InfoReeks
Eerste vrouwen
M a a t s c h a p p e l i j k e
Jaargang 1 • nummer 2 • november 2008
P a r t i c i p a t i e
Een doorgaande reeks,
Inhoud • Een doorgaande reeks, voorwoord door Dieny Scheffer
2
• Het begon met hen, over de zusjes Jacobs, Aletta en Charlotte
3
• Hoog in de lucht, over Beatrix de Rijk
4
• Een zware bres, over Betty Biegel en Aaltje de Jong
5
• Gericht op huisvrouwen, over Anna Bosch en Theda Mansholt
6
• Op pad met een zwarte bouvier, over Jeannette Houwink
8
• De eerste na de eerste, over Christina des Bouvrie
8
• Hoog in de wind, over Agnes Vermeulen
9
Eerste vrouwen in het en de toekomst Bij het nadenken over de viering van het 110 jarig bestaan van de Nederlandse Vrouwen Raad ontstond de gedachte om na te gaan of we ook 110 ‘eerste vrouwen’ zouden kunnen vinden en daar aandacht aan schenken.
• Een beroep dat je niet hebt, maar dat je bent, over Ietske Jansen
10
• Vrouwen in een mannenwereld, over Haseena Bakhtali en Mieke van der Sluijs
11
• Vrouwelijke professoren, over Caren van Egten en Annelies Knoppers
12
• Boezem van de kunst, over Tine van de Weyer
13
• Ingezonden mededelingen
14
Het idee werd door ieder enthousiast ontvangen en toen kwam de uitwerking. De reactie was overweldigend, maar het was onmogelijk om 110 levensgeschiedenissen in een korte periode persklaar te hebben. We hebben toen gekozen voor het uitbrengen van een doorgaande en groeiende reeks ‘Eerste vrouwen’ op onze website. Een selectie daaruit presenteren we u in dit nummer van de Inforeeks. Als we de verhalen horen of lezen van en over ‘eerste vrouwen’ vallen enkele aspecten op. De vrouwen bezitten allen een groot doorzettingsvermogen, ze benutten hun kansen en laten zich niet uit het veld slaan als het tegen zit. Verder is een heel belangrijk gegeven dat vele van deze pioniers zich
Colofon
2008, Voedsel. U kunt dit nummer nabestellen via
penningmeester. Redactie-ondersteuning: Bep den
In de Inforeeks wordt per nummer één onderwerp
[email protected].
Ouden, secretariaat NVR.
belicht. De onderwerpen liggen binnen een
Voor dit nummer van de Inforeeks en de rubriek
van de themavelden Duurzame Ontwikkeling,
Eerste vrouwen op internet heeft de NVR gebruik
Aan dit nummer werkten verder mee: Haseena
Maatschappelijke Participatie of Rechten van de
gemaakt van materiaal dat ons door derden (veelal
Bakhtali, Elke Boerma, Caren van Egten, Ciska Griffioen,
Vrouw. Dat zijn de brede strategische themavelden
familie of bekenden van de ‘eerste vrouwen’) ter
Ietske Jansen, Metta Kruijt, Anna van Marrewijk, Nanette
waarop de Nederlandse Vrouwen Raad actief is.
beschikking is gesteld. Daarnaast is informatie en
Popken, Evelien Rijsbosch, Dieny Scheffer, Mieke van der
Een abonnement op de Inforeeks is gratis;
illustratiemateriaal gebruikt uit boeken, tijdschriften,
Sluijs, Francine Thielen-Tonnaer, Tine van de Weyer.
aanmelden via email:
[email protected]. De nummers in
kranten en van websites. Waar mogelijk is getracht
Vormgeving: BVD Buro voor Design, Den Haag;
de Inforeeks verschijnen onregelmatig; de planning
rechthebbenden te achterhalen. Wie nog ergens
Druk: Drukkerij Aktief, Den Haag
van de Inforeeks is afhankelijk van de planning van
recht op meent te hebben kan contact opnemen met
de projecten die de NVR uitvoert. Naar verwachting
de NVR.
verschijnen er 4 tot 6 nummers van de Inforeeks per kalenderjaar.
Redactie van dit nummer: Sandra Boes,
De Inforeeks is ook online beschikbaar op onze
communicatiemedewerker; Rosa Lindenburg, lid van
website: www.nederlandsevrouwenraad.nl.
de Commissie Maatschappelijke Participatie; Thécla
Reeds verschenen in de Inforeeks: nr. 1, oktober
van de Poel, lid van het bestuur van de NVR en
Benoordenhoutseweg 23 | 2596 BA Den Haag | T + 31 (0)70 3469304 | F + 31 (0)70 3459346 | E
[email protected] | W www.nederlandsevrouwenraad.nl
2
NVR InfoReeks
verleden, het heden
Het begon met hen Eigenlijk begon het met hen, de zusjes Jacobs. Aletta Jacobs die als eerste meisje op de universiteit werd toegelaten om medicijnen te studeren en de eerste vrouwelijke arts was, en Charlotte Jacobs, haar oudere zus, die de eerste vrouwelijke apotheker was. Niet alleen zijn zij de meest bekende ‘eerste vrouwen’, maar beiden worden ook herin-
hebben ingezet om andere (jonge) vrouwen
nerd als voorvechters van het vrouwenkiesrecht. De zusjes Jacobs kwamen uit een gezin
te stimuleren hun talenten te gebruiken en
van 11 kinderen, die bijna allemaal, jongens én meisjes, aangemoedigd door hun vader,
hun plaats in de maatschappij in te nemen.
gingen studeren. Zus Frederika is minder bekend, maar ook zij was een eerste vrouw: zij
Door het houden van lezingen, geven van
legde als eerste vrouw het middelbaar examen wiskunde en boekhouden af.
cursussen, via de krant of radio gaven ze
Hieronder het verhaal van Aletta en Charlotte.
hun boodschap door. U zult het lezen in de vaak ontroerende, persoonlijke verhalen. Vrouwen stimuleren is iets wat vandaag de dag nog steeds nodig is en gelukkig ook gebeurt. Als NVR zijn we o.a. actief met het bevorderen van de maatschappelijke participatie. Denk aan het meerjaren project Meer vrouwen in besturen, waarvoor we ons dit jaar met ‘Water zoekt Vrouw’ richten op meer vrouwen in waterschapsbesturen. Maar we zien het ook bij congressen, workshops en themabijeenkomsten van lidorganisaties. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het thema op het jubileumcongres van de
Aletta Henriëtte Jacobs, eerste vrouwelijke student en arts. Sappemeer, 9 februari 1854 – Baarn, 10 augustus 1929 Aletta Henriëtte Jacobs was de eerste vrouwelijke student in Nederland en ook de eerste vrouwelijke arts. Ze kan met recht een pionier genoemd worden: voor haar studie moest toestemming aan de minister gevraagd worden en bij haar artsexamen in Utrecht zeiden sommige hoogleraren onomwonden dat ze niets van vrouwelijke artsen moesten hebben. Ze vestigde zich
vnVa ‘Arts in beeld, zij maakt het verschil’,
na haar promotie in Groningen, als arts in
waar de eerste ‘VAMP’ werd gekozen. Een
Amsterdam. Het leek haar een goed idee
ander voorbeeld: de verkiezing van Zaken-
om lid te worden van het leesmuseum waar
vrouw van het Jaar. Zo maar enkele voor-
ze boeken en tijdschriften kon raadplegen.
beelden die aangeven dat er ook in 2008 en
Maar dat stuitte op weerstand, ook van
in de komende jaren ‘eerste vrouwen’ zullen
vrouwen! Ze kwam overigens wel door de
zijn.
ballotage op grond van haar argumenten.
Laten we trots zijn op de geschiedenis en
In haar eerste praktijkjaren behandelde
samenwerken om nu en in de toekomst
ze een Amsterdamse patriciërsvrouw voor
onze ‘pioniers’ ruimte en support te geven
een jarenlang bestaande, ernstige gynae-
in het belang van de maatschappij en voor
cologische kwaal. Na het indienen van de
de rol van vrouwen. ‘Eerste vrouwen’ moet
rekening verweet de man haar dat zij als
een doorgaande reeks blijven.
vrouw hem een even hoge rekening durfde sturen als een mannelijke arts. De man zei
Dieny Scheffer, Voorzitter NVR
dat vrouwenarbeid toch niet even hoog gehonoreerd kon worden als mannenarbeid. Aletta vroeg of hij dan minderwaardige en dus goedkope hulp voor zijn vrouw had gezocht. Ze zei dat ze dacht dat hij in de eerste plaats goede hulp wilde hebben en daarom haar had gevraagd. Vervolgens zei ze dat hij blij mocht wezen dat ze als enige vrouwelijke dokter geen hogere rekening had ingediend. > vervolg pagina 4
NVR InfoReeks
3
Hoog in de lucht Hoog in de lucht was zij resoluter dan haar mannelijke ‘collega’s’, maar van haar aanbod om als onderdeel van de luchtmacht deel te nemen aan de strijd, werd geen gebruik gemaakt. Het verhaal van Beatrix de Rijk, aviatrice van het eerste uur. vlieglessen bij Marcel Hanriot. Met resultaat:
Beatrix de Rijk,
goed uit. Rond haar twintigste vertrekt zij
de Franse Aëroclub overhandigt haar op
eerste vrouwelijke vliegenier. Soerabaja,
naar de wereldstad Parijs.
6 oktober 1911 brevet nummer 652. Beatrix
24 juli 1883 - Den Haag, 18 januari 1958
Daar vindt ze een passende betaalde baan
de Rijk koopt een eendekker van het type
die tot de verbeelding spreekt: mannequin
Depardussin 1910 om vliegdemonstraties te
Op 24 juli 1883 komt Beatrix de Rijk ter
van een beroemd modehuis. Om het geld
geven in tal van landen.
wereld in Soerabaja, Nederlands-Indië. Als
hoeft zij niet te werken.
dochter binnen de toplaag van deze kolonie,
De Rijk beoefent de ballonvaart en krijgt
groeit zij er op met de mogelijkheid vele
ook de smaak van het vliegen te pakken.
oorlog op 28 juli 1914 en met de oorlogsver-
talenten te ontplooien. Beatrix leert paard-
Zij vestigt zich in het Noord Franse plaatsje
klaring van Duitsland aan Rusland begint de
rijden, tennis spelen, auto rijden en ziet er
Bétheny (Département Marne) en neemt
Eerste Wereldoorlog. De Nederlandse re-
Oostenrijk-Hongarije verklaart Servië de
> vervolg van pagina 3
Charlotte Jacobs kreeg een aanstelling als tweede apotheker in
Ze was een volhoudend vechter tegen misstanden zoals het ver-
het Algemene Ziekenhuis in Utrecht. Inmiddels waren de broers
plicht blijven staan van winkelmeisjes. In haar latere jaren is ze vooral
van Charlotte en haar zus Frederika naar Indië gegaan. Charlotte
bekend geworden door haar niet aflatende strijd voor het vrouwen-
wilde daar ook naar toe en op 1 maart 1884 vertrok ze naar Bata-
kiesrecht. Ze heeft gewonnen, zij het via de omweg van algemeen
via, waar ze onmiddellijk in een apotheek kon gaan werken. Ze
kiesrecht en alleen passief kiesrecht voor vrouwen.
leerde de taal, verdiepte zich in de zeden en gewoonten en vooral
Door dr. Cisca Griffioen, Vereniging van Nederlandse Vrouwelijke Artsen (VnVa).
in de tropische ziekten en opende na 6 jaar een eigen apotheek. Nederlandse meisjes die in de apotheek wilden werken konden
Melding: Elly Houtzager; Riet Smits, Delta Kappa Gamma Nederland; Fenny-An
solliciteren bij haar zus Aletta in Amsterdam.
Wijnheimer, voorzitter VVAO, Eindhoven
Naast haar werkzaamheden in de apotheek, spande zij zich in voor het vrouwenkiesrecht. Charlotte richtte de Vereniging voor Vrouwen Kiesrecht op. Door middel van deze vereniging probeerde ze ook het onderwijs voor Indische meisjes te verbeteren
Charlotte Jacobs,
en gedaan te krijgen dat vrouwen werden toegelaten tot de oplei-
eerste vrouwelijke apotheker.
ding voor Indische Artsen.
Sappemeer, 13 februari 1847-
Na 30 jaar trok ze zich terug uit haar apotheek en keerde terug
Den Haag, 31 oktober 1916
naar Nederland, waar ze zich beijverde voor het vrouwenkiesrecht, en actief was in de Nationale Vrouwenraad en de Vredes-
Charlotte ging eerst naar de hand-
beweging.
werkschool en was behulpzaam in de
Een deel van de erfenis van Charlotte Jacobs is besteed aan de op-
huishouding van haar ongetrouwde
richting van een Studiefonds met haar naam, dat zowel Indische
broer Sam, die een apotheek had. In 1875 ging Charlotte – ze was
als Nederlandse meisjes in staat moet stellen een academische
toen al 28 jaar – naar de HBS, waar ze scheikundeles nam om in 1877
studie te volgen. Het fonds bestaat nog steeds en wordt beheerd
een deel van het hulpapothekersexamen af te kunnen leggen. Twee
door de VVAO.
jaar later voltooide ze het hulpapothekersexamen. In 1881 studeerde
Bronnen: IIAV database, www.iiav.nl; 100 jaar Vrouwen in de Farmacie,
zij, na praktische voorbereiding in de apotheek van broer Sam, als
Nederlandse Organisatie van Apothekers, 1998.
apotheker af aan de Universiteit van Amsterdam. Zij was daarmee de
4
eerste vrouwelijke apotheker. “Ik zie liever een dame met de breikous
Melding: Hanny van Lakwijk-Najoan, voorzitter Nederlandse Organisatie van
in de hand dan op mijn college”, zei haar professor aanvankelijk,
Vrouwelijke Apothekers; A.D. de Stigter-Huising, VVAO, afdeling Amersfoort;
maar later accepteerde hij haar volledig als apotheker.
Martine van der Wielen-de Goede, VVAO, afdeling Leiden; Karin Spoek, NOVA
NVR InfoReeks
gering verklaart zich neutraal. Teneinde die
Daar was overigens, na wat scepsis al vóór
vrouwen binnen het leger vonden plaats na
status te handhaven, volgt spoedig algehele
de oorlog, op 30 mei 1914, de ‘Proefvliegaf-
het overlijden van pionierster Beatrix de Rijk.
mobilisatie van de dienstplichtige militairen.
deeling’ tot stand gekomen. Reeds tijdens
Zij stierf op 18 januari 1958 te Den Haag. Een
Beatrix woont dan nog in Frankrijk en biedt
de mobilisatie zijn vrouwen ingezet om het
nieuwsbericht in dagblad Het Vaderland
haar diensten aan: zij wil aan de strijd deel-
potentieel van de luchttroepen te verster-
maakt melding van haar slechte financiële
nemen als onderdeel van de Franse of de
ken.
situatie de laatste jaren.
Nederlandse luchtmacht, met vliegtuig en
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdween
Anna van Marrewijk, VVAO, Delft
al. Er wordt geen gebruik van gemaakt. Haar
haar man spoorloos en is hun enige zoon
oude leermeester Hanriot memoreerde: “Ik
gesneuveld. Beatrix de Rijk keerde terug
Bronnen: nl.wikipedia.org; www.fv-wbd.nl > artike-
heb aan haar een zeer goede leerlinge ge-
naar Nederland, waar zij nog wel de oprich-
len > luchtvaart in nederland (1); Aviateurs
had. Ze maakte op mij een resolutere indruk
ting mocht meemaken van een luchtmacht-
van het eerste uur, Wim Schoenmakers en Thijs
dan vele van mijn mannelijke leerlingen en
onderdeel voor vrouwen. Vanaf 1 november
Postma op www.dbnl.org.
had de technische kanten van het vak al vrij
1951 is de Luchtmacht Vrouwenafdeling
spoedig door.”
(LUVA ) een feit. In 1953 wordt de lucht-
Na deze ervaring heeft Beatrix de Rijk niet
macht een zelfstandig krijgsmachtonderdeel
meer gevlogen. Zij is tijdens de Eerste
en verwerft het predikaat ‘koninklijk’.
Wereldoorlog getrouwd en vertrok met haar man naar Nederlands-Indië.
De overige structuurwijzigingen en het stapsgewijs verbeteren van de positie van
Een zware bres
werkte een arbeidsconflict uit. Aaltje en andere meisjes kozen partij voor een collega die ontslagen was nadat ze het voortdurende overwerk had doorgebriefd aan de Arbeidsinspectie. De naaistersvereniging Allen Eén steunde de meisjes en Aaltje meldde zich aan
Wie zich verdiept heeft in de vrouwengeschiedenis, zoals wij
als lid van de bond. Al na twee maanden werd ze tot bestuurslid
in onze speurtocht naar ‘Eerste vrouwen’, weet dat de joden-
gekozen en kort daarna maakte ze deel uit van het landelijk
vervolging een zware bres heeft geslagen in de Nederlandse
hoofdbestuur. Aaltje werd Alida.
vrouwenbeweging. Vele sterke vrouwen die pal stonden in de uitoefening van hun beroep, moesten niet alleen op last van de
Eind 1906 werd Alida de Jong lid van de SDAP en van de Sociaal-De-
Duitse bezetter uit hun functie worden ontheven, maar werden
mocratische Vrouwenclub in Amsterdam. Alida’s gezag groeide. Zij
vervolgens ook vaak opgepakt en afgevoerd naar een concen-
werd als spreekster naar voren geschoven, begon te publiceren, en
tratiekamp. Vrouwen zoals Alida de Jong en Betty Biegel. Met
vertegenwoordigde haar bond in de Algemene Vergadering van het
hun verhaal eren we ook al die andere vrouwen van wie we nog
Nederlands Vakverbond (NVV). Het was dan ook niet verwonderlijk
zo veel hadden kunnen horen.
dat Alida in 1912 als bezoldigd penningmeesteres in dienst trad van de Amsterdamse afdeling van de Bond in de Kleedingindustrie. Zij
Alida de Jong,
was de tweede bezoldigde bestuurder van de afdeling en de eerste
eerste vrouwelijke bezoldigde
vrouw met een bezoldigde bestuursfunctie in de Nederlandse vak-
vakbondsbestuurder.
beweging.
Amsterdam, 18 december 1885
Enkele jaren later werd zij secretaris van de afdeling en in december
– Sobibor, 19 juli 1943
1920 trad zij toe tot het dagelijks bestuur van de bond. Vanaf 1925 stond Alida de Jong op de kandidatenlijst van de SDAP
Alida de Jong, die als kind Aaltje
voor de Tweede Kamer. In 1931 werd ze uiteindelijk Kamerlid; ze was
werd genoemd, was voorbestemd
de derde sociaal-democratische vrouw in de Kamer en de eerste
om naaister te worden. Op 13-
uit een arbeidersmilieu. In 1933 werd de Kamer echter ten gevolge
jarige leeftijd verliet ze de lagere
van een kabinetscrisis ontbonden. De SDAP verloor 2 zetels en Alida
school en ging in de leer als costuumnaaister. Erg gelukkig was ze
verdween uit de Kamer. Ze werd weer fulltime vakbondsbestuurder.
er niet mee: “Wat heb ik in die jaren, als ik ’s avonds doodop thuis-
In 1935 werd Alida in de Amsterdamse gemeenteraad gekozen. In
kwam, dat costuumnaaien verwenst.” De werkdagen waren lang,
mei 1937 werd ze wederom Kamerlid. Zowel in de gemeenteraad als
er moest geregeld worden overgewerkt, en vakantie had je alleen
in de Kamer zette zij zich vooral in voor arbeidsduurverkorting.
wanneer je werkloos was. In 1904 brak er op het atelier waar Aaltje
> vervolg op pagina 6
NVR InfoReeks
5
In augustus 1940 werden 15 vakbondsbestuurders van het NVV door
wanneer uit een grotere groep een kleinere groep moet worden
het, door de Duitse bezetters aangestelde, hoofd van het NVV, ont-
geselecteerd, heeft het zin door een intelligentietest een rangorde
slagen. Toen Alida dat hoorde verklaarde zij zich onmiddellijk soli-
op te stellen, aldus het rapport over de test. En bovendien: wanneer
dair en diende haar eigen ontslag in. Het bleek niet nodig want haar
men de kandidaten aanneemt die hoog op de lijst staan, heeft men
ontslagbrief lag inmiddels al op de mat bij haar thuis.
meer kans tevreden te zijn over hun prestaties.
In november 1940 werden alle Joodse leden van gemeenteraden
Betty Biegel werd op 1 juni 1930 toegevoegd aan de staf van de
‘geschorst’ . De Tweede Kamer had op 10 mei 1940 voor ’t laatst
directeur-generaal. Daarmee werd ze de eerste directeur en dus ook
vergaderd. Alida was werkloos.
de eerste vrouwelijke directeur van het psychotechnisch laborato-
Op zondag 20 juni 1943 werden Alida en haar zus tijdens de grote
rium van de PTT.
razzia in Amsterdam-Zuid opgepakt. Zij werden op transport gezet,
In de tien jaar dat Betty bij de PTT werkte, richtte zij een goed func-
eerst naar Westerbork en later naar Sobibor waar zij beiden werden
tionerend laboratorium op, waar enige duizenden mensen aan een
vergast.
psychotechnisch onderzoek werden onderworpen. Ze ontwikkelde
Bron: Alida de Jong, een vakbondsvrouw van voor de oorlog, Peter-Paul de Baar,
een training voor radiotelegrafisten, die jaren gebruikt zou worden
uitgave vrouwenbond FNV en Alida de Jongschool.
door het Nederlandse leger en de marine, en verrichtte daarnaast ergonomisch werk, waaronder een onderzoek naar de optimale
Melding: Tineke van der Kraan, FNV Vrouwenbond, Amsterdam.
vorm van hoofdtelefoons. Als directeur gaf ze tevens leiding aan de medewerkers van het psychotechnisch laboratorium.
Dr. Rebekka Aleida Biegel,
Betty Biegel ging bij het construeren van testen uit van twee princi-
eerste vrouwelijke directeur psychotechnisch
pes: de test moest kwantitatief van aard zijn en met de test moesten
laboratorium PTT.
zo complex mogelijke gedragingen gemeten worden. Met deze
Groningen,1886 – Westerbork, 1943
uitgangspunten stond zij tamelijk alleen in de Nederlandse psychologenwereld.
Op 17 december 1928 zette de toenmalige di-
Betty Biegel had het bij de PTT niet makkelijk. In besprekingen
recteur-generaal van de PTT, dr.ir. M.H. Damme,
kon zij stevig van zich afbijten. ‘s Avonds reageerde zij zich af door
in een brief aan de Minister van Verkeer en Wa-
sprookjes te schrijven, waarin personen die haar dwars zaten, her-
terstaat uiteen waarom hij een psychotechnisch
kenbaar voorkwamen.
adviseur wilde aanstellen. Op 15 maart 1929 werd
In 1940 werd Betty buiten dienst gesteld op grond van de Duitse
dr. Rebekka Aleida Biegel op proef aangesteld.
maatregelen ten aanzien van joden; in 1941 werd ze ontslagen. In
Rebekka Biegel - roepnaam Betty - kijkt rond in het bedrijf, houdt
1943 pleegde ze op 56-jarige leeftijd in kamp Westerbork zelfmoord.
lezingen om de psychotechniek te introduceren en verricht onder-
Bron: Van Psychotechniek tot Sociaal-Wetenschappelijk onderzoek, 50 jaar
zoek naar de mogelijke toepassingen ervan in het PTT-bedrijf. Er
sociaal-wetenschappelijke activiteiten bij de PTT, Albert Poiesz, juli 1980; www.
wordt een onderzoek ingesteld om administratieve medewerksters
barkhuis.nl, Rebekka Aleida Biegel, een vrouw in de psychologie, A.C. Rümke,
bij de telefoonincasso te selecteren met behulp van psycho-tech-
Barkhuis Publishing, Eelde 2006.
nische methoden. 124 meisjes die in aanmerking wilden komen voor die functie worden aan een test onderworpen. Het blijkt een succes:
Melding: Paula Goossens
Gericht op huisvrouwen Of het nu nog steeds zo is valt te betwijfelen, maar in
Theda W. S. Mansholt,
de 20 eeuw, en zeker in de eerste helft daarvan, werd
eerste vrouwelijke directeur van de
het voeren van een huishouding gezien als vakwerk
Rijksschool voor Landbouwhuishoud-
waarvoor je moest leren en werden huisvrouwen als
onderwijs.
een serieuze en belangrijke doelgroep gezien. Hier-
Meeden, 28 juni 1879 – Arnhem,
onder het verhaal over twee vrouwen die zich in hun
7 december 1956
e
beroepsuitoefening op huisvrouwen richtten. De een om van meisjes, met name op het platteland, goede
Theda Mansholt groeide op als boeren-
huisvrouwen te maken en de ander om vrouwen bij
dochter in een bekende progressieve fa-
het voeren van hun huishouding te ondersteunen met
milie in de Westpolder in het noorden van
voorlichting over de kwaliteit van levensmiddelen.
Groningen. Haar vader, afkomstig uit Noord Duitsland, vestigde zich in 1866 als boer
6
NVR InfoReeks
in Nederland. Hij was behalve pionier bij het
zorgde zij op het vijfde Internationale Congres
mannelijke sprekers, door het woord te voeren
ontwikkelen van ‘nieuw land’, actief op sociaal
voor Huishoudonderwijs in 1934 te Berlijn de
over zaken die zij belangrijk vond.
en politiek gebied en bevriend met Multatuli
Nederlandse bijdrage over de noodzakelijk-
In 1941 ging Theda Mansholt met pensioen. Zij
en Domela Nieuwenhuis.
heid van een wetenschappelijke organisatie in
was officier in de Orde van Oranje Nassau. In
Theda volgde de opleiding tot huishoudlera-
de huishouding in het belang van de vrouw.
1951 werd de huishoudschool in Haren
res in Groningen en Nijmegen. Van 1909 tot
Het landbouwhuishoudonderwijs was van
naar haar vernoemd.
1913 was zij lerares aan de 2-jarige zomercur-
groot belang voor de ontwikkeling van het
Elke Boerma, Stichting Zij Hij in Beeld, Annen
sus voor meisjes aan de Rijkslandbouwwinter-
platteland. Begin vorige eeuw gingen weten-
school in Veendam, een eerste initiatief voor
schappelijke inzichten een rol spelen, zoals
Bronnen: Een half miljoen boerinnen in de klas. Land-
onderwijs aan “meisjes ten plattelande”.
de ontdekking van bacteriën en vitaminen.
bouwhuishoudonderwijs vanaf 1909.
In 1910 kreeg Theda Mansholt een regerings-
Voor huisvrouwen was dit vaak verwarrend,
Margreet van der Burg, De Voorstad Heerlen 1988; Het
opdracht voor een studiereis naar Denemar-
wat moesten zij daar mee? Die dingen zouden
landbouwhuishoudonderwijs in Nederland, ontstaan,
ken en Noord Duitsland, om daar het onder-
overal aanwezig zijn, maar ze waren nergens
ontwikkeling en betekenis 1908 – 1965,Greta G. Smit,
wijs aan boerendochters te bestuderen. Het
te zien.
Staatsuitgeverij ’s Gravenhage, 1966; Vrouwen van
resultaat was o.m. de oprichting van de Rijks-
De opleiding tot huishoudlerares was ook
het land. Anderhalve eeuw plattelandsvrouwen in
school voor Landbouwhuishoudonderwijs op
van belang om opgedane kennis op het plat-
Nederland. Red. Fransje Backerra, De Walburg Pers
het landgoed Rollecate in Den Hulst (Overijs-
teland te behouden. Sommige meisjes van
1989; Jubileumboek. Rollecate 75 jaar in beweging,
sel) in 1913. Theda werd de eerste directrice
de ‘betere’ families gingen na de HBS naar de
Uitg. Nieuw Rollecate, Rijkshogeschool IJsselland,
evenals later van Nieuw-Rollecate in Deventer.
universiteit, waar ze vaak een mooie stadse
1989; De Westpolder, 125-jaar Dr. Hilde Krips-van der
Naast directrice was zij docent Koken en Voe-
meneer tegen kwamen, en zo verloren gingen
Laan, Profiel Uitgeverij Bedum, 2000; De lokroep van de
dingsleer, Methodiek en Huishoudelijk beheer.
voor het platteland.
‘spinazie-academie’, Jantien de Boer, Nieuwsblad van
Ook internationaal was Theda Mansholt actief.
Theda Mansholt was een vooruitstrevende en
het Noorden, 4 februari 1989.
Zij hield voordrachten in het buitenland en
strijdbare vrouw. Zo doorbrak zij nogal eens
maakte studiereizen naar congressen. Zo ver-
de traditie van de vergaderingen met louter
Ir. Anna Ernestine Maria Bosch,
de eerste echte Keuringsdienst van Waren in
Bosch zich met enige regelmaat interviewen
eerste vrouwelijke directeur Keurings-
Rotterdam in 1893 opgericht. Na Rotterdam
voor damesbladen als Beatrijs, katholiek week-
dienst van Waren. Den Bosch,
volgden andere steden. Aanvankelijk beston-
blad voor de vrouw, en Moeder, het ‘vakblad’
14 augustus 1895 –
den er geen normen voor waren en hygiëne,
voor moeders. Zij hield de huisvrouwen voor
12 maart 1983
maar In 1919 traden de Warenwet en een
dat ze moesten letten wat er op de etiketten
aantal Warenwetbesluiten in werking, waarin
op produkten staat. Een advies dat ook nu
Anna Bosch werd al jong
kwaliteitseisen werden vastgelegd.
weer opgeld doet nu we – gelukkig – steeds
aangetrokken door de
In 1936 werd Anna Bosch bij een reorganisatie
meer gericht zijn op het kopen van duurzame
scheikunde. Op het gym-
van de dienst overgeplaatst naar Utrecht, eerst
en fair trade produkten.
nasium, dat zij voltooide
nog als scheikundige, daarna als onderdirec-
Anna was lid van de Huishoudraad, van het
in Den Haag, wist zij al
teur. In 1954 werd zij directeur en daarmee de
Instituut tot voorlichting bij Huishoudelijke
dat haar toekomst in de
eerste vrouwelijke directeur bij de Keurings-
Arbeid, en van het College van Directeuren
scheikunde lag; dat laby-
dienst van Waren. In die tijd waren er nog
van Keuringsdiensten. Ook was zij lid van de
rint van buisjes, slangen en vlammetjes boeide
keurmeesters in de buitendienst die er al heel
Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen en
haar. Zij koos de Delftse studierichting, van-
vroeg in de ochtend op uit trokken – met het
van de VVAO.
wege haar op de praktijk gerichte aard. Later
oog op het nemen van proeven in de melkfa-
Bronnen: Moeder, het vakblad voor moeders, januari
kwam dat haar goed van pas voor het prakti-
brieken – en alle mogelijke plaatsen inspec-
1955; Beatrijs, katholiek weekblad voor de vrouw, oc-
sche werk bij de Keuringsdienst van Waren in
teerden waar zich maar levensmiddelen be-
tober 1954; en knipsels uit het Utrechts Katholiek Dag-
Breda, waar zij als scheikundige in 1923 haar
vonden. De meegebrachte monsters werden
blad, januari 1954, de Nieuwe Rotterdamse Courant,
eerste aanstelling kreeg.
op de dienst in het laboratorium onderzocht.
februari 1954, en het Algemeen Handelsblad, mei 1957.
De Keuringsdienst van Waren is een voor-
Anna Bosch heeft zich in haar lange loopbaan
malige*) overheidsinstantie die toezicht hield
bij de keuringsdienst van Waren met name
Melding: Lucie Bosch-Strating, Voorburg, nicht van
op de veiligheid van producten. Hoewel al en-
bekommerd om de voorlichting aan huisvrou-
Anna Bosch
kele eeuwen diverse gemeenten zogenaamde
wen. “De meeste huisvrouwen weten vaak niet
keuren hadden om ziekmakende producten en
waar op ze letten moeten. Daarom spreek ik
*) Inmiddels is de Keuringsdienst van Waren
vuil water of melk van markten te weren, werd
erover voor de radio.” Daarom ook liet Anna
opgegaan in de Voedsel- en Waren Autoriteit.
NVR InfoReeks
7
Op pad met een zwarte bouvier Nog steeds zijn belastinginspecteurs niet de meest geliefde mensen, maar voor hun veiligheid hoeven ze niet te vrezen. Al jaren is er nauwelijks of geen contact meer tussen de belastinginspecteur en de belastingplichtige. Dat was vroeger anders, toen ging er een, als politiehond getrainde, bouvier mee als de inspecteur bij mensen thuis de boeken ging controleren. Voor de eerste vrouwelijke belastinginspecteur was het soms best gevaarlijk werk.
In haar functie als belastinginspecteur moest ze bij mensen thuis boeken controleren. Omdat dat soms gevaarlijk was, had ze altijd een zwarte bouvier bij zich, die ze getraind had als een politiehond. Verder is ze ook procureur-generaal geweest. Mijn oma was ook schrijfster van ongeveer 8 boeken; het oudste boek dat ik van haar heb is uit 1926. Dit is echter zeker niet haar eerste boek *). Ooit heeft ze in een encyclopedie gestaan: iets waar ze heel trots op was.
Jeannette Cornelia Houwink,
Samen met haar vriendin Nel Tibout zat mijn oma in het bestuur van Pro Juventute. Nel Tibout (1899 – 1968) was kinderpyschiater en
eerste vrouwelijke belasting-
oprichtster en leidster van het eerste Medisch Opvoedkundig Bureau
inspecteur Zwolle.
te Amsterdam (1928), toen nog Consultatiebureau voor Moeilijke
16 december 1899 - 9 maart 1989
Kinderen. Mijn oma is tweemaal getrouwd geweest. Ze is gescheiden van
Uit de verhalen van
mijn opa, H.W.O. ten Cate, van wie ze 3 kinderen kreeg. Daarna is
de familie is op te
ze getrouwd met J.G. van der Corput, hoogleraar
maken dat mijn
wiskunde (en promotor van mijn vader). Van hem
oma de eerste
kreeg ze geen kinderen meer.
vrouwelijke
Nanette Popken, Castricum, VVAO
belastinginspecteur was. Het gaat om Jeannette Houwink. Ze kwam met 17 jaar van het gymnasium
*) Via Google is Jeannette Cornelia Houwink terug te
en ging rechten studeren in Groningen, waar ze in
vinden als schrijfster van thrillers onder het pseudo-
korte tijd afstudeerde.
niem Herbert Gabriel. (Redactie)
De eerste na de eerste Vrij breed is bekend dat Truus Smulders-Beliën de eerste vrouwelijke burgemeester was. Zij werd in 1946 burgemeester van West-, Oost- en Middelbeers. Toch staat ook Christina Maria des Bouvrie, die in 1964 benoemd werd tot burgemeester van Leersum, te boek als de eerste vrouwelijke burgemeester. Herhaaldelijk is zij om die reden geinterviewd door kranten en damesbladen.
8
NVR InfoReeks
Christina Maria des Bouvrie, eerste benoemde vrouwelijke burgemeester. 10 juli 1910 - 23 februari 2008 De ratio achter deze twee eerste vrouwelijke burgemeesters is waarschijnlijk gelegen in het feit dat het om twee totaal verschillende perioden gaat voor wat betreft de procedure van burgemeestersbenoemingen. Truus
meente al meer dan 100 jaar ‘in handen van’
Smulders werd benoemd nadat haar man,
de familie Smulders. Het lag dus in de lijn dat
die burgemeester was van West-, Oost- en
iemand uit die familie benoemd zou worden.
Middelbeers, in de oorlog was omgekomen.
Ten tijde van de benoeming van Christina
Het ambt van burgemeester was in die ge-
des Bouvrie speelden familiebanden geen
Hoog in de wind Het dorpje Horn vlakbij Roermond heeft twee molens, de Welvaart en de Hoop. Beide molens zijn nu in het bezit van de gemeente Horn en in de 70-er jaren gerestaureerd. De Hoop is als molen uniek, de enige zestienkanter van Nederland. Uniek was ook een van z’n laatste bewoners: Op 25 juli 1951 kopte de Gazet van Limburg: “Op De Hoop woont de enige molenaarster van West-Europa”.
gezondheid vele jaren nogal instabiel was, werd zijn vrouw Agnes Vermeulen zijn vaste maat bij het werk op de molen en zo maakte zij zich de kneepjes van het vak eigen. Na het overlijden van haar man besloot ze zelfstandig de molen te bedienen. “Dat was de moeilijkste tijd,” zei ze jaren later tegen Bibeb, die een artikel schreef voor Vrij Nederland. “Toen maalden we nog met de wind. Dat is een vak op zichzelf. Je moet kunnen horen of er wind komt en wat de wind wil. Dat is net als
van 27 september 1952 verschijnt het artikel:
’t luisteren naar muziek.”
‘Hei molentje, molentje hoog in de wind’.
Agnes Maria Sophia Vermeulen,
Het werk van Agnes Vermeulen oogstte
Op het gedachtenisprentje van Agnes Ver-
veel waardering in de beroepswereld van
meulen staat te lezen: “De verantwoordelijk-
molenaars en dat bleef ook daarbuiten niet
heid voor haar gezin en het letterlijk draai-
eerste vrouwelijke
‘Je moet kunnen horen of er wind komt en wat de wind wil.’
ende houden van de windmolen “De Hoop”
Ontwikkeling NVR
len met witte wieken en een met leisteen
onopgemerkt. Op 7 maart 1952 ontvangt zij
Bronnen: Pierre van de Voort, zoon Agnes Vermeu-
bedekte romp. Die romp heeft zestien smalle
het Certificaat van Verdienste en een artikel
len (mondeling); Deel 1: Tussen Welvaart en Hoop,
kanten. Het is de enige zestienkanter van ons
met foto verschijnt in ‘De Molenaar’. Als het
auteur Drs. Godfried C.M. Egelie, uitgave Molenstich-
land, gebouwd in 1817.
weekblad Margriet afreist naar Horn is doch-
ting Limburg; BIBEB in Holland, 1965, uitgeverij:
In 1949 overlijdt molenaar, eigenaar Jan
ter Betsy inmiddels ook ingewijd in de gehei-
A.W. Bruna en Zoon, Utrecht; www.molendatabase.
Michiel Hubert van de Voort. Doordat zijn
men van het vak en in het Margrietnummer
nl/nederland.
molenaar. 29 april 190419 oktober 1995 Een paar kilometer van Roermond ligt het
hebben haar gemaakt tot de vrouw die zij was: zakelijk, kordaat, betrokken bij wat er in haar omgeving gebeurde en ruimdenkend”. Francine Thielen-Tonnaer, commissie Duurzame
dorpje Horn. Daar staat een muisgrijze mo-
rol meer in de sollicitatie- en benoemingspro-
rectoraat voor Motorvoertuigen. Zij besliste
meester wilde benoemen. Aangezien er geen
cedure van burgemeester.
over wie wel en wie niet een auto mocht aan-
geschikte kandidaten solliciteerden, moest
Hieronder het verhaal van Christina des Bou-
schaffen: artsen wel, handelsreizigers niet.
er tot oktober 1964 gewacht worden met de
vrie. Op onze website vindt u in de rubriek
Inmiddels was zij lid van de VVD geworden
bekendmaking van de benoeming. Toen was
‘Eerste vrouwen’ uiteraard ook het verhaal
en voorzitter van de Nederlandse Vereniging
er een vrouwelijke PvdA burgemeester voor
van Truus Smulders.
van Huisvrouwen, afdeling Wassenaar. In 1958
Geldermalsen gevonden. Samen kwamen
werd zij gekozen tot raadslid van Wassenaar
zij in het Staatsblad te staan. Uiteraard vond
Christina Maria des Bouvrie nam na haar rech-
en vervolgens tot (eerste vrouwelijke) wet-
mijn moeder altijd dat zij de eerste was.
tenstudie aan de Universiteit van Amsterdam
houder.
allerlei baantjes aan, zo was zij secretaresse,
Metta Kruijt-s’Jacob, Voorburg, dochter van Christina
gaf bijlessen en deed verkeerstellingen. De
In 1964 werd zij benoemd tot eerste vrou-
crisisjaren waren net begonnen. In 1937
welijke burgemeester van Leersum. Haar
trouwde zij met F.B. s’Jacob en tijdens de
benoeming verliep niet geheel vlekkeloos.
oorlog kreeg zij drie kinderen.
Minister Toxopeus (VVD) had haar in febru-
Direct na de oorlog werkte Christina voor
ari 1964 al voorgedragen aan de Koningin,
Volksherstel en later werd zij hoofd van de
maar zij mocht niets zeggen hierover, omdat
afdeling Rijvergunning voor het Regeringsdi-
de PvdA per sé ook een vrouwelijke burge-
des Bouvrie
NVR InfoReeks
9
Een beroep dat je niet hebt, maar dat je bent, een leven lang Ze heeft als vrouw niet hoeven vechten om predikant te wor-
beginnersfouten maken zonder dat het je kwalijk werd genomen.
den, het enige dat haar destijds duidelijk werd is dat zij theo-
De functie van vicaris hield in dat je al het gewone predikantswerk
logie moest gaan studeren. Van daaruit heeft haar loopbaan
deed, alleen mocht je geen sacramenten (Doop en Avondmaal} be-
zich min of meer ‘vanzelf’ ontwikkeld. Het verhaal van Ietske
dienen. Daarvoor kwam dan een collega, met wie ik meest samen de
Jansen, de eerste vrouwelijke predikant in de Nederlands Her-
dienst leidde.
vormde Kerk.
Daarna volgde het verzoek van Ds. Klein Wassink om als vicaris in Krommenie in de Zaanstreek te functioneren. Ik werd daar met mijn
Ietske C. Jansen,
neus op het richtingen-vraagstuk geduwd, wat uiteindelijk, al weer
eerste vrouwelijke predikant in
jaren later, tot een samenvoeging heeft geleid van de vrijzinnige
de Nederlands Hervormde Kerk.
gemeente en de rechtzinnige evangelisatie.
19 november 1922 Na de periode dat mijn hulp daar gewenst was, vroeg Ds. Klein Het was in het geheel niet mijn
Wassink of ik als vicaris naar de Zeevang, het gebied tussen Edam,
bedoeling om predikant te worden.
Purmerend en Hoorn, wilde gaan. Dat gold als een bij uitstek buiten-
Ik studeerde Physische Geografie
kerkelijk gebied. De kerkgang in de betreffende dorpen bleef be-
in Utrecht, een interessante studie.
perkt tot enkele zielen. Voor mij was dat geen bezwaar. Niet zozeer
Maar op de een of andere manier
aantallen, maar dàt er mensen waren gold voor mij als belangrijk.
kriebelde het in mij dat ik Theolo-
Juist toen nam de Synode van de Hervormde Kerk het besluit dat in
gie moest gaan studeren. Ik zou
absolute noodgevallen, als er geen predikant voor een gemeente te
dan staatsexamen gymnasium-α
vinden was, een vrouw die daar toe bereid was als predikant beroe-
moeten doen, want ik had op het
pen kon worden. Het Pastoraal Verband De Zeevang gold als zo’n
Lyceum HBS B gedaan. Ik verzette
gebied. Ds. Klein Wassink maakte de zaak aanhangig en zo heeft
mij nog een tijd lang, maar ten-
hij mij op 20 september 1959 als eerste vrouwelijke predikant in de
slotte heb ik toegegeven. Toen had
Hervormde Kerk in het ambt bevestigd.
ik vrede. In mijn familie kwamen
In Middelie, een van de dorpen in de Zeevang, leerde ik mijn voor-
sedert 1747 geen predikanten meer voor. Het was dus bepaald geen
ganger kennen, die daar nog woonde. Na de dood van zijn vrouw
traditie.
groeide het contact tussen ons beiden en dat heeft er toe geleid
Toen ik de theologische studie beëindigd had, was het in de Her-
dat wij samen gingen wonen. Ook naar mijn volgende gemeente, in
vormde Kerk, waar ik lid van was, nog niet mogelijk dat vrouwen
West Friesland, ging hij mee. We hebben daar gelukkige jaren gehad.
predikant werden. Ik ben toen eerst bij de Algemene Maatschappij
Typisch voor de vrijzinnigheid van de Noord Hollanders is dat zij dat
voor Jongeren (AMVJ) in Amsterdam onder jongeren werkzaam
allemaal best vonden: “Nou Dominee, dan bent u niet alleen!” In
geweest. Van daaruit een jaar in Zweden en vervolgens deed het
1981 is hij overleden.
vormingswerk een beroep op mij, op “De Haaf” in Bergen, een fraai gebouw, nog ontworpen door architect De Bazel. Ds. J.H. Klein
Middelie is nog in 2 andere opzichten een notoir dorp voor mij. Mijn
Wassink, predikant in algemene dienst in Noord Holland, was daar
voorvader, Johannnes van den Broek, bleek juist daar van 1727-1747
voorzitter van het bestuur. Ik onderhield o.a. de PR met Noord Hol-
predikant geweest te zijn. Ik heb dat in de kerkelijke notulen terug-
landse gemeenten ten noorden van het IJ. Vooral het vormingswerk
gevonden.
deed mij toegroeien naar het predikantschap. Je had dan dikwijls
En bovenal: in Middelie heb ik ‘de eerste Doop door een vrouwelijke
intensief pastoraal contact met cursisten, maar als zij weer vertrok-
predikant’ bediend. Dat ging niet zonder slag of stoot. Toen ik bij het
ken waren, had dat geen vervolg. Zo raakte ik er van overtuigd dat je
doopvont stond, bleek dat de koster verzuimd had daar water in te
het beste daar kon wonen en werken waar de mensen woonden en
doen. De dienstdoende vrouwelijke diaken is toen gauw bij de boer
werkten. Juist toen kreeg ik het verzoek om als vicaris de predikant
aan de overkant water gaan halen. Ondertussen speelde de organist
in Retranchement (Zeeuws Vlaanderen) waar te nemen, die een jaar
en zongen wij nog een lied. Daar kwam onze diaken terug mét een
als legerpredikant dienst deed. Beter had ik het niet kunnen tref-
kannetje water. Op dat kannetje bleek te staan: ”Voor huishoudelijk
fen. De mensen daar waren opgeruimd en welwillend. Je kon er alle
gebruik”. Met het water uit dat kannetje is toen evengoed op stijl-
10
NVR InfoReeks
volle wijze de eerste Doop door een vrouwelijke predikant verricht.
Het moge duidelijk zijn, dat ik als vrouw niet heb hoeven vechten om
Na mijn emeritaat ben ik weer in Amsterdam gaan wonen, waar ik
predikant te worden. Dat was ook niet mijn doel. Het enige dat mij
wat hand en spandiensten verrichtte in de Westerkerkgemeente. Nu
destijds duidelijk werd was, dat ik theologie moest gaan studeren. Van
woon ik met veel genoegen in Driebergen in een Serviceflat. Niet
daaruit heeft mijn loopbaan zich min of meer ‘vanzelf’ ontwikkeld.
meer als predikant, maar m.i. behoort het predikantschap tot die
Ietske Jansen, Driebergen
beroepen, die je niet ‘hebt’ maar die je ‘bent’, een leven lang. Zo blijft dat ook hier functioneren.
Melding: Marina Marijnen, Soroptimistclub Zeist e.o.
Vrouwen in een mannenwereld Een politiekorps en een mannengevangenis, het zijn bij uitstek ‘werelden’ met een
crèche ging om mijn kind te voeden - com-
van oudsher machocultuur. Inmiddels hebben de vrouwen echter ook in deze wereld
mentaar kreeg van een vrouwelijke collega
hun intrede gedaan. Dat verliep niet altijd zonder moeilijkheden getuige de verhalen
- zelf ook moeder - die mij de bijnaam ‘zeug’
van Haseena Bakhtali en Mieke van der Sluijs.
had gegeven. Niet dat de mannen mij zo steunden, maar om van een vrouw zo’n reac-
Haseena Bibi Bakhtali,
Binnen de politieschool en later binnen
tie te krijgen was zwaar teleurstellend.
eerste politievrouw met een kleurtje in de
het korps was dat een ander verhaal. Mijn
Dat ik het uiteindelijk, als pionier, toch 20
regio Utrecht. 15 januari 1960
klasgenoten en collega’s hadden duidelijk
jaar heb kunnen volmaken in de executieve
meer moeite om aan mij te wennen. In die
dienst, vind ik in alle bescheidenheid een
Ik was de eerste
tijd hadden ook blanke vrouwen het niet
behoorlijke prestatie, waar ik met trots op
politievrouw met
makkelijk in de machocultuur van de politie,
terugkijk. Ik ben gestopt per 1 januari 2007,
een kleurtje in de
en het aantal gekleurde politiemannen in
omdat ik in 2006 werd gevraagd om op de
regio Utrecht. De
de gehele regio was nog op de vingers van
kieslijst van de PvdA te staan voor de ge-
selectie verliep
een hand te tellen. Het was achteraf dus niet
meenteraadsverkiezing en vervolgens met
voorspoedig
zo gek dat ik het niet makkelijk heb gehad.
voorkeurstemmen ben gekozen tot raadslid.
op de sporttest
Maar het was een gegeven waar ik niet op
Daarnaast heb ik nog een parttime-baan als
na. Ik kreeg een
had gerekend en niet goed op was voorbe-
welzijnswerker.
herkansing en
reid.
Haseena Bibi Bakhtali, PvdA Vrouwen, Nieuwegein
ging keihard trainen; ik was ontzettend
Wat later ook een rol speelde was dat ik
gemotiveerd. Na een half jaar slaagde ik
hogere ambities had. Ik wilde inspecteur
met vlag en wimpel voor de sporttest. Per 1
worden. Ik voldeed aan de toelatingseisen,
januari 1987 werd ik eerst agent van politie,
had mijn Atheneum diploma op zak, een
later hoofdagent.
paar jaar Psychologie gestudeerd en ik was
Mijn verwachting als beginnend politie-
hoofdagent geworden. Achteraf moet ik
agent was dat de burgers er moeite mee
toegeven dat ik wel heel naïef ben geweest
zouden hebben om mij te accepteren in het
om te denken dat mij die opleiding en posi-
uitoefenen van mijn functie. Ik wist niet of
tie zonder meer zouden worden gegund. In
ze wel naar mij zouden luisteren, want een
de ogen van velen was mijn wens gewoon
kleine donkere vrouw in een politieuniform,
absurd: inspecteurs en hoger zijn halve
dat was nog niet eerder vertoond in Utrecht.
heiligen binnen het korps. Ik werd in mijn
Het tegendeel was waar. Hoewel ik tijdens
ambities dan ook danig gefrustreerd door
de surveillance regelmatig ongegeneerd
collega’s uit alle lagen van de organisatie:
van top tot teen werd bekeken, alsof ik een
“wat dacht ik wel niet van mezelf”.
‘alien’ was, heb ik in mijn politieoptreden
Ik ben tijdens mijn loopbaan twee keer
nooit bijzondere problemen ondervonden.
zwanger geworden en heb mijn baby-zoon-
Het accepteren van mijn autoriteit verliep
tjes zelf gevoed. Frappant is dat ik daarover
vrij soepel.
- omdat ik tijdens de lunchpauze naar de
‘Het accepteren van mijn autoriteit verliep vrij soepel’
NVR InfoReeks
11
Vrouwen in een mannenwereld
functie in het huis van bewaring aldaar en in
een test ondergaan bij de Rijks Psychologi-
de ‘Bijlmerbajes’ te Amsterdam.
sche Dienst in Den Haag. Of die uitwees dat
Mieke van der Sluijs,
In 1986 werd ik -als eerste vrouw- directeur
ik geschikt was voor een directiefunctie bij
eerste vrouwelijke directeur van een huis
van een huis van bewaring voor mannelijke
het gevangeniswezen kon men toen niet
van bewaring voor mannelijke gedetineer-
gedetineerden, onderdeel van de Bijlmerba-
vaststellen, omdat er nog geen vrouwen in
den, 25 januari 1945
jes. De departementsleiding had me in die
die functie in dienst waren. Ik moest ‘t maar
tijd te verstaan gegeven, dat er van me werd
proberen. Het leek de departementsleiding
Na mijn opleiding,
verwacht dat ik eens mee zou solliciteren
“wel goed”, dat er ook vrouwen in de straf-
eerst gymnasium
op een directeursfunctie. Ik blaakte niet van
inrichtingen gingen werken. Ik ben er 19 jaar
en daarna de stu-
zelfvertrouwen, hoewel ik wel dacht, dat ik
gebleven.
die Nederlands
net zo’n goede directeur zou kunnen zijn
Als jonge vrouw was ik in de strafinrichtin-
Recht, ben ik op 1
als de mannelijke collega’s om me heen,
gen een zeldzaam verschijnsel, hetgeen wel
september 1972
zo niet een betere. Toen diende zich de
eens tot moeilijkheden met opdringerige
als directielid-in-
vacature in Amsterdam aan in de inrichting
gedetineerden heeft geleid. De verzuchting
opleiding begon-
waar ik al werkte. Het personeel tekende
van een hoge leidinggevende op het de-
nen bij de Directie
massaal een handtekeningenlijst, waarin
partement, dat ik maar moest zorgen dat ik
Gevangeniswezen
het departement werd verzocht mij, zonder
50 en moddervet werd, dan zou ‘t wel over
van het Ministerie van Justitie, met als eerste
verdere procedure, te benoemen. Ik werd op
zijn, is me altijd bijgebleven! Bijzondere
standplaats het huis van bewaring in Gro-
het ministerie ontboden, waar mij de vraag
maatregelen om mij daartegen te bescher-
ningen. Na opleidingsstages in Veenhuizen,
werd gesteld of ik zelf achter die handteke-
men werden niet overwogen, laat staan
de Dr. S. van Mesdagkliniek, de gevange-
ningenactie zat. Quod non. Er volgde een
genomen. Of het moest zijn - in 1972, kort
nis in Winschoten en de open inrichting in
reguliere sollicitatieprocedure, waaruit mijn
na mijn aantreden - het aanbod om over een
Almelo, werd ik benoemd tot adjunct-di-
benoeming alsnog voortkwam. Ik ben tot
vuurwapen te kunnen beschikken. Dat heb
recteur bij de gevangenis in Scheveningen,
1991 directeur geweest.
ik afgeslagen.
gevolgd door een benoeming in dezelfde
Vóór mijn indiensttreding in 1972 moest ik
Mieke van der Sluijs, VVAO, afdeling Friesland
Vrouwelijke professoren
Informatieverzorging. Over vormen, maken en bereiken’. De dag van de oratie was een ware feestdag. Wat dat betreft zijn universi-
Algemeen bekend is dat de plantkundige Johanna Westerdijk de eerste vrouwelijke
teiten met hun rituelen en mores buiten-
hoogleraar was in Nederland (1917). In de rubriek ‘Eerste vrouwen’ op de website
gewoon inspirerende instellingen.
vindt u informatie over haar en over de vele vrouwelijke hoogleraren die haar volg-
Mijn loopbaan heeft een zeer mooi vervolg
den, en ook de eerste vrouwelijke hoogleraar waren in hun vakgroep. Vrouwen die
gekregen. Op dit moment ben ik partner bij
doceerden aan een universiteit en daarmee de hoogste rang vervulden, en gerechtigd
PricewaterhouseCoopers Advisory Public
waren om de titel ‘professor’ te voeren. Hieronder het verhaal over twee eerste vrou-
Sector, ben ik als voorzitter verantwoordelijk
welijke hoogleraren van deze tijd: professor van Egten en professor Knoppers.
voor de postgraduate opleiding tot controller in de publieke en non-profitsector en
Caren A. van Egten,
Universiteit te Amsterdam. Tegenwoordig
ben ik toezichthouder bij de Universiteit
is dat de Faculteit der Economische Weten-
Utrecht, het Kadaster en het Nederlands
eerste vrouwelijke hoog-
schappen en Bedrijfskunde.
Fonds voor Podiumkunsten+.
leraar accountancy.
Van alle kanten is er hard gewerkt om deze
Caren van Egten
15 oktober 1958
benoeming mogelijk te maken. Omdat er twee zeer goede kandidaten waren is de
Melding: Evelyn van Royen, Soroptimistclub
Op 1 mei 1997 werd Caren
functie uiteindelijk gesplitst in twee aanstel-
Hilversum
van Egten benoemd tot
lingen van elk 0,3 fte in plaats van één aan-
hoogleraar Bestuurlijke
stelling van 0,6 fte. Dat kon ook want beide
Informatieverzorging/Administratieve Or-
kandidaten hadden hun hoofdfunctie bij
ganisatie, verbonden aan de vakgroep Ac-
één van de grote accountantskantoren.
countancy van de Faculteit der Economische
Van Egten hield haar oratie op 21 november
Wetenschappen en Econometrie van de Vrije
1997. De titel van de oratie was ’Bestuurlijke
12
NVR InfoReeks
Annelies Knoppers,
opvoeding en de sport aan de Universiteit
eerste vrouwelijke
oratie ‘Wat brengt sport teweeg’ uit.
bijzonder hoogleraar
Haar specialiteit is sociologie van de sport,
pedagogiek en didac-
een specialiteit die in Nederland relatief
tiek van de lichame-
jong is. “In Nederland hebben we nog geen
lijke opvoeding en de
sterk sportsociologisch kader”, aldus Knop-
sport aan de Universiteit Utrecht. 1946
Utrecht. Zij sprak op 15 november 2006 haar
pers. “We zijn hard bezig onze achterstand in te halen, maar toen ik in 1991 in Neder-
Annelies Knoppers werd in Nederland ge-
land terugkeerde, was ik een van de weinige
boren, maar emigreerde in haar prille jeugd
sportsociologen met een wetenschappelijke
naar Canada. Zij studeerde sportsociologie in
achtergrond.”
de Verenigde Staten waar ze ook vele jaren in
Sport en de relatie met gender heeft de spe-
die discipline werkzaam was.
ciale interesse van Anneke Knoppers. Knop-
Sinds 1994 is Annelies Knoppers als universi-
pers is lid van de denktank van VeM centrum
tair hoofddocent verbonden aan de Utrecht-
Vrouw en Milieu
se school voor Bestuurs- en Organisatie-
Bron: www.vnjaarsport.nl
‘In Nederland hebben we nog geen sterk sportsociologisch kader’
wetenschap en bijzonder hoogleraar pedagogiek en didactiek van de lichamelijke
Melding: Anneke Kuijk, VeM centrum Vrouw en Milieu
Boezem van de kring De Nederlandse Kring van Beeldhouwers is een landelijke vereniging van professionele beeldhouwers. Opgericht in 1918 als een belangenvereniging, probeert de vereniging de belangstelling voor de driedimensionale kunst in en buiten Nederland te vergroten en de onderlinge contacten tussen ruimtelijk werkende beeldend kunstenaars te bevorderen. Beeldhouwers als Mendes da Costa, Mari Andriessen, Hildo Krop, Redaecker en Wenckenbach waren leden van het eerste uur. Ofschoon vrouwen in elk geval vanaf de jaren 70 actief meedoen in de Kring, werd in 1986 voor het eerst een vrouw tot voorzitter benoemd. Tot op heden is zij ook de enige.
Tine van de Weyer,
Voor zover ik me kan herinneren heb ik
maanden onbeperkt werk konden realiseren
eerste vrouwelijke voorzitter van de
gewoon gezegd dat ik dat wilde doen en
bij de Hoogovensgroep in IJmuiden.
Nederlandse Kring van Beeldhouwers.
ging iedereen ermee akkoord. Ik weet wel
Oud-voorzitter van de Kring, Henk Hesselius,
Bingelrade, 21 september 1951
dat ik het nogal brutaal van mezelf vond dat
noemde me bij mijn aantreden als voorzitter
ik ervoor uitkwam die post te ambiëren en
“de nieuwe boezem van de Kring” en pen-
Van 1973 tot 1978 heb ik de Koninklijke
dat ook nog eens gewoon ter vergadering
ningmeester van destijds, Henk van Ben-
Academie voor Kunst en Vormgeving in
in durfde te brengen. Als ze het er niet mee
nekum, schrijft: ”Je was gewoon jong en fris,
‘s-Hertogenbosch doorlopen.
eens zouden zijn, zou dat een enorm ge-
je had wel respect voor de ervaring van die
In 1984 trad ik als tweede secretaris toe tot
zichtverlies betekenen, dacht ik.
oude rotten maar vond ook dat er wel eens
het bestuur van de Nederlandse Kring van
wat nieuws tegen aankon”.
Beeldhouwers. Ik richtte het blad Beelden
Onder mijn leiding initieerde de Kring o.a.,
In 1988 kreeg ik het druk met mijn eigen
op over ruimtelijke kunst. Destijds was dat
onder de titel David, een grote overzichts-
beeldhouwwerk, docentschap en commis-
een folder in zwart/wit; inmiddels is het
tentoonstelling van kleine beelden in de
siewerkzaamheden, bovendien was er een
uitgegroeid tot een aantrekkelijk vormge-
nieuwe vleugel van het Stedelijk Museum
kind op komst, waardoor ik helaas geen tijd
geven in fullcolour uitgegeven vakblad voor
in Amsterdam en in 1988 volgde, onder de
meer had voor deze drukke, veelzijdige,
professionals.
titel Prometheus, een uniek staalsymposium
sociale, maar onbezoldigde functie.
In 1986 ben ik aangetreden als voorzitter.
waarbij 14 beeldhouwers gedurende enkele
Tine van de Weyer, PvdA Vrouwen
NVR InfoReeks
13
Ingezonden mededelingen De oproep aan de lidorganisaties om ‘Eerste vrouwen’ te melden, leverde veel reacties op. Een aantal daarvan heeft geleid tot beschrijvingen van ‘Eerste vrouwen’ zoals u die in dit num-
Libelle “Er heeft in de eerste Libelle die ooit verscheen - of een van de eerste Libelle’s - een groot artikel gestaan over mijn oma Mimi van Engelen-Van der Bruggen, geboren 23-05-1905 te ‘s-Hertogenbosch, overleden 12-06-1992 te Vught. Ze gaf als 14-jarig meisje autorijles. Ze trouwde met mijn opa Ad van Engelen, een wegenbouwer. Na het overlijden van mijn opa - ik dacht dat het in 1956 was - heeft mijn oma het wegenbouwbedrijf gerund, totdat mijn ooms oud genoeg waren en voldoende opleiding hadden gehad om in het bedrijf te komen. Een werkende alleenstaande moeder met 12 kinderen, in een ‘mannenbedrijf’. Blijkbaar vond de Libelle het destijds ook al heel bijzonder.” Marjolijn Pieterse-Vermeulen, PvdA Vrouwen, Den Bosch
mer aantreft. Bijna alle reacties zullen uiteindelijk leiden tot beschrijvingen
Rijexamenle
van ‘Eerste vrouwen’ in de gelijknamige
“Dit jaar 100 jaar geleden werd
rubriek op onze website.
mijn moeder geboren aan de Waddenkust van Noord-
Sommige reacties hebben wij als ‘in-
Groningen als Frouwe Wiepke
gezonden mededelingen’ hieronder
Mansholt. Na de middelbare
verzameld. Soms omdat het wel om de
school werkte ze bij haar vader op het veredelingsbedrijf voor
eerste vrouw gaat, maar er – nog - niet
landbouwgewassen. Ze reed al
voldoende gegevens zijn. Soms omdat
vroeg auto omdat dit handig
het niet om de allereerste vrouw gaat, maar wel één van de eersten. Soms gewoon omdat het aardige, anekdotische informatie is. En in alle gevallen omdat uit de melding terechte trots blijkt, trots op de eigen prestatie, die van een
was voor het bedrijf. Op een bepaald moment werd het rijbewijs
of in ieder geval een van de eerste vrouwen, die
ingevoerd. Toen ze 18 werd moest dus rijexamen
haar rijbewijs haalde.
worden gedaan. De examencommissie bestond uit een rustend landbouwer.
Later was mijn moeder actief in het vereni-
Ze meldde zich bij de examinator thuis, die
gingsleven. Jarenlang was ze presidente van
haar ontving met de woorden ’Kom er in meid,
de afdeling van de Nederlandse Vereniging van
ik weet wel dat je het kunt, dan krijg je een kop
Huisvrouwen in de regio en voorzitter van de
thee’. Hij zag haar immers vaak voor zijn huis
Vrouwenvereniging van de Hervormde gemeen-
familielid of een bekende. Wij wilden u
de auto draaien als ze naar het tennisveld ging.
te in haar woonplaats. Zij overleed in 1996.”
ze in ieder geval niet onthouden.
Mijn moeder was mischien wel de eerste vrouw,
Elke Boerma, stichting Zij Hij in Beeld,
“Mijn moeder hoorde bij de eerste lichting vrouwelijke gemeenteraads-
Dat een Rijks HBS niets met een Gemeenteraad van doen had werd als
leden, 1922 of 1923, voor de SDAP in Velsen. Ik ben zelf in 1923 geboren
argument weggewoven! Het ging in het hele land natuurlijk maar om
en ken dus alleen de verhalen, over het mandje achter op haar fiets
een paar gevallen, en dus maakte niemand zich daar echt druk over.
waarin ik vervoerd werd als zij op huisbezoeken ging. Ze had volks-
Moeder heeft tenslotte als burgemeestersvrouw in Enschede, van 1946
huisvesting in haar portefeuille en ging altijd zelf kijken als er huizen
tot 1958, heel veel met name voor vrouwen kunnen doen.
onbewoonbaar verklaard zouden worden. Mijn eigen onuitwisbare
Een herinnering aan Suze Groeneweg is dat toen Suze een keer bij ons
kennismaking met armoede!
logeerde mijn - toen vierjarige - broer, tegen haar zei “Jij hebt kringen
Vader was leraar aan de Rijks HBS in Velsen en om die reden mocht mijn
onder je ogen, je moet naar bed!”
moeder haar raadswerk niet verder voortzetten, toen men de algemene
Zelf ben ik ook vaak in de situatie geweest van ‘de eerste vrouw in het
regel ging hanteren dat vrouwen van mannen die bij het openbaar
bestuur te zijn’.”
onderwijs werkten geen zitting in een Gemeenteraad mochten hebben.
Toos van Noordwijk, Vrouwenbelangen
14
NVR InfoReeks
‘Toen ik begon te werken bij Shell International B.V.
“Mia Kaag was een dochter uit een
Zij heeft maatschappelijk werk gedaan in
werd mij verteld dat een collega die net met pensi-
groot gezin; haar vader was kof-
Amsterdam en Nijmegen. In Parijs, waar
oen was (Mw. Kropveld) de eerste vrouwelijke oc-
fiebrander. Zij studeerde als eerste
zij jarenlang bekend stond als Mère Kaag,
trooigemachtigde in Nederland was. Het zou goed
vrouwelijke student af als scheikundig
had zij een ontmoetingsruimte voor
kunnen aangezien je het beroep pas mag uitoefenen
ingenieur.
Nederlandse au pairs. In de familie zeiden wij altijd dat zij “een
als je eerst een technische studie hebt gedaan, en daarna nog een aantal jaren onder leiding van een
Na haar studie heeft zij enige tijd les
eigen orde in de orde” had! Zij is in Brus-
ervaren octrooigemachtigde hebt gewerkt. Mw.
gegeven aan het meisjeslyceum in Den
sel overleden waar zij veel contacten had
Kropveld was een interessante persoonlijkheid die
Haag. Daarna wilde zij in een klooster
met de dames van de Verenigde Naties.
ook actief is geweest in de gemeenteraad van Den
van een Franse orde. Haar vader was het
Het was een heel actief iemand met een
Haag. Jammer genoeg las ik afgelopen week haar
daar niet mee eens: hij had haar niet voor
uitgebreid netwerk.”
overlijdensbericht in de krant.” Anouk Boon
het klooster laten studeren. Om hem
Ria Bos, Alkmaar, nicht van Mia Kaag
tegemoet te komen is zij eerst nog bij de (Anouk Boon zoch het uit, maar moest later helaas melden
Zusters Ursulinen in Bergen N.H. geweest
(Navraag in de familie plaatst het geboor-
dat Mw. Kropveld, niet de eerste octrooigemachtigde bleek te
en heeft daar les gegeven. Zij wilde daar
tejaar van Mia Kaag ergens tussen 1905 en
zijn. Haar naspeuringen leverden echter wel de naam van de
echter niet blijven en besloot toch in
1910; zij is ongeveer 30 jaar geleden overleden.
eerste octrooigemachtigde vrouw op: Ir. Elisabeth Elsina de
de Franse orde van de Soeurs de Notre
Indien er onder de lezers mensen zijn, die bo-
Haan-Rosenboom, geboren op 15 april 1899 en ingeschreven
Dame Auxiliatrices te treden.
venstaande gegevens kunnen aanvullen en/of
als octrooigemacghtigde op 24 december 1930. Redactie.)
preciseren, dan horen wij dat graag. Redactie).
“Ik weet niet hoever jullie willen gaan, maar ik was zelf de eerste vrouwelijke pro“Mijn grootmoeder was wellicht een van de
jectgroep voorzitter in de stadsvernieuwing in Amsterdam in 1980. Toen was dat
eerste apothekers. Zij heette Hoedemaker en
wat. Ik heb de allerbeste moeten worden om een beetje mee te mogen tellen en
werkte en woonde in Bergschenhoek. Mijn
tegelijkertijd riep dat veel weerstand op. Gelukkig zijn de tijden veranderd.”
tante, Laura Meilink heeft daarover een boekje
Elsbeth van Hijlckama Vlieg, Den Haag
geschreven: ‘De huisartsapotheek’. De echtgenoot van mijn grootmoeder was huisarts. Mijn
“Ik weet niet of dit iets is, maar toen ik in 1972 als planoloog bij de provinciale
oma was tevens een van de eerste wethouders
planologische dienst van de provincie Zuid-Holland ging werken was ik de eerste
in Nederland trouwens. Enfin... wel iets om
bioloog, die dit bij een provincie ging doen, en tevens de eerste vrouw. Binnen
trots op te wezen!” Ingrid Kosten, Den Helder, lid van
een jaar hadden alle provincies een bioloog (verder allemaal mannen) in dienst
de VVAO
genomen als planoloog. Ik weet niet of dit interessant is, en er is nog nooit iets op schrift over verschenen, het is ook nog vrij recent.” Dr. Mechtild D.Th.M.de Jong, Delft
(Elders in dit nummer kunt u lezen dat Charlotte Jacobs, zus van Aletta, de eerste vrouwelijke apotheker was.
“Ik meld mij bij u omdat ik in 1975 de eerste vrouwelijke hoofdconducteur bij de NV
Redactie.)
Nederlandse Spoorwegen was. Ik ben twee jaar de enige vrouw in die functie geweest, daarna kwamen er langzaamaan meer. Nu kun je al niet meer geloven dat dit beroep dertig jaar geleden nog een mannenberoep was.” Margriet Drijver
“In mijn jonge jaren heb ik een mevrouw Marie Bochhardt gekend die de eerste vrouwelijke
“Voor zover mij bekend was ik de eerste verpleegkundige, die verplegings-
actuaris in Nederland was. Dit moet rond 1920
wetenschap in de USA studeerde - er was nog geen academische studierichting in
zijn geweest. Ze was dan waarschijnlijk ergens
Nederland - en daarin aan de Universiteit van California San Francisco (UCSF)
in de 2e helft 19e eeuw geboren. Helaas heb ik
in 1985 promoveerde. Nadien was ik hoogleraar aan de Universiteit van Toronto
geen verdere gegevens voor u.”
(Canada), 1988-1992, en aan de Universiteit van Bremen (Duitsland) 1994 - 2003.
Anne-Marie Voigt-Zimmerman
In tussenliggende jaren gasthoogleraar aan de Universiteit van Gotenborg
(Indien er onder de lezers mensen zijn, die bovenstaan-
van Pleven (Bulgarije) in 2004.” Prof. Dr. Hanneke van Maanen, Soest
(Zweden) en na mijn pensioen gasthoogleraar aan de Medische Universiteit de gegevens kunnen aanvullen en/of preciseren, dan horen wij dat graag. Redactie).
NVR InfoReeks
15
Nederlandse Vrouwen Raad
Eerste vrouwen Ter gelegenheid van het 110-jarig bestaan van de Nederlandse Vrouwen Raad (NVR) is het plan opgevat voor een uitgave over ‘Eerste vrouwen’: de eerste vrouwelijke student, de eerste vrouwelijke arts, enz.
Voor de totstandkoming van beide producten zijn wij dank verschuldigd aan: Haseena Bakhtali, Elke Boerma, Anouk Boon, Joke Boonman, Ria Bos, Marian Bos-Boers, Lucie Bosch-Strating, Hanneke Brandsma, Saskia Cahuzak, Harriët van Domselaar, Freda Dröes, Margriet
Alle lidorganisaties van de NVR zijn gevraagd daaraan mee te wer-
Drijver, Caren van Egten, Irene van Elten, Ingrid van der Gaag,
ken. In veel gevallen hebben de lidorganisaties die oproep ook weer
Hendrike Geessink, Leonie van Gils, Matty Glas-Doornbos, Paula
verspreid onder hun leden. Het resultaat was een overweldigende
Goossens, Hens Gottmer, Ciska Griffioen, Liesbeth Hesselink, Laetitia
stroom van reacties. Reacties met namen van ‘eerste vrouwen’ of
van den Heuvel, Elly Houtzager, Elsbeth van Hijlckama Vlieg,
verwijzingen naar boeken en personen als verdere bron van infor-
Ietske Jansen, Lamberthe de Jong, Mechtild de Jong, Truus
matie. In een aantal gevallen ontvingen we kant-en-klare beschrij-
Jongtien-Boerhof, Mila von Klimburg, Henny Knap-Go, Han van
vingen. Boekjes werden ons spontaan toegestuurd of in bruikleen
Konijnenburg-van Cittert, Diny Koreman, Ingrid Kosten, Tineke
gegeven.
van der Kraan, Metta Kruijt-s’Jacob, Anneke Kuijk, Annemieke Kwant,
Uit vrijwel alle reacties blijkt enthousiasme; kennelijk spreekt het
Marije Laffeber, Hanny van Lakwijk, Hanneke van Maanen, Alma
onderwerp veel mensen aan. Ook trots komt uit de reacties naar
Mahawat Khan, Anna van Marrewijk, Marina Marijnen, Fenna ter
voren, trots op een familielid, een kennis, een lid van de organisatie.
Meulen, Petra Naber, Toos van Noordwijk, Saskia Noorman-Den Uyl,
Met veel plezier zijn wij met al die reacties aan de slag gegaan. En
Berti Oprins, Marjolein Pieterse, Nanette Popken, Ym de Roos,
omdat het er zoveel zijn, zullen we er nog wel even mee bezig zijn.
Evelien Rijsbosch, Evelyn van Royen, Joke Selhorst, Jorien van der Sluys, Mieke van der Sluijs, Riet Smits, Esther Soczo, Karin Spoek,
Op onze website www.nederlandsevrouwenraad.nl is een rubriek
A.D. de Stigter-Huising, Toos Suurmond, Francine Thielen-Tonnaer,
Eerste vrouwen... ingericht. Steeds wanneer er een beschrijving van
Lydia de Vlieger, Anne-Marie Voigt-Zimmerman, Henriëtte van
een ‘eerste vrouw’ gereed is, wordt die in deze rubriek gepubliceerd.
Voorst Vader, Tine van de Weyer, Martine van der Wielen-de Goede,
Onze ambitie is dat de rubriek uitgroeit tot een overzicht van mini-
Saskia E. Wieringa, Fenny-An Wijnheijmer-Kuiper, Willy Wijnmaalen,
maal 110 Eerste vrouwen, één voor elk jaar van het bestaan van de
Els Zandstra.
NVR. Meer informatie: www.nederlandsevrouwenraad.nl.
Een kleine selectie van eerste vrouwen presenteren wij in dit nummer van de Inforeeks. Een selectie met bekende vrouwen van toen, maar ook met (nog) onbekende vrouwen van nu. Vrouwen die, wat ons betreft, symbool staan voor al die vrouwen die, eerste vrouw of niet, in hun werk en beroepsgroep baanbrekend zijn (geweest). De internetrubriek Eerste vrouwen en het themanummer Eerste Vrouwen in de Inforeeks zijn een samenwerkingsproduct van de Nederlandse Vrouwen Raad en het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV), Amsterdam.
