer de begroting, de herziene begroting en jaarrekening 2014 goedgekeurd. Verder werd gesproken over de jaarplanning 2014, een aantal nieuwe regelingen, het personeelsbeleid en (de schijn van) belangenverstrengeling. Daarnaast kwam de visitatie van de cultuurfondsen aan de orde. De raad van toezicht heeft daarbij een bijdrage geleverd aan de concept-zelfevaluatie. Een afvaardiging van de raad van toezicht heeft met de visitatiecommissie gesproken. Het visitatierapport was positief over de betrokkenheid, kennis en transparantie van de raad van toezicht. In 2014 is raad van toezicht-lid Kai van Hasselt toegetreden tot de klachtencommissie. >pagina 49 Tijdens de vergadering van 19 november 2014 heeft de raad van toezicht een interne zelfevaluatie uitgevoerd, volgens de richtlijnen van de Governance Code Cultuur. Daarbij kwam onder meer aan de orde de onderlinge samenwerking, de samenstelling en verschillende expertise van de diverse leden, de relatie met het bestuur en andere gerelateerde onderwerpen.

Bijdrage Samenwerking Musea

De Bijdrage Samenwerking Musea is in 2013 op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ontwikkeld. Doel is bijzondere en duurzame samenwerking van musea onderling, al dan niet met andere maatschappelijke partners, te stimuleren en deze op een inspirerende manier zichtbaar te maken voor een passend publiek. Musea kunnen sinds 2014 zes maal per jaar aanvragen. Het gaat om een bijdrage voor gezamenlijke en bijzondere initiatieven die de relatie tussen de burger en cultureel erfgoed versterken, een duurzaam karakter hebben, voorbeeldstellend en navolgbaar zijn en uiteindelijk leiden tot een sterkere museale sector. In 2014 ontving het Mondriaan Fonds 41 aanvragen, waarvan 24 werden gehonoreerd. Het ging om negentien samenwerkingsprojecten en vijf haalbaarheidsonderzoeken. Zo ontving het Maritiem Museum Rotterdam samen met het Scheepvaartmuseum Amsterdam en het Zuiderzeemuseum Enkhuizen een bijdrage voor een haalbaarheidsonderzoek naar structureel beheer en behoud van varend erfgoed in Nederland. Ook het Huis voor de Kunsten Limburg ontving een bijdrage voor een haalbaarheidsonderzoek; zij doen in samenwerking met zestien Limburgse musea onderzoek naar een nieuw klimaatnetwerk voor deze collecties. De samenwerking moet betrekking hebben op de museale thema’s: educatie, publieksbereik, zichtbaarheid, wetenschap, digitale mogelijkheden en collectiebeleid. Veel aanvragen gaan over de professionalisering van de sector. Het haalbaarheidsonderzoek ‘Uitlenen is een kans’, over museaal bruikleenverkeer van de Museumvereniging is een mooi voorbeeld. De aanbevelingen in het rapport moeten de zichtbaarheid van de collecties bevorderen en de samenwerking op collectiegebied verbeteren. Verder maakt de samenwerking binnen steden tussen musea en andere maatschappelijke partners een professionaliseringslag. Zowel de samenwerkende musea in Amsterdam als die in Utrecht ontvingen hiervoor

een bijdrage. Het Letterkundig Museum in Den Haag start met het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis een online literair platform waardoor collecties op een toegankelijke manier zichtbaar worden en waarbij leesclubs en het onderwijs partners zullen zijn. In sommige gevallen heeft samenwerking geleid tot fusie: het Afrika Museum in Berg en Dal, het Tropenmuseum in Amsterdam en het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden zijn gefuseerd tot het Nationaal Museum van Wereldculturen. Het Maritiem Museum Rotterdam en het Havenmuseum zijn eveneens gefuseerd. Museum Meermanno-Westreenianum doet met de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag een onderzoek naar de haalbaarheid van een fusie tussen beide instellingen. Ondanks de nog maar korte looptijd van deze regeling kan worden geconcludeerd dat de mogelijkheid aansluit op een behoefte in het veld aan samenwerking en dat financiële bijdragen op korte termijn vruchten afwerpen in de vorm van duurzame samenwerkingsverbanden. In 2015 zal verder onderzoek plaatsvinden naar de effecten van de Bijdrage Samenwerking Musea met het oog op de toekomst van de regeling. Aantal aanvragen: 41 Totaal gevraagd bedrag: € 3.823.536 Gehonoreerd: 24 Toegekend bedrag: € 1.867.556

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Fondsbestuur Het bestuur vertegenwoordigt het Mondriaan Fonds en is belast met het besturen van de stichting en het beheer van en de beschikking over het vermogen. Het stelt op en herziet zo nodig: een jaarlijkse begroting met toelichting; een beleidsplan voor een periode van vier jaar; subsidiereglementen en een adequaat planning- en controlesysteem. Het bestuur beslist over het toekennen van (financiële) bijdragen en wordt hierbij geadviseerd door daartoe benoemde experts. >pagina 49 De bevoegdheden, taken en werkwijze van het bestuur staan beschreven in de statuten en zijn te vinden op de website van het fonds. Het fondsbestuur wordt gevormd door Birgit Donker, tot juni 2012 kunstredacteur NRC Handelsblad, daarvoor onder meer hoofdredacteur van deze krant. nevenfuncties: - directeur Koninklijke Hollandse Maatschappij der Wetenschappen - lid begeleidingscommissie Valorisatie in de sociale en geesteswetenschappen van het Rathenau Instituut - lid adviesraad NTR, Kamer Kunst & Cultuur - voorzitter Lira Correspondentenprijs 2014

Het aantal medewerkers per 31 december 2014 bedroeg 30,01 fte. Twee medewerkers hebben in 2014 een zwangerschapsverlof opgenomen en werden in die periode vervangen. Een medewerker nam bijzonder verlof op voor een studie in het buitenland en werd vervangen. In 2014 zijn twee nieuwe medewerkers aangenomen. Een medewerker heeft het fonds verlaten voor een nieuwe baan. Het fonds kreeg bovendien het fondsenbrede programma The Art of Impact onder de hoede, waarvoor twee medewerkers op tijdelijke basis zijn aangenomen. Bij de beloning volgt het Mondriaan Fonds de rijksoverheid en de BBRA schalen met een 38-urige werkweek en de Wet Normering Topinkomens. Per 31 december 2014 werkten bij het Mondriaan Fonds:

Mada Bakarbessy Mirjam Beerman Alexander van Campen Liesbeth Enzer Liesbeth Filius Laia Frijhoff Bart Fuijkschot Lotte Hemelrijk Douke IJsselstein

Sanne Jansen Mayke Jongsma Wouter Koelman Roos Lenders Eva Lia Christine Lindo Sarah Malko Betty Man Ingrid Mokiem Carmen Muskee Jelle Nagelkerken Arsine Nazarian Sandra Nicolai Kryštof Noteboom Marineke van der Reijden Coby Reitsma Haco de Ridder Florence Riel Caroline Soons Steven van Teeseling Edgar Tepe Marijn Veenhuijzen

Medewerkers

Sebastiaen Artz M’hamed Azzouz

47

medewerker financiën (0,95 fte) medewerker huishoudelijke dienst (0,86 fte) medewerker administratie (1 fte) coördinator communicatie, innovatie, overdracht (0,89 fte) interne en huishoudelijke dienst (0,84 fte) medewerker administratie (1 fte) medewerker automatisering (0,84 fte) projectmedewerker (0,89 fte) medewerker financiën (1 fte) projectmedewerker (0,84 fte) projectmedewerker (0,84 fte)

Bas Visser Joost Vrieler

projectmedewerker (0,84 fte) coördinator projectbijdragen (0,84 fte) senior projectmedewerker (0,84 fte) medewerker administratie (0,63 fte) medewerker administratie (0,84 fte) adjunct-directeur (1 fte) bestuurssecretaris (0,84 fte) medewerker communicatie (0,84 fte) medewerker receptie (1 fte) medewerker administratie/ communicatie (0,84 fte) medewerker receptie (vervanging) (0,84 fte) projectmedewerker (0,95 fte) projectmedewerker (0,84 fte) medewerker administratie/ automatisering (1 fte) hoofd cultureel erfgoed (0,84 fte) senior projectmedewerker (0,84 fte) medewerker internationaal bezoekersprogramma (0,95 fte) medewerker administratie (0,84 fte) senior medewerker communicatie (0,84 fte) senior projectmedewerker innovatie (0,84 fte) hoofd financiën (1 fte) senior medewerker administratie (0,84 fte) medewerker receptie (verlof) coördinator meerjarige project­ bijdragen (0,84 fte)

Personeelsbeleid Het Mondriaan Fonds hecht aan een zorgvuldig personeelsbeleid. Het beoogt betrokkenheid van medewerkers te optimaliseren door onder meer intensieve informatievoorziening, bijscholing en doorgroeikansen binnen de organisatie. Regelmatig worden zogeheten ‘mini-fonds uitjes’ georganiseerd naar plekken die met het werk te maken hebben (een expositie bijvoorbeeld), waaraan iedereen kan deelnemen. Het ziekteverzuim was in 2014 met 2,9 procent lager dan het landelijk gemiddelde. Om het functioneren van medewerkers goed te kunnen beoordelen en bovendien hun potentie optimaal te laten groeien, hanteert het Mondriaan Fonds een samenhangende systematiek voor het functioneren van medewerkers. Dit systeem bestaat uit een cyclus van plannings-, voortgangs- en beoordelingsgesprekken. Tijdens deze gesprekken komen de taken van de medewerkers aan de orde, hoe die worden uitgevoerd en de bijdrage die medewerkers leveren aan de zichtbaarheid van beeldende kunst en erfgoed. Met het management team is onder begeleiding van een externe deskundige een gezamenlijke benadering van deze systematiek ontwikkeld.

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen

Musea en overige erfgoedinstellingen kunnen een aanvraag indienen voor nieuwe, experimentele en voorbeeldstellende programma’s die betrekking hebben op relevante ontwikkelingen in beeldende kunst en cultureel erfgoed of voor een programmering die de profilering van de instelling aanscherpt. De bijdrage kan worden aangevraagd voor een serie van inhoudelijk samenhangende activiteiten die zich richten op presentatie, experiment, of opinie en debat. In 2013 ontving het Mondriaan Fonds 21 aanvragen waarvan dertien werden gehonoreerd. In 2014 kreeg het fonds elf aanvragen waarvan acht werden gehonoreerd. Had in 2013 een opvallend groot aantal aanvragen een educatieve invalshoek, in 2014 was het aanbod breder. Zo werd bijgedragen aan een programma van Foam Fotografiemuseum Amsterdam voor het verder uitwerken van het talentprogramma ‘Under Construction’, waarbinnen samengewerkt wordt met studenten van verschillende academies. Schunck, dat zich beter wil positioneren in de Heerlense samenleving, ontving een bijdrage voor een interactief programma om vormen van interactie met het publiek in opstellingen van hedendaagse kunst te onderzoeken. Het wil deze methode bij succes verankeren in het museale beleid. Via de meerjarige programmering draagt het Mondriaan Fonds bij aan musea die nieuwe wegen inslaan en (soms) risicovolle plannen in gang zetten. Dit geldt voor het Museon dat met ‘Your Planet’ een nieuwe, interactieve semipermanente tentoonstelling ontwikkelt waarin actuele mondiale thema’s centraal staan en bezoekers de uitdagingen ontdekken die bepalend zijn voor het (voort)bestaan van de mens. Hetzelfde geldt voor het Universiteitsmuseum Utrecht dat in samenwerking met de Universiteit Utrecht wetenschappelijk onderzoek inzichtelijk wil maken voor een breed publiek via de Dialoogzone. Het Universiteitsmuseum maakt zo wetenschap benaderbaar voor een breed publiek,

in het bijzonder families met kinderen in de leeftijd van acht tot veertien jaar. Het aanvragen van een meerjarige programmering stelt hoge eisen aan de aanvrager. Mede daardoor en door andere bijdrage­ mogelijkheden van het fonds, zoals de samen­werkingsregeling musea, en de bezuinigingen bij gemeentes hebben er toe geleid dat er minder aanvragen zijn ingediend. De projecten die zijn ingediend, hebben doorgaans museale verandering op het oog en kunnen musea helpen bij het aanscherpen van het museale profiel en koerswijzigingen mogelijk maken. Aantal aanvragen: 11 Totaal gevraagd bedrag: € 1.297.812 Gehonoreerd: 8 Toegekend bedrag: € 1.088.312

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Het Mondriaan Fonds hanteert een actief (bij-)scholingsbeleid voor zijn medewerkers. In 2014 namen bijvoorbeeld alle medewerkers deel aan een time management cursus, waarin onder meer aandacht werd besteed aan het beheersbaar houden van mailverkeer. Ook werden op individuele basis vijf cursussen en coachingstrajecten gevolgd, onder meer op het gebied van leiding geven. Via een wekelijkse nieuwsflits van de directeur worden medewerkers voorzien van informatie over alles wat het fonds en zijn veld aangaat. De visitatiecommissie oordeelde zeer positief over de medewerkers. Zij is van mening dat ,,het fonds zijn nieuwe taken bewonderenswaardig goed en met relatief weinig menskracht uitvoert. Het fonds heeft gemotiveerde medewerkers.” Het Mondriaan Fonds heeft een goed functionerend medezeggenschapsorgaan in de vorm van een personeelsvertegenwoordiging (pvt). Deze bestond in 2014 uit vier medewerkers, afkomstig uit de verschillende geledingen van de organisatie. In samenspraak met de pvt zijn in 2013 en 2014 diverse protocollen ontwikkeld. De pvt kwam in 2014 vijf maal bijeen met de directeur-bestuurder en adjunct-directeur. Daarbij is over uiteenlopende personeelskwesties gesproken, zoals de toepassing van het zorgverlof, de werkdruk en de arbeidsomstandig­heden, maar ook over algemene beleidszaken als het bezoek van de visitatiecommissie. Het verslag van de bijeenkomsten werd telkens na afloop aan alle fondsmedewerkers in pvt-nieuwsflitsen rondgestuurd. In 2014 is in overleg met de personeelsvertegenwoordiging een externe vertrouwenspersoon aangesteld. Medewerkers kunnen bij deze vertrouwenspersoon terecht mochten ze vragen of klachten hebben over de organisatie. Ook kan de vertrouwenspersoon de directeur-bestuurder en de meest betrokken leidinggevende ten aanzien van het beleid op het terrein van ongewenst gedrag gevraagd en ongevraagd adviseren. Tegelijkertijd werd in 2014 een klachtencommissie geïntroduceerd, waarin medewerkers van het fonds en een lid van de raad van toezicht zitting hebben. In 2014 is deze commissie niet geraadpleegd en zijn geen klachten ingediend. Een jaar eerder had het fonds reeds een preventiemedewerker aangewezen (de medewerker interne en huishoudelijke dienst), die naast zijn dagelijkse taken verantwoordelijk is voor de uitvoering van een risico-inventarisatie, bijvoorbeeld op het punt van brandveiligheid. Hij legt knelpunten van de risico-inventarisatie en -evaluatie voor aan de directie. Daarnaast adviseert hij de directie over een afgewogen arbeidsomstandighedenbeleid. De preventiemedewerker heeft in 2014 bovendien samen met de medewerker automatisering de risicoanalyse bedrijfsvoering aangevuld, onder meer op het gebied van stroomstoring en ICT. Verder voert hij zo vaak als nodig is maar in ieder geval halfjaarlijks een werkplek­ onderzoek bij de medewerkers. In het kader van het risico­beheer heeft het hoofd financiën in 2014 voor het

49

tweede achtereenvolgende jaar een risico-inventarisatie uitgevoerd. >pagina 63

Adviseurs Bij de beoordeling van de aanvragen is het advies van onafhankelijke adviseurs doorslaggevend. Zij worden geselecteerd op basis van deskundigheid. Het Mondriaan Fonds streeft verder naar een evenwichtige spreiding in de commissies op het gebied van man/vrouw-verhouding, leeftijd, regionale en culturele achtergrond. De adviseurs worden via een openbare oproep geworven. Met deze openbare oproep wil het fonds de openheid zo groot mogelijk maken: iedereen kan zich aanmelden. De adviseurs worden vervolgens aangesteld door de directeur-bestuurder op voordracht van een onafhankelijke selectiecommissie. Bij de samenstelling van de adviescommissies en de selectiecommissie wordt een functieprofiel gehanteerd. Selectiecommissie beeldende kunst en cultureel erfgoed Arno van Roosmalen (voorzitter) Mavis Carrilho Arnoud Odding Roy Villevoye Mirjam Westen Poule van adviseurs Voorzitters Hester Alberdingk Thijm Leon Buskens Ingrid Commandeur Ann Demeester Reggy Gunn Charlotte Huygens Sabrina Kamstra Monique Mourits Ruud Priem Roos van Put Leden Wafae Ahalouch el Keriasti Mounira Al Solh Danielle van Ark Joke Ballintijn Anke Bangma Jasper de Beijer Emina Beslagic Miriam Bestebreurtje Hugo Bongers Lonnie van Brummelen Laurie Cluitmans Michel van Dartel Paul Devens Peter van den Doel Nickel van Duijvenboden Frans Ellenbroek

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen

De Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen is bestemd voor presentatie-instellingen met programma’s die bijdragen aan de ontwikkeling van of de discussie over hedendaagse beeldende kunst. De bijdrage kan eens per jaar worden aangevraagd voor een serie van inhoudelijk samenhangende activiteiten gericht op presentatie, experiment, opinie en debat. Het gaat om programma’s met een looptijd van maximaal twee jaar. Het Mondriaan Fonds draagt bij aan programma’s van presentatie-instellingen omdat ze van vitaal belang zijn voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Deze organisaties onderscheiden zich door een actuele en flexibele programmering en een intensieve betrokkenheid van kunstenaars. Zowel publiek als meer gevestigde instellingen zijn wegens de doorstroming van interessante kunstenaars en concepten gebaat bij hun kwalitatief hoogstaande programma’s. In 2014 vroegen 36 presentatie-instellingen voor ruim 5,6 miljoen euro aan. Daarvan is bijna tweederde toegekend. De programma’s die op de meest aansprekende manier vorm en inhoud geven aan relevante ontwikkelingen op het gebied van hedendaagse beeldende kunst in Nederland en de Nederlandse Cariben werden gehonoreerd. De bijdragen variëren van 30.000 tot 200.000 euro per jaar en komen bovenop de bijdrages die in 2013 waren toegekend voor programma’s in 2015. In totaal draagt het Mondriaan Fonds daarmee in 2015 en 2016 bijna 3,8 miljoen euro bij aan 27 presentatie-instellingen. Veel bijdragen gaan naar instellingen die een residency-programma koppelen aan hun presentatiebeleid. Zo vraagt SYB uit Beetsterzwaag aan de kunstenaars niet alleen een eindpresentatie te verzorgen maar ook open ateliers te houden tijdens de werkperiode. Ook Hotel Mariakapel (Hoorn), Ateliers’89 (Aruba) en Project Space 1646 (Den Haag) bieden aan kunstenaars vrijheid

van onderzoek op voorwaarde dat dit in een publieke context gebeurt. Bijzonder zijn enkele instellingen die extra inzetten op productie, presentatie en onderzoek binnen een specifieke discipline of vanuit een maatschappelijk georiënteerde onderzoeksvraag. Bij de Bewaerschole in Burg-Haamstede wordt een intensief programma gemaakt over de relatie tussen de mens en diens natuurlijke omgeving; If I Can’t Dance I Don’t Want To Be Part Of Your Revolution onderzoekt de mogelijkheid van performances; Fotodok in Utrecht bevraagt de grenzen van de documentaire fotografie; en de Player in Rotterdam is een internationaal erkende voorloper op het gebied van geluidskunst. Vier van de ondersteunde organisaties ontvingen niet eerder een bijdrage voor hun programma, zes anderen ontvingen in de afgelopen jaren geen bijdrage maar werden eerder wel door het fonds ondersteund. Tegelijkertijd constateert het fonds dat binnen de regeling sprake is van een zekere institutionalisering: een relatief stabiel circuit van organisaties wordt ondersteund en de vernieuwing daarbinnen komt maar beperkt tot stand. Daarnaast bestaat een circuit van kleine, vaak zeer persoonsgebonden kunstinitiatieven die een sterke lokale worteling koppelen aan een experimentele programmering met een landelijk belang. Het Mondriaan Fonds gaat in 2015 de mogelijkheden onderzoeken om deze kleine en vaak in wisselende samenstelling opererende initiatieven te ondersteunen via een pilotproject. Aantal aanvragen: 36 Totaal gevraagd bedrag: € 5.635.866 Gehonoreerd: 25 Toegekend bedrag: € 3.332.401

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Lia Gieling Florian Göttke Kees Goudzwaard Belinda Hak Femke Hameetman Doede Hardeman Petra Heck Jetske Homan van der Heide Juul Hondius Stijn Huijts David Jablonowski Henri Jacobs Ad de Jong Norah Karrouche Rob Knijn Katrin Korffmann Arno Kramer Karen Lancel Lucas Lenglet Thijs Lijster Liane van der Linden Eelco van der Lingen Hans Looijen Koert van Mensvoort Edzard Mik Shervin Nekuee Niels Post Evelyn Raat Eveline Reeskamp Dick Rijken Hans Rooseboom Tanya Rumpff Marjan Scharloo Lydia Schouten Louise Schouwenberg Jack Segbars Angelique Spaninks Gé-Karel van der Sterren Kiran Sukul Yvonne Twisk Suzanne van de Ven Esther Vossen Martin van Vreden Alex de Vries Rik van Wegen Arend-Jan Weijsters Katja Weitering Luuk Wilmering Eva Wittocx Zahira Zaandam

51

Omdat van tweeëntwintig adviseurs de termijn was verstreken, vond in 2014 een sollicitatieronde plaats voor de poule van adviseurs. De selectiecommissie heeft 342 sollicitatiebrieven beoordeeld. Met 29 sollicitanten is een gesprek gevoerd. De selectiecommissie heeft bij haar keuze in de eerste plaats gelet op kwaliteit, deskundigheid en heeft waar mogelijk de voorkeur gegeven aan kandidaten met een niet-westerse achtergrond. Van de in 2014 gekozen adviseurs heeft de helft een niet-westerse achtergrond. Verder speelden leeftijdsverhouding en regio een rol. Tot slot is rekening gehouden met verschillende disciplines en de verhouding man-vrouw. Tweeëntwintig adviseurs zijn niet voor herbenoeming voorgedragen omdat ze het einde van de benoemingstermijn hadden bereikt. Elf adviseurs werden voorgedragen voor herbenoeming van één jaar. Dertien adviseurs zijn voorgedragen voor benoeming voor de periode van twee jaar met mogelijke verlenging van maximaal twee keer een jaar. De adviseurs ondertekenen een protocol, onder meer om (de schijn van) belangenverstrengeling te voorkomen. Sinds 2014 reflecteren commissies aan het einde van iedere vergadering op de manier waarop de criteria zijn toegepast tijdens de vergadering. Dit wordt voorgelegd aan de directeur-bestuurder.

 

Bijdrage Collectieprogramma’s

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan collectieprogramma’s van musea voor moderne kunst en vormgeving. In 2013 kon voor twee jaar (2014 en 2015) worden aangevraagd. De bijdragen variëren van 50.000 tot 300.000 euro. Bij de beoordeling is gelet op de kwaliteit van de collectie- en aankoopplannen, de samenhang tussen het verzamel- en het presentatiebeleid, het belang voor en de afstemming met de Collectie Nederland en de relatie tot de eigen collectie. Musea moeten een eigen aankoopbudget hebben van minimaal 50.000 euro (bijvoorbeeld van gemeente of provincie) en een soepel bruikleenbeleid hanteren. In 2014 is gebleken dat deze voorwaarde voor een aantal musea (te) hoog is gegrepen: als gevolg van bezuinigingen staan aankoopbudgetten bij enkele musea onder druk. Uit overleg met deze instellingen blijkt echter ook dat zij de norm niet aangepast willen. Het fonds handhaaft daarom bij de ronde van 2015 de instapnorm omdat daarmee een substantieel aankoopbudget voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving in museaal Nederland het meest gewaarborgd lijkt. Sinds 2013 kent het Mondriaan Fonds maximaal 50.000 euro toe aan vier collectieprogramma’s met de meest veelbelovende plannen om collectievorming aan opdrachtgeverschap te verbinden. Deze bijdrage is aanvullend op het budget dat beschikbaar wordt gesteld voor het aankoopprogramma. Het Nederlands Textielmuseum, het Van Abbemuseum, het Centraal Museum en het Groninger Museum werden uitgenodigd om één of meerdere opdrachten aan kunstenaars uit te werken. De musea ontwikkelden bijzondere projecten met respectievelijk Bart Hess, Lidwien van de Ven, Emmeline de Mooij en Joris Laarman die in 2015 geproduceerd en gepresenteerd zullen worden en daarna deel gaan uitmaken van de collecties.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Kwaliteitszorg Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat de beschikbare middelen op een zorgvuldige en doelmatige manier worden uitgegeven. Het zijn immers publieke middelen. Bij de beoordeling van aanvragen speelt het advies van de onafhankelijke adviseurs een doorslaggevende rol. Zij worden via een openbare oproep geworven. Daarbij is uitdrukkelijk geadverteerd buiten de Randstad. Om de integriteit en het vermijden van (de schijn van) belangenverstrengeling binnen de hele organisatie te waarborgen zijn raad van toezicht, bestuur, medewerkers en adviseurs gehouden aan de statuten, het huishoudelijk reglement, protocollen (voor raad van toezicht en adviseurs) en de regelingen van het Mondriaan Fonds, die zijn te vinden op de website. Nevenfuncties van medewerkers worden in kaart gebracht en periodiek besproken op wijzigingen en mogelijke belangenverstrengeling. Zoals hierboven beschreven, kent het Mondriaan Fonds een klachtenprocedure voor de medewerkers. Toegekende bijdragen worden, behalve rechtstreeks aan de aanvragers, bekend gemaakt via de website, het jaarverslag en nieuwsbrieven. Subsidiebesluiten zijn op grond van de Algemene Wet Bestuursrecht voor bezwaar vatbaar en kunnen desgewenst ook aan de bestuursrechter ter toetsing worden voorgelegd. Daarnaast bestaat de mogelijkheid voor aanvragers een klacht in te dienen. De gemiddelde behandeltermijn van aanvragen bedraagt zeventig dagen en valt daarmee binnen de norm van drie maanden. Indien nodig, bijvoorbeeld bij een incidentele aankoop, kan het fonds binnen twee weken op basis van een advies besluiten.

Visitatie 2014 In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft een commissie van vijf experts onderzoek gedaan naar het beleid en de dagelijkse praktijk van de cultuurfondsen, te weten het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Fonds Podiumkunsten, het Nederlands Filmfonds, het Nederlands Letterenfonds, het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en het Mondriaan Fonds. Deze visitatiecommissie bestond uit Mijntje Lückerath-Rovers (voorzitter), Giep Hagoort, Ryclef Rienstra, Bruno Verbergt en Patty Voorsmit. De visitatiecommissie bezocht eind september 2014 het Mondriaan Fonds. Ter voorbereiding ontving zij een zelfevaluatie van het Mondriaan Fonds, en daarnaast ook relevante protocollen en reglementen, subsidiebesluiten, evaluaties van externen en verschillende publicaties. De zelfevaluatie is samengesteld op basis van een voor alle fondsen vastgesteld protocol. Ter voorbereiding heeft het Mondriaan Fonds een uitgebreid klanttevredenheidsonderzoek laten uitvoeren door onderzoeksbureau Blauw Research. >pagina 55 In de zelfevaluatie heeft het fonds een beeld geschetst van de beleidsprioriteiten, de positie van het fonds in het

53

veld, de communicatie met de doelgroepen (aanvragers en de burger) en de manieren waarop het fonds de effecten van beleid inventariseert. Alle medewerkers van het fonds hebben inbreng geleverd op het stuk: van medewerkers receptie tot leden van de raad van toezicht. De stukken tekst werden afgewisseld met citaten van aanvragers en een aantal belanghebbenden, die waren geïnterviewd door journalist Edo Dijksterhuis. In haar rapport complimenteerde de visitatiecommissie het Mondriaan Fonds met de zelfevaluatie: ,,Het document geeft een helder beeld van het kwaliteitsbeleid en het zelfbeeld van het fonds. Het gehele document ademt de strategische visie om als fonds waarde te creëren door kunst en publiek dichter bij elkaar te brengen zonder de kwaliteit te verloochenen.” Het algemene oordeel van de commissie over de zes cultuurfondsen is positief: ,,Het beleid dat de zes fondsen voeren is in lijn met de aan hen opgelegde kaders, zij beoordelen aanvragen en bezwaarschriften zorgvuldig, werken actief aan kwaliteitsbeleid via evaluaties, betrekken hun stakeholders in toenemende mate bij beleidsontwikkeling en uitvoering, hun bedrijfsvoering is op orde en de fondsmedewerkers zijn betrokken en gemotiveerd.” Specifiek over het Mondriaan Fonds schrijft de commissie dat zij onder de indruk is van de visie en beleidskeuzes van het Mondriaan Fonds en de uitwerking daarvan in de praktijk. De manier waarop het fonds strategisch gebruikmaakt van communicatie vindt de commissie voorbeeldstellend, net als het gebruik van pilots voor relevante initiatieven die buiten de reguliere regelingen vallen. Ook de manier waarop het fonds werkt aan een samenhangend instrumentarium voor effectmeting wordt geprezen. Het fonds straalt volgens de commissie ambitie uit en voert nieuwe taken bewonderenswaardig goed en met relatief weinig mankracht uit. De commissie doet ook enkele aanbevelingen, die het Mondriaan Fonds waardeert. In de eerste plaats raadt de visitatiecommissie het fonds aan meer tijd in te ruimen voor reflectie. Deze aanbeveling komt op een goed moment. Nu het nieuwe beleid van het Mondriaan Fonds twee jaar geldt, is het juiste moment gekomen om kritisch te onderzoeken in hoeverre dit beleid het beoogde effect heeft. Het Mondriaan Fonds heeft daarom eind 2014 alle regelingen afzonderlijk onderzocht: sluiten de resultaten aan bij de doelen die per regeling worden gesteld? De resultaten van dit onderzoek zijn te vinden op de linker pagina’s van dit jaarverslag. Verder vroeg de directie eind 2014 het bureau De Kafka Brigade een voorstel voor het ontwerp en de begeleiding van strategische reflectie. Bij die reflectie worden verder medewerkers en raad van toezicht betrokken. Een voorbeeld: omdat de visitatiecommissie aanraadt het aantal vergaderingen met de toezichthouders uit te breiden, is begin 2015 een extra vergadering met de raad van toezicht gepland die wordt gewijd aan reflectie op de twee beleidsthema’s skyfinanciering en presentatieplannen. Evaluatie van het huidige beleid is ook de focus van een aantal zogenaamde koffietafelgesprekken met belanghebbenden in 2015. De vraag of het beleid van het fonds aansluit bij de voortdurend veranderende behoeften van het

KunstKoop

Met de KunstKoop kunnen particulieren kunst op afbetaling kopen bij meer dan honderd galeries zonder rente te betalen. De kunstkoper sluit met de galeriehouder een koopovereenkomst voor een kunstwerk en voor het aankoopbedrag een lening bij de bank. Het Mondriaan Fonds vergoedt de rente. Het Mondriaan Fonds wil met de KunstKoop de particuliere kunstmarkt versterken en de verkoop van hedendaagse beeldende kunst bevorderen.

aanvraag indienden. Een adviescommissie heeft op basis van de kwaliteit van het tentoonstellingsprogramma en de professionaliteit van de galerie een selectie gemaakt. Bij de beoordeling is rekening gehouden met de pluriformiteit van het kunstaanbod en met een regionale spreiding van de galeries. In 2015 en 2016 kan in 118 galeries en zeven nevenvestigingen met de KunstKoop kunst gekocht worden.

Uit een onderzoek naar de hedendaagse kunstmarkt, dat in 2014 werd uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Galerie Associatie (NGA) en gefinancierd door het Mondriaan Fonds en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, blijkt eenderde van de particuliere kunstkopers minder geld beschikbaar te hebben voor kunstaankopen. De economische recessie die in 2008 ontstond, is nog steeds voelbaar in de kunstmarkt. Ook in 2014 werden minder KunstKoop contracten afgesloten maar de daling is minder scherp. De KunstKoop genereerde in 2014 nog altijd voor ruim 5 miljoen euro aan aankopen.

Sinds 1997 maakten ongeveer 46.000 kopers gebruik van de KunstKoop en zij kochten voor ruim 145 miljoen euro aan kunstwerken. Daarmee is de KunstKoop een substantiële aanjager van de particuliere markt voor hedendaagse beeldende kunst. Daarnaast betekent deelname aan de KunstKoop voor een galerie niet alleen dat de klant op maat kan worden bediend, ook geldt deelname als een keurmerk voor kwaliteit en professionaliteit.

Het Mondriaan Fonds spant zich in de KunstKoop bekender te maken voor een groter publiek en richt zich daarbij vooral op dertigers en veertigers die hun eerste kunstaankoop doen. Zo werd in 2014 opnieuw samengewerkt met de verkooptentoonstellingen van We Like Art: een particulier initiatief dat zich richt op het promoten van kunst bij een jong publiek. Met RTL4 is een samenwerking aangegaan met het programma ‘My First Home’ voor starters op de woningmarkt en het culturele reisprogramma ‘Mijn Stad’. Voorts is samengewerkt met Amsterdam Art Weekend waarbij speciale galerietours werden georganiseerd voor jonge verzamelaars. Galeries kunnen eenmaal in de twee jaar een aanvraag indienen voor deelname aan de KunstKoop. In 2014 vond de aanvraagronde 2015-2016 plaats waarvoor 128 galeries een

Totaal aankoopbedrag kunstwerken: € 5.107.559 Aantal afgesloten contracten: 1.344 Totaal leenbedrag: € 4.174.662 Totaalbedrag betaalde rente: € 374.722

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

veld komt daarnaast aan de orde in de dagelijkse praktijk, via contact met (potentiële) aanvragers en tijdens de commissievergaderingen, maar ook tijdens de overleggen van Beeldende Kunst Nederland (BKNL), het overlegorgaan dat het Mondriaan Fonds faciliteert en waaraan acht organisaties zijn aangesloten. >pagina 43 Verder zal het aantal bezwaren op aanvragen nauwkeurig worden gemonitord, zoals de visitatiecommissie aanraadt. Onder meer tijdens de halfjaarlijkse bijeenkomst met voorzitters van de adviescommissies wordt het onderwerp belangenverstrengeling en integriteit bij de beoordeling geagendeerd. Tot slot beveelt de commissie aan met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie samen te werken en initiatieven op het grensgebied van beeldende kunst en vormgeving zo goed mogelijk gezamenlijk te bedienen. Deze samenwerking krijgt onder meer vorm via een gezamenlijke open oproep voor kunstenaars en vormgevers voor projecten op het grensvlak van de disciplines die eind 2014 werd gedaan. >pagina 25 Daarnaast gaan beide fondsen gezamenlijk een residency in Zuid Korea verzorgen. >pagina 58 De resultaten van de visitatie werden begin 2015 door de commissie met de minister besproken en vervolgens openbaar gemaakt via de fondsen. Zie de website van het Mondriaan Fonds/Leestafel.

Klanttevredenheidsonderzoek Het Mondriaan Fonds laat op regelmatige basis klanttevredenheidsonderzoek uitvoeren om te peilen wat aanvragers vinden en om uit de resultaten lessen te trekken. Onderzoeksbureau Blauw Research voerde in 2014 een klant­ tevredenheidsonderzoek uit onder alle aanvragers die het fonds benaderden in 2013, het eerste jaar van het nieuwe, geïntegreerde beleid van het huidige Mondriaan Fonds. In totaal hebben 333 aanvragers meegewerkt aan het onderzoek; deze respons van 37 procent is hoog, vergeleken met andere onderzoeken van dit type. De rapportage bood onder meer inzicht in de tevredenheid van de aanvragers over het gevoerde beleid, de medewerkers en de (aanvraag-) procedures. Eén jaar na de introductie van een gefuseerd fonds bleek dat aanvragers de dienstverlening van hoog niveau vinden. Zelfs onder niet-gehonoreerde aanvragers had slechts een klein deel (16 procent) een negatief beeld. Het Mondriaan Fonds wordt gezien als een partij die klantvriendelijk, aanspreekbaar en deskundig is; aspecten die aanvragers expliciet benoemden. Slechts vijf procent van de respondenten gaf aan dat de activiteit zonder een bijdrage van het fonds ook was gerealiseerd. Dit toont het draagvlak en de noodzaak van de publieke investering in beeldende kunst en cultureel erfgoed. De focus van het fonds op ‘zichtbaarheid’ werd goed gewaardeerd. Uit het klanttevredenheidsonderzoek bleek dat zowel aanvragende organisaties als individuen het fonds zien als betrokken (respectievelijk 75 en 70 procent): ,,Het Mondriaan Fonds staat midden in de culturele werkelijkheid en heeft een scherp oog voor innovatieve ontwikkelingen

55

en stimuleert deze in hoge mate.” ,,Het Mondriaan Fonds maakt het mogelijk voor iedereen om met kunst en cultuur in aanraking te komen: mede door het Mondriaan Fonds vinden kunstenaars een platform en worden kunst- en historische projecten mogelijk gemaakt. Een onmisbare schakel in het helaas versoberende culturele veld in Nederland, waarvoor hulde!” Niet-gehonoreerde aanvragers hadden over de hele linie een minder positief beeld van het Mondriaan Fonds dan de aanvragers die wel een bijdrage ontvingen. Driekwart van de totale groep aanvragers vond de procedure begrijpelijk en wist waar zij terecht kunnen voor vragen. Niet-gehonoreerden verlangden vaker meer inzicht in (duur van) de aanvraagprocedure en in de motivering van de afwijzing. Op deze twee punten werd het fonds voldoende, maar lager dan op andere punten beoordeeld. Inmiddels heeft het Mondriaan Fonds verschillende maatregelen genomen om de communicatie over de procedure en redenen van afwijzingen te optimaliseren, zoals een beschrijving van ‘wat er gebeurt met mijn aanvraag’ op de website en in de regelingenzoeker. Daarnaast wordt in de correspondentie met individuele aanvragers wier aanvraag is afgewezen nu prominent uitgelegd waarom de motivering niet wordt meegestuurd. De ervaring leerde dat individuele aanvragers de motivatie namelijk als kwetsend kunnen ervaren. De motivatie is echter altijd opvraagbaar, hetgeen nu duidelijker wordt aangegeven. In 2015 laat het Mondriaan Fonds een herhalingsonderzoek uitvoeren om te meten of deze aanpassingen inderdaad de klanttevredenheid hebben vergroot.

Cultuurcodes Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot mogelijke openheid en transparantie en hanteert diverse codes. Het fonds volgt de Governance Code Cultuur volgens het principe pas toe of leg uit. De code bevat negen principes voor goed bestuur en goed toezicht. De statuten van het Mondriaan Fonds zijn conform de Governance Code Cultuur opgesteld. Ook op het gebied van transparantie en verantwoording volgt het Mondriaan Fonds de aanbevelingen uit de code. Het Mondriaan Fonds hanteert behalve de Governance Code Cultuur tevens de Code Cultuurfondsen. Deze is in 2007 door de zes landelijke publieke cultuurfondsen opgesteld en bevat een reeks waarborgen voor de onafhankelijkheid van handelingen van fondsen. De Code Cultuurfondsen is in 2008 door de minister aan de Tweede Kamer gestuurd en wordt door de fondsen gehanteerd onder het motto pas toe of leg uit. Dit waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige samenstelling van commissies en vermijding van belangenverstrengeling. Zoals de code aanbeveelt, heeft het Mondriaan Fonds een externe vertrouwenspersoon aangesteld. Bij de afweging van belangen tussen volledige openheid over de behandeling van bij het fonds ingediende subsidieaanvragen enerzijds en privacy van individuele aanvragers anderzijds wordt in afwijking van de Code Cultuurfondsen niet automatisch informatie verstrekt over afgewe-

Internationaal Bezoekersprogramma

Met het bezoekersprogramma wil het Mondriaan Fonds internationale belangstelling wekken voor hedendaagse kunst in Nederland en de positie daarvan in het buitenland versterken. Buitenlandse curatoren en deskundigen krijgen een programma op maat aangeboden, dat aansluit bij hun werkpraktijk en interesses. Een in 2014 uitgevoerd onderzoek door Gottschalk Cultureel Advies laat zien dat het programma bijdraagt aan een duurzame uitbreiding van het internationale netwerk van kunstenaars, curatoren en kunstprofessionals. Negentig procent van de buitenlandse gasten en circa zeventig procent van de ‘hosts’ in Nederland onderhoudt na het bezoek nog contacten die waardevol zijn voor de huidige beroepspraktijk. Voor 75 procent van de bezoekers en vijftig procent van de ‘hosts’ leidt het bezoek tot concrete projecten, ook op lange(re) termijn. Dit resulteert in uitnodigingen voor tentoonstellingen bij gerenommeerde buitenlandse instituten en festivals, publicaties in internationale tijdschriften en een grotere bekendheid met de kwaliteit van Nederlandse kunstenaars, vormgevers en instellingen. Volgens de buitenlandse bezoekers vergroot het bezoekersprogramma hun kennis van de Nederlandse kunstwereld en geeft het inzicht in de kwaliteit van de kunst, kunstenaars, bemiddelaars en instellingen in Nederland. Omgekeerd brengen de bezoekers nieuwe kennis over kunst uit bekende en relatief onbekende regio’s. Via de diverse presentaties en een lezingenprogramma in Nederland wordt deze kennis breder verspreid. In 2014 heeft het Mondriaan Fonds 55 bezoekers ontvangen, van wie zeven naar aanleiding van de Oriëntatiereis 2013, acht bezoekers in het kader van het Nederland-Vlaanderen jaar en zes in het kader van focus Nederland-China. Bezoekers wordt gevraagd tijdens hun periode in Nederland een publieke presentatie te geven, wat in 2014 onder meer bij het Stedelijk Museum Amsterdam, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Den

Haag, TENT in Rotterdam en bij de Vereniging Bedrijfscollecties Nederland tijdens de fotografiebeurs UNSEEN in Amsterdam heeft plaatsgevonden. De eerste resultaten van het bezoekersprogramma in 2014 zijn al bekend: Miguel Amado (curator en schrijver) heeft naar aanleiding van zijn bezoek beeldend kunstenaars Nicoline van Harskamp en Ahmet Ögüt uitgenodigd voor de tentoonstelling ‘The Rebel City’ bij ADN platform in Barcelona (Spanje); Laurel Ptak (curator en directeur Triangel New York) heeft beeldend kunstenaar Céline Manz en vormgever Ott Metusala uitgenodigd voor het project ‘Studio 47’ in New York en Ryan Inouye (curator Sharjah Biennale 2015) heeft beeldend kunstenaars Babak Afrassiabi en Nasrin Tabatabai opgenomen in de Sharjah Biennale 2015.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

zen aanvragen van natuurlijke personen. Deze informatie kan wel worden opgevraagd. Naar aanleiding van het eerder genoemde klanttevredenheidsonderzoek, wordt sinds 2014 in afwijzingen van individuele aanvragers prominenter vermeld dat het opvragen van deze motivatie mogelijk is. Het Mondriaan Fonds houdt rekening met de Code Culturele Diversiteit. Zo wordt de selectiecommissie bij de samenstelling van de adviescommissies specifiek gevraagd te letten op een afspiegeling van de samenleving. Daarnaast heeft het fonds bij de samenstelling van de selectiecommissie zelf gezorgd voor de vertegenwoordiging van een cultureel divers perspectief. >pagina 49

Effectmeting Het fonds zorgt op verschillende manieren voor monitoring, reflectie en effectmeting van zijn bijdragen en activiteiten, met behulp van interne en externe experts. Interne evaluaties De regelingen worden continu en structureel intern geëvalueerd, wat inmiddels tot diverse aanpassingen heeft geleid. Aan het eind van iedere vergadering kijken de adviseurs terug op de manier waarop de beoordeling is verlopen. Dit verslag gaat naar de directie die zo nodig actie onderneemt. Verder zijn begin 2014 alle regelingen intern door de medewerkers onder de loep genomen. Ook deze evaluatie leidde tot een aantal aanpassingen zoals de grootte van adviescommissies en het samenvoegen van regelingen voor instellingen op het gebied van beeldende kunst en erfgoed. Daarnaast is op basis van deze evaluatie de Werkbijdrage Bewezen Talent gewijzigd. In plaats van een beroepspraktijk van minstens acht jaar, kunnen kunstenaars nu aanvragen wanneer zij minstens zes jaar een beroepspraktijk hebben. Reden voor deze aanpassing was dat er een vrij lange periode zat tussen de mogelijkheid om een Werkbijdrage Jong Talent aan te vragen (tot vier jaar na het verlaten van de academie) en de mogelijkheid om de Werkbijdrage Bewezen Talent aan te vragen. Bovendien kan de Werkbijdrage Jong Talent sinds 2013 slechts éénmaal worden aangevraagd. Eind 2014 is per regeling een vergelijkbare interne evaluatie van alle regelingen uitgevoerd om de effecten van twee jaar nieuw beleid in kaart te brengen. De resultaten staan op de linker pagina’s van dit jaarverslag. Öfner-methode Het Mondriaan Fonds ontwikkelde een toegepast instrumentarium dat het fonds in staat stelt de effecten van het beleid te meten: de Öfner-methode. Uitgangspunt is per regeling een vergelijking van doel en resultaat mogelijk te maken. Dat kan op verschillende manieren. In de eerste plaats zijn op hoofdlijnen de doelstellingen uit het addendum dat directeur-bestuurder Birgit Donker schreef bij het beleidsplan 2013-2016 SMART meetbaar gemaakt. Zo werd een eerste SMART geformuleerd doel alvast ruimschoots gehaald: binnen vier jaar zouden minstens zestien grote opdrachten moeten zijn gerealiseerd. Sinds het begin van

57

de regeling in 2013 zijn al ruim vijftig opdrachten verstrekt en kunstwerken voor het publiek toegankelijk gemaakt. Vanaf het moment dat aanvragen digitaal ingediend kunnen worden, verzamelt het Mondriaan Fonds digitale data over de aanvragen. Het gaat vooral om regeling­specifieke, maar ook meer algemene data. Per aanvraag worden effectmetingsvragen door de aanvragers zelf ingevuld. Zij gaan bijvoorbeeld uitgebreid in op de publieke presentatie van hun plannen, zodat de kwaliteit en zichtbaarheid van de uitvoering effectiever kan worden gemeten. In 2015 zal de bouw van de digitale aanvraagformulieren worden afgerond en zullen aanvragers ook op digitale wijze hun eindverantwoordingen indienen. Vanaf dat moment kunnen de dataverzamelingen daadwerkelijk met elkaar worden vergeleken, zodat het mogelijk is een inschatting te maken van de effecten van de bijdragen, zoals de spin-offs op het punt van zichtbaarheid en samenwerking. Een ander element van de Öfner-methode is het aanstellen van speciale commissies die per regeling in kaart brengen of het beoogde doel wordt bereikt. Zo inventariseerde de effectmetingcommissie Werkbijdrage Jong Talent in februari van 2014 de 92 bijdragen die in 2012 aan startende kunstenaars werden versterkt. Dit gebeurde tijdens de presentatie van hun werk bij Prospects & Concepts, de jaarlijkse startersexpositie tijdens Art Rotterdam. Deze commissie, deels bestaande uit adviseurs die destijds de aanvragen beoordeelden en deels uit nieuwe die niet bij de aanvraag betrokken waren, concludeerde dat het werk van deze kunstenaars van bovengemiddelde kwaliteit is: ,,De commissie kent het predicaat hoge kwaliteit toe op basis van bijvoorbeeld de professionele uitvoering van veel kunstwerken, de onderzoekende houding, de energie die van de werken afspat, de spanning die veel kunstenaars oproepen of op basis van de spontaniteit in enkele composities. Ander werk verwondert, is poëtisch en sensueel. Hoewel de commissie het werk van veel deelnemers jong noemt, kenschetst zij de groep over het geheel genomen als fris en uitdagend.” Een tweede commissie effectmeting bezocht in 2014 een aantal projecten die binnen de Projectinvestering Erfgoeden Beeldende Kunstinstellingen waren aangevraagd. Het betrof zowel projecten die waren gehonoreerd als afgewezen zoals tentoonstellingen, herinrichtingen en een festival. Belangrijke vraag was of de aanvankelijk tijdens de advisering uitgesproken verwachtingen in de uiteindelijke presentaties terugkwamen. De commissieleden bevestigden dit vrij consequent positief. Dit betekent dat de bestaande set criteria goed functioneerde. Niettemin stelde de commissie een aantal principiële vragen aan de orde, bijvoorbeeld over de kwestie waar de scheidslijn ligt tussen regulier beleid van instellingen en projecten met een duidelijk uitzonderlijk belang. Dergelijke vragen helpen het Mondriaan Fonds bij het vormgeven van het beleid. In 2015 werkt het Mondriaan Fonds aan de professionalisering en de uitbreiding van de Öfner-methode, mede door de begeleiding van een expert onderzoeker. Belangrijke uitdaging is het onderzoeken van alternatieve kwalitatieve meetmethodieken om de effecten van de bijdragen in kaart te brengen.

Oriëntatiereis 2014

Het Mondriaan Fonds organiseert jaarlijks een oriëntatiereis voor beeldend kunstenaars en bemiddelaars naar buitenlandse regio’s die interessante ontdekkingskansen bieden. Het doel is kennisvermeerdering, visieverbreding en netwerkvorming binnen de culturele sector. Uit een door Gottschalk Cultureel Advies uitgevoerd onderzoek blijkt dat oriëntatiereizen bijdragen aan een genuanceerder beeld, het referentiekader aanscherpen, alternatieve praktijken tonen en bewust maken van lokale context en cross-culturele samenwerking. In de afgelopen vijf jaar zijn in totaal zo’n tachtig samenwerkingsprojecten tot stand gekomen. Daarnaast heeft ruim de helft van de deelnemers nog samenwerkingsplannen voor de toekomst. De reis is voor deelnemers vaak het begin van een dialoog met vervolgens langdurige relaties. Door middel van een blog wordt kennis en visie van de deelnemers overgedragen aan vakgenoten en publiek. Het reisdoel in 2014 was Zuid-Korea (Seoul en Gwangju) en Japan (Setouchi eilanden, Tokyo, Yokohama en Maebashi). De achttien deelnemers kregen in iedere stad een overzicht van de belangrijkste spelers op het gebied van de hedendaagse beeldende kunst en maakten kennis met de mogelijkheden van uitwisseling. Het programma was in samenwerking met internationale experts, lokale adviseurs en de Nederlandse ambassade samengesteld. De zes deelnemers uit Nederland werden na een open oproep door het Mondriaan Fonds geselecteerd op basis van hun motivatie. Behalve Nederland namen in 2014 ook het Vlaamse BAM, The Danish Arts Agency (DAA) en het Zwitserse Pro Helvetia deel. Daarnaast is tijdens de reis door het fonds onderzoek gedaan naar de verschillende mogelijkheden voor een residency als onderdeel van het atelierprogramma van het Mondriaan Fonds. Hieruit kwam een residency bij het MCCA (Korea) voort. Begin 2015 ging de eerste kunstenaar daar naar toe.

Deelnemers aan de 2014 reis waren namens het Mondriaan Fonds: Ksenia Galiaeva (kunstenaar), Rumiko Hagiwara (kunstenaar), Juliètte Jongma (directeur Juliètte Jongma Galerie), Rob Knijn (artistiek directeur Heden), Renilde Steeghs (Ambassador for Cultural Co-operation), Wilma Sütö (curator hedendaagse beeldende kunst Stedelijk Museum Schiedam) en Winnie Teschmacher (directeur De Ketelfactory). Namens BAM namen deel: Lieze Eneman (assistant curator CC Strombeek), Lissa Kinnaer (International Relations BAM) en Pieter Vermeulen (Freelance curator). Voor de DAA agency namen deel: Pernille Albrethsen (editor van het tijdschrift Kunstkritikk, freelance schrijver en curator), Ane Bülow (Danish Agency for Culture) en Julie Horne Møller (curator Horsens Art Museum). Pro Helvetia koos voor Julie Enckell (directeur Musée Vevey) en Nicola Ruffo (journalist en freelance curator). Op eigen kosten ging Annette Schönholzer (Director of New Initiatives Art Basel) mee.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Externe evaluaties In 2014 werden verschillende externe onderzoeken en evaluaties uitgevoerd: Regeling Veiligheidszorg Onderzoeksbureau Panteia voerde een evaluatie uit van de Regeling Veiligheidszorg Niet-rijksmusea, die het Mondriaan Fonds in de periode 2011-2013 uitvoerde. Met deze regeling stimuleerde het fonds het opstellen van integrale veiligheidsplannen in erfgoedinstellingen en het functioneren van regionale veiligheidsnetwerken. Op verzoek van het ministerie werd daarbij bijzondere aandacht besteed aan de ondersteuning van veiligheidszorg in kerken in Nederland en van cultureel erfgoed in de Nederlandse Cariben. De hoofdconclusie van Panteia was dat de regeling Veiligheidszorg in erfgoedinstellingen 2011-2013 succesvol was. In totaal is de veiligheidszorg bij 150 erfgoedinstellingen verbeterd, waarvan zo’n 116 uit de specifieke doelgroepen. Panteia concludeerde dat de behoefte voor de regeling nog steeds groot was en beval aan de regeling voort te zetten. Daarnaast concludeerde Panteia dat aandacht voor veiligheidszorg per definitie geen eenmalige aangelegenheid is. Veranderde situaties zoals verhuizingen, verbouwingen of een plotselinge toename van bronsroof kunnen een nieuwe risicoanalyse rechtvaardigen. Aandacht voor veiligheidszorg bevordert bovendien de onderlinge samenwerking tussen musea en de uitwisseling van collecties. Voor een soepele collectie-uitwisseling is de veiligheid van lenende en ontvangende instelling essentieel. Op basis van het rapport heeft het ministerie in 2014 besloten de Bijdrage Veiligheidszorg te verlengen. >pagina 44 Beurzen Praktijkverdieping Onderzoeksbureau Panteia rondde in 2014 een onderzoek af naar de verdeling van de Beurzen Praktijkverdieping onder de Postacademische Instellingen (Rijksakademie, De Ateliers, Jan van Eyck Academie, Sundaymorning@EKWC). Dit was reeds aangekondigd in 2012, toen het Mondriaan Fonds beurzen reserveerde voor twee jaar. Panteia concludeerde dat de regeling in grote lijnen goed functioneert. Een belangrijke indicator is dat kunstenaars zelf aangeven tevreden te zijn over de kwaliteit van de opleiding. De postacademische instellingen leveren ‘waar voor hun geld’. De geleverde inzet en daarbij behorende kosten lijken overeen te komen met de verwachtingen van kunstenaars en de gemaakte inschatting van de hoogte van de beurzen. Ook zijn er ten opzichte van een vergelijkbare postacademische instelling in het buitenland, zoals HISK in Gent, geen opvallende verschillen te constateren. Mede op basis van deze evaluatie is besloten de verdeling van aantal plekken per postacademische instelling enigszins variabel te maken. >pagina 14

Oriëntatiereis en Internationaal Bezoekersprogramma 2009-2013 Gottschalk Cultureel Advies voerde een evaluatie uit naar de effecten van het bezoekersprogramma en de oriëntatiereis over de periode 2009-2013. Het onderzoek werd uitge-

59

voerd op basis van bureauonderzoek, een e-mail enquête en interviews onder de deelnemers. In de onderzochte periode brachten 150 internationale kunstprofessionals uit vijftig landen een bezoek aan Nederland, van directeuren van biënnales tot critici en curatoren. Deze bezoeken hebben ruim driehonderd concrete projecten tot gevolg gehad. Daarnaast namen 84 professionals aan de oriëntatie­ reizen deel. Ruim zestig procent van die deelnemers realiseert naar aanleiding van de reizen concrete resultaten: zo’n tachtig samenwerkingsprojecten. Gegeven de relatief onbekende, nieuw te ontginnen regio’s is dat een aanzienlijke score. Meest voorkomende resultaten zijn tentoonstellingen en projecten met zowel de doellanden als reisgenoten. Interessant is bovendien de blog waarop de bezochte landen, locaties en deelnemers staan vermeld. De statistieken laten zien dat de blog met 68.000 views uit meer dan negentig landen over de hele wereld gebruikt wordt als bron van informatie over beeldende kunst in de bezochte gebieden. Gottschalk Cultureel Advies concludeerde dat het bezoekersprogramma een blijvend positief effect heeft op de kennis van de Nederlandse kunstwereld, de netwerken en de internationale uitwisseling van kunst en ideeën. De oriëntatiereizen dragen bij aan een genuanceerder beeld, scherpen het referentiekader, tonen alternatieve (kunst) praktijken en maken bewust van lokale context en cross culturele samenwerking. Gottschalk Cultureel Advies deed ook een aantal aanbevelingen. Zo zou het fonds nog meer aandacht kunnen besteden aan de zichtbaarheid van de twee programma’s. Gottschalk benadrukte het belang van de publiekspresentaties, debatten en discursieve programma’s die rond de programma’s worden georganiseerd. >pagina 56 en 58 Bijdrage Opdrachtgeverschap Eind 2014 evalueerde onderzoeker Sandra Trienekens (Urban Paradoxes) de Bijdrage Opdrachtgeverschap. De regeling werd in 2013 geïntroduceerd voor publiek-private opdrachtgevers die openbaar toegankelijke kunstprojecten willen realiseren. Uit de eerste onderzoeksresultaten bleek dat alle onderzochte aanvragen nieuwe, betekenisvolle werken hebben opgeleverd die permanent of voor langere tijd worden getoond. De projecten en samenwerkingsverbanden werden door alle betrokkenen overwegend positief geëvalueerd. In meer dan de helft van de opdrachten werd het ontstane werk aangekocht. Trienekens beval aan te letten op een grotere diversiteit onder type aanvragers en raadde aan de regeling bij particuliere en andere niet-publieke opdrachtgevers nog gerichter onder de aandacht te brengen. >pagina 22 Onderzoek Honoraria Kunstenaars Om zicht te krijgen op de praktijk van kunstenaarshonoraria in Nederland is in opdracht van Beeldende Kunst Nederland (BKNL) onderzoek gedaan onder kunstinstellingen (musea en presentatie-instellingen) en beeldend kunstenaars naar honoraria voor kunstenaars bij tentoonstellingen zonder verkoopdoel. Daarmee is een eerste informatieve inventarisatie van de Nederlandse praktijk

Nederlandse inzending Biënnale van Venetië

Het Nederlands paviljoen van de Biënnale van Venetië fungeert elke twee jaar als een belangrijk podium dat bijdraagt aan de internationale uitstraling van kunst uit Nederland. Het maakt de productie van nieuw en actueel werk mogelijk en het stelt relevante onderwerpen in de kunst en de samenleving aan de orde. Het Mondriaan Fonds is verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending en deed voor de editie in 2015 voor de tweede keer een open oproep aan curatoren; 56 curatoren dienden een plan in: zowel freelance curatoren als verschillende musea en presentatie-instellingen. Er werden meer solo- dan dubbel- of groepspresentaties voorgesteld. Een jury bestaande uit Hester Alberdingk Thijm (directeur AkzoNobel Art Foundation), Saskia Bos (dean Cooper Union for the Advancement of Science and Art), Aernout Mik (beeldend kunstenaar), Martijn van Nieuwenhuyzen (curator Stedelijk Museum Amsterdam) en voorzitter Birgit Donker, selecteerde vijf plannen voor de shortlist. Dit waren de plannen van: Roel Arkesteijn met Ellen Gallagher; Frédérique Bergholtz met Yael Davids, Wendelien van Oldenborgh en anderen; Cees de Boer en Colin Huizing met herman de vries; Xander Karskens met Erik van Lieshout; Hripsime Visser en Bart Rutten met Rineke Dijkstra. De jury was onder de indruk van de plannen die een rijk geschakeerd beeld tonen van de vitaliteit, actualiteit en diversiteit van de beeldende kunst in Nederland. De geselecteerde curatoren kregen vervolgens de kans om hun plannen samen met de kunstenaars verder uit te werken en aan de jury te presenteren. De presentatie ‘to be all ways to be’ van beeldend kunstenaar herman de vries (1931) en de curatoren Colin Huizing en Cees de Boer werd gekozen als Nederlandse inzending wegens de kwaliteit van de kunstenaar en zijn oeuvre en de relevantie van het voorstel. Het voorstel is meer dan een hommage aan een gelauwerd kunstenaar:

zijn werk over de relatie tussen cultuur en natuur wordt met de jaren steeds relevanter en actueler. Het Rietveldpaviljoen zal onder meer worden gevuld met nieuw werk dat de vries gaat maken op verlaten en overwoekerde eilanden in de Venetiaanse lagune. De Biënnale vindt plaats van 9 mei tot 22 november 2015.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

verkregen. Onder honorarium wordt verstaan: vergoeding voor werk ten behoeve van een tentoonstelling, los van een (on)kostenvergoeding. Het onderzoek werd uitgevoerd door bureau APE op basis van interviews onder musea, presentatie-instellingen en beeldend kunstenaars en een web-enquête onder kunstenaars. Het onderzoek is extra urgent door de bezuinigingen. Musea en andere opdrachtgevers hebben minder geld te besteden, maar van kunstenaars wordt verwacht dat ze als cultureel ondernemer op eigen benen staan. Uit het onderzoek bleek dat driekwart van de geënquêteerde beeldend kunstenaars bij tentoonstellingen afspraken maakt over enige vorm van betaling. Dit kan een honorarium betreffen of een onkostenvergoeding voor bijvoorbeeld transport- of verzekeringskosten. In twee derde van de gevallen is geen sprake van een honorarium. Als er wel een honorarium wordt geboden ligt dat meestal tussen de 150 en 3.500 euro; variërend van een honorarium voor één tentoongesteld werk in een groepsexpositie tot een bedrag voor een solotentoonstelling. In het rapport benoemden kunstenaars en musea ook vormen van niet-financiële honorering, zoals zichtbaarheid en professionele ontwikkeling. Vooral grotere bekendheid kan leiden tot nieuwe inkomstenbronnen. Eén op de tien kunstenaars zei hier financieel baat bij te hebben. Er bestaat in Nederland geen honoreringsrichtlijn of model met een nationale werking. Ieder museum en iedere presentatie-instelling hanteert een eigen honoreringsbeleid. Uit het onderzoek bleek dat zowel musea en presentatieinstellingen als beeldend kunstenaars bereid zijn tot betere afspraken en onderlinge afstemming over honorering te komen. Meer dan de helft van de onderzochte musea en presentatie-instellingen gaf aan mee te willen werken aan een pilot hierover. Behalve een inventarisatie van de Nederlandse praktijk schetste het rapport een historisch perspectief en gaf het een beeld van modellen uit het buitenland voor honorering en vergoeding van kunstenaars. In 2015 zal Beeldende Kunst Nederland een vervolg geven aan het onderzoek door mogelijke vormen van honorering via een aantal pilots te onderzoeken. Onderzoek naar kunstinitiatieven Medio 2014 voerde publicist en curator Maaike Lauwaert een veldonderzoek uit naar de rol en positie van de kleinere kunstruimtes en kunstenaarsinitiatieven in Nederland. Aanleiding voor het onderzoek waren signalen uit het veld dat interessante instellingen buiten de huidige mogelijkheden van de meerjaren-programmeringen vielen. >pagina 25 Het onderzoek karakteriseerde de hybride praktijk van een zeer heterogene groep aan organisaties, instellingen, samenwerkingsverbanden, collectieven, al dan niet met tijdelijke of nomadische werkvormen. De gehanteerde verzamelterm voor deze groep is ‘kunstinitiatieven’. Lauwaert concludeerde dat de kunstinitiatieven vaak buiten het institutionele kader opereren, maar desalniet­ temin een belangrijk deel uitmaken van de professionele kunstwereld. Ze vormen met name voor kunstenaars een belangrijke schakel tussen academie en het professionele

61

veld. Vaak bieden de initiatieven aandacht aan jonge praktijken, niet alleen in leeftijd maar ook in de zin van ‘nieuwe stromingen’ of vergeten kunstenaars. Artistieke ontwikkelingen die binnen institutionele settings niet of minder aan de orde komen, krijgen hier aandacht. Het is hier dat veel kunstenaars voor het eerst een tentoonstelling maken en een publiek ontmoeten. De kunstinitiatieven vervullen zo een cruciale rol in het bemiddelen, het bieden van een netwerk en de contacten met publiek. Op basis van de analyse en aanbevelingen uit het onderzoek van Lauwaert heeft het Mondriaan Fonds besloten in 2015 bij wijze van pilot een open oproep te doen voor de kunstinitiatieven. Kunstinitiatieven kunnen een flexibel inzetbaar bedrag van 10.000 euro aanvragen.  

Prix de Rome

De Prix de Rome is de oudste en belangrijkste prijs in Nederland voor architecten en beeldend kunstenaars onder de veertig jaar. De geschiedenis van de prijs gaat terug tot 1808 toen Lodewijk Napoleon de Prix de Rome in Nederland introduceerde ter bevordering van de kunsten. Het doel van de prijs is getalenteerde architecten en beeldend kunstenaars te traceren en hen te stimuleren zich verder te ontwikkelen en hun zichtbaarheid te vergroten. Sinds 2013 wordt de prijs georganiseerd en gefinancierd door het Mondriaan Fonds. 2014 stond vooral in het teken van de Prix de Rome Architectuur, waarbij het fonds. geadviseerd is door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en Het Nieuwe Instituut. Eind 2013 werden 32 scouts benoemd om kandidaten voor te dragen. Ook derden konden architecten voordragen aan de scouts. Na kritiek van onder anderen oud-winnaars is de procedure verruimd en kregen derden en architecten zelf de mogelijkheid voordrachten rechtstreeks bij de jury in te dienen. Uiteindelijk werden 57 voordrachten gedaan. Een internationale jury onder voorzitterschap van Birgit Donker met Adriaan Geuze (winnaar Prix de Rome 1990, landschapsarchitect), William Lim (architect en kunstenaar), Ellen van Loon (architect), Saskia van Stein (artistiek directeur en curator Bureau Europa) en Cathelijne Nuijsink (criticus, schrijver architectuur en design) koos uit deze long­ list een shortlist van negen kandidaten. Dit waren: Steven Delva, Anne Holtrop, Florian Idenburg, Marieke Kums, Kees Lokman, Donna van Milligen Bielke, Jasper Nijveldt, Tim Prins en XML. Gezien de diversiteit in discipline en werkervaring besloot de jury het aantal kandidaten voor de shortlist met vijf te verruimen. Eén van de kandidaten besloot zich vervolgens terug te trekken. De genomineerden hebben zich gedurende een werkperiode van drie maanden gebogen over een door de jury geformuleerde opdracht: maak van de gefragmenteerde Rotterdamse Hoogstraat een levendige stadsstraat en zorg dat de historie van

de stad voelbaar wordt. De pittige competitie resulteerde volgens de jury in een onverwacht hoog niveau van de ingezonden plannen. Dit bevestigt dat de Prix de Rome een platform biedt aan kritische reflectie op de huidige samenleving en ruimte creëert om te speculeren hoe de woon- en leefomgeving eruit kan komen te zien. De prijs werd op 15 oktober door minister Bussemaker uitgereikt aan Donna van Milligen Bielke voor het ontwerpplan ‘Cabinet of Curiosities’; een radicale en poëtische ingreep waarbij zij verschillende iconische bouwwerken in individuele containers zet, met spannende nieuwe publieke tussenruimten tot gevolg. De uitreiking vond plaats in Het Nieuwe Instituut waar tegelijkertijd een tentoonstelling van alle inzendingen opende die tot 15 februari 2015 te zien was. Bij de prijs hoort een geldbedrag van 40.000 euro en een werkperiode bij de American Academy in Rome. Falke Pisano, de Prix de Rome winnaar van 2013, was de eerste die gebruik kon maken van de reis naar Rome. Tijdens een werkperiode in het najaar van 2014 kwam zij in contact met een Amerikaanse wetenschapper wiens onderzoek raakvlakken heeft met haar eigen werk. Dit zal resulteren in nieuw werk, onder andere voor een tentoonstelling bij de Redcat Gallery in Los Angeles. Pisano vertelde hierover tijdens een symposium dat het Mondriaan Fonds eind 2014 organiseerde in samenwerking met het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome en de Nederlandse ambassade. Donna van Milligen Bielke sprak daar over haar inzending voor de Prix de Rome architectuur en haar plannen voor de werkperiode die eind maart 2015 begint. In 2014 is een evaluatie uitgezet over de procedure bij de Prix de Rome Architectuur. Deze evaluatie, uitgevoerd door de Vlaamse architectuurcriticus Christophe van Gerrewey, zal in het voorjaar van 2015 gereed zijn.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

Financiën Exploitatieresultaat Activiteitenlasten Het bedrag aan verleende bijdragen in het verslagjaar is 23.493.405 euro. De overige activiteiten zoals de Prix de Rome en Prospects & Concepts bedragen 2.911.723 euro. Dit maakt over 2014 de totale activiteitenlasten 26.405.128 euro. Beheerlasten In 2014 is 2.036.432 euro aan beheerlasten besteed. De beheerlasten zijn 7,0 procent van de door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in 2014 verstrekte subsidie.

Financiële positie Het eigen vermogen bedraagt per 31 december 2014 20.578.378 euro, bestaande uit: Algemene reserve € 2.788.249 Bestemmingsreserve € 14.775.287 Bestemmingsfonds OCW € 3.014.842

Taakstelling apparaatskosten In de brief 349694 d.d. 5 december 2011 heeft het ministerie aangekondigd de subsidie aan het Mondriaan Fonds per 1 januari 2013 te verlagen met de zogeheten zbo-korting. 2013 € 186.234 2014 € 409.847 2015 € 549.109 2016 € 575.242 Deze korting is zoals opgedragen aan het Mondriaan Fonds in begroting en beleidsplan verwerkt. In 2013 en 2014 hebben de beheerlasten het daarvoor gereserveerde budget uit die begroting niet overschreden.

Financiële kwaliteitszorg De administratieve organisatie en interne beheersing van het Mondriaan Fonds is gebaseerd op functiescheiding. Binnen de database voor de verwerking van de aanvragen hebben medewerkers rollen met specifieke permissies. Slechts de taak die bij de rol hoort, kan door de medewerker uitgevoerd worden. Een aanvraag wordt minimaal door zeven rollen binnen de database geautoriseerd. Ten aanzien van betalingen wordt altijd het zes-ogen­ systeem gehanteerd. Een medewerker financiën zet de betalingen klaar, waarna deze betalingen alleen met twee separate autorisaties van het management (directeur-bestuurder, adjunct-directeur, hoofd financiën of de coördinator projectbijdragen) verstuurd kunnen worden. De directeur-bestuurder controleert altijd de betaallijs-

63

ten en tekent ze af. Bankafschriften worden door het hoofd financiën en door de directeur-bestuurder op juistheid en opvolgendheid gecontroleerd en afgetekend. De zorgvuldigheid van de betaalprocedure werd uitdrukkelijk gecomplimenteerd in het rapport van de visitatiecommissie van de cultuurfondsen. Binnen het Mondriaan Fonds heeft een aantal mede­ werkers budgetverantwoordelijkheid ten aanzien van specifieke budgetten. Zij controleren alle uitgaven binnen dit budget, autoriseren toekenningen in de database en tekenen facturen af. De totaalprognose wordt in principe wekelijks binnen het directieoverleg (directeur-bestuurder, adjunct-directeur, hoofd financiën en de bestuurs­ secretaris) besproken. Bij de raad van toezichtvergaderingen wordt de actuele prognose toegelicht. In het kader van het risicobeheer heeft het hoofd financiën in 2014 voor het tweede achtereenvolgende jaar een risico-inventarisatie uitgevoerd. Hierbij is gekeken naar de optimale informatie op de diverse niveaus en de risico’s op omissies. Daar waar nodig zijn maatregelen getroffen. De risico-inventarisatie is met de verschillende hoofden besproken.

 

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2014

65

Continuïteit van het beleid 2014 was het tweede jaar van de huidige beleidsplan­ periode, waarin meer ervaring is opgedaan met de uitvoering van de regelingen. Bovendien werden nieuwe (tijdelijke) regelingen aan het pakket van het fonds toegevoegd. Nu de eerste twee van in totaal vier jaar van deze beleidscyclus zijn voltooid, heeft het Mondriaan Fonds eind 2014 inzichtelijk gemaakt welke middelen tijdelijk aan het budget zijn toegevoegd. Door duidelijk te maken welke middelen tijdelijk aan het budget zijn toegevoegd en welke middelen nog uit de reserve van de vorige beleidsplan­periode stammen, is op te maken in hoeverre bij gelijkblijvend budget de mogelijkheden van het fonds na 2016 slinken.

regulier budget 2013-2016 93,8 miljoen

tijdelijk budget* 26,4 miljoen

Totaal Alle bedragen excl beheerlasten *Uit bestemmingsreserve, bestemmingsfonds OCW of direct van OCW

De infographic laat zien hoe het reguliere budget van het fonds van 93,8 miljoen euro voor vier jaar werd aangevuld met een tijdelijk budget van 26,6 miljoen euro. Het gaat daarbij om middelen die door het ministerie tijdelijk zijn toegevoegd aan het reguliere budget, maar ook om middelen uit het bestemmingsfonds of uit de bestemmingsreserves. Deze middelen kunnen dus na 2016 niet meer worden toegekend. Het betreft bijvoorbeeld tijdelijke middelen voor talentontwikkeling (1,4 miljoen euro), tijdelijk budget voor incidentele aankopen van 6,2 miljoen euro of 7,2 miljoen euro voor de tijdelijke regeling samenwerking musea. Voor de werkzaamheden en activiteiten van het Mondriaan Fonds op de langere termijn geldt voorts, dat in het voorjaar van 2015 wordt gestart met gesprekken met stakeholders en samenwerkingspartners, ter voorbereiding op het Beleidsplan 2017-2020 dat het fonds in 2016 aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zal aanbieden. Het Mondriaan Fonds zal het komend jaar de ingeslagen weg voortzetten; de dynamiek en vernieuwing in het veld van beeldende kunst en erfgoed op de voet blijven volgen en zich manifesteren als een toekomstgericht fonds.

Meer weten over jaarcijfers en alle projecten en activiteiten die in 2014 een bijdrage hebben ontvangen? Zie de website Mondriaan Fonds/Leestafel/Jaarverslagen

Colofon Tekst: Mondriaan Fonds Interviews beeldkatern: Edo Dijksterhuis Ontwerp: 75B © Mondriaan Fonds, maart 2015 Het Mondriaan Fonds heeft getracht aan alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen. Voor zover iemand echter meent alsnog rechthebbende te zijn, kan deze zich tot het Mondriaan Fonds wenden. Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam t 020 523 15 23 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds

Uitgelicht

‘Door de relatieve rust die de werkbijdrage met zich meebrengt, heb ik meer tijd kunnen besteden aan het bepalen van mijn positie ten opzichte van instituten, lokaal en internationaal. Ik heb bovendien meer experimenteel werk kunnen maken dat zich richt op onderzoek in plaats van commerciële haalbaarheid. Zoals ‘Movt nr 7’, waarin sculptuur, video, literatuur, ritueel en performance worden gecombineerd. Deelname aan Dak’Art was doorslaggevend voor het afronden van ‘Atlantic Transformerz’ en het werk ‘Virginité’ is voor het eerst internationaal tentoongesteld.’ Charl Landvreugd (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Werkbijdrage Jong Talent op mondriaanfonds.nl

Charl Landvreugd, movt nr. 6: Destination inner space, 2013, video-installatie. Foto: Aad Hoogendoorn

Charl Landvreugd – tijd voor experiment en nieuw werk

Uitgelicht

‘Ik worstelde met de vertaling van onderzoek naar beeld. Door kritische vragen te stellen en mee te lezen met mijn teksten, heeft Jennifer Tee me geleerd meer vrijheid in mijn werk te zoeken. In een vroeg stadium hebben we mijn presentatie bij de startersexpositie Prospects & Concepts besproken zodat ik er het maximale uit kon halen. Ook heeft ze een presentatie bij PAKT voor me geregeld. Maar de belangrijkste les was dat je nooit op je lauweren moet rusten, altijd een stap vooruit moet kijken.’ Mentee Jonathan van Doornum (beeldend kunstenaar) ‘Het contact met Jonathan van Doornum was meteen goed, dat maakte het makkelijk om hem verder te helpen. Inhoudelijk ging dat over andere invalshoeken zoeken in zijn werk, praktisch over het meedraaien in de kunstwereld. Na zijn startstipendium vond hij het moeilijk tentoonstellingen te krijgen, connecties te maken. Ik heb hem verteld dat deze processen nu eenmaal tijd kosten, dat hij een netwerk moet opzoeken door bijvoorbeeld andere residenties te doen of tijdelijk ergens anders te gaan wonen. Ik heb hem een beetje losser gemaakt, open voor grotere stappen.’ Mentor Jennifer Tee (beeldend kunstenaar)

Een overzicht van mentoren en mentees op mondriaanfonds.nl

Prospects & Concepts 2015. Met o.a. sculptuur van Jonathan van Doornum. Foto: Mark Niedermann

Jonathan van Doornum en mentor Jennifer Tee

Esther Kokmeijer – nieuw werk en onderzoek ‘Tijdens de residency, die ik in 2014 via het Mondriaan Fonds kon doen in Beijing, hield ik me bezig met weermodificatie, met name het maken van regen. Het is onderdeel van een drieluik over de interactie tussen mens en natuur waarin de drie verschijningsvormen van water centraal staan. Voor dit project ben ik in januari 2015 naar Antarctica geweest. Een verblijf op de Zandmotor aan de Zuid-Hollandse kust volgt. Een deel van mijn onderzoek toon ik in maart in Park Tilburg, het geheel hopelijk ergens in 2016/17.’ Esther Kokmeijer (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Werkbijdrage Bewezen Talent op mondriaanfonds.nl

Esther Kokmeijer, Cloud Seeding raketten van de China Meteorological Administration (CMA) Beijing. Onderdeel van onderzoek en documentatie van weerbeheersing

Uitgelicht

Uitgelicht Conservator Christiane Berndes – een studieperiode in het buitenland ‘Normaliter zijn bezoekjes aan buitenlandse instellingen kort en doelgericht. Ik heb nu langere tijd achter de schermen kunnen kijken bij drie verschillende instellingen. Hoe zien ze hun functie? Welke prioriteiten stellen ze? Hoe reageren ze op veranderingen in de hedendaagse kunst? Door de reizen kijk ik niet alleen genuanceerder naar buitenlandse instellingen, maar ook anders naar het functioneren van het Van Abbemuseum – meer met een buitenstaandersblik. Dat is van grote waarde als je nadenkt over de toekomst van het museum in onze snel veranderende samenleving.’

Meer toekenningen Talentontwikkeling in Internationale Context op mondriaanfonds.nl

SALT, Istanbul

Christiane Berndes (conservator collectie Van Abbemuseum)

Uitgelicht Yasser Ballemans – experimenten met materiaal ‘Tijdens mijn verblijf in het Sundaymorning@EKWC heb ik voor het eerst gewerkt met gekleurd glazuur. Ik heb kennis gemaakt met een methode om glazuur te spuiten zodat het in de lucht opdroogt en puur pigment lijkt. In je atelier ben je snel maanden aan het experimenteren; in het EKWC zijn de testen in één of twee keer goed. Daarom kon ik het aanbod van een tentoonstelling in Kasteel het Nijenhuis aannemen – mijn eerste museale solo, een belangrijke stap in mijn carrière.’

Meer toekenningen Beurzen Praktijkverdieping op mondriaanfonds.nl

Yasser Ballemans, Weapons of Choice, 2014, keramiek

Yasser Ballemans (beeldend kunstenaar)

Uitgelicht

‘Op mijn speciale blog voor Atelier Holsboer plaatste ik eerst vooral tentoonstellingsrecensies. Nu pak ik grotere, thema­ tische onderwerpen aan: de opbloeiende schilderkunst in Frankrijk bijvoorbeeld. Ik publiceer voor het eerst in het Engels. Daarmee hoop ik een groter publiek te bereiken en ik kan de teksten aanbieden bij Art Forum of Frieze. Tevens werk ik ideeën uit voor tentoonstellingen. ‘Material World’ dat ik bij Nest heb gecureerd, zou ik graag hierheen brengen. Om dat soort plannen bij Parijse instellingen te pitchen moet je de tijd hebben om contacten te leggen.’ Nanda Janssen (curator)

Meer toekenningen Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers op mondriaanfonds.nl

Blog ‘Atelier Holsboer - Contemporary Art in Paris’ door Nanda Janssen

Nanda Janssen – uitbreiden kennis over de Franse kunstwereld

Uitgelicht Paloma Polo – nieuw werk op basis van onderzoek naar grondbezit in Filipijnen ‘In de Filipijnen onderzoek ik de ongelijkheid in landbezit. Drie boeken zijn nu in de maak, net als een experimenteel educatief programma, dat ik opzet in samenwerking met de Indiase filosoof Radha D’Souza. De film die ik met steun van het Mondriaan Fonds heb kunnen maken is bijna af, maar ik werk ook aan twee nieuwe films. Een deel van mijn onderzoeksresultaten heb ik in december 2014 laten zien in Napels, een tweede deel volgt in september 2015 in Madrid, het slot is te zien in Nederland.’

Meer toekenningen Projectinvestering Kunstenaar op mondriaanfonds.nl

Paloma Polo, The Event, 2014, HD video HD, 17’30’’

Paloma Polo (beeldend kunstenaar)

Uitgelicht Eric Kluitenberg – voorbereiding van een anthologie over tactische media

Eric Kluitenberg (auteur, organisator en theoreticus op het gebied van cultuur, media en technologie)

Meer toekenningen Projectinvestering Bemiddelaar op mondriaanfonds.nl

Eric Kluitenberg, Midia Ninja’s, Brazilië, 2013

‘De geplande anthologie markeert een belangrijk punt in de geschiedenis van ‘tactical media’: de Next 5 Minutes festivals die tussen 1993 en 2003 plaatsvonden in Amsterdam en die een hernieuwde actualiteit gekregen hebben. Zonder uitgekristalliseerd plan kun je als onafhankelijke partij echter op weinig plekken terecht voor ondersteuning. Door de bijdrage van het Mondriaan Fonds hebben we veel meer tijd in het project kunnen stoppen. Ons voorstel is een paar keer herschreven en verbeterd. Inmiddels hebben we een contract met MIT Press en staan er tentoonstellingen gepland in Amsterdam, Liverpool en Londen rondom het verschijnen van het boek in 2016.’

Uitgelicht

‘Dominee Dick Couvée wilde iets doen met kunst omdat kunst mensen in staat stelt elkaars leefwerelden te zien en met elkaar in contact te komen. Via het CBK Rotterdam kwamen we terecht bij Marieke van der Lippe, die ‘Mystiek en Verzet’ ontwikkelde. De kosten voor dit project waren echter te hoog voor ons, die konden we niet verantwoorden. Dat een kunstfonds het nu financiert is ethisch beter uit te leggen. Het feit dat wij als opdrachtgever te boek staan, houdt de verhoudingen ook helder.’ Giselle Vegter (programmacoördinator Pauluskerk in Rotterdam)

Meer toekenningen Bijdrage Opdrachtgeverschap op mondriaanfonds.nl

Beeldend kunstenaar Marieke van der Lippe in gesprek met bezoeker van de Pauluskerk in Rotterdam

Pauluskerk – kerk als opdrachtgever voor kunst

Uitgelicht

‘Ik werk met veel partijen in verschillende disciplines: het is constant 24 ballen in de lucht houden. Samenwerking is vaak kort, stopt na twee maanden. Met Don’t Hit Mama ontwikkel ik nu een plan vanaf het begin, een plan dat nog niet helemaal is dichtgetimmerd. We zitten als gelijkwaardige partners aan tafel. Ik denk mee over welk verhaal er verteld wordt en verzin ook een autonoom project dat met het dansgezelschap wordt uitgevoerd. Op die manier kan ik mijn rol als kunstenaar breder inzetten.’ Michiel Voet (beeldend kunstenaar) ‘Gewoonlijk wordt er qua budget eerst gekeken naar repetitie­ ruimte, dansers en het artistieke team. Kostuums en vormgeving worden vrij bescheiden ingezet; het voelt soms als een sluitpost. Maar voor onze komende producties wordt vormgeving vanaf de start opgenomen in het maakproces; Michiel drukt een veel groter stempel. Dat werkt door in de dans. Wij groeien in en met het decor waardoor de voorstelling veel meer een geheel wordt. Na deel 1 van de voorstelling hebben we tijd om te reflecteren, dingen aan te passen en aan te scherpen.’ Nita Liem (artistiek leider Don’t Hit Mama)

Meer toekenningen WJT+ en WBT+ op mondriaanfonds.nl

Don’t Hit Mama Amsterdam, Popping Java, scenografie Michiel Voet, februari 2015

Michiel Voet en Don’t Hit Mama – een langdurige samenwerking

Museum Catharijneconvent – een tentoonstelling over naastenliefde ‘Voor de tentoonstelling ‘Ik geef om jou! Naastenliefde door de eeuwen heen’ hebben we bewust onze cultureel-educatieve opdracht gekoppeld aan een maatschappelijke doelstelling. Door samen te werken met maatschappelijke organisaties – van Vluchtelingenwerk tot een straatpastor – hebben we verhalen kunnen toevoegen aan de objecten. We hebben niet geredeneerd vanuit het museum, maar vanuit wat er speelt. Dat maakt de tentoonstelling beter. Het historische verhaal vindt aansluiting bij de huidige participatiemaatschappij en dat maakt het heel persoonlijk; er vloeien vaak tranen op zaal.’ Marieke van Schijndel (directeur Museum Catharijneconvent)

Meer toekenningen Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen op mondriaanfonds.nl

Impressie tentoonstelling Ik geef om jou! Naastenliefde door de eeuwen heen. Foto: Museum Catharijneconvent

Uitgelicht

Uitgelicht Galerie Misako & Rosen – overzichts­tentoonstelling Daan van Golden

Jeffrey Rosen (Misako & Rosen)

Meer toekenningen Bijdrage Presentatie Buitenland op mondriaanfonds.nl

Daan van Golden, Goa, 1991/2012, 57.5 x 86 cm, fotografie, editie 10 Courtesy Misako & Rosen en Galerie Micheline Szwajcer

‘Daan van Goldens expositie in 1964 in Tokio is van grote invloed geweest op de Japanse kunstwereld, ook op onze galerie. De tentoonstelling over zijn werk vond dan ook veel weerklank. Yoshitomo Nara, die nooit spreekt over het werk van andere kunstenaars, hield een voordracht. Kunstenaars zagen Van Goldens werk voor de eerste keer in het echt. Het nationale kunstmuseum in Osaka heeft als eerste museum in Japan drie werken aangekocht. En met andere musea zijn we in gesprek over vervolgtentoonstellingen.’

Irene Kopelman – internationale zichtbaarheid via galerie op kunstbeurs in Buenos Aires ‘De tekeningen die ik voor arteBA heb gemaakt, zijn heel subtiel en moeilijk verkoopbaar. Zonder bijdrage zou mijn galerie het financiële risico niet genomen hebben. Maar het was belangrijk mijn werk voor het eerst in Argentinië, mijn geboorteland, te tonen. Het vergroot mijn zichtbaarheid. Presentaties op beurzen – vooral solo’s waarin je echt je positie kunt neerzetten – zijn belangrijker dan in de galerie. Hier loopt een groot internationaal publiek rond. Ik heb dan ook veel reacties gehad van curators.’ Irene Kopelman (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Bijdrage Kunstbeurzen op mondriaanfonds.nl

Irene Kopelman, installation view at U-Turn project, arteBA 2014, Buenos Aires, Argentinië. Foto: Jorge Miño Courtesy Irene Kopelman and LABOR

Uitgelicht

Edwin Jacobs – internationale tentoonstelling over Joachim Wtewael ‘De bijdrage van het Mondriaan Fonds heeft als katalysator gewerkt in de realisatie van de tentoonstelling ‘Liefde & Lust’. De toekenning van het geld was de spil waarop aanvragen bij andere fondsen draaiden. Met een sluitende begroting konden we ons ambitieniveau richting bijvoorbeeld het Louvre zichtbaar maken: alle gewenste bruiklenen komen dan ook. En we konden positie innemen ten opzichte van onze partners, de National Gallery in Washington DC en The Fine Arts Museum in Houston, die deze Nederlandse productie overnemen.’ Edwin Jacobs (directeur Centraal Museum)

Meer toekenningen Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen op mondriaanfonds.nl

Joachim Anthonisz Wtewael, Mars, Venus en Cupido, ca. 1610. Stichting P. en N. de Boer, Amsterdam. Centraal Museum in Utrecht

Uitgelicht

Uitgelicht Naturalis – een bijzondere aanwinst

Edwin van Huis (directeur Naturalis)

Meer toekenningen Bijdrage Incidentele Aankopen op mondriaanfonds.nl

Opgraving, Naturalis in Leiden. Foto: Servaas Neijens, National Geographic

‘De Tyrannosaurus Rex is de Nachtwacht van de natuur­ historische wereld. Hij staat aan het einde van de evolutieketen van dinosauriërs en er zijn heel weinig fossielen van. Het exemplaar dat wij gekocht hebben, behoort tot de drie beste ter wereld en is het enige buiten de VS. Bijzonder belangrijk dus voor onderzoek en een internationale publieks­ trekker. Het benodigde geld bij elkaar krijgen was echter lastig. Zonder steun van het Mondriaan Fonds, het enige publieke fonds dat bijdraagt aan aankopen van niet-kunst voorwerpen, was het waarschijnlijk niet gelukt.’

Uitgelicht

‘Hassan Hajjaj haalt zijn inspiratie uit Afrikaanse studiofotografie, glossy modefotografie en urban street art. Hij verbindt werelden en doorbreekt groepsstereotyperingen – twee doelstellingen van de Marokko-tentoonstelling in Tropen­museum Junior. De aankoop van zijn werk versterkt het profiel van het museum waarbinnen cultuur wordt gepresenteerd als dynamisch en grensoverschrijdend. Hajjaj’ werk sluit bovendien aan bij werk in de collectie van onder andere James Barnor en Malick Sidibé. De connectie met thema’s als mode, globalisering en hybride identiteit maakt het geschikt voor diverse tentoonstellingen. Zijn naam zal aantrekkingskracht uitoefenen op nieuw publiek van Marokkaanse afkomst.’ Stijn Schoonderwoerd (directeur Nationaal Museum van Wereldculturen)

Meer toekenningen Aankoopfonds Volkenkundige Musea op mondriaanfonds.nl

Hassan Hajjaj, Amine, metallic lambda print, houten lijst met tapijt, 119 x 77 cm, 2011

Tropenmuseum Junior – aankopen ter versterking van het museumprofiel

Uitgelicht Museum Prinsenhof en Erfgoed Delft – overdracht van de collectie Nusantara ‘De collectie van Nusantara, het in 2013 gesloten museum over de geschiedenis, kunst en cultuur van Indonesië, bevat zo’n twintigduizend objecten. Het eerste wat we doen is een systematisch herkomstonderzoek. Alles wordt gefotografeerd en gecheckt met de inventarislijsten. Aan de hand van opgestelde criteria kunnen we voor de zomer een selectie maken: welke topstukken behouden we voor de rijkscollectie, wat hoort bij Delft en wat zijn de mogelijkheden om de rest te repatriëren naar Indonesië? De collectiedatabase wordt als geheel online gezet. Op die manier blijft de Nusantara-collectie virtueel bijeen en voor iedereen toegankelijk.’

Meer toekenningen Bijdrage Collectiemobiliteit op mondriaanfonds.nl

Collectie voormalig Museum Nusantara

Patrick van Mil (directeur Museum Prinsenhof en Erfgoed Delft)

NiNsee – bewustwording van een gedeeld verleden ‘De jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden is officieel en nationaal: een heel belangrijk moment voor Afro-Caraïbische burgers. Het aansluitende festival mikt op een zo breed mogelijk publiek. Soms wringt het tussen die twee uitgangspunten. Daarom is het belangrijk dat we samenwerken met tientallen ‘grassroots’ organisaties. We kunnen de programmering afstemmen en een divers publiek aanspreken, zoals jongeren die vaak weinig meekrijgen van school. Het is ons doel de bewustwording over het gedeelde verleden onder de gehele Nederlandse bevolking te vergroten. Ons doel op termijn: een nationale 1 juli Keti Koti-dag.’ Martin Verbeet (bestuurslid NiNsee)

Nationale herdenking slavernijverleden op 1 juli 2013. Foto: James van der Ende (Stichting Herdenking Slavernijverleden 2013)

Uitgelicht

Uitgelicht Museum Kranenburgh – dichten van hiaten veiligheidsplan ‘Het bedrijf ArtSecure heeft eerst een scan gemaakt van ons museum – gebouw, tuin, vluchtroutes et cetera – om de hiaten in ons veiligheidsplan te bepalen. Op basis daarvan worden cursussen ontwikkeld. Een groot deel van onze vrijwilligers, de 150 actief op de werkvloer, wordt vier dagdelen lang geïnstrueerd over onderwerpen als diefstal, evacuatie bij brand, geweldsdreiging, schade en andere calamiteiten. Ons cursusprogramma geldt als pilotproject voor alle musea in Noord-Holland. Via ‘peer-to-peer’ overdracht brengen onze vrijwilligers hun kennis weer over op hun collega’s. Zo ontstaat een olievlekwerking.’

Meer toekenningen Bijdrage Veiligheidszorg op mondriaanfonds.nl

Museum Kranenburgh in Bergen. Foto: Luuk Kramer

Kees Wieringa (directeur Museum Kranenburgh)

Uitgelicht Maritiem Museum Rotterdam – het maritieme verhaal voor een breed publiek ‘De maritieme sector heeft niet zozeer een slecht imago als wel een gebrek aan imago. Dat zorgt voor een arbeidsmarktprobleem. Wij vertellen het verhaal over de sector, vanuit het nu en met historische achtergrond, aan jaarlijks 190.000 bezoekers waarvan tachtig procent geen maritieme voorkennis heeft. In ruil krijgen wij actuele kennis, materiaal en financiële ondersteuning. In 2016 maken we een tentoonstelling over de off-shore industrie; een onderwijsmodule voor het MBO- en HBO-curriculum van het Scheepvaart- en Transportcollege is er onderdeel van.’

Meer toekenningen Bijdrage Samenwerking Musea op mondriaanfonds.nl

Foto: Maritiem Museum Rotterdam

Frits Loomeijer (directeur Maritiem Museum)

Uitgelicht

‘Anders dan in tentoonstellingen, die veel voorbereidingstijd vragen en van nature traag zijn, kunnen we in de Dialoogzone à la minute laten zien welk onderzoek op dit moment baanbrekend is. Naast meer zendende tentoonstellings­ makers zijn we een platform geworden. Onderzoekers, maar bijvoorbeeld ook chirurgen, gaan in gesprek met publiek, dat ook actief wordt ingezet bij bijvoorbeeld het verzamelen van data. Op die manier delen we niet alleen kennis; bezoekers weten ook informatie beter naar waarde te schatten, zich ertoe te verhouden. Bovendien: men snapt beter het belang van dat vaak dure onderzoek.’ Monique Mourits (directeur Universiteitsmuseum Utrecht)

Meer toekenningen Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen op mondriaanfonds.nl

SchedelLAB, Universiteitsmuseum Utrecht. Foto: Ivar Pel

Universiteitsmuseum Utrecht – pilot om wetenschap inzichtelijk te maken

Uitgelicht Incubate – twee jaren vol projecten en activiteiten ‘Incubate is in transitie van festival richting een organisatie die het hele jaar door zichtbaar is. De zeven voor 2015 en 2016 geplande projecten hebben dezelfde improvisatiemodus als onze twee dagen durende flexpo’s met kunst en muziek, maar dan met een langere looptijd en kunstenaars die een treetje hoger staan. Zo vragen we Melanie Bonajo om twee maanden te werken in het Natuurmuseum Brabant en een eindpresentatie te maken op het dak. Foto’s en een documentaire maken het voortraject inzichtelijk. Qua pers richten we ons breder, ook op nationale dagbladen, de muziekpers en internationale blogs.’

Meer toekenningen Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatieinstellingen op mondriaanfonds.nl

Impressie Incubate Festival 2014. Foto: Steph Byrne

Vincent Koreman (artistiek leider Incubate)

Museum Het Domein – structurele aankopen ecologische kunst ‘Het afgelopen jaar hebben we geëngageerd werk aangekocht van Brandon Ballengée, The Yes Men, Alan Sonfist en Basia Irland, met wie we eind 2015 een tentoonstelling maken. Het is vooral ecologische kunst, een niche in het Nederlandse museumaanbod, met een mix van jongere kunstenaars en grondleggers van die stroming. Van deze kunstenaars is nooit eerder werk aangekocht door Nederlandse publieke instellingen, en meestal zelfs niet door andere musea in Europa. De aankopen sluiten bovendien aan bij het werk van Mark Dion, Allora & Calzadilla en Mel Chin dat we al in collectie hebben. Zo versterken we het profiel van Museum Het Domein.’ Roel Arkesteijn (conservator hedendaagse kunst Museum Het Domein)

Meer toekenningen Bijdrage Collectieprogramma’s op mondriaanfonds.nl

Brandon Ballengée, Touch of Light in the foggy Night that reverberates the Desire calls Death, Madness, Motionless… Voluptuousness rounded in an arch bombed…., 2010-2011, digital c-print, 217 x 178 cm. Collectie Museum Het Domein, Sittard

Uitgelicht

Uitgelicht Galerie Ron Mandos – kunst verkopen via de KunstKoop ‘Een kwart van de aankopen in de galerie wordt gedaan met de KunstKoop. Het werk is meteen bereikbaar – dat helpt jonge kopers over de drempel. Ook het idee dat wij de kunstenaar direct kunnen betalen zodat hij een volgende stap kan zetten, spreekt aan. Een deel van de kopers groeit door tot verzamelaars, die een aflopende lening vervangen door een nieuwe. Op die manier zorgt de KunstKoop voor continuïteit. Het is wel te hopen dat ook voor het toenemende aantal zzp-ers, die moeilijker aan toetsingscriteria voldoen, de regeling bereikbaar blijft.’

Een overzicht van galeries waar met de KunstKoop gekocht kan worden op mondriaanfonds.nl

We Like Art @ Art Rotterdam 2014. Foto: Maarten Tromp

Ron Mandos (Galerie RonMandos)

Uitgelicht Sandra S. Phillips – in contact met Nederlandse fotografiewereld

Sandra S. Phillips (curator fotografie San Francisco Museum of Modern Art)

Een overzicht van buitenlandse gasten binnen het bezoekersprogramma op mondriaanfonds.nl

Unseen Photo Fair 2014. Foto: Dimer van Santen

‘Door mijn bezoek aan Unseen ben ik in contact gekomen met Rineke Dijkstra en andere fotografen wier werk ik op de beurs zag. De fotoboekenbeurs, een ontmoetingsplek voor Europese en Japanse fotografen, was bijzonder interessant voor mij om up-to-date te blijven. De Nederlandse fotografie behoort naar mijn idee tot de interessantste in Europa. De ondersteunende infrastructuur, zoals het ondernemende FOAM, is indrukwekkend en inspirerend. Uit de tentoonstelling ‘Under Construction’ bij FOAM heb ik een werk van Owen Kydd aangeschaft.’

Uitgelicht Ksenia Galiaeva – deelname aan oriëntatiereis naar Korea en Japan ‘Ik was het meest benieuwd naar Korea; daar was ik niet eerder geweest. De kunstwereld bleek er enorm groot en heel divers. Omdat we als een soort VIP-groep werden rondgeleid kwamen we overal, ook op de minder voor de hand liggende plekken. Medewerkers van de Korea Arts Management Service hebben ons aan iedereen voorgesteld. Heel direct heb ik aan deze reis een residency van vier maanden overgehouden bij het Museum of Modern and Contemporary Art in Seoul.’

Een overzicht van deelnemers aan oriëntatiereizen op mondriaanfonds.nl

Foto: Ksenia Galiaeva

Ksenia Galiaeva (beeldend kunstenaar)

Uitgelicht herman de vries – presentatie in Nederlands paviljoen ‘Mijn uitverkiezing voor de Biënnale van Venetië heeft – samen met de overzichtstentoonstelling in Schiedam – ervoor gezorgd dat de aandacht voor mijn werk weer is toegenomen. Ik krijg veel correspondentie van liefhebbers en verzamelaars, niet alleen uit Nederland maar ook uit Frankrijk. Het Frac in Bretagne heeft onlangs drie werken gekocht. De opbrengst van die verkopen investeer ik weer in de biënnalepresentatie. Ik hoop in Venetië contacten te leggen met musea in Japan. Gezien de inhoudelijke verbindingen in mijn werk met het zenboeddhisme zou ik daar graag een tentoonstelling maken.’

Meer informatie over de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië op mondriaanfonds.nl

herman de vries, 2006. Foto: herman de vries archive

herman de vries (beeldend kunstenaar)

Uitgelicht

‘Na het winnen van de Prix de Rome Architectuur ben ik gevraagd voor lezingen in Tilburg, Amsterdam, Rotterdam en Delft. Ook heb ik aanbiedingen gehad om workshops en projectlessen te geven. De prijs geniet vooral aanzien onder vakgenoten en trekt niet direct opdrachtgevers aan. De prijs is wel een keurmerk en werkt als visitekaartje. Het prijzengeld en de residentie geven me bovendien tijd en ruimte om een eigen praktijk op te zetten en projecten onder eigen naam te doen, zoals prijsvragen en een tentoonstellingsruimte ontwerpen voor het Amsterdam Museum.’ Donna van Milligen Bielke (architect)

Meer informatie over de Prix de Rome op prixderome.nl

Donna van Milligen Bielke, Cabinet of Curiosities, Exploded view, 2014

Donna van Milligen Bielke – na het winnen van de prijs

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam t 020 523 15 23 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds