InfoReeks
Eerste vrouwen
M a a t s c h a p p e l i j k e
Jaargang 3 • nummer 1 • oktober 2011
P a r t i c i p a t i e
Te land, ter zee en in de lucht.
Inhoud
TV soap of harde werkelijkheid?
TV Soap of harde werkelijkheid - Inleiding
2
Kenau Simonsdochter Hasselaer
3
Maria van Antwerpen
4
de militaire omgeving. Zij baanden zich een weg tussen stoere
Vrouwen Hulp Korps & Militaire Vrouwen Afdeling
5
Geen soapverhaal van vrouwen over eigen gebouwde construc-
In dit deel van Eerste Vrouwen maken we kennis met vrouwen in mannen, ruige omstandigheden en technische hoogstandjes ties om mee te doen in het TV programma ‘ Te land, ter zee en
Henny Schoute
6
in de lucht’, maar vrouwen die een belangrijke functie vervullen bij Defensie en daar met grote deskundigheid en met passie hun
Manja Blok
8
functie vervullen. Vanuit de geschiedenisverhalen kennen we Kenau Simonsdochter
Aline Barnhoorn
9
Hasselaer die actief aan de strijd deelnam met een groep vrouwen om te voorkomen dat de stad Haarlem veroverd zou worden. Zij
Jeanette Morang
10
Ella van den Heuvel
11
wist hoe er door overwinnaars met vrouwen werd omgegaan, en wilde er alles aan doen om dat te voorkomen. Officieel hebben vrouwen lang moeten wachten totdat ze militaire status kregen. De eerste stap was de Hulpkorpsbeschikking die de minister van Oorlog in 1943 af gaf waarbij het eerste Neder-
Colofon
landse Vrouwenkorps met militaire status tot stand kwam. Dit
In de Inforeeks wordt per nummer één onderwerp belicht. De
korps maakte deel uit van de Koninklijke Landmacht. Daarvoor
onderwerpen liggen binnen een van de themavelden Duurzame
kennen we vrouwen de zich als mannen lieten registreren om zo
Ontwikkeling, Maatschappelijke Participatie, of Rechten van de Vrouw.
als soldaat ingeschreven te worden. U leest hierover meer in deze
Dat zijn de brede strategische themavelden waarop de Nederlandse
uitgave.
Vrouwen Raad actief is.
Een abonnement op de Inforeeks is gratis; aanmelden via e-mail:
[email protected]. De nummers in de Inforeeks verschijnen onregelmatig; de planning van de Inforeeks is afhankelijk van de planning van de projecten die de NVR uitvoert. De Inforeeks is ook online beschikbaar op onze website www. nederlandsevrouwenraad.nl De informatie uit deze reeks is verkregen door bronnenonderzoek en deels door interviews. Waar mogelijk is getracht rechthebbenden te
De volledige gelijkstelling kwam pas in 1978 toen vrouwen voor het eerst ook toegelaten werden tot de opleidingen voor officieren en onderofficieren. Nu volgen verschillende vrouwen de opleiding aan de Militaire Academies en vervullen ze op allerlei niveaus functies binnen het leger. We komen ze nu tegen te land, ter zee en in de lucht: als vrouwelijke generaal, als commandant op een van de modernste fregatten van de marine en als F16 piloot. Interessante vrouwen met bijzondere carrières tonen aan dat ook in deze nog steeds door mannen gedomineerde omgeving plaats is voor talentvolle vrou-
achterhalen. Wie nog ergens recht op meent te hebben kan contact
wen. U maakt in deze uitgave kennis met hen hoe ze met grote
opnemen met de NVR.
deskundigheid in de harde werkelijkheid van defensie hun functie vervullen en hoe ze daar met bevlogen-
Samenstelling teksten: Manu Buhring, communicatiemedewerker NVR
heid over vertellen.
Eindverantwoordelijk: Sandra Boes, sr. communicatiemedewerker NVR
Geen soap maar boeiende verhalen over
Vormgeving: BVD Buro voor Design, Den Haag
vrouwen te land, ter zee en in de lucht.
Druk: Druno & Dekker
Dieny Scheffer Foto op het omslag:
Voorzitter Nederlandse Vrouwen Raad
Portret van Kenau Simonsdr. Hasselaar (1526-1589) op 47-jarige leeftijd
Zeestraat 100 | 2518 AD Den Haag | T + 31 (0)70 3469304 | F + 31 (0)70 3459346 | E
[email protected] | W www.nederlandsevrouwenraad.nl
2
NVR InfoReeks
Manmoedig tegen de Spaanse aanvaller Kenau Simonsdochter Hasselaer, Nationale Heldin van de Tachtigjarige Oorlog, 1572 - 1573 Een ‘Kenau’ is in het Nederlandse taalgebruik spreekwoordelijk geworden. De betekenis varieert echter. Een vrouw kan voor een Kenau worden uitgemaakt. In dat geval heeft het woord de betekenis van ‘manwijf’ of ‘helleveeg’. Maar een vrouw kan ook als Kenau worden geprezen en dan heeft men het over een flinke, dappere vrouw. In beide gevallen is Kenau Simonsdochter Hasselaer uit Haarlem het historische voorbeeld. Kenau Simonsdochter Hasselaer werd in 1526 als tweede dochter in een vooraanstaande Haarlemse familie geboren. In 1544 – achttien jaar oud – trouwt zij met Nanning Gerbrantsz. Borst, scheepsbouwer. Als haar man in 1562 overlijdt, neemt zij de onderneming over.
Belegering der Spaensen / Vicit constantia fatum / van 1572 en 1573 - Strijd van
Beroemd geworden is Kenau Hasselaer ech-
Kenau bij de verdediging van Haarlem - Historieprenten Provinciale Atlas
ter niet om haar uitstekende handelsgeest en kwaliteiten als scheepsbouwer, maar
Meteren hoorde het verhaal van Kenaus
gevoel, maakte een lofzang op Kenau Has-
om haar ‘manmoedig’ optreden tijdens het
mannenmoed tot het vaste repertoire van
selaer (1814).
Haarlemse beleg door Spaanse troepen in
de Nederlandse geschiedschrijving. Aan
1572-1573.
Kenau zijn in de loop der tijd talloze toneel-
Ontmythologisering
stukken, gedichten en romans gewijd. Ze
In 1956 publiceerde de Haarlemse archiva-
Kloek & Eerbaar
wordt daarin voorgesteld als een deugd-
ris Gerda Kurtz Kenu Symonsdochter van
De eerste geschiedschrijver die Kenaus
zame vrouw, een goede moeder, een ware
Haerlem. Haar betoog staat in dienst van
moed bij het Haarlemse beleg roemt, was
liefhebster van de vrijheid, kortom: een
de ontmythologisering: Kenau is alleen bij
Emanuel van Meteren. In zijn Belgische ofte
verstandige vrouw die alleen maar uit haar
toeval aan ons overgeleverd als een soort
Nederlantsche historie (1599) noemt hij
rol was getreden omdat ze geen keuze had
‘onbekende soldaat’ die de moed van de
haar ‘een kloeke vrouw en eerbare weduwe’
gehad. Hendrik Tollens (1780-1856), Neder-
Haarlemse vrouwen moest symboliseren.
die als een man de vijand met spies, bus
lands bekendste vertolker van het nationaal
Het meevechten van vrouwen, aldus Kurtz,
(= geweer) en zwaard bestreed. Zij voerde twee vrouwenvendels aan. Dat uitgerekend
was ongebruikelijk en in Kenaus geval uit-
Kenau Simonsdochter Hasselaer
de Haarlemse Kenau tot de nationale heldin
sluitend gebaseerd op sensatieverhalen van vooral Duitse huursoldaten en de latere
van de Tachtigjarige Oorlog werd uitgeroe-
1526 in Haarlem geboren
prenten van een zwaar bewapende Kenau.
pen, ligt deels in het feit dat Kenau in ver-
1544 Huwelijk met scheepsbouwer
Hoe dan ook, in 1973 kreeg Kenau een
scheidene verslagen die tijdens en direct na
Nanning Gerbrantsz Borst
standbeeld – van Theo Mulder. Het staat bij
het beleg verschenen, meteen al met naam
1562 Hasselaer wordt weduwe en neemt
de Amsterdamse Poort in Haarlem , maar
en toenaam werd vermeld als de moedigste
de handel van haar overleden man over
het verwijst eerder naar de kracht van vrou-
van alle vrouwen. Ook verschenen er al snel
1572 – 1573 Spaans beleg van
wen in het algemeen dan naar een concrete
prentjes van ‘kapitein Kenau’, altijd zwaar
Haarlem – Hasselaer strijdt volgens de
historische figuur.
bewapend en soms met het hoofd van een
overlevering mee
door haar gedode Spaanse legeroverste in
1588 Kenau Simonsdochter Hasselaer
De tekst is een bewerking van het biografische por-
haar hand.
overlijdt tijdens een zeereis naar
tret dat Els Kloek maakte voor www.historici.nl.
Sinds het verschijnen van het werk van Van
Noorwegen
NVR InfoReeks
3
Daar was laatst een meisje loos Maria van Antwerpen, Vrouw in uniform - verkleed als man, 1746 Maria van Antwerpen is niet de eerste vrouw die verkleed als man dienst nam in het leger. Alleen weten we van haar meer dan van andere vrouwen omdat de rechtbank van Gouda haar in 1769 uitvoerig verhoorde en deze verhoren goed gedocumenteerd en bewaard zijn gebleven. Zij stond in Gouda terecht, omdat zij als vrouw mannenkleren was gaan dragen en getrouwd was met een vrouw Betrapt & Verbannen
travestie die van de zestiende tot het begin
Het was niet voor het eerst dat Maria was
van de negentiende eeuw in heel Europa be-
betrapt. In mei 1751 arresteerde men haar
kend was. Zelf verklaarde ze geïnspireerd te
in Breda. De krijgsraad veroordeelde haar
zijn geweest door eerdere voorbeelden.
toen tot verbanning uit Brabant en Limburg
Zich als man verkleden was een goede ma-
en uit alle garnizoenssteden. Tien jaar later
nier om werk te vinden, want naar soldaten
nam zij weer dienst als soldaat in Zwolle.
en matrozen was altijd vraag. Uit Maria’s
Kort daarna zat zij in dienst in de stad Am-
biografie blijkt dat haar travestie ten minste
sterdam. Tijdens een uitstapje in Montfoort
een economische aanleiding had. De mo-
werd zij door iemand herkend die haar in
tieven zullen complexer zijn geweest – zelf
Gouda als vrouw had gekend. De schepen-
noemde zij nog vaderlandsliefde in oor-
bank veroordeelde haar tot verbanning
logstijd en hulp aan een vriendin in nood.
Daar was laatst een meisje loos – feit of
uit Holland en West Friesland. Vanaf deze
De vraag blijft waarom ze tot tweemaal toe
fictie?
periode is niet veel meer over haar bekend,
officieel een vrouw trouwde, de eerste keer
Onderzoek toont aan dat het in Neder-
behalve dat zij in 1781 in Breda overleed en
zelfs met een vrouw die niet wist dat haar
land in de 17e en 18e eeuw inderdaad
daar ook werd begraven.
man een vrouw was. De rechters vroegen
regelmatig voorkwam dat in mannenkle-
of ze een ‘tribade’ (lesbienne) was – daar
ren gehulde vrouwen als matroos aan-
Maria wordt Jan
stonden zeer zware straffen op –, maar Maria
monsterden of als soldaat dienst namen.
Maria van Antwerpen werd op 17 januari
wist hen er van te overtuigen dat zij met
Maria van Antwerpen is dus geen uitzon-
1719 geboren in een groot katholiek gezin in
haar echtgenotes slechts ‘als zusters’ geleefd
dering.
Breda. Financiële tegenspoed zal een reden
had. Bovendien, zo hield Maria lang vol, was
Het ging meestal om meisjes van rond
zijn geweest dat Maria al jong werd uitbe-
ze eigenlijk echt een man: ‘ik ben in de na-
de twintig jaar, uit het gewone volk, die
steed aan een tante, die haar slecht behan-
tuur een manspersoon, maar uiterlijk een
vaak ontworteld waren en door hun
delde. Na de dood van haar ouders kort na
vrouwspersoon’.
sekseverandering geheel met hun verle-
elkaar – Maria was toen 13 – werkte ze bij
De tekst is een bewerking van het biografische por-
den braken.
verschillende Bredase families als dienst-
tret dat Lotte van Pol schreef voor www.historici.nl.
Vrouwen die mannenkleren aantrokken, merkten hoe hun hele horizon zich
meisje. Eind 1745 was ze als dienstmeisje in
4
Mary Read – Engelse piraat rond 1721
betrekking in Wageningen. Daar werd ze
Maria van Antwerpen
verbreedde: ze konden reizen, soldaat of
midden in de winter ontslagen, en nam ze,
17 januari 1791 geboren in Breda
matroos worden, meer geld verdienen,
omdat ze nergens anders werk vond, het
1746 Maria tekent als Jan van Ant voor
en hadden uitzicht op een carrière. Velen
radicale besluit zich te verkleden als man en
het leger
pasten zich met succes aan het gedrag
dienst te nemen als soldaat. Als ‘Jan van Ant,
1751 Eerste arrestatie in Breda omdat zij
en de normen van de mannen aan en
geboren in Arnhem, zestien [!] jaar oud’ te-
zich als man verkleedde en verbanning
blonken uit in vechtlust, vuile praat en
kende zij eind januari 1746 in Grave voor het
uit Brabant en Limburg
zuiplapperij.
eerst een contract voor zes jaar bij het leger.
1761 Maria tekent weer legercontract in
Als soldaat ellende ontvluchten
Zwolle en daarna Amsterdam
Uit: Dekker, Rudolf en Lotte Constance van de
Maria’s besluit om als man te gaan leven
1769 Tweede Arrestatie in Gouda en
Pol. Daar was laatst een meisje loos : Neder-
sloot aan bij een traditie van vrouwelijke
verbanning Holland en West-Friesland
landse vrouwen als matrozen en soldaten : een
Op 16 januari 1781 overleden in Breda.
historisch onderzoek. Baarn : Amboboeken. 1981
NVR InfoReeks
Van Hulpje tot Militair Het verhaal van Vrouwen Hulp Korps VHK en Militaire Vrouwen Afdeling MILVA De officiële geschiedenis van vrouwen in de Nederlandse krijgsmacht begint in 1944. Het Vrouwen Hulp Korps – VHK - wordt opgericht. Het korps moest de bevolking met-
1933 Landstormwet – Verbood de toelating
een na de bevrijding bijstaan en helpen, dat was het oorspronkelijke idee. Toen de
van vrouwen in het leger en het bekleden
oorlog voorbij was, waren nut en noodzaak van het korps opeens onduidelijk. Maar
van enige rang.
zomaar opheffen, lag niet voor de hand. De ontwikkeling was onomkeerbaar: de vrouw had haar plek binnen de krijgsmacht veroverd. Het hulpkorps wordt in de ja-
1943 Hulpkorpsbeschikking, d.d. 20 decem-
ren 50 omgevormd tot de Militaire Vrouwen Afdeling - MILVA. Pas in 1982 wordt deze
ber. De Nederlandse minister van Oorlog,
aparte afdeling van het leger opgeheven. Sindsdien hebben vrouwen gelijke toegang
Jhr. Ir. O.C.A. van Lidth de Jeude, maakt
tot alle onderdelen van defensie.
hiermee de inzet van vrouwen in militair verband mogelijk
“In oktober ’44 staken we van Tilbury/ Enge-
gemilitariseerde korps. In plaats van Rode
land naar Oostende over. Die overtocht zal
Kruis uniformen, droegen de leden van het
1944 Vrouwen Hulp Korps - Op 25 april
ik mijn leven lang niet vergeten”, herinnert
VHK kaki uniformen van Canadese makelij.
tekent Mw. C.E. Smit-Dyserinck de verban-
zich sergeant-majoor E.Staffleur in 1959. “Het
dakte. Hiermee is de officiële intrede van de
stormde zo hard dat de loodsboten in Oost-
“In die tijd was je zo trots op je uniform, je
vrouwelijke militair binnen de Koninklijke
ende niet uitvoeren. Toen moesten we voor
deed zelfs in uniform boodschappen,” her-
Landmacht een feit.
anker. Maar het anker sloeg los en we draai-
innert zich mevrouw M.E. Kruls-Dijxhoorn,
den als een tol in het rond. Langzaam dreven
een van de eerste VHK’ers en weduwe van
1951 MILVA – Op 30 oktober worden de
we af in de richting van een mijnenveld. De
generaal H.J. Kruls. “We wilden vanuit Enge-
hulp korpsen omgevormd tot de Militaire
kapitein besloot tenslotte om maar weer
land iets voor Nederland doen. De vrouwen
Vrouwen Korpsen.
terug te varen naar Tilbury. Vreselijk, wat
kwamen uit Nederland, Engeland, Curaçao,
waren we allemaal zeeziek! In Tilbury werd
Suriname, Amerika en Zuid-Afrika! We zou-
1953 Verdrag van New York – Artikel 3
de averij hersteld en in november maakten
den allen deel uitmaken van de troepen die
van het verdrag luidde: Vrouwen zijn
we de oversteek opnieuw.”
naar het vasteland gingen.”
gerechtigd op gelijke voet met mannen
Nadat het VHK in november ’44 de overtocht
een overheidsambt te bekleden en alle
Staffleur was een van de 200 vrouwen van
naar België veilig heeft doorstaan, worden
ingevolge nationale wetgeving ingestelde
het Vrouwen Hulp Korps, kort VHK, dat offici-
de troepen verdeeld over Zuid-Nederland
overheidsbetrekkingen te vervullen en wel
eel in april ’44 werd opgericht en vrouwen in
dat deels bevrijd was, maar waar ook nog
zonder onderscheid. Dit verdrag werd door
Engeland militair trainde. In het opleidings-
hevig werd gevochten. Na de Duitse capitu-
Nederland pas in 1968 ondertekend en op
kamp Wolverhampton kregen de vrouwen
latie verplaatst het werkterrein zich naar het
2 april 1971 trad het verdrag als Rijkswet
lessen in gymnastiek, exercitie, kaartlezen,
Noordwesten.
in werking. Het artikel werd vertaald als:
colonnerijden, EHBO, krijgstucht, hygiëne,
‘hef de vrouwenkorpsen op en integreer de
voedingsleer, kantinewerk, etc.
Staffleur komt met haar eenheid in Den Haag
Het idee van een vrouwelijk hulpkorps is
terecht: “Soldaten kookten de hele dag, wij
vrouw in de krijgsmacht.’
afkomstig van de Bond van Nederlandse
vulden onze containers en dan reden we
1982 Opheffen MILVA - De hele krijgsmacht
Vrouwen in Groot-Brittannië. Het korps had
de stad maar weer in, huis aan huis aanbel-
staat vanaf nu open voor vrouwen. Officieel
onder toezicht van het Rode Kruis moeten
lend. Eens kwam er een jongetje naar mij toe
is de vrouw geïntegreerd in de Nederlandse
staan. Maar de toenmalige chef Militair Ge-
die zei: Opa is zo blij dat u dit alles doet. Hij
krijgsmacht.
zag, kolonel mr. H.J. Kruls, drong aan op een
heeft niets, alleen dit dubbeltje, wilt u dat
oorlogsorganisatie, wat resulteerde in het
van hem aannemen?”
NVR InfoReeks
5
De heldenstatus van de vrouwen in uniform
rende positie en de vraag is of je daar alleen
verbleekt snel: “We werden op handen
tegenop kan.”
gedragen, maar dat was voorbij toen de
De integratie van vrouwen in het militaire
mensen hun buikjes weer vol hadden en
apparaat verliep niet zonder slag of stoot.
hun natje en droogje kregen”, herinnert
Vrouwen vormden en vormen een minder-
luitenant-kolonel b.d. C.F.A. Adank zich in
heid in de organisatie. Om de kleine groep
1982.”Toen werd je nageroepen op straat
vrouwen te sterken werd in 1994 het De-
en zúlke stukken in de krant.” De tijd van
fensie Vrouwen Netwerk opgericht. Leden
pionieren en hulpverlenen was voorbij en de
delen kennis over het vak, bijvoorbeeld
vraag kwam op bij het Ministerie van Oorlog
specifieke kennis over een missie in het
of het korps moest blijven bestaan. Men
buitenland, maar ook kennis over ontwikke-
besloot tot een proeftijd van twee jaar om
lingen op het gebied van organisatiekunde
zich in vredestijd te bewijzen. In 1951 wordt de MILVA – Militaire Vrouwen
en leiderschap. Een speerpunt van de beWervingsaffiche Maritieme Vrouwenafdeling
ginperiode was een verbeterde regelgeving
1945/ Maritiem Digitaal
voor een goede combinatie van zorg en
Afdeling – opgericht, een samenvoeging
arbeid. Tegenwoordig wordt het netwerk
van het Vrouwen Hulp Korps met het Ne-
De militairen van de MILVA reageerden in
regelmatig om advies gevraagd als het gaat
derlandse Verpleegsters Korps Landmacht.
1982 niet onverdeeld positief op de integra-
om het uitzenden van vrouwelijke militairen
In 1955 scheidt de luchtmacht zich van
tie die de opheffing van de eigen afdeling
bij internationale vredesmissies.
de MILVA af en wordt LUVA ( Luchtmacht
betekende. De laatste commandant van de
Vrouwen Afdeling). Rond 1970 beginnen de
MILVA, luitenant-kolonel A.M.T. Wind, uitte
Voor dit artikel is gebruikt gemaakt van verschillende
besprekingen over de integratie van MILVA
zich bezorgd: “Hoe zullen de vrouwen wor-
bronnen. De belangrijkste zijn: “15 jaar MILVA – Her-
in de krijgsmacht. Het duurt 12 jaar voordat
den geaccepteerd als ze eenmaal militair ge-
innering aan jaren die men nimmer vergeet” in 1959
de hele krijgsmacht opengesteld wordt voor
lijk zijn? Er zijn MILVA’s die allang met man-
gepubliceerd in De Legerkoerier en “MILVA bestaat
vrouwen en aparte afdelingen niet meer
nen werken. Maar nu zijn ze nog beschermd.
35 jaar” een artikel uit 1982 eveneens gepubliceerd
nodig zijn.
Straks komen ze in een concurre
in De Legerkoerier. De auteur van dit artikel is Henny Schoute.
We waren niet nieuw, m Henny Schoute vertrok in 1966 op 26-jarige leeftijd in haar eentje naar Vietnam om voor Nederlandse media over de oorlog te berichten. In 1971 stopte zij met haar werk als oorlogscorrespondente en vertrok met haar echtgenoot, een Amerikaanse officier, naar de VS. Na haar scheiding keerde ze terug naar Nederland en begon als redacteur voor de Legerkoerier, een tijdschrift van het Ministerie van Defensie. Henny Schoute Bussolati woont inmiddels permanent in Zuid-Oost-Azië.
Henny Bussolati Schoute
oorlog? Waarom blijven journalisten oor-
Eerste vrouwelijke oorlogscorrespondent
logen verslaan, maken de oorlog tot hun
1966
leven? Er zijn zelfs journalisten die meer oorlogservaring hebben dan soldaten.
‘Henny, zou je nog een keer oorlogscorrespondent worden als je de kans kreeg?’ Die
Mijn grote voorbeeld was Alfred van Sprang
vraag stelde mij een Nederlandse journalist
– oorlogsverslaggever voor de NCRV die van
in 1994. Ik antwoordde vol overtuiging: ‘Ja!
alle brandhaarden van de wereld in de jaren
Maar alleen in Vietnam.’ Vietnam was voor
vijftig verslag deed. Hem wilde ik opvolgen.
oorlogsverslaggevers het interessantst van-
Uiteindelijk werd ik de eerste vrouwelijke
wege de onbeperkte persvrijheid. Vietnam
oorlogsverslaggever van Nederland.
was voor mij de beste tijd uit mijn carrière,
Toen ik 1966 in Vietnam aankwam, 26 jaar
alhoewel mijn hele carrière interessant was.
oud, had ik al 12 jaar schrijfervaring. Tijdens mijn middelbare school had ik in de lokale
Ik werd vaak gevraagd welke eigenschappen
krant gepubliceerd en later schreef ik twee
iemand nodig heeft om oorlogsverslaggever
dagelijkse columns voor het Haarlems Dag-
te worden. Ik heb daar geen antwoord op.
blad.
Wat is aantrekkelijk voor een mens aan de
6
NVR InfoReeks
Vrouwelijke Militair in een vrachtauto/ Spaarnestad Photo
aar wel uniek Dat vrouwen al meer dan een eeuw ver-
ik keerde terug naar Nederland, waar ik als
andere Vietnam veteranen. Jarenlang heb ik
slag deden van oorlogen wist ik toen nog
redacteur van De Legerkoerier in dienst
voor de rechter voor mijn uitkering moeten
niet. Dat leerde ik pas later. Wij vrouwelijke
kwam van het Ministerie van Defensie. Een
vechten. De kracht hiervoor putte ik uit Dr
oorlogsverslaggevers waren dus weliswaar
van mijn opdrachten was verslag uitbrengen
Schuller’s Hour of Power. Tijdens de Vietnam
uniek, maar niet nieuw. Alleen kregen we
van Dutchbat in Libanon. Daar ontmoette ik
oorlog was ik heel kritisch gaan denken over
veel aandacht.
ook de mannen van het Fiji leger.
God. Wat deed God aan het voordurende
Ik kreeg een militaire training in Vietman om
Nadat ik gestopt was als verslaggever voor
predikant Schuller gaf me de kracht om voor
parachute te kunnen springen. Ik ben zeker
het ministerie vertrok ik richting de Fiji
mijn recht te vechten. Zijn filosofie van de
vijftig keer met de Vietnamese Paratroopers
eilanden. Met een officier van het leger, die
‘positive christianity’ en ‘possibility thinking’
en de American Special Forces boven Viet-
ik als verslaggever had ontmoet, leefde ik
hebben mijn leven veranderd. Ik voelde me
nam en Laos naar beneden gesprongen. Dat
inmiddels samen. Hij bleek de grote liefde
sterk maar ook gelaten en ik besefte dat ik
had nog geen vrouw voor mij gedaan.
van mijn leven te zijn.
nog steeds mijn doelen kan verwezenlijken.”
Na vijf jaar ontmoette ik een Amerikaanse
De tijd in Vietnam had helaas een verve-
De tekst is een vertaling en bewerking van het voor-
officier waarmee ik trouwde en samen ver-
lende nasleep. Ik voelde me vaak beroerd,
woord uit: “One more time : a journalist remembers
trokken we naar de VS. Wat een anticlimax!
had hoofdpijn, flauwtes, etc. Mijn sympto-
wars, love and survival” Henny Bussolati Schoute,
De scheiding kwam enkele jaren later en
men leken precies op die van de vele
Atlanta [etc.] : Minerva Press. 1999
bloedvergieten en geweld op aarde? De TV
NVR InfoReeks
7
Voor 100% afgekeurd
In een poging de Bosnisch-Servische opmars te stuiten voeren twee Nederlandse F16’s twee luchtaanvallen uit op enkele vijandelijke tanks die in zuidelijke richting naar
Manja Blok
Bommen op Servië
Srebrenica oprukken. De F16’s gooien op
Eerste operationele vrouwelijke
Naast het feit dat Manja Blok de eerste vrou-
aanwijzing van Nederlandse tactical air con-
F16 piloot
welijke F16 piloot van Nederland is, is zij
trol parties (TACP’s), elk twee ongeleide Mk
11 juli 1995
ook de eerste Nederlandse militair die een
82 bommen op Bosnisch-Servische doelen.
oorlogshandeling uitvoerde in de Joegosla-
Gelijktijdig ingezette Amerikaanse jacht-
vië oorlog begin jaren ‘90. Op 11 juli 1995
bommenwerpers kunnen hun doel echter
stonden Blok en een collega gepland voor
niet vinden en moeten onverrichter zake
een oefenmissie boven Italië. Maar het liep
naar hun basis terugkeren. De aanval komt
anders: “We werden naar het wachtgebied
te laat om het tij nog te kunnen keren. De val
gedirigeerd. Ik was leider van de vlucht. Na
van Srebrenica is een feit en de Bosnisch-
ongeveer vijftien minuten ‘hangen’ kwam
Servische strijdkrachten vermoorden een
het bericht dat de ‘window-open’ was. Ik
groot deel van de mannelijke bevolking.
wist nog steeds niet wat de bedoeling was.
Goed getraind en zonder aarzeling
‘Ga er maar heen, dan zie je wel’, kreeg ik als
“Als ik nu terugkijk, dan was er geen enkele
antwoord. Pas toen ik de stem van de FAC’er
aarzeling. Wij waren goed getraind en heb-
‘cleared hot, cleared hot’ hoorde schreeu-
ben onze actie goed uitgevoerd. De missie is
wen, werd me duidelijk dat we daadwerkelijk
natuurlijk uitvoerig geëvalueerd. Temeer ook
air support gingen leveren.”
omdat dit de eerste Nederlandse oorlogs-
“Mijn vader adviseerde mij om na de middelbare school te gaan vliegen. Ik ben toen voor een keuring naar de Rijks Luchtvaart School gegaan en werd meteen voor 100% afgekeurd.” Een paar jaar later zag Blok een bonnetje in het Veronica Magazine. De landmacht nodigde jonge mensen uit voor een keuring: “Op die keuring kreeg ik te horen dat ik voor meerdere functies geschikt was: ‘U kunt wel officier worden of zelfs piloot.’ Ik had geen gerichte plannen, en piloot leek me wel wat.”
handeling was.”
Manja Blok
Testvlucht geeft bevestiging Om toegelaten te worden tot de opleiding
Geboren in 1964
voor helikoptervlieger, zou Blok nog twee jaar moeten wachten. Als jachtvlieger kon ze meteen aan de slag. Dus koos zij de jacht-
Opleiding tot straaljagerpiloot in VS
vlieger. De eerste keer in een F16 was een
1987 tot 1999 in dienst bij de
test: “De ontvangst op het vliegveld was
Koninklijke Nederlandse Luchtmacht
een beetje in de trant van: ‘Ach – daar heb je weer zo’n meisje dat wil vliegen; stop d’r
11 juli 1995 Operationele vlucht boven
maar achterin, dan is ze misschien genezen’.”
Servië
Voor Blok werd het de ultieme bevestiging: Sinds 1999 Piloot in de burgerluchtvaart
“Ik klom uit de machine en wist: dit vind ik leuk.”
Na 12 jaar trouwe dienst bij de luchtmacht
De toon zetten voor alle vrouwen
vervolgde Manja in 1999 haar carrière bij
De opleiding vindt plaats in Amerika: “Men
Transavia, nadat ze haar brevet voor de bur-
was daar heel streng. Maar ondanks de re-
gerluchtvaart had gehaald. Zij en haar part-
gels heb ik er een fantastische tijd gehad.
ner, ook een F16 piloot, hadden inmiddels
Ik realiseerde me wel steeds beter dat ik de
een kind en wilden er meer. Manja vond het
enige vrouw was. Wat en hoe ik het doe, zou
niet van deze tijd dat zowel de vader als de
de toon zetten voor hoe ze over vrouwelijke
moeder in een F16 zat: “Als ik een man had
vliegers denken.”
die de kinderen verzorgde, dan zou ik wel-
Blok moet keihard werken en studeren. Ze
licht niet gestopt zijn als F16 piloot.”
komt terug naar Nederland met het militaire brevet op zak. Daarna volgt ze nog de oplei-
In de burgerluchtvaart maakt Manja Blok
ding om met een F5 in het Europees luchtruim te mogen vliegen.
8
NVR InfoReeks
zo´n 1.500 vlieguren per jaar. Inmiddels Manja Blok / Fotograaf: Ineke Oostveen
heeft ze drie zonen.
Mensen helpen mens te blijven Aline Barnhoorn
gezin. Haar keuze om theologie te gaan
Eerste vrouwelijke luchtmachtpredikant
studeren heeft te maken met de dood, die al
1 Mei 1994
vroeg haar eigen leven beïnvloedt: “ Mijn vader stierf toen ik 1 jaar oud was. Mijn ooms,
Aline Barnhoorn werkt van 1985 tot 1994 als maatschappelijk activeringswerker bij de Provinciale Kerkvergadering ( PKV) in Utrecht en wil graag een volgende carrièrestap maken. Haar droom is het vormingswerk. Maar de organisatie ziet dat niet zitten: “Ik was te wild voor ze.” Vanwege de tegenwerking vanuit de PKV begint Barnhoorn uit te kijken naar een andere baan.
zijn broers, overleden ook op jonge leeftijd en later verdronk mijn zusje. Het heeft mij bij de grote vragen gebracht: Waarom ben je hier? Hoe ga je om met de diepte van je bestaan? Om antwoorden op deze vragen te vinden, ben ik theologie gaan studeren.”
Vrouwen veroorzaakten cultuurverandering Aren de Keizer wilde haar heel graag hebben omdat het aantal vrouwelijke militairen toenam en voor deze vrouwen passende
Net op dat moment belt de hoofd lucht-
geestelijke verzorgers nodig waren. Maar
machtpredikant Aren de Keizer, of ze bij de
nog niet iedereen was er van overtuigd dat
luchtmacht wilde komen werken als geestelijk
vrouwen in het leger thuis horen: “Ik begon
verzorger. “Ik dacht dat ik van mijn stoel viel.
op 1 mei 1994 bij de luchtmacht. Dat was
Ik? Pacifiste? Naar het leger? Ik vond het de
nog in de tijd dat je moest uitleggen waarom
meest vreemde vraag die me ooit was ge-
een vrouw niet in haar billen geknepen wilde
steld. Ik kende De Keizer nog niet, maar het
worden bij het kopieerapparaat.“
Mensen helpen om mens te blijven
bleek dat hij zich niet liet ontmoedigen. Hij
Sindsdien is er veel veranderd.“Het begon
Bijna twintig jaar is Aline Barnhoorn nu al
kwam een paar keer bij mij thuis praten en
met vertrouwensvrouwen. Zij spraken voor
in dienst van de Nederlandse luchtmacht.
had daarbij onder andere gelegenheid gehad
het eerst over discriminatie en wat we nu on-
Op 1 februari 2012 gaat zij met functioneel
alle teksten op mijn WC, over de vredesbewe-
gewenst gedrag noemen. Elke eenheid heeft
leeftijdsontslag. Zij verlangt vooral naar de
ging en anti-militaire demonstraties, te lezen
nu een vertrouwenspersoon. Discrimineren
vrijheid die dan lonkt en dat ze het uniform
. Dat had hem blijkbaar niet afgeschikt. Ik heb
vanwege sekse, huidskleur, seksualiteit of
niet meer hoeft te dragen: “Ik word gewoon
toen echt wel even de tijd moeten nemen om
wat dan ook is tegenwoordig onacceptabel.”
ouder, dan zit dat pak ‘nu eenmaal niet meer
na te denken maar uiteindelijk ‘Ja’ gezegd.”
Aline Barnhoorn
zo mooi.”
Niet geschikt voor de militaire dienst
Barnhoorn is ervan overtuigd dat geweld
Door de dood God vinden
Barnhoorn voelt zich thuis in de krijgsmacht
slecht is voor de ziel. Toch werkt zij dagelijks
Aline Barnhoorn komt niet uit een religieus
maar vindt zichzelf totaal ongeschikt als mili-
met mensen die opgeleid worden om ge-
tair: “Ik kan bijvoorbeeld niet gehoorzamen.
weld uit te oefenen en te ondergaan. “Mili-
Aline Barnhoorn
Maar in mijn functie als geestelijk verzorger
tairen, heb ik inmiddels geleerd, zijn mensen
1955 in Rotterdam geboren
is dat juist heel handig omdat ik ook de com-
die vooral geweld willen vermijden. En toch
1975 Studie Theologie in Leiden
mandant kritisch moet kunnen aanspreken:
is het onvermijdelijk dat mensen soms sneu-
en later Groningen
dus wel loyaal maar ook kritisch.”
velen. Het doden is niet te rechtvaardigen.
Werkt als predikant voor buitengewone
In 2007 werd Barnhoorn voor vier maanden
Op zo een moment kun je niet meer doen
werkzaamheden
uitgezonden naar Afghanistan. Een dag na
dan God om ontferming vragen. Mijn taak
1 mei 1994 in dienst bij de luchtmacht
Sinterklaas wordt zij voor de troepen geroe-
als dominee in het leger is vooral: mensen
als legerpredikant
pen en bevorderd van Majoor naar Overste
helpen mens te blijven.”
6 december 2007 bevordering tot
(luitenant Kolonel): “Het was een totale
Overste – Luitenant Kolonel
verrassing. Erg leuk. Onder de manschap-
Op dit moment heeft het leger ca. 130
1 februari 2012 Functioneel
pen werd dat natuurlijk meteen ‘Moeder
geestelijke verzorgers in dienst, waarvan
Leeftijdsontslag
Overste’. “
ongeveer 10 vrouwen.
NVR InfoReeks
9
Als eerste vrouw op deze post is alleen maar lastig Jeanette Morang
begon Jeanette Morang in 1983 met de driejarige basisopleiding aan
Eerste vrouwelijke commandant van een fregat
het Koninklijke Instituut voor de Marine ( KIM). Een tijd met ups and
2007
downs: “De opleiding is intern. Opeens was ik mijn privacy kwijt, zag medestudenten 24 uur per dag. Mensen kunnen dan onderling heel
In 2007 werd Jeanette Morang aangesteld als commandant van
hard zijn. Van de acht vrouwen vielen er uiteindelijk vijf af.”
het luchtverdedigings- en commandofregat Hr. Ms. De Ruyter. Daarmee werd Kapitein-Luitenant ter zee Jeanette Morang de
Overal de eerste vrouw – lastig
eerste vrouwelijke commandant van een fregat in de geschiede-
Binnen de opleiding waren de reacties op de komst van vrouwen
nis van de Nederlandse zeemacht.
verdeeld: “Het merendeel reageerde neutraal, anderen vonden het juist leuk en een minderheid
Join the Navy, see the world
Jeanette Morang
vond het niks. Vlak voordat
Het was de passie voor de zee die haar uit-
wij werden toegelaten, hield
eindelijk bij de Koninklijke Marine bracht.
Geboren op 12 mei 1965
de marine een borrel om op
“Ik wilde graag naar de zeevaartschool“,
Getrouwd, 1 zoon
‘150 jaar mannen’ te proosten.
vertelde Morang in 1998, ”maar mijn oom,
1983 – 1986 Opleiding Koninklijk Instituut voor de Marine
Dat zegt genoeg over de sfeer
die bij de koopvaardij zat, raadde dat af.
1987 Studie Bedrijfskunde
destijds.”
In die tijd waren er nauwelijks vrouwen
1997 Commandant - Mijnenjager ‘Hr. Ms. Alkmaar’
Morang was niet alleen een
bij de koopvaardij. Tijdens een vaart kon
2006 Eerste Officier LCF ‘Hr. Ms. De Zeven Provinciën’
van de eerste vrouwelijke
dat de nodige problemen opleveren. Dus
2007 Commandant LCF ‘Hr. Ms. de Ruyter’
officieren in opleiding. In 1998
mijn oom zei dat ik eens een kijkje moest
werd zij al de eerste vrouwe-
nemen bij de marine.” Als zestienjarige scholiere bezocht ze de
lijke commandant van Hs. Ms. Alkmaar – een kleine mijnenjager met
Nationale Vlootdagen in Den Helder: Join the Navy, see the world.
43 militairen aan boord. In haar huidige functie als commandant van Hr. Ms. De Ruyter voert zij het commando over 176 manschappen. Zonder dat ze dat zelf wil, vervult Morang een ambassadeursfunctie. “Het is fantastisch dat ik commandant ben geworden, maar dat ik de eerste vrouw in deze functie ben is alleen maar lastig. Het kost een hoop extra tijd.”
Dit is geen jonge dame – dit is de commandant! Marinepersoneel is gewend aan een gemengde bezetting op schepen. In tegenstelling tot een Duitse loods, die zich onlangs eerst tot Morang wendde en daarna tot de navigatie-officier. Verbaasd stelde de loods vast: “Dat zei die jongedame net ook.”. Waarop de ’navo’ nuchter antwoordde: ”Dat is geen jongedame, dat is de commanJeanette Morang/ Audiovisuele Dienst Defensie
dant!”
“Vervolgens kwam er een marinevoorlichter bij m’n ouders thuis. Hij
gewijs gegaan; iedere keer wordt de functie complexer. Daar leer je
vertelde dat over twee jaar voor het eerst in de geschiedenis vrou-
veel van en dat pak je mee naar een volgende plaatsing. Zekerheid
wen toegelaten zouden worden tot de officiersopleiding. Ik dacht:
over promotie heb je nooit. Als ik het bijvoorbeeld niet goed had
Mooi, dan ben ik net klaar met mijn vwo.”
gedaan op de Alkmaar, was ik niet op de lijst gekomen voor com-
”Gewoon je werk doen”, is haar devies. “Mijn loopbaan is heel staps-
mandant van een fregat.” “Ik was jong en onbezonnen, besefte niet dat er ook nadelige kanten zaten aan het feit dat ik tot de eerste lichting vrouwelijke of-
Voor de tekst is o.a. gebruik gemaakt van eerdere interviews met Jeanette Morang
ficieren behoorde.” Samen met 104 jonge mannen en acht vrouwen
voor Avanta Magazine/ januari 1998 en Dagblad Trouw van 28/05/2007.
10
NVR InfoReeks
Nuchter strijden voor emancipatie bij de krijgsmacht
Ella van den Heuvel 17 juni 1969 geboren te Zuid-Beijerland 1990 - 1997 Universiteit Twente: Toegepaste Onderwijskunde en Toegepaste Communicatiewetenschappen
1998 - Officiersopleiding, KIM 2005 - 2006 Stafofficier Planning en Public Affairs Officer - Uitzending naar
Ella van den Heuvel
Onbevreesd op deuren kloppen
Baghlan/ Afghanistan in het Provincial
Eerste Nederlandse Genderadviseur tij-
Ella van den Heuvel is de eerste Gender
Reconstruction Team
dens NATO missie, 2009
Advisor die door de NATO naar Afghanistan
2007 - dec 2010 Projectleider Gender
wordt uitgezonden. Haar opdracht als gen-
voor Defensie
“Toen ik na vijf maanden uit Afghanistan
der advisor van het ISAF Joint Command
thuis kwam was de koelkast leeg. En niet
in de Afghaanse hoofdstad is helder en
Okt 2009 - maart ‘10 Genderadvisor
ik kreeg schouderklopjes, maar mijn
tegelijkertijd razend moeilijk: Integreer het
voor ISAF Joint Command - Kabul/
man. Want hij had het toch maar mooi in
genderperspectief in de missie. “Ik was de
Afghanistan
z’n eentje gerooid om voor onze dochter
eerste gender advisor die de NATO uitzond
van anderhalf te zorgen. Dat is anders
in oktober 2009. In december kwam de
Sinds dec 2010 Stafofficier Defensiestaf/
dan bij mijn mannelijke collega’s. Als zij
tweede advisor, de Noorse Birgit Andreas-
Directie Aansturen Operationele
thuiskomen staat de appeltaart klaar en
sen. Samen hebben we op de deuren van de
Gereedstelling
is de koelkast goed gevuld.”
‘key-leaders’ geklopt: Hello! U wilt graag dat
Luitenant-ter-zee der eerste klasse Ella van
de operatie effectiever wordt? Dan moet u
Ella van den Heuvel is samenwonend en
met ons praten!”
heeft een dochter.
den Heuvel kijkt er opgewekt bij. “Ik vertel dit verhaal heel vaak tijdens seminars of
De operatie in Afghanistan was gericht op
we de aandacht van de hoogste militair in
in trainingen over gender awareness in de
veiligheid en wederopbouw. Dat veiligheid
Afghanistan krijgen: Generaal Stanley A. Mc-
krijgsmacht. Het laat de essentie van mijn
voor vrouwen iets anders betekent dan voor
Chrystal, opperbevelhebber van de ISAF.”
werk als genderadviseur zien: dat de wereld
mannen was nog nauwelijks tot de verant-
anders reageert op mannen dan op vrou-
woordelijke militairen doorgedrongen. Daar
Drie minuten veranderden alles
wen. En dat wij ons bij Defensie altijd moe-
moesten de gender advisors voor zorgen.
Zes weken was Van den Heuvel aan het lob-
ten afvragen: Welk effect heeft onze inzet
“Geen deur bleef voor ons gesloten. Men
byen, dan krijgt zij drie minuten tijdens de
op mannen? En welk effect heeft onze inzet
luisterde vol belangstelling. Maar als we echt
“morningbriefing” - een belangrijk dagelijks
op vrouwen? Daar zit verschil!”
blijvend iets wilden bereiken dan moesten
ritueel dat de klokken van de internationale vredesmacht gelijk zet. Achterin de grote zaal op het terrein van het ISAF Joint Command zitten de hoogste militaire vertegenwoordigers. Hun blik gericht op een groot scherm aan de andere kant: de kaart van Afghanistan. Omringd door 150 militairen achter beeldschermen, gespitst op de orders van de dag. Dat Ella van den Heuvel op dit internationale militaire toneel drie minuten weet te veroveren, is het beste bewijs voor haar doorzettingsvermogen. “Na afloop werd ik vaak aangesproken: Was that you in the morningbrief? Ja, dat was ik.”
Gender blijvend geïmplementeerd Ella van den Heuvel met Hilary Clinton in Afghanistan / Privé-collectie
Vanaf dat moment gaat het balletje rollen.
NVR InfoReeks
11
Nederlandse Vrouwen Raad
Geëmancipeerd maar wel nuchter
Nationaal Actieplan 1325
Ella van den Heuvel was nooit zo bezig met
Met dit plan wil Nederland systemati-
gender en vrouwenemancipatie. Dacht zij:
sche aandacht, erkenning en
“Tot ik laatst een opstel van mij teruglas toen
ondersteuning krijgen voor de rol van
ik 8 jaar oud was. Mijn meester had eron-
vrouwen in (post)conflictsituaties, en
der gezet: Ella is een zeer geëmancipeerd
de verantwoordelijkheden van de ver-
meisje.” Van den Heuvel is opgegroeid op
schillende instanties op een rij te zetten.
een boerderij onder de rook van Rotterdam.
Het Nederlands Nationaal Actieplan
Zij is de jongste van vier kinderen, het enige
1325 (NAP 1325) verbindt de terreinen
meisje tussen drie broers. Al snel weet ze
van ontwikkeling (inclusief humanitaire
dat ze militair wil worden, omdat ze graag
hulp), veiligheid, diplomatie en maat-
Ella van den Heuvel met de vrouwen van de
een stoer en sportief beroep wil. Haar vader
schappelijke actie, die zich gezamenlijk
Afghaanse vrouwenmarkt die zij zelf in het
oppert dat ze ook zou kunnen studeren. Dat
inzetten voor conflictpreventie en
militaire kamp heeft georganiseerd/ Privé-
doet ze. Aan de Universiteit Twente studeert
-oplossing, vredesonderhandelingen
collectie
zij Toegepaste Onderwijskunde en Commu-
en wederopbouw. Het NAP 1325 werd
nicatiewetenschappen. Zij werkt in die tijd
opgesteld, onder leiding van het Minis-
Aandacht voor gender is inmiddels zelfs
ook op het Bureau Voorlichting van de uni-
terie van Buitenlandse Zaken in overleg
een vast onderdeel van ISAF’s Operationele
versiteit. Elk jaar ziet zij tijdens de opening
met diverse andere ministeries, NGO’s en
Plan – het strategische plan voor het mili-
van het academisch jaar een hoge militair. In
verschillende maatschappelijke orga-
taire opereren in Afghanistan. Het betekent
haar laatste jaar trekt ze de stoute schoenen
nisaties waaronder de Nederlandse
bijvoorbeeld dat er nu een ‘order’ is waarin
aan en stapt op de marine officier af: “Heeft u
Vrouwen Raad. Ook Ella van den Heuvel
staat dat vrouwelijke militairen mee moeten
nog mensen nodig zoals ik? “
was vanaf het begin betrokken bij de
gaan op patrouille om met de Afghaanse
totstandkoming van het actieplan.
vrouwen in contact te komen. “Mannen en
Een half jaar later werkt zij bij het Koninklijk
jongens komen vanzelf naar ons toe. Vrou-
Instituut voor de Marine, kort het KIM. En dan
wen niet. Die moeten we opzoeken. Wij
wordt ze alsnog militair door een drie maan-
vragen dan aan de mannen: Mogen we met
den durende officiersopleiding te volgen.
Resolutie 1325 ‘Vrouwen, Vrede en
jullie vrouwen praten? Het mag altijd.”
Sindsdien draagt zij het donkerblauwe ma-
Veiligheid’
rine uniform. Wat vond haar vader ervan dat
De Veiligheidsraad van de Verenigde
Of ISAF alleen met mannen spreekt of ook
ze alsnog militair is geworden? “Hij vond het
Naties (VN) heeft op 31 oktober 2000
met de vrouwen heeft groot effect op de
prima. Ik kom uit een boerengezin. Aan tafel
unaniem Veiligheidsraadresolutie 1325
wederopbouw. “Als we bijvoorbeeld aan de
wordt vooral gesproken over aardappels. Als
over vrouwen, vrede en veiligheid
mannen vragen waar we een school moeten
je maar hard werkt dan maakt het niet zoveel
aangenomen. De resolutie erkent de
bouwen, dan zeggen ze: Doe maar op die
uit wat je doet. Wij zijn nuchtere mensen.”
disproportionele effecten van oorlog en
plek, want dat is lekker centraal. Stellen we
Ella van den Heuvel werkt sinds januari
gewapend conflict voor vrouwen en
dezelfde vraag aan de vrouwen, zeggen ze:
2011 bij de Directie Aansturen Operationele
onderstreept het belang van de rol van
bouw de school liever op een andere plek,
Gereedstelling. Voor de zomer van 2012 is
vrouwen in het voorkomen van conflict
ook al is dat misschien iets minder centraal,
zij geselecteerd voor de Hogere Defensie
en als volwaardige deelnemers aan
het is wel een veiligere route om te lopen”.
Vorming. Een interne loopbaanopleiding van
vredesbesprekingen en politieke en
Het is een klein voorbeeld, maar laat zien: om
één jaar die slechts voor een select deel van
sociaal-economische wederopbouw.
onze missie duurzaam te maken moeten we
de militairen is weggelegd.
de totale bevolking en dus ook de vrouwen actief betrekken.”
