Informatiepakket Basisschool werkstuk M.C Escher Escher in Het Paleis, Den Haag
Inhoud Algemeen: .................................................................................................................................................... 3 De techniek van Eschers prenten ............................................................................................................ 5 Houtsnede Litho ........................................................................................................................................... 6 Biografie M. C. Escher: ................................................................................................................................ 7 Selectie tentoonstellingen Escher: ........................................................................................................... 9 Onmogelijke figuren website informatie: .............................................................................................. 11 Werken met het Visvogelsjabloon.......................................................................................................... 12 Beknopte Bibliografie ................................................................................................................................ 14 Escher en de vlakvulling ........................................................................................................................... 15
Algemeen: Je vindt informatie over Eschers leven in het hoofdstuk biografie en tentoonstellingen. Meer informatie over zijn manier van werken vind je in het hoofdstuk techniek. Escher is een graficus dat wil zeggen hij werkt met grafische technieken zoals linoleumsnede, houtsnede en lithografie. (Uitgewerkt in het bestand techniek.) Daardoor kan hij meer afdrukken van dezelfde voorstelling maken. Wij kunnen je helaas geen plaatjes geven omdat we met de copyrighthouder hebben afgesproken dit niet te doen. Maar op zijn eigen Escher site www.mcescher.com vind je misschien wel mogelijkheden waar je wat aan hebt. Citaten: Hierbij nog citaten (dat zijn uitspraken) van Escher die je misschien verder helpen. Je kunt deze uitspraken dus overnemen in je spreekbeurt, of werkstuk door te zeggen: Escher zei ooit: “Een graficus heeft in zijn wezen iets van een troubadour; hij zingt en herhaalt iedere afdruk die hij van eenzelfde houtblok, koperplaat of lithografische steen maakt, steeds opnieuw hetzelfde lied.” Bron "Regelmatige vlakverdeling", geschreven door Escher zelf, integraal overgenomen uit Leven en Werk van M.C Escher, onder redactie van J.L. Locher blz 155 “Toch vragen mijn beelden om verklaring, omdat zij, zonder uitleg, voor de oningewijde beschouwer te hermetisch, te veel formule blijven. Tevens is het gedachtenspel dat zij vertolken, hoewel in wezen volkomen objectief en onpersoonlijk, blijkbaar en tot mijn niet aflatende verbazing, zó ongewoon, in zekere zin zó nieuw, dat ik, behalve mijzelf, geen enkele "kenner", die er voldoende in thuis, zou kunnen aanwijzen om er over te schrijven. Het blijft voor mij een open vraag, of het spel met witte en zwarte figuurtjes, ......, behoort tot het domein van de wiskunde of tot dat van de kunst.” Dit komt uit "Regelmatige vlakverdeling", geschreven door Escher zelf, maar staat integraal in Leven en werk van M.C Escher op pa 156 e.v In de flap van het boek Leven en werk staat nog een goed citaat om je op weg te helpen: "Ik probeer in mijn prenten ervan te getuigen, dat wij leven in een schone, geordende wereld en niet in een normeloze chaos, zoals het soms lijkt. Mijn onderwerpen zijn óók dikwijls spééls. Ik kan het niet laten om met onze onomstotelijke zekerheden te sollen. Het is bijvoorbeeld een plezier om willens en wetens twee- en driedimensionaliteiten, plat en ruimtelijk, door elkaar te haspelen en om met de zwaartekracht de draak te steken." (Escher schrijft over een bepaalde serie prenten, het is werk dat is:) "vervaardigd met de bedoeling om een bepaalde gedachtegang duidelijk te maken. De ideeën die er aan ten grondslag liggen getuigen veelal van mijn verwondering over- en mijn bewondering voor wetmatigheden die de ruimte om ons heen bevat. Wie zich verwondert, geeft zich rekenschap van een wonder. Door zintuigelijk open te staan voor de raadsels die ons omringen en door mijn gewaarwordingen te overdenken en te analyseren, kom ik in de buurt van de wiskunde. Hoewel exact-wetenschappelijke training en kennis mij ten enen male ontbreekt, voel ik mij dikwijls meer met mathematici verwant dan met mijn eigen beroepsgenoten."
Het komt uit: "M.C. Escher Grafiek en Tekeningen, ingeleid en toegelicht door de graficus", Koninklijke uitgeverij J.J.Tijl NV Zwolle, ook dit boekje ligt vaak bij De Slegte, hierbij 4 boeken waarin je informatie over Escher, zijn manier van werken en zijn werk kunt vinden: De werelden van M.C. Escher, J.L.Locher e.a Amsterdam, Meulenhoff, 1972 "De Toverspiegel van M.C. Escher", Bruno Ernst, Amsterdam 1976, (uitgeverij Librero) Herdruk 2007 uitgeverij Taeschen) Leven en werk van M.C. Escher, geschreven J.L. Locher, Amsterdam 1981 uitgeverij Meulenhoff Escher Tovenaar op papier, Bruno Ernst, Waanders Zwolle, 1998 Zijn beroemdste werken zijn: Dag en Nacht, Tekenen, Metamorfose, Waterval, Klimmen en Dalen
De techniek van Eschers prenten M.C. Escher is een graficus. Hij maakt prenten, vooral houtsneden en litho’s. Houtsneden zijn tekeningen die in hout worden uitgesneden en litho’s zijn tekeningen gemaakt op een speciaal bewerkte vlakke steen. Er volgt na deze tekst nog een getekende uitleg. Een houtsnede is een hoogdruk: met een guts worden delen uit het houtblok weggesneden, zodat de voorstelling vrij komt te liggen. Op deze hoger gelegen delen wordt inkt aangebracht. Vervolgens wordt een vel papier op het geïnkte houtblok gedrukt. Een litho is een vlakdruk: de inkt wordt op de vlakke steen aangebracht, waarna er een vel papier op de steen wordt gelegd. De inkt wordt in het papier gedrukt. In het museum liggen in een vitrine houtblokken die Escher gebruikte en een lithosteen van een andere kunstenaar (Theo van Hoytema.). Hierna volgen een overzicht van de handelingen die voor een houtsnede en een litho nodig zijn. Een prent is het spiegelbeeld van de drager: het houtblok, of de lithosteen. (In het museum hangen vlakbij de vitrine de tekening en de houtsnede TEMPEL VAN SEGESTE. Dan kun je je nogmaals voorstellen hoe het zit met de tekening op de drager en de uiteindelijke prent.)
Tekening
Houtsnede
Van een prent kunnen meerdere afdrukken bestaan, we spreken dan van een oplage. Alle prenten uit een oplage zijn identiek, de kleur kan verschillen maar de voorstelling, het plaatje niet.
Houtsnede Litho
Biografie M. C. Escher: 1898 17 juni wordt Maurits Cornelis Escher te Leeuwarden geboren in Het Princessehof (een klein stadspaleis dat ooit van de familie van Oranje was) zijn ouders huurden het grote huis. Hij is de jongste van vijf zonen. 1903 Verhuizing naar Arnhem 1916 Eerste grafische werk 1917 Verhuizing naar Oosterbeek 1919-‘22 Opleiding aan de School der Maatschappij voor Bouwkunde en Kunstnijverheid te Haarlem. Zijn belangrijkste leraar is de graficus Samuel Jessurun de Mesquita. 1921 Voorjaar vakantiereis door Zuid Frankrijk en Noord-Italië. Sindsdien maakt hij bijna jaarlijks reizen door Italië. In november verschijnt het boekje Flor de Pascua tekst A.P. van Stolk, houtsneden van Escher. 1922 Reis door Noord-Italië in het voorjaar. In de zomer met een vrachtschip naar Spanje. Escher reist er met de trein en te voet. Hij bezoekt het Alhambra te Granada waar hij Arabische mozaïeken met vlakvullingen natekent. Met een vrachtschip terug naar Italië, vanaf half november lang verblijf in Siena. 1923 Ontmoet in maart te Ravello (Italië) Jetta Umiker en wordt verliefd op haar. Van 13 tot 26 augustus eerste eigen tentoonstelling in Siena. Vanaf november verblijf te Rome. 1924 In februari eerste tentoonstelling in Nederland bij Kunsthandel De Zonnebloem in Den Haag 12 juni huwelijk met Jetta Umiker in Viaréggio in aanwezigheid van beider ouders. 1925 Oktober eigen huis te Rome in de Via Alessandro Poeri. 1927-‘35 Vrijwel jaarlijks, meestal in het voorjaar, voettochten door vaak onherbergzame streken, zoals de Abruzzen, Calabria en Corsica. Maar ook langs de Amalfitaanse kust bij Napels. 1932 Publicatie XXIV Emblemata dat zijn zinne-beelden, tekst A.E. Drijfhout, pseudoniem voor G.J. Hoogewerff, houtsneden van Escher. 1933 In het najaar verschijnt het boek De vreeselijke avonturen van Scholastica tekst J.Walch, houtsneden van Escher.
1934 Derde Prijs bij de Exhibition of Contemporary Prints, Century of Progress in het Art Institute of Chicago. 1935 Verhuizing gezin met de zonen Georges (1926)en Arthur (1928) naar Zwitserland. 1936 Maakt samen met Jetta lange zeereis van Italië naar Spanje. Escher bezoekt met Jetta nogmaals het Alhambra te Granada. Ze kopiëren de Moorse mozaïeken. Escher maakt een grote tekening in de voormalige moskee de Mezquita te Córdoba 1937 In augustus verhuist het gezin naar Brussel. 1938 Geboort Jan, de derde en jongste zoon. 1941 20 februari verhuizing naar Baarn 1951 Er wordt over zijn werk in Amerikaanse tijdschriften geschreven. Escher wordt ontzettend populair in Amerika. 1955 Februari verhuizing naar een ander huis in Baarn. 30 april wordt Escher benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. 1962 Eind april ziekenhuisopname voor spoedoperatie; langdurige herstelperiode. 1965 5 maart krijgt Escher de Hilversumse Cultuurprijs. 1967 30 april benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. 1968 Eerste museale overzichtstentoonstelling ter ere van zijn zeventigste verjaardag in het Gemeentemuseum Den Haag. 1969 20 februari onthulling Metamorphose III, wandschildering van 42 meter in het Hoofdpostkantoor van Den Haag. (Tegenwoordig hangt het werk op Schiphol in Lounge 4) In juli maakt M.C. Escher zijn laatste prent af: de houtsnede Ringslangen. 1970 In het voorjaar ziekenhuisopname. In augustus verhuizing naar het Rosa Spier Huis te Laren. 1972 27 maart overlijdt M.C. Escher in het Diakonessenhuis te Hilversum.
Selectie tentoonstellingen Escher: 1923 In augustus eerste eenmanstentoonstelling in Siena. 1924 Eerste tentoonstelling in Nederland bij Galerie de Zonnebloem in Den Haag. 1926 Tentoonstelling in Rome in mei. Groeiende populariteit leidt tot verschillende tentoonstellingen in Nederland in de komende jaren. 1934 In december tentoonstelling in het Nederlands Historisch Instituut te Rome. Tevens deelname aan Tentoonstelling van Hedendaagse Prenten in Chicago, waar hij de derde prijs wint met Nonza. 1954 September grote tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam ter gelegenheid van het Internationale Mathematische Congres. In oktober en november tentoonstelling in de Whyte Gallery te Washington, D.C. 1960 Half augustus tentoonstelling en lezing tijdens het Internationaal Kristallografisch Congres in Cambridge. 1968 Tentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag in juni-juli. 1971/1972 Tentoonstelling ‘Werelden van Maurits Escher’ in het Gemeentemuseum, Den Haag. 1976 ‘Escher prenten’ in Gemeentemuseum, Den Haag. 1986 ‘M.C. Escher – Regelmatige vlakverdelingen’ in Gemeentemuseum, Den Haag. 1991 Tentoonstelling ‘M.C. Escher’ in Nagasaki Holland Village Museum, Japan. 1993 ‘M.C. Escher – Hoogtepunten uit zijn grafiek’ in Gemeentemuseum, Den Haag. 1995 ‘M.C. Escher – De beroemdste prenten’ in Het Paleis, Den Haag. 1996 ‘M.C. Escher – De beroemdste prenten’ in Het Paleis, Den Haag. 1998 ‘100 jaar M.C. Escher’ in de Kunsthal, Rotterdam - ‘M.C. Escher Tegels in Vogelvlucht’ in Museum het Princessehof, Leeuwarden - ‘M.C. Escher, Leven in Beeld’ in Kasteel Groeneveld, Baarn.
1999 Ter gelegenheid van staatsbezoek koningin Beatrix aan China ‘M.C. Escher in de Tempel der Voorouders’, Peking. 2002 Opening Escher in Het Paleis aan het Haagse Lange Voorhout 2006/2007 Super Escher – tracing the creative path of a unique print artist. Overzichtstentoonstelling in The Bunkamura Museum of Art, te Tokio 20 06 /2 00 7 M.C. Escher El arte de lo impossible Centro de Arte Canal de Isabel II, te Madrid 2007 Eerste lustrum van Escher in Het Paleis en opening van de nieuwe thema verdieping: ”Optische Illusie, wat is dat?” 2009 Nieuwe tentoonstelling bij Escher in Het Paleis: Escher tot in de eeuwigheid, leven en werk van M.C. Escher vanuit een ander perspectief
Onmogelijke figuren website informatie: www.tessellations.org/index.htm geeft als het ware een online “cursus” Escherkunst www.wiswijzer.nl bij de sectie onmogelijke figuren kunnen bouwplaten worden binnengehaald voor een drieof vierbalk www.mcescher.com heeft een Escherpuzzel die kan worden binnengehaald. Op deze website staan ook filmpjes met interviews met Escher en zie je hem aan het werk. http://home.wanadoo.nl/wvdput/Werkstuk/Escher/Werkstuk%20Escher.htm Hier wordt uitgelegd hoe je een vlakvulling kunt maken
Werken met het Visvogelsjabloon. Het werk van M.C. Escher is onder meer wereldbekend doordat hij vogels in vissen kon laten veranderen. Hij heeft dit thema een aantal op verschillende manieren uitgewerkt. Bijgevoegd in het pakket is een eenvoudig vis/vogel/vis sjabloon. In principe is het vier maal hetzelfde figuurtje. Door de ogen anders te plaatsen, door wat streepjes te zetten, of door de kleuren aan te passen is het zowel een vogel als ook een vis! Op dun karton geplakt kunnen er mobiles mee gemaakt worden, of tolletjes door er een satéprikker in het midden doorheen te prikken. De figuren kunnen ook los gebruikt worden, om over te spetten met verf, of om over te trekken en los over een blad (of stof voor een sjaal) te verdelen. Over trekken met viltstift, verf en of kledingstift levert altijd verrassingen op!
Het is ook mooi om met verkleinde losse figuren (zie hierboven) bijvoorbeeld op een blauwe ondergrond een hele slinger te maken van vissen die in vogels veranderen en wegvliegen.
Boekenlijstje De werelden van M.C. Escher, J.L.Locher e.a Amsterdam, Meulenhoff, 1972 Leven en werk van M.C. Escher,geschreven J.L. Locher, Amsterdam 1981 uitgeverij Meulenhoff "De Toverspiegel van M.C.Escher", Bruno Ernst, Amsterdam 1976, uitgeverij Librero Herdruk 2007 Taeschen Escher Tovenaar op papier, Bruno Ernst, Waanders Zwolle, 1998 Onmogelijke Figuren, B. Ernst, Librero Taeschen 2005 De werelden van M.C. Escher en de 1981 uitgave Leven en werk van M.C. Escher zijn vrijwel altijd via de tweedehands boekhandel en of website te koop De twee Bruno Ernst boeken zowel de Toverspiegel van M.C. Escher als ook Escher Tovenaar op papier bieden goede informatie. Onmogelijke figuren is een leuk algemeen boek over optische illusies waaronder ook het werk van Escher. Voor de wiskunde leraren is het standaardwerk: Escher, visions of symmetry Doris Schattschneider M.C. Thames and Hudson, 2004 (uitgebreide herdruk van 1990)
Escher en de vlakvulling Hieronder volgt een uitleg die Escher maakte over het begrip regelmatige vlakverdeling (tegenwoordig vlakvulling genoemd) met een aantal variaties. Wiskundigen en kristallografen hebben zeventien verschillende systemen gevonden voor alle vlakvullingen die je kunt bedenken. Ze gaan dan uit van een gelijke vormen: symmetrie. Hoewel Escher geen wiskundige was, heeft hij deze systemen zelf ontdekt door steeds weer nieuwe variaties uit te proberen in kleine schriftjes met ruitjes papier.Hij zat dan net zo lang te oefenen en te zoeken tot hij weer een systeem begreep en daar prachtige figuurtjes in kon maken. Escher beschouwt de vlakvulling als zijn belangrijkste thema. Hierin kon hij op verschillende manieren zijn fascinatie met eeuwigheid en oneindigheid vormgeven. Tegelijkertijd paste hij de vlakvulling ook toe bij speciale opdrachten. Hier in den Haag maakte hij voor de gevel van het VCL, een VO school, een groot figuur met gevleugelde paarden van beton steen. Wij hebben in het museum ook 2 houten bollen met vlakvullingen. In het raadhuis van Leiden heeft hij de kamer van de burgemeester met houten inlegwerk versierd waar ook weer een vlakvulling in zit. Escher maakte in 1922 zijn eerste grote vlakvulling. Later vond hij de Moorse / Arabische tegels in het Alhambra en de Etruskische tegels in Ravello, zo mooi dat hij die, soms samen met zijn vrouw Jetta, na tekende.
