INGEKOMEN 2 5 HE! 2310 PAL Provinciale Adviescommissie Leefomgevingskwaliteit

INGEKOMEN 2 5 HE! 2310

PAL

Provinciale Adviescommissie Leefomgevingskwaliteit

College van GS van Zuid-Holland Postbus 90602 2509 LP Den Haag Datum Onderwerp Ons kenmerk Aantal pagina's

: 25 mei 2010 : PAL-advies 'Op weg naar de woonvisie: zicht op contouren met kwaliteit' : PAL 2010/022 :4

Geacht College, In de PAL-vergaderingen van april en mei dit jaar is naar aanleiding van de startnotitie gesproken over de contouren van een nieuwe provinciale woonvisie. Worsteling met provinciale rol

De provincie heeft met name ruimtelijk instrumentarium tot haar beschikking om de woningmarkt behalve op contouren mogelijk ook te sturen op kwaliteit. Wij zien graag van het college in de woonvisie terug hoe zij denkt te sturen op kwaliteit en welke andere instrumenten, naast de ruimtelijke, de provincie hierbij tot haar beschikking heeft en voor wil inzetten (in de presentatie zijn o.a. de ISV-gelden, de verstedelijkingsafspraken en het financieel toezicht op gemeenten genoemd). Werk vanuit integraal en duurzaam perspectief

In de nota provinciaal belang is vastgelegd dat er voldoende woningen in verschillende woonmilieus dienen te zijn. Vraagsturing is inderdaad belangrijk en dient aangevuld te worden met het stimuleren van kwalitatief wenselijk aanbod waarmee vooruit gelopen wordt op de vraag, zodat het aanbod de vraag meer gaat beïnvloeden en er meer van de in de toekomst gewenste kwaliteit wordt gerealiseerd. Die woningen die nu worden gebouwd zullen er immers over 50 jaar bij voorkeur nog staan, evenals een flink deel van de bestaande woonvoorraad. Die woonvraag dient te passen in een duurzame ruimtelijke toekomstvisie. In dit kader wijzen wij graag op het recent uitgebrachte advies van de VROM-raad over duurzame verstedelijking (Advies 076). Bij duurzaamheid gaat het zowel om ecologische, economische en sociaal-culturele aspecten als om de relaties daartussen. Milieu gaat breder dan energiebesparing en inzet van duurzame energie. Het gaat immers ook om schoon, stil en veilig wonen in een omgeving met voldoende groen en water. Vanuit duurzaamheidsoogpunt zal de kwaliteit van de bestaande woonvoorraad sterk moeten worden verbeterd. Bij die verduurzaming zijn er vaak sterke inverdieneffecten, zoals een scherpe daling van de energielasten door betere isolatie. Vanuit duurzaamheidsoogpunt heeft het honoreren van de wens van velen om ruim te wonen in het groen met voor- en achtertuin in de nabijheid van de stad en de stedelijke voorzieningen ('the best of both worlds') grote bezwaren, o.a. omdat dit het open landschap aantast, tot extra (auto)mobiliteit leidt, de inzet van duurzame energie bemoeilijkt en tot meer (fossiel) energiegebruik leidt voor zowel wonen als verplaatsen. Een sectorale benadering van de woningmarkt volstaat dus niet. Werk vanuit internationaal perspectief

Vanuit internationaal grootstedelijk perspectief zijn het vaak helder begrensde en ruim voorradige groen en water van Zuid-Holland en de Randstad belangrijke kwaliteiten. Het Groene Hart vormt de groenblauwe binnenring en de kust en Zuidwestelijke Delta vormen de groenblauwe buitenring van de Randstad. Die delta vormt overigens ook de voortuin en daarmee het recreatief verzorgingsgebied voor Noord-Brabant en Vlaanderen. De bestaande differentiatie van stad en land dient gekoesterd en versterkt te worden, conform het eerdergenoemde VROM-raad advies gaat het daarbij om een betere planning van stad en land in onderling verband.

• PAL, Zuid-Hollandplein 1, Postbus 90602, 2509 LP Den Haag, kamer D 5.20 • Secretaris: J.M. Brouwer • telefoon: 070-4418332 • fax: 070-4417815 • e-mail: [email protected] •

Werk met de markt mee: meer en betere stadsrand in de Randstad In lijn met de PSV pleiten wij voor de versterking van zowel het stedelijk als landschappelijk netwerk en voor de versterking van de onderlinge verbinding van deze netwerken. Waar het wegennet een belangrijke de drager vormt van het stedelijk netwerk vormen water en groen belangrijke dragers van het landschappelijk netwerk. In de verbinding van die twee netwerken speelt de kwaliteit van de stadsrand een essentiële rol. Waar provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit Eric Luiten de komende tijd die stadsrand vanuit de groene kant zal bekijken doen wij dit in dit advies ook vanuit de rode kant. Om in de woonvraag in de nabijheid van de stad met goede verbindingen naar stad en land te voorzien en tegemoet te komen aan de voornoemde maatschappelijke bezwaren om hier grootschalig dun duur te bouwen pleiten wij voor meer en betere stadsranden en voor steden met hoogwaardige, gevarieerde en gestapelde bouw. U treft de brochure 'Misverstanden over verdichten' van Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol als bijlage bij dit advies om te illustreren hoe dit op hoogwaardige wijze kan worden ingevuld. In Zuid-Holland zijn er nog veel stedelijke rafelranden met verouderde en veelal leegstaande bedrijfspanden, overtollige kantoren en leegstaande logistieke dozen die de voortgaande schaalvergroting en trek naar de snelweg niet hebben overleefd die kunnen worden omgevormd tot woonwijken of gemengde milieus (wonen, werken en recreatie) met een flexibele programmering. Verder lenen het rond de stadsranden aanwezige verouderde glas, rommelige paardenweides en -bakken en veelal kleinschalige, marginale agrarische activiteiten zich voor transformatie tot stad of tot onderdeel van toegankelijk en hoogwaardig recreatief groen dat bij voorkeur past binnen een groter geheel als een provinciaal landschap. Ook bij het ontbreken van die gewenste ruime individuele voor- en achtertuin maken andere kwaliteiten de steden en stedelijke randen (toch) tot gewilde woonmilieus voor grote groepen bewoners, waaronder starters en senioren. Ook gezinnen vinden hier bij voorkeur een plek, zowel om wooncarrière binnen de wijk gedurende verschillende levensfasen mogelijk te maken, de sociale binding met en in de wijk te verstevigen als om toekomstige leegloop te voorkomen. Die particuliere voor- en achtertuin is ingewisseld voor hoogwaardig publiek groen en water dat die stad en stadsrand dooradert en stad en land met elkaar verbindt en de toegangspoorten vormen voor de recreatief hoogwaardige provinciale landschappen. Die landschappen vormen de recreatief goed ontsloten uitloopgebieden voor die stedelingen die met name vanuit die randen optimaal bereikbaar zijn en waarvan de identiteit en de recreatieve en natuurwaarden behouden en versterkt worden. Dit groen en water in die randen vormen tevens de recreatieve verbindingen tussen stad en land, wat het fietsgebruik vanuit de stad naar buiten en vanuit de rand naar het centrum sterk stimuleert. Stedelijke verdichting in zowel het centrum als de randen maakt hoogwaardige OV-ontsluiting beter haalbaar en betaalbaar, evenals andere voorzieningen zoals zorg, onderwijs en een aantrekkelijk winkelbestand in levendige wijkcentra. Hierbij zijn volop mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik. Wij zijn dan ook groot voorstander van Stedenbaan, waarbij een groot deel van de toekomstige verstedelijking in de Zuidvleugel rond bestaande en nieuwe Stedenbaanstations zal worden gerealiseerd. Ook beperking en verduurzaming van de energievoorziening is bij verdichting veel beter mogelijk. Verder worden hiermee in het veenrijke Zuid-Holland hoge kosten voor aanleg en onderhoud van voor nieuwe uitleg benodigde infrastructuur voorkomen. Het contourenbeleid van de provincie biedt mogelijkheden om die stadsrandlengte via contouraanpassing en in- en uitdeuken te vergroten. Zodoende kunnen rode vingers de stad uitgaan en groene en blauwe lobben of scheggen de stad in komen. Dit draagt mede bij aan de populariteit van Amsterdam als woonstad, waar je op de fiets doorgaans binnen een kwartier in het groen zit. De populariteit van Utrecht als woonstad is mede te danken aan het feit dat driekwart van de Utrechters tevreden is met de grotere groen- en recreatiegebieden aan de stadsrand. Die contourverlenging sluit aan bij de Provinciale Structuurvisie en dient vooral gehonoreerd te worden als dit per saldo bijdraagt aan de ruimtelijke en leefomgevingskwaliteit. Een nadere operationalisering van dit begrip kwaliteit is in de PSV aangekondigd en zien wij dan ook met belangstelling tegemoet. Die operationalisering achten wij hard nodig om die contourverlenging te kunnen verantwoorden en cynici de mond te snoeren die dit slechts zien als verhulde voortgaande verstedelijking. Toekomst voor talent om verloedering te voorkomen Uiteraard blijft er ook bij aantrekkelijke steden en stadsranden nog altijd een (in omvang beperkte) kapitaalkrachtige groep over die liever ruim in het groen woont, zoals het suburbane Wassenaar. Ook die groep (van bovenmodale gezinnen tot de randstedelijke elite) met een voorkeur voor landelijk en groenstedelijk wonen zal bediend dienen te worden om de internationale concurrentiepositie van Zuid-Holland in een steeds meer op kennis en diensten georiënteerde economie te versterken (en qua opleidingsgraad van de beroepsbevolking geen verder terrein te 2

• PAL, Zuid-Hollandplein 1, Postbus 90602, 2509 LP Den Haag, kamer D 5.20 • Secretaris: J.M. Brouwer • telefoon: 070-4418332 • fax: 070-4417815 • e-mail: [email protected] •

verliezen aan de Noordvleugel van de Randstad). De provinciale plannen voor nieuw Valkenburg en de Zuidplaspolder en de plannen van Haaglanden voor de Westlandse Zoom voorzien hier reeds in. Ook in het Groene Hart en op de Zuid-Hollandse eilanden zien wij nu en in de toekomst nog mogelijkheden voor suburbaan en landelijk wonen. Neem de tijd om te komen tot duurzame regionale ruimtelijke visies en zet waar nodig de markt in beweging

Mede door de huidige economische crisis is er de komende jaren weinig investeringsruimte voor markt en overheid. Dit geldt niet alleen voor de koopkrachtige functie wonen, maar ook voor de andere functies (waaronder werken, reizen, recreatie, natuur en water). Wij stemmen dan ook in met de aangekondigde interactieve aanpak voor de woonvisie en zien dit graag in het licht van een duurzame gebiedsgerichte benadering (ontwikkelingsplanologie) waarbij integraal naar alle functies wordt gekeken. In lijn met het VROM-raad advies pleiten wij ervoor om de komende jaren te benutten om samen met partijen in gebieden duurzame ruimtelijke plannen te ontwikkelen waarmee o.a. voorzien wordt in de huidige en toekomstige woonbehoeften. Die plannen maken gebruik van de verbindende kracht van gezamenlijke inzichten. Bij het tot stand komen van die plannen kunnen kwaliteitsteams, zoals reeds aanwezig voor het Groene Hart en in de Hoeksche Waard, een nuttige rol vervullen. Verder kan bij het tastbaar maken van het begrip ruimtelijke kwaliteit via een kwaliteitsatlas, zoals in ontwikkeling in het Groene Hart, een nuttige rol vervullen. Hetzelfde geldt voor inspirerende goede voorbeelden uit de huidige praktijk. In die plannen is er wat ons betreft aandacht voor de lagenbenadering, een bereikbaarheidstoets ('eerst bewegen, dan bouwen'), de SER-ladder, een energietoets en bij voorkeur ook een duurzaamheidstoets die de voorgaande toetsen omvat. Met name waar die regionale ontwikkelkracht ontbreekt zien wij bij die gebiedsontwikkeling een regierol voor de provincie, die ondermeer de ondersteuning van de onderlinge verevening tussen gemeenten en binnen wonen een verevening tussen kostbare inbreidings- en profijtelijke uitleglocaties omvat. De provincie dient in te zetten op inhoudelijke woondoelstellingen door gebiedsspecifiek samen met gebiedspartijen de na te streven kwaliteit te formuleren en toetsbaar te maken. Wij pleiten dan ook voor een provincie die in staat is leiding te geven aan bovenlokale ontwikkelingen die door kiezers worden herkend als iets waardevols waar ze graag voor naar de stembus gaan. Het beperkte geld dat de overheid de komende jaren voorhanden heeft zal dan ook vooral daar besteed dienen te worden waar die plannen kwaliteit hebben en in behoorlijke mate toekomstvast zijn. Voor het woningmarktbeleid geldt dat sturing bij voorkeur zoveel mogelijk gebeurt op basis van feiten en objectieve criteria ten aanzien van de huidige en toekomstige behoefte aan woningen en woonmilieus en zo min mogelijk op basis van wensdenken en ideologie. In praktijk betekent dit dat gemeenten die plannen ontwikkelen die passen binnen de provinciale ruimtelijke en woonvisie daarvoor worden beloond. Die provinciale beloning kan er ondermeer zijn in de vorm van plangoedkeuring, mee-investeren en publiciteit. Daarnaast dienen overheden de woningmarkt in beweging te zetten door zelf te werken of ruimte te bieden aan innovatieve ideeën en perspectieven op nieuwe vormen en kwaliteiten. Kortom, de woonvisie dient een wervend toekomstperspectief te bieden op het wonen in ZuidHolland en zicht te bieden op concrete stappen die genomen gaan worden om daar te komen. Laat internationaal zien dat hier kwaliteit wordt geleverd door consistent en duurzaam provinciaal en regionaal beleid te ontwikkelen dat voldoende ruimte biedt voor lokale invulling. Onderzoek bij gebiedsontwïkkeling de mogelijkheden tot ketenintegratie

Mogelijk biedt ketenintegratie een oplossing om het resultaat van processen meer te laten zijn dan de som der delen. Deze aanpak komt uit de bouw en wordt momenteel onderzocht op toepasbaarheid in vergelijkbare processen met meerdere actoren, zoals gebiedsontwikkeling. Wellicht dat de provincie in het kader van haar woonbeleid hieraan een bijdrage kan leveren. Door te stimuleren en honoreren dat gemeenten, corporaties en dienstverlening horizontaal aan elkaar gekoppeld worden, en in verticale zin opdrachtgeverschap, programmering, ontwerp, inrichting en beheer beter in eikaars verlengde gebracht worden. Ketenintegratie beoogt belangen beter te richten waardoor convergentie ontstaat en dus meer synergie, specialisatie, efficiency, kostenreductie en kortere doorlooptijden. Een benadering die bij uitstek geschikt lijkt voor de wat grootschaliger gebiedsontwikkeling, waarop het provinciale woonbeleid kan worden toegesneden.

• PAL, Zuid-Hollandplein 1, Postbus 90602, 2509 LP Den Haag, kamer D 5.20 • Secretaris: J.M. Brouwer • telefoon: 070-4418332 • fax: 070-4417815 • e-mail: [email protected] •

Samenvatting • Werk binnen ruimtelijke randvoorwaarden met de markt mee: creëer meer stadsrand in de Randstad met kwalitatief hoogwaardige contouren die goed groenblauw zijn dooraderd en verbonden met stad en land. • Neem de komende jaren de ruimte en de tijd voor het samen met partijen in gebieden ontwikkelen van kwalitatief hoogwaardige en duurzame ruimtelijke plannen en zetwaar nodig de markt in beweging. • Investeer als overheden bij voorkeur daar waar dit past in een duurzame regionale ruimtelijke toekomstvisie. • Onderzoek bij gebiedsontwikkeling de mogelijkheden tot ketenintegratie. De commissie hoopt u met bovenstaande inzichten van dienst te zijn op weg naar een kwalitatief hoogwaardig en toekomstvast ruimtelijk en woningmarktbeleid en ziet een spoedige reactie op dit advies met belangstelling tegemoet. De Provinciale Adviescommissie Leefomgevingskwaliteit van Zuid-Holland, L. van Rijn-Vellekoop

Voorzitter Bijlage

J.M. Brouwer

*"^

Secretaris

'Misverstanden over verdichten' van Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol, zie www.rijksbouwmeester.nljcra/nieuwsi_4xlf/PC-NL-_flyer-misverstandenjxlf

• PAL, Zuid-Hollandplein 1, Postbus 90602, 2509 LP Den Haag, kamer D 5.20 • Secretaris: J.M. Brouwer • telefoon: 070-4418332 • fax: 070-4417815 • e-mail: [email protected] •

2 o

> c ai

c 00

c

c

° - *n

h

1 ?F

0} T7 3

c _c a> 'N c 'eu

> o 'ai .£

ra

>

QJ

c

.* E

X.

Si 01

c

<

io aj

2

T3

3 4-1 i/i ai

ai

O

ra

O

_U1

i-

ro ü

c

o

oo - D

■

VJ

c O)

ü 3 3 u

c ai c

8? S

c OI •o 3
> ai

ai T3 C

ro

.o

u— i/i 00

i_ -O

oo 01 i/i

i/i

"O

O *3

O) 4-*

c

c

aj

b E

O)

E 01 00 aj aj

0J to 01 -O Ol

c 'ai

o O o oo c

>

nn

E

01 Ol Ol ■o o c oo c oö C L

1?

Ol Ol

u—

ai

oo o

ro >

c c

.^ sz

3

ao c

Ol *-t

ro

u

3 OJ

O

o

o

ro c> o r

DB

c Cü

3 Ol

o

c: QJ

00

.^,

ro

0J

01

l/l

o -o

u o o

■o

roo

S ü ro 'S . y oi

o >

■o ai

. o OU a> a>

ro 3 JO O c -O *-■ o o; Jü

<

c a;

F

ro 3

aj

TD w

>

E

a> o O) o

N

ai

■o c .. ai

aj

0J

-o

o

c ju

c

ai T3

O» ■o C CD

JU ai

E

a>

c

.*

O

O

ol

■°

c

c o

a.

II

? *

o S

S o ro S-

*"•

51

ï E

Uï

o

.*:

o

u.

o

OJ

c c

«

.° ro s

O)

OJ -O

X

C

i/i 0)

c

ro >c re * E v: OJ

VI

OJ

ft** \T ■ l -ii

ai

co o JC 3

o

ro ro

l/l

O) ■o aj i=

tJ a>

c

ro ro .O

01

c o

u 0 0 nn c c 'c ' c

<

ü

t-t

re 01 ■o

c

<

c u

c ai ai

O) CL

ro (" a> *

at

ro F

a.

c

O

o o ao

Ol

o C ro ro o. vi c ai

> c ai oo c oi p

4-/

C

oi

ro

CL

S

>

3 -O Ol 00

+-•

O i/i u oi oi . c Ol T T "o C :=■ C L - C ü ro v O

ro

l—

8^ Ol

>

i_l c > = Ol Ol <ü oo

!^ " "> Si 00 Ol > ti " or 3 a

SE!

ro

> E

>

Ifl

oo c

•p

■o

Ol 01

c

ro

Ol

oT

o ah

Ol

■o

1

u

01

E"

c

]3 o .VI c 'ai 0J

o

c o E Ë? c o o CL

c

00

OJ

§

•o ö 3 ra t= « c 'c

ro

5

<1) ■a

c 0J

"rö ai

c A +-*

o

c

c

ai

c OJ

S « oü

a> ba

— T3 T3 "O


si"

(U 3

■o c

s 12

s

ro > — 3 ro > ^ S

s-a *-> o ai o X .n

o o ui O)

S c

CL

oö

c o 'c o

3

C ro

ai

>

o.

CL

O

9

3 m

■o

O CU)

oT

aj

X

_ro

5 E

ro O)

ro2

UI

x oo

ro u ro -a oo o 00 ai

^L ■ o

r

ro c ro *->ro ro

oo c. , c 'c

3 E

*-• a>j 'Olü ' cM VI V o ü 3 ro ro c ro > ro c n

c

E „

■o

o

aj V

OJ Ol

r,

0J O) ro Z J3 C

■o

c ü

CL"g ai oi

■=. ro .01

Q)

■u OJ VI

3

E Q

-i

roro "n o o O

ro o>

JZ

(1

o

t\ O