Informatiekunde 2009
Emmauscollege
pagina 1 van 10
Informatiekunde 2009
Software
Wat verstaat men onder software? Om een computer te laten werken heb je programma’s nodig. Deze programma’s geven de juiste instructies aan de computer en voeren de taken uit die jij wilt. Je kunt 2 soorten software onderscheiden: o
Systeemsoftware, die de computer zèlf goed laat functioneren, ook wel besturingssystemen genoemd. Zonder deze software kan een computer helemaal niets, je krijgt niet eens een normaal beeld te zien. Voorbeelden van de meest bekende besturingssystemen: 1. MicroSoft Windows 2. Apple Mac OS X 3. Linux 4. Unix
o
Applicatiesoftware, dat zijn je programma’s die hun eigen specialiteit hebben, zoals Word, Excel, PhotoShop enz…
(Applicatie = toepassing, computerprogramma)
Als je iets gemaakt hebt, dan bewaar je dat als (gegevens) bestand. Bij Windows staat er achter de naam die je geeft, een onzichtbare extensie (=toevoeging) van (meestal) drie letters, bijvoorbeeld: Biologiewerkstuk.doc of Presentatie.ppt
Extensies zijn dus toevoegingen aan de bestandsnamen, die normaal gesproken onzichtbaar zijn. Iedere extensie heeft een eigen icoon, zodat je daarmee de verschillen kunt zien.
In de nieuwste versie van Office worden andere extensies gebruikt dan voorheen. Documenten van b.v. Office 2007 kunnen alleen met oudere versie geopend worden, als je een convertor gebruikt. Deze kan je downloaden van de website.
Emmauscollege
pagina 2 van 10
Informatiekunde 2009 Extensies zitten gekoppeld aan een bepaald programma. Gargamel.gif wordt door Windows standaard in de Viewer geopend. Als je dat onhandig vindt, zou je ervoor kunnen kiezen om gifdocumenten voortaan door b.v. PhotoShop te laten openen.
Programma’s koppelen
Configuratiescherm => Mapopties => Bestandstypen
Extensies zichtbaar maken
Configuratiescherm => Mapopties
Wat wordt bedoeld met patch, update en upgrade? Als er een nieuwe versie van een programma uitkomt, dan blijkt er al gauw, dat er toch nog een aantal kleine foutjes ingeslopen zijn. De makers van zo’n programma (b.v. MicroSoft of Adobe) bieden de mogelijkheid om de zaak aan te passen zodat de fouten eruit zijn. Met een patch, update of upgrade. Programma’s worden voorzien van versienummers. Zijn er slechts kleine aanpassingen dan gaat de versie bijvoorbeeld van 4.0 naar 4.1 Na grotere aanpassingen, zoals allerlei nieuwe functies, dan ga je b.v. van 4.6 naar 5.0 Het besturingssysteem van Windows (Vista, XP) kan online geüpdate worden, iedere keer in kleine stapjes. Op een gegeven moment worden al die kleine stapjes gebundeld en noemt men dat een ServicePack. Voor Windows XP is er inmiddels een ServicePack 4 beschikbaar, hierin zitten dus alle verbeteringen van de afgelopen jaren. Steel jij ook wel een iets? Het lijkt een beetje rare vraag, maar om een of andere reden hebben de meeste mensen er niet zoveel moeite mee om software illegaal te gebruiken. Het gebeurt namelijk betrekkelijk anoniem en men realiseert zich niet dat hiermee de maker van de software gedupeerd wordt. Je moet je voorstellen dat er veel werk in gaat zitten en dat moet terug betaald worden. Als dat niet gebeurt, dan kan zo’n bedrijf failliet gaan of kunnen ze niet verder gaan met de ontwikkeling van hun product.
Emmauscollege
pagina 3 van 10
Informatiekunde 2009 Wat is een licentie? Een licentie is een soort vergunning om een programma te mogen gebruiken, gewoonlijk geldt dit voor één gebruiker of één computer. Bij de installatie van zo’n programma moet er een code (product-id) ingevoerd worden. Bij sommige software producten dient men het programma zelfs te activeren, telefonisch of via Internet. Drie licenties bij één softwarepakket, zie je steeds vaker. Bijvoorbeeld een virusscanner die men dan in één gezin op drie computers mag gebruiken. Help ik heb een virus! Het is niet slim als je geen virusscanner op je computer hebt. Via de internet aansluiting ben je overgeleverd aan de rest van de wereld en er zullen altijd grapjassen zijn die je het leven zuur willen maken. Zo’n virusscanner houdt niet alle problemen tegen waar je tegenaan kunt lopen op het internet, maar neemt wel de grootste risico’s weg. Heb je eenmaal een virusscanner geïnstalleerd, dan zal je computer wellicht iets trager worden. Sommige virusscanners controleren vrijwel alles en met de instellingen kun je hier wijzigingen in maken: minder traag kan echter wel riskant zijn! Een virusscanner kan je gratis downloaden! Bekende gratis virusscanners zijn Avira (AntiVir) en AvG. Ze zijn in ieder geval veilig en wil je meer mogelijkheden of snelheid dan bedragen de kosten tussen de 25 en 50 euro voor een jaarabonnement. Hoe komt zo’n virus binnen? o
Via email (meestal in de bijlage)
o
Via een website
o
Via een bestand wat je download
o
Via een cd of een usb-stick
TIP Verwijder emailberichten van onbekende afzenders direct zonder deze te openen Open een bijlage alleen als je ‘m vertrouwt Open geen webpagina vanuit een email Killt mijn virusscanner alle virussen? Als hij up-to-date is wel. Er wordt meestal dagelijks een automatische controle uitgevoerd bij website van de fabrikant van de virussoftware.
Emmauscollege
pagina 4 van 10
Informatiekunde 2009
Wat doet een virus en zijn er verschillende soorten? Een virus dat zich op je computer heeft genesteld kan daar een enorme ravage aanrichten. Het is een programmaatje dat allerlei grappen kan uitvoeren die de maker heeft bedacht. Soms zijn het echt grappen, maar heel vaak zit je behoorlijk in de problemen als er een virus op je computer actief is. Zes verschillende virussen: 1 Bootsectorvirus De bootsector (deel van de harde schijf) wordt als eerste geraadpleegd bij het opstarten van een computer. Als hier mee geknoeid wordt dan start in het ergste geval je computer niet eens meer op. 2 Bestandsvirus Bestandsvirussen zijn de meest gekende en meest verspreide soort computervirussen. Deze soort computervirussen infecteren uitvoerbare bestanden (=gastheerbestand). Uitvoerbare bestanden hebben de extensies .EXE, .COM, .DLL, .SYS 3 Trojaans paard Zo’n Trojan Horse zit verstopt in een op het eerste gezicht onschuldig programma. Als je het programma start wordt het virus actief. Een aanvaller kan een Trojaans paard gebruiken om toegang tot een systeem te krijgen. 4 Tijdbomvirus Een tijdbomvirus wordt actief op de ingestelde datum. Op andere momenten brengt het virus geen schade toe. 5 Wormvirus Een wormvirus maakt kopieën van zichzelf en daardoor wordt steeds een groter deel van de harde schijf in beslag genomen. 6 Macrovirus In b.v. Word en Excel kan je bepaalde taken automatiseren. Je maakt dan een miniprogramma en dat heet een macro. Zo’n macro kan echter makkelijk een virus bevatten. Veel macro-virussen worden verspreid in de bijlage van een email.
Emmauscollege
pagina 5 van 10
Informatiekunde 2009 Wat is Spyware? SpyWare (Spion) is de verzamelnaam voor een programma, dat je vaak niet bewust installeert, maar dat zich wel op je harde schijf bevindt. Sommige programma's die je gratis download bevatten SpyWare. (De makers krijgen hierdoor inkomsten, zodat ze verbeteringen kunnen aanbrengen.) SpyWare programma's die je zo binnenhaalt zijn doorgaans niet echt schadelijk, ze 'kijken' over je schouder mee om te zien hoe vaak en hoe lang je online bent, welke sites je bezoekt en dergelijke. Schadelijk Maar er zijn ook andere, veel schadelijkere vormen, van SpyWare. Wie regelmatig op het Internet op zoek gaat naar illegale MP3's, films of software loopt ook kans om ongezien veel SpyWare mee te nemen, tijdens de bezoeken aan die websites. SpyWare installeert zich dus niet alleen samen met andere programma's, het kan zich ook op je PC nestelen door eenvoudig rond te surfen op het Internet. Omdat de makers van dergelijke sites en SpyWare programma's niet of heel moeilijk te achterhalen zijn, is de kans veel groter dat die SpyWare echt vervelende dingen met je PC doet. Daarnaast bestaan er SpyWare programma’s die een virus of een Trojaans paard binnenhalen, zonder dat de virusscanner daar op reageert. Met alle vervelende gevolgen van dien. Hier volgen 6 SpyWare varianten: 1 Browserkapers Een van de bekendste vormen van spyware, want je merkt direct of je last hebt van een browserkaping (hijacker). Je startpagina en vaak ook de ingestelde zoekpagina, worden steeds aangepast. Je kunt meestal de startpagina zelf wel veranderen, maar deze wordt automatisch teruggezet op een andere startpagina door de spyware. 2 Adware Adware is een vorm van reclame. Vaak wordt adware met andere software gebundeld en automatisch geïnstalleerd. De adware zorgt ervoor dat je reclame in de gebundelde toepassing te zien krijgt. Soms maakt adware gebruik van popups: hierin wordt dan reclame getoond. 3 Backdoors Een backdoor is een klein programma dat ongemerkt toegang tot je PC aan anderen verschaft. Meestal maakt een backdoor gebruik van een bestaand beveiligingsgat in een
Emmauscollege
pagina 6 van 10
Informatiekunde 2009 besturingssysteem of andere software. Een aanvaller kan via een backdoor toegang tot je computer krijgen en bijvoorbeeld bestanden wijzigen, downloaden of verwijderen. 4 Keylogger Dat zijn programma's die exact bijhouden welke toetsen je op het toetsenbord gebruikt. Op die manier kunnen de makers achter inlognamen, wachtwoorden en creditcardnummers komen en daarmee behoorlijke problemen veroorzaken. 5 Toolbars Toolbars zijn in principe nuttige browsertoevoegingen. Zo kun je met de Google toolbar makkelijk via Google zoeken. Er zijn echter spyware-programma's die zich weliswaar als toolbars voordoen, maar tegelijk gegevens verzamelen of reclame serveren. 6 Browser Helper Objects Browser Helper Objects (BHO's) nestelen zich in Internet Explorer en krijgen zo dezelfde rechten als Internet Explorer en de ingelogde gebruiker. Hierdoor kunnen BHO's software (spyware) installeren en krijgen ze toegang tot persoonlijke bestanden. Een BHO is vaak lastig te herkennen, omdat ze worden gezien als onderdeel van de browser. Wat is een cookie? Een cookie is een tekstbestand met een code, die tijdens het bezoek van een website op de harde schijf van je computer wordt geparkeerd. In zo’n cookie staan gegevens en die kunnen handig zijn als je later bij dezelfde website terugkeert. De website identificeert je als gebruiker en kan de gegevens die je bij een voorgaand bezoek hebt ingevuld erbij halen. Een cookie kan ook je surfgedrag opnemen en deze aan de website eigenaar zenden. Deze kan bijvoorbeeld zien hoe lang je op een bepaalde pagina bent geweest of welke links je hebt aangeklikt en welke gegevens je hebt ingevuld. Misbruik van cookies is dat gegevens zoals emailadressen die je invult aan anderen kunnen worden gegeven of verkocht. Met de combinatie van je surfgedrag en email kun je bijvoorbeeld spam in je inbox krijgen van de producten die je tijdens het surfen op het internet interesseren. Er wordt dan zonder jouw medeweten misbruik gemaakt van je privacy. Het is mogelijk om cookies in je browser uit te zetten.
Emmauscollege
pagina 7 van 10
Informatiekunde 2009
ICT & maatschappij
ICT in de maatschappij Dit onderdeel gaat over de enorme veranderingen die ICT in onze maatschappij heeft veroorzaakt. Om je een goed besef te geven van wat ICT eigenlijk voor ons betekent is er een greep gedaan uit de belangrijkste zaken: Wat is Informatie-en Communicatietechnologie? We korten dat af met ICT en het is het verzamelwoord voor alles wat zich met bezig houdt met: •
Informatiesystemen
•
Telecommunicatie
•
Computers
Dat is dus een heel breed gebied, waar je zelf hopelijk gelijk al meer dan 10 voorbeelden van kunt geven. Wat wordt er bedoeld met informatiesnelweg? Om de informatie-uitwisseling goed te laten plaatsvinden hebben we heel veel verbindingen nodig. Al die verbindingen samen noemen we informatiesnelweg. Voorbeelden: •
Satellieten in de lucht
•
Glasvezel kabels waar licht doorheen gaat
•
Gewone kabels met koperdraden
Je weet dus niet eens waar jouw communicatie met de buitenwereld doorheen gaat, maar je zit zó aan de andere kant van de wereld. ICT en reizen Thuis via internet een vliegticket boeken, betalen met je creditcard, ticket zelf uitprinten en met de muis de stoel aanklikken waar je wilt zitten. Daar zit wel een berg techniek achter. Een volledige reis plannen, dat is goed mogelijk met behulp van internet. Niets kant-en-klaars, maar precies wat jij wilt. Zelfs eenvoudige resorts op kleinste eilandjes 10.000 km hier vandaan hebben Internet en je kunt alles vragen en reserveren. Wie zetten de wasknijpers in elkaar? Het schijnt nog steeds met de hand gedaan te worden. In de gevangenis. Maar het meest geestdodende of zeer zware werk wordt tegenwoordig overgenomen door programmeerbare robots. Daardoor zijn er veel mensen van onaangenaam, onveilig en saai werk af. De bouw van ingewikkelde technische systemen (b.v. vliegtuigen, auto’s) is niet eens meer mogelijk zonder automatisering.
Emmauscollege
pagina 8 van 10
Informatiekunde 2009 Kantoorautomatisering Er zijn op dit moment een aantal “Office”-programma’s op de markt. OpenOffice is zelfs gratis te downloaden. Zo’n pakket bevat meestal de volgende onderdelen: •
wordprocessor
*Word
•
spreadsheet programma
*Excel
•
presentatie programma
*PowerPoint
•
email programma
*Outlook (Express)
•
database programma
*Access
*Bekende namen van de MicroSoft versies (niet gratis!)
Databases worden in het bedrijfsleven erg veel gebruikt. Alle gegevens van bijvoorbeeld klanten, producten of leveranciers staan in deze digitale gegevensbestanden. Zo’n database zorgt ervoor dat je snel over de gegevens kunt beschikken. Met een “query”, dat is een zoekopdracht, vind je binnen een flits de bijbehorende gegevens. De query postcode & huisnummer is dus voldoende, om in één keer alle gegevens van iemand op het scherm te krijgen. Een database zit trouwens al in een eenvoudige vorm in je mobiele telefoon. De contacten bestaan uit een naam en een telefoonnummer en staan opgeslagen op de SIM-kaart of in het geheugen. Zoeken doe je met de toetsen 0 t/m 9. Itunes
(programma)
is ook een goed voorbeeld van een database!
Betalingsverkeer In een betaalautomaat zit gewoon een computer. De informatie die verzonden wordt via de elektronische snelweg wordt versleuteld, dat wil zeggen, dat de gegevens vóór het versturen “onleesbaar” worden gemaakt. Bij aankomst wordt de zaak weer leesbaar, zodat er betaald kan worden. Deze techniek wordt ook wel encryptie genoemd en wordt ook toegepast als je iets betaalt over het Internet; er wordt dan met een slotje aangegeven dat het om een beveiligde verbinding gaat. Pas wel op bij wie je koopt, want er zijn veel criminelen. Je kunt ook op je eigen documenten encryptie toepassen, zodat niemand ze meer kan lezen. Alleen jij, met een password. Software is gratis verkrijgbaar. (Zoek met Google) Een veilige website is te herkennen aan “https” en een symbool van een slotje: Ingelogd bij Binck Bank, ziet er zo uit Emmauscollege
pagina 9 van 10
Informatiekunde 2009 Big brother is watching you… Een paar voorbeelden van de minder prettige kanten van gegevensbestanden.. Nederland staat in de top van landen met de minste privacy! Voor veel mensen is het jaarlijkse belastingformulier zeer onaangenaam huiswerk. Tegenwoordig geen papier meer, maar een programma downloaden en dan invullen en verzenden via internet. Wat leuker gemaakt is: je hoeft niet meer te rekenen. Sjoemelen (hier en daar een bedrag verzwijgen) is af te raden. Ze hebben je zo door! Wist je dat als mensen flink sparen (vermogen opbouwen) er over het spaargeld ook weer belasting betaald moet worden? Banken zijn verplicht deze gegevens door te geven aan de belastingdienst, dus de databasegegevens van banken zitten gekoppeld aan die van de belasting. Dit noemt men gekoppelde bestanden. Mensen die veel schulden hebben staan geregistreerd bij het BKR (Bureau Krediet Registratie). Gaan deze mensen geld lenen bij een bank, dan kan een bank zó zien of ze met wanbetalers te maken hebben. Ook verzekeringsmaatschappijen en bevolkingsadministraties maken gebruik van koppelingen, om fraude te voorkomen. De overheid heeft de Wet Persoonsregistratie (WPR) ingesteld om misbruik van gegevens tegen te gaan. Enkele belangrijke punten zijn: •
Gegevens mogen alleen opgeslagen worden met toestemming van de persoon, met uitzondering van de belasting en de burgerlijke stand.
•
Iedereen heeft het recht zijn gegevens in te zien
•
Gegevens mogen niet worden doorgegeven of doorverkocht. Instanties, scholen, en bedrijven zijn verplicht daarop toe te zien.
Bij invulformulieren op het web staat er steeds vaker bij, dat de WPR van toepassing is, dit betekent dus dat de gegevens niet doorgespeeld mogen worden! Satellieten Je hebt vast wel eens gehoord van GPS? Dat staat voor Global Positioning System. Een Tom Tom werkt met meerdere satellietsignalen en kan exact je positie op de aarde bepalen. Met behulp van de ingebouwde software (van b.v. Europa) kan je met instructies naar een andere locatie gebracht worden.
Emmauscollege
pagina 10 van 10
