Inhoud
1
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 2
2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2
Inleiding Het karakter van dit boek Wijzigingen in de vierde druk Doelgroepen Hbo-competenties De leerdoelen van dit boek De opbouw van het boek Praktijk en theorie
15 15 16 16 17 19 20 21
Organisaties en instellingen Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Definitie van organisatie Ervaring met organisaties Andere woorden voor organisatie Organisatie als samenspel van mensen en middelen Organisatieleer
23 23 23 23 24 24 24 25
Soorten organisaties en instellingen Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Een typologie van organisaties in brede zin Een typologie van dienstverlenende organisaties De rechtsvorm van een instelling De stichting De vereniging
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
26 26 28 28 28 28 29 29 31 34 34 35
005
6
De organisatie als hulpmiddel
2.4
3
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.7.1 3.7.2 3.8 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.8.4 3.8.5 3.9 3.10 3.11 3.11.1 3.11.2
4
4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
Professionalisering van dienstverlenende stichtingen en verenigingen De instelling als sociaal systeem Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid De kenmerken van een systeem De rol van de maatschappij De rol van de overheid De rol van de markt De keten van input, throughput, output en feedback Welzijn of gezondheid als output De throughput: taakverdeling en samenwerking als middel Taakverdeling Samenwerking, communicatie, coo¨rdinatie en sturing De input Personeel Huisvesting Hulpmiddelen Geld Richtlijnen en informatie De feedback Effectiviteit en efficiency Profit, non-profit en not-for-profit Profit: de klant betaalt Non-profit en not-for-profit: anderen betalen De doelen van instellingen Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Het kenmerk van een doel Hulpverlening als hoofddoel Hulpverlening als nevendoel Ingebouwd werk Behoud van zelfstandigheid
36 39 39 40 40 40 41 42 42 42 43 44 46 46 47 49 49 51 51 51 53 54 54 55 55 58 62 62 62 62 63 63 64 66 66 67
006
7
Inhoud
4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.5 4.6 4.7 4.8
Feitelijke doelen Doelgroepen Werkwijzen Resultaten Externe doelen Interne doelen Doelbepalers Jouw motieven en doelen
68 68 69 69 69 70 71 73
5
Organisatiestructuren Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Structuur Taakverdeling in de organisatie De organisatiestructuur Functies Afdelingen Leiding De horizontale of platte organisatie De verticale of lijnorganisatie Gezagslijnen Span of control en depth of control Functionele structuur of stafstructuur De lijn-stafstructuur Divisies: blokken-, cluster- of kolommenstructuur (F, P, G, M) De matrixstructuur Zuivere projectstructuur De organisatiestructuur volgens Mintzberg Vijf typen afdelingen in een organisatie De professionele organisatie Linking-pinstructuur en ententestructuur Organisatieschema of ‘organogram’ Formeel en informeel Het ontdekken van de organisatiestructuur De kennismakingsronde De postroute Interviews Ontwikkelingsfasen in de organisatie
76 76 77 77 78 78 78 79 79 80 80 81 82 82 84 86 87
5.1 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.5 5.6 5.6.1 5.6.2 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 5.12 5.12.1 5.13 5.14 5.15 5.16 5.17 5.17.1 5.17.2 5.17.3 5.18
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
90 92 95 97 98 1 00 101 1 03 1 03 1 06 1 06 1 06 1 08 1 08
007
8
De organisatie als hulpmiddel
6
6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.3.5 6.3.6 6.3.7 6.3.8 6.3.9 6.3.10 6.3.11 6.4 6.5 6.5.1 6.5.2 6.5.3 6.6 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.8 6.8.1 6.8.2 6.8.3 6.8.4 6.8.5 6.9 6.9.1 6.9.2 6.9.3 6.10 6.10.1
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
Teamfunctioneren Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Samenwerking Teams en teamrollen De teamrollen volgens Belbin De voorzitter of teamleider De vormer De plant (vernieuwer) De monitor De bedrijfsman/-vrouw De groepswerker De zorgdrager De specialist De brononderzoeker De stuiterbal Teamsamenstelling De roos van Leary Communicatie Mondelinge communicatie Schriftelijke communicatie E-mail Korte communicatielijnen Kritiek Zakelijke kritiek Persoonlijke kritiek Kritiek geven De klokkenluider Conflicten Oorzaken van conflicten Conflictverloop Het aanpakken van conflicten Persoonlijke stijlen van conflictoplossing Interventierollen als ‘derde partij’ bij conflicten Gevolgen van conflicten Verwarring Loutering Ondergang Besluitvorming Besluit met meerderheid van stemmen
1 12 1 13 1 13 1 14 1 14 1 14 1 16 1 17 1 17 1 17 1 18 1 18 1 18 1 19 1 19 1 20 1 20 121 121 1 22 1 23 1 23 1 25 1 27 1 28 1 28 1 28 1 29 1 29 1 30 131 131 1 34 1 34 1 35 1 37 1 39 1 39 1 39 1 39 1 40 141
008
9
Inhoud
6.10.2 6.10.3 6.10.4 6.10.5 6.10.6 6.11 6.11.1 6.11.2
7
7.1 7.1.1 7.1.2 7.1.3 7.1.4 7.1.5 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.3.4 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.5
Besluit bij unanimiteit Besluit bij delegatie Besluit door gezaghebbende (autoriteitsbesluit) Besluit bij loting Besluit bij consensus (overeenstemming) Zelfsturend team Randvoorwaarden voor een zelfsturend team Randvoorwaarden voor de teamleden van een zelfsturend team De cultuur van de organisatie Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Organisatiecultuur Regels Normen Waarden Uitingen kunnen sterk cultuurbepalend en cultuurbepaald zijn Gebruiken Cultuurtypen Indeling naar risico en reactiesnelheid De Griekse goden van Handy Mens- of organisatiegericht ‘Zieke organisaties’ Cultuur en structuur Interculturele communicatie Hoffman Hofstede Pinto Schermer De multiculturele organisatie Kenmerken van de multiculturele organisatie De stadia van interculturalisatie van een organisatie Multicultureel personeelsbeleid Cultuurverandering
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
1 42 1 42 1 43 1 43 1 44 1 45 1 48 1 48 151 151 1 52 1 52 1 53 1 53 1 54 1 54 1 55 1 55 1 56 1 58 1 59 1 60 1 60 161 161 1 63 1 63 1 64 1 65 1 66 1 68 1 68 1 70 171 1 72
009
10
De organisatie als hulpmiddel
8
8.1 8.2 8.3 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.6.4 8.6.5 8.6.6 8.6.7 9
9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 9.9.1
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
Personeel Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Arbeidssatisfactie Plaatsbepalende factoren Loopbaan Solliciteren Informatie verzamelen Sollicitatiebrief en cv Het sollicitatiegesprek Inwerkperiode en begeleiding Het inwerkprogramma: verantwoordelijkheden Het inwerkprogramma: maatwerk Het inwerkprogramma: begeleiding Het inwerkprogramma: evaluatie Loopbaangesprekken Ondersteunende gesprekken Functioneringsgesprek Beoordelingsgesprek Salarisgesprek Evaluatiegesprek Slechtnieuwsgesprek Exitgesprek
1 75 1 75 1 75 1 76 1 76 1 76 1 77 1 79 1 80 1 80 181 1 82 1 83
Jouw plaats in de hie¨rarchie Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Positie Functie Takenpakket Feitelijke werkzaamheden De lasten en lusten van het werken Jouw invloed op het werk Stress en burn-out Competent werknemerschap gebaseerd op 21 A’s Macht en invloed Soorten macht
1 98 1 98 1 98 1 98 1 99 1 99 200 200 20 1 20 1 203 204
1 84 1 85 1 85 1 88 1 88 1 89 1 89 191 1 93 1 93 1 94 1 95
205 207 207
010
11
Inhoud
9.9.2 9.9.3
Niveaus van invloed Machtsnetwerken
209 210
10
Je rechtspositie Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Elementen van een arbeidsovereenkomst Soorten arbeidsovereenkomsten De stageovereenkomst De leer-arbeidsovereenkomst De collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Flexibele arbeidscontracten Flexibele arbeidsovereenkomsten De oproepovereenkomst Ambtenarenreglement Vrijwilligerscontract Uitzendovereenkomst Detachering Vakbonden en werkgeversorganisaties Arbeidsomstandigheden Gewetensbezwaren
214 214 214 215 215 215 218 218 219 219 220 220 22 1 22 1 22 1 222 222 223 224 227
Management Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Het kenmerk van management Intercultureel management Managing diversity Soorten leiderschap Taakgericht leiderschap Mens- of groepsgericht leiderschap Democratisch leiderschap Participatief leiderschap Onzeker leiderschap Autoritair leiderschap Type organisatie en leiderschap Het personeel: situationeel leiderschap Persoonlijke kwaliteiten Coo¨rdinatie en begeleiding
230 230 230 23 1 232 232 233 233 236 237 237 238 238 239 239 240 240 242 243
10.1 10.2 10.2.1 10.2.2 10.3 10.4 10.4.1 10.4.2 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10 10.11 11
11.1 11.2 11.2.1 11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.3.4 11.3.5 11.3.6 11.4 11.5 11.5.1 11.6
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
011
12
De organisatie als hulpmiddel
11.7 11.7.1 11.7.2 11.8
Tegenspel: inspraak De ondernemingsraad (OR) Werkoverleg en ander overleg Wisseling van de leiding
244 244 246 247
12
Beleid en kwaliteit Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid De noodzaak van beleid Strategisch beleid De SWOT-analyse Plaats in de markt, nu en in de toekomst Het politieke spel Tactisch en operationeel beleid Tactisch beleid Operationeel beleid Afdelingsbeleid Formuleren van beleid SMART Beleidsplan Het opstellen van een beleidsplan Het schrijven van een eenvoudige beleidsnota Kwaliteit als eis Total Quality Management Kwaliteit in de sector zorg en welzijn Benaderingen bij kwaliteitsdenken Filosofisch perspectief Klantgericht perspectief Procesgericht perspectief Productiegericht perspectief Waardegericht perspectief Kwaliteitssystemen Intern kwaliteitssysteem Extern kwaliteitssysteem Kwaliteit van de beroepsuitoefening Het methodisch-technisch handelen van de beroepskracht De attitude van de beroepskracht De kwaliteit van de organisatie van de beroepsuitoefening
250 25 1 25 1 25 1 252 253 253 254 255 257 258 259 259 260 262 262 263 265
12.1 12.2 12.3 12.3.1 12.3.2 12.4 12.4.1 12.4.2 12.4.3 12.5 12.5.1 12.5.2 12.5.3 12.5.4 12.6 12.6.1 12.6.2 12.7 12.7.1 12.7.2 12.7.3 12.7.4 12.7.5 12.8 12.8.1 12.8.2 12.9 12.9.1 12.9.2 12.9.3
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
266 267 268 268 27 1 272 272 272 273 273 273 274 274 275 275 275 276
012
13
Inhoud
12.10 12.10.1 12.10.2 12.10.3 12.10.4 12.11 12.11.1 12.11.2 12.11.3 12.12 12.12.1 12.12.2 12.12.3 12.12.4 13
13.1 13.1.1 13.1.2 13.2 13.2.1 13.2.2 13.2.3 13.2.4 13.3 13.3.1 13.3.2 13.4 13.4.1 13.4.2 13.4.3 13.4.4 13.4.5 13.4.6
Kwaliteit in de praktijk van projectwerk Kwaliteit die moet Kwaliteit die hoort Kwaliteit die kan Het kwaliteitsplan Brede beleidsinstrumenten voor kwaliteitsverbetering Het 7S-model Deming-cyclus Veranderingsmatrix Organisatieontwikkeling Geleidelijke veranderingen Schoksgewijze veranderingen Fasen in de groei De samenhang van de beleidsinstrumenten Organisatietheoriee¨n Hoofdthema’s Leerdoelen Competentie Handelingsbekwaamheid Soorten organisatietheoriee¨n Ideologiee¨n Wetenschappelijk onderzoek Macrotheoriee¨n Welzijn De verzorgingsstaat als moderne samenleving De weg naar de verzorgingsstaat Varianten van de welvaartsstaat Mesotheoriee¨n Organisatietypen Organisatiemetaforen Microtheoriee¨n Scientific management (ca. 1900) General management (ca. 1900) Bureaucratie (ca. 1900) Human relations management (ca. 19301955) Revisionisme (ca. 1955) Total Quality Management (TQM) (ca. 1980heden)
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
276 276 276 277 277 278 278 282 284 287 288 288 29 1 29 1 295 295 296 296 297 297 298 30 1 304 304 305 306 31 1 313 313 313 317 317 318 319 320 32 1 32 1
013
14
De organisatie als hulpmiddel
13.4.7 13.4.8 13.5 13.5.1 13.5.3 14 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 14.8 14.9 14.10 14.11 14.12 14.13 14.14 14.15 14.16 14.17 14.18 14.19 14.20
BSL - ALG_BK_1KMM - 1872_9789031352562
Human resource management (HRM) (1985-heden) De lerende organisatie en de reflexieve professional (1990-heden) Organisatieadvies en training Adviezen Trainingen
322 323 326 326 328
Oefeningen Organisatie-ervaring (zie hoofdstuk 1) Soorten organisaties (zie hoofdstuk 2) Organisatie als systeem (zie hoofdstuk 3) Doelen van organisaties (zie hoofdstuk 4) Leren kennen van jouw organisatie (zie hoofdstuk 5) Postroute (zie hoofdstuk 5) Conflict of samenwerking (zie hoofdstuk 6) Conflict (zie hoofdstuk 6) Actieplanningoefening (zie hoofdstuk 6) De cultuur in jouw instelling (zie hoofdstuk 7) Persoonlijke motieven (zie hoofdstuk 8) Plus- en minkanten in het werk (zie hoofdstuk 9) Jouw plaats in de organisatie (zie hoofdstuk 9) Jouw rechtspositie (zie hoofdstuk 10) Leidinggeven (zie hoofdstuk 11) Wat doe jij als-oefening (zie hoofdstuk 11) Beleid (zie hoofdstuk 12) Metaforenoefening (zie hoofdstuk 13) Nieuwe structuur (zie hoofdstuk 13) Organisatieanalyse volgens het 7S-model (zie hoofdstuk 13)
333 333 334 334 334
Websites
344
Literatuur
348
Over de auteurs
353
Register
355
334 335 335 335 336 336 336 337 338 339 339 340 340 34 1 34 1 34 1
014
