uitgave april 2005
info
Een impressie van het werk van Mosaic · Interview met Joris Voorhoeve · Platform for Action: tien jaar na Beijing
w w w.w p f.org wpf 1
(advertorial)
! x e s t u o b a k Let’s tal maakt WPF-droom waar. Postcode Loterij
lation unt W PF (World Popu De Postcode Loterij ste 00,tra bijdrage van € 848.0 Foundation) met een ex extra k about sex”. Met deze voor het project “Let’s tal en liefst 24.000 jongens bijdrage krijgen maar e drie en Kenia de komend meisjes in Indonesië mma g via een cd-rom progra jaar seksuele voorlichtin olen deze voorlichting op sch op de computer. Met zodat op seks te doorbreken hoopt WPF het taboe veilig moeten vrijen. jongeren inzien dat zij ast de n W PF toegekend na Het bedrag werd aa als stcode Loterij jaarlijks € 500.000,- die de Po 2004 anisatie uitkeert. In bijdrage aan deze org
voorwoord van de redactie Beste lezer, Het voorjaar is in aantocht, we zijn in afwachting van een kleurrijk begin van het jaar. Ook op ons werkterrein belooft het een kleurrijke lente te worden. Dit jaar begon voor wpf al goed. Op 27 januari jl. maakte de Postcodeloterij bekend dat ons projectvoorstel ‘Let’s talk about sex!’ gehonoreerd wordt met een bedrag van € 848.000 uit de Extra Trekking. Hierdoor kan de cd-rom die in Oeganda een succes is, aangepast worden voor gebruik in Kenia en Indonesië. Op die manier kunnen 24.000 jongeren in die landen, net als in Oeganda, op school seksuele voorlichting krijgen via de computer. Het thema van deze info is vrouwenrechten. We hebben geprobeerd een beeld te geven van de rechten van vrouwen in de wereld anno 2005. Een beeld dat overigens niet al te vrolijk is, maar wel een positieve houding verdient.
gina van het cd-rom Voorbeeld van een pa programma.
Loterij 224 miljoen keerde de Postcode ties die zich inzetten euro uit aan 49 organisa menwerking, mensen voor ontwikkelingssa de is milieu. Hiermee rechten en natuur en otste goede doelenPostcode Loterij de gro loterij van Nederland. per maand. U maakt Speel mee voor € 7,75 anjer van 20,9 miljoen kans op de PostcodeK nden andere prijzen. euro en honderdduize t voor uw deelname. Alvast hartelijk bedank leren dankzij WPF en de Schoolkinderen in Kenia nier educatieve en speelse ma Postcode Loterij op een over seksualiteit.
15 cpm) of meld u
09 -0033 ( terij is eenvoudig, bel 09 Lo e od stc Po de t me n Meedoe l www.postcodeloterij.n
aan op
Begin dit jaar werd stilgestaan bij het tienjarig bestaan van de Vierde Internationale Vrouwenconferentie in Beijing. Deze in 1995 gehouden conferentie resulteerde in het aannemen van een Platform for Action. Tijdens een bijeenkomst van regeringsleiders en ngo’s in New York werd van 28 februari tot 11 maart dit jaar de uitvoering van dit Platform for Action geëvalueerd. wpf heeft zich in de voorbereidingen op deze bijeenkomst sterk gemaakt voor een bekrachtiging van de afspraken uit 1995. Op 8 maart was het Internationale Vrouwendag. Onze bestuursvoorzitter, Joris Voorhoeve, vertelt in het artikel over vrouwenrechten wat het belang is van het waarborgen van de rechten van vrouwen en wat zijn persoonlijke motivatie is om zich voor wpf in te zetten. Verder zult u worden verrast met een kleurrijke rapportage over wpf’s project Mosaic. Mosaic is een kliniek en trainingscentrum in ZuidAfrika waar vrouwen terecht kunnen die slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld en waar ze psychische, sociale en juridische hulp kunnen krijgen.
April 2005
pagina
2
Postcode Loterij maakt WPF droom waar
3
Voorwoord van de redactie
4
Mensen helpen de stukjes van hun gebroken leven weer in elkaar te zetten Een impressie van het werk van Mosaic
7
Rubriek 5 vragen, 5 antwoorden Geweld tegen vrouwen
8
Lachen om een hotemetoot Interview met voorzitter Joris Voorhoeve
10
Rubriek Korte Berichten
11
Rubriek choice for youth and sexuality Progressieve jongeren in Pakistan
12
Platform for Action: tien jaar na Beijing Ontwikkelingen op het gebied van advocacy
14
Lezersrubriek
15
Colofon
choice, de jongerenorganisatie die is voortgekomen uit wpf, brengt verslag uit van haar training aan jongeren in Pakistan. De ervaring van deze training laat zien dat jongeren over de hele wereld dezelfde behoeften hebben op het gebied van hun gezondheid, maar dat per land verschilt hoe jongeren in deze behoeften voorzien worden en welke kennis ze hebben over seksualiteit en gezondheid. Verder is er om niet te vergeten de rubriek ‘5 Vragen 5 Antwoorden’ die deze keer over geweld tegen vrouwen gaat. Ook de ‘Korte berichten’ ontbreken niet en als laatste geeft wpf antwoord op vragen over de Millenniumdoelen. Veel leesplezier, De redactie
2 wpf
inhoud
dit is wpf wpf is een Nederlandse stichting die zich speciaal richt op het verbeteren van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in de wereld. Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten is een vakterm. Het zijn alle middelen, voorzieningen, rechten en mogelijkheden die vrouwen, mannen en jongeren nodig hebben om vrij en verantwoord te kunnen beslissen over hun seksuele leven en hun kindertal. wpf stelt dat ontwikkeling begint bij de zelfbeschikking van mensen. Om deze vrije keuze mogelijk te maken steunt wpf projecten van lokale organisaties in ontwikkelingslanden en pleit voor gunstige wetgeving en internationale afspraken.
wpf 3
Condooms zijn hier gratis verkrijgbaar.
Primrose geeft voorlichting in de wachtkamer van het ziekenhuis.
foto: Arjen van de Merwe
Primrose Tetyana, sociaal hulpverlener van Mosaic.
Mosaic biedt hulp bij het indienen van een aanklacht tegen huiselijk en seksueel geweld.
‘Women’s Wellness Centre’ en kliniek in Wynberg.
Brochure ‘it’s an order’.
‘Mensen helpen de stukjes van hun gebroken leven weer in elkaar te zetten’ Een impressie van het werk van Mosaic Zich inzetten voor mishandelde vrouwen en kinderen. Mensen helpen hun leven weer op te pakken na mishandeling en (seksueel) geweld. Dat is wat de hulpverleners van Mosaic, een organisatie in Zuid-Afrika die wpf sinds 2002 steunt, doen. Mosaic geeft voorlichting over mishandeling, (seksueel) geweld en aids, staat mensen bij met juridisch advies en geeft trainingen over assertiviteit en conflicthantering en het voorkomen van mishandeling. Elk jaar worden meer dan 100.000 mensen bereikt in meer dan dertig townships en andere wijken in en rond Kaapstad en Paarl. Niet alleen maar ‘spelen tussen de dijen’ Primrose Tetyana, een krachtige vrouw, gaat vier dagen per week naar een van de twee ziekenhuizen in Khayelitsha, de township waar ze woont. Ze is een van negentien sociale hulpverleners van Mosaic. Primrose doet haar werk graag; ze heeft er zelf ook veel van geleerd. Ze is speciaal voor dit werk opgeleid door Mosaic. Met de artsen van de ziekenhuizen zijn goede afspraken gemaakt en de medewerkers van
4 wpf
Mosaic worden dan ook volkomen geaccepteerd binnen de instellingen. ‘Wij wachten niet tot de mensen naar ons toekomen, we zoeken ze zelf op. De mensen in de wachtkamers vertrouwen ons, omdat we goed zijn opgeleid.’ Maandagochtend, 8.30 uur. Primose is in het ziekenhuis en loopt naar een van de wachtkamers. Het is er overvol. Er zitten mannen en vrouwen, jong en oud, soms met kinderen en er lopen mensen in en uit. Dit is haar werkplek, hier begint ze met haar werk. Ze gaat simpelweg voor een groep staan en ze begint te vertellen over mishandeling en allerlei soorten geweld en wat je er tegen kunt doen. Maar ze geeft ook seksuele voorlichting en vertelt waar je gratis condooms kunt krijgen. Primrose wordt voortdurend bestookt met vragen. Bijvoorbeeld als ze het onderwerp van seksuele rechten aansnijdt. Een jonge man vraagt haar: ‘als mijn vriendin niet wil, schendt ze dan niet míjn seksuele rechten?’ ‘Nee’, zegt Primrose, ‘seks is iets dat je wilt delen, waarvan je wilt genieten. Het is een afspraak tussen twee mensen.’ De jonge man denkt
even na en zegt dan: ‘Oké, ik begrijp het.’ En aan de reacties om hem heen te merken, is dat bij meer mensen het geval. En er ontstaat een levendige discussie over aids en seksuele onthouding. Primrose vertelt dat seksuele onthouding (abstinence) en ‘spelen tussen de dijen’ (play between the thighs) goede middelen zijn om besmetting met hiv te voorkomen. Een aantal oudere vrouwen knikken instemmend, maar enkele jonge vrouwen zijn het er niet mee eens. ‘Wij willen echt seks, niet alleen maar ‘spelen tussen de dijen’!’ Hier en daar wordt gelachen en zo gaat het nog een tijdje door. Primrose adviseert: ‘Geen probleem als je echt seks wilt, maar gebruik dan een condoom om je te beschermen. Die zijn hier gratis verkrijgbaar.’ Mensen die naar aanleiding van Primrose’s verhaal nog meer willen vragen of concrete hulp nodig hebben, kunnen later op de dag terecht in een van de container-kantoortjes van Mosaic waar ze in een privégesprek hun specifieke vragen kunnen stellen en advies kunnen krijgen.
Aanvragen van een straatverbod Zuid-Afrika is een van de landen in de wereld waar geweld tegen vrouwen voorkomt in schrikbarend hoge aantallen. Voor een op de drie vrouwen is de eerste seksuele ervaring niet vrijwillig. Daarom zijn zowel de Zuid-Afrikaanse regering als organisaties voor vrouwenrechten bezig met het nemen van maatregelen tegen huiselijk en seksueel geweld. Maar helaas blijven deze misdaden vaak nog ongestraft. Vrouwen durven vaak geen aangifte te doen of denken dat hun echtgenoot het recht heeft hen te slaan of seks af te dwingen. Het ‘Women’s Wellness Centre’ van Mosaic geeft informatie
en hulp aan slachtoffers. Mosaic heeft daarvoor een gratis service-centrum opgezet, het eerste in de West-Kaap provincie. Naast medische hulp biedt het centrum ook juridische bijstand. Voor het ‘Court Support Desk’-project heeft Mosaic zogenaamde ‘court workers’ in dienst, die werken in tien rechtbanken van Kaapstad, Paarl en Wellington. Hun taak is het helpen van mensen bij het invullen van (ingewikkelde) formulieren en het formuleren van aanklachten voor behandeling door de rechtbank. Ook zorgen ze indien nodig voor crisisopvang. Speciaal voor slachtoffers van mishandeling
heeft Mosaic een brochure uitgebracht waarin uitleg wordt gegeven over juridische termen van de nieuwe wet tegen huiselijk geweld en de noodzakelijke stappen voor het doen van aangifte. Ook wordt erin beschreven hoe je een straatverbod aanvraagt. De ‘Protection Order’brochure is een groot succes. Er is vraag naar in het hele land. Inmiddels zijn er meer dan 15.000 exemplaren van gedrukt. De staatssecretaris van Justitie, die gevraagd was de brochure te lanceren, was enorm onder de indruk. Ze hoopt dat de brochure kan worden vertaald in alle officiële talen van Zuid-Afrika.
wpf 5
Jongetje uit Khayelitsha
5 vragen 5 antwoorden ‘Geweld tegen vrouwen is misschien wel de meest schandelijke schending van mensenrechten. En misschien wel een met de meeste impact. Zolang dit voortduurt, kunnen we niet beweren vooruitgang te bereiken op het gebied van gelijkheid, ontwikkeling en vrede’. vn Secretaris-Generaal Kofi Annan (1999).
Geweld tegen vrouwen Poster uit Oeganda tegen mishandeling
Poster tegen stigmatisering van aids.
Groentetuintjes Een laatste project dat Mosaic heeft bedacht is het opzetten van groentetuintjes. Mosaic merkte dat de mishandelde vrouwen vaak geen geld hebben en soms in de steek worden gelaten door hun echtgenoten. Ze hebben dan geen enkele vorm van inkomsten en ook nauwelijks te eten, ook niet voor hun kinderen. Voor deze vrouwen heeft Mosaic dit project opgezet. Medewerkers hebben aan afgedankte, maar schoongemaakte olievaten en andere tonnen weten te komen om groente en fruit te kunnen zaaien. Die tonnen zijn een uitkomst, want vaak is het niet mogelijk rondom de huisjes in de townships groenten te planten. Hekken ontbreken veelal, waardoor mensen door de ‘tuin’ kunnen lopen en de plantjes vertrappen of honden er hun behoefte doen. Door de verhoging kan dit niet meer. Ook bij een school is een stukje grond waar groente verbouwd wordt. Mosaic heeft de vrouwen geleerd welke groenten ze het beste kunnen zaaien en hoe ze de planten het beste kunnen verzorgen.
6 wpf
Het project heeft een verrassend effect gehad. Naast het feit dat de deelnemers verzekerd zijn van voedsel, heeft het project ze ook enthousiast gemaakt en trots. Veel deelnemers kweken inmiddels groente en fruit in meerdere tonnen. Sommigen verdienen er zelfs een beetje mee. Ook de schooltuin is een succes. Voor de mensen bij wie het kweken niet goed gaat of van wie de ‘oogst’ mislukt, zijn er groentepakketten uit de schooltuin. Volgens Mosaic is het project vrij eenvoudig te kopiëren op andere locaties. Het meest recente idee is het opzetten van dit soort tuintjes voor speciale groepen, bijvoorbeeld mensen die seropositief zijn. Mosaic wordt als organisatie erkend door het ministerie van Gezondheid. Het Ministerie beschouwt Mosaics concept van uitgebreide hulpverlening met voorlichting en sociale, medische en juridische hulp als model voor het hele land.
Wat is geweld tegen vrouwen? Onder geweld tegen vrouwen wordt verstaan ‘elke daad van geweld op basis van gender die resulteert of kan resulteren in lichamelijke, seksuele of psychologische schade of lijden van vrouwen’. Dit houdt ook in de dreiging met gewelddaden, ongeacht of dit plaatsvindt in het openbaar of in de privé-sfeer. Geweld tegen vrouwen op seksueel gebied schaadt de seksuele en reproductieve gezondheid van vrouwen en meisjes en is wijdverbreid: gedwongen seks binnen een huwelijk of relatie, verkrachting door vreemden, seksuele intimidatie, gedwongen prostitutie en sekshandel, tienerhuwelijken, genitale verminking en andere praktijken die inbreuk maken op het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw over haar lichaam. Wat is het antwoord op geweld tegen vrouwen vanuit de internationale gemeenschap? In de afgelopen decennia zijn er diverse verdragen opgesteld waarin de rechten van vrouwen zijn vastgesteld. In 1948 was reeds de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vastgelegd, maar een belangrijke mijlpaal was het ‘Vrouwenverdrag’ dat in 1979 is overeengekomen: het Verdrag inzake de Uitbanning van Alle Vormen van Discriminatie tegen Vrouwen (cedaw, 1979). Later, in de jaren tachtig, werd het verdrag Recht op Ontwikkeling (1986) ingesteld. In de negentiger jaren werden vanuit de internationale gemeenschap fundamentele afspraken gemaakt ter beëindiging van geweld tegen vrouwen: de Verenigde Naties voerde de Verklaring Gericht op de Uitbanning van Geweld Tegen Vrouwen (1993) in en het Platform for Action werd ingesteld naar aanleiding van de vierde vn Wereldconferentie over Vrouwen in Beijing, ook wel ‘Beijing’ genoemd (1995). Tijdens dit Beijing Platform for Action committeerden 189 landen zich – zonder enig voorbehoud – aan het verdrag. In 2000, bij Beijing+5, oftewel de vijfjarige evaluatie van Beijing, werd het tegengaan van geweld tegen vrouwen nog eens extra benadrukt. Begin dit jaar, tien jaar na ‘Beijing’, zijn de afspraken die deel uitmaken van dit platform geëvalueerd en opnieuw bekrachtigd. Geweld tegen vrouwen: een vrouwenzaak? Vaak wordt geweld tegen vrouwen beschouwd als een probleem voor vrouwen. Het is echter een praktijk die niet alleen de slachtoffers schade toebrengt, maar een hele samenleving. Vrouwen kunnen, als ze de mogelijkheid krijgen, een belangrijke bijdrage leveren aan de samenleving.
Bij geweld tegen vrouwen, wordt deze rol niet alleen ontkend, maar ook teniet gedaan. Geweld tegen vrouwen maakt levens kapot, het rukt samenlevingen uit elkaar en houdt ontwikkeling tegen. Bovendien heeft huiselijk geweld vaak zijn weerslag op geweld in het openbaar. Kinderen die al vroeg geconfronteerd worden met geweld thuis, lopen het risico later zelf gewelddadig gedrag te vertonen. Is er vooruitgang geboekt in het terugdringen van geweld tegen vrouwen? De respons vanuit de internationale gemeenschap heeft ertoe bijgedragen dat er drastische wijzigingen hebben plaatsgevonden in normen, wetten en beleid om geweld tegen vrouwen aan te pakken. Men is er zich van bewust dat geweld tegen vrouwen als een schending van de mensenrechten moet worden beschouwd. Ondanks deze vooruitgang is de wereld echter niet veel veiliger dan twee decennia geleden. Geweld tegen vrouwen wordt nog steeds systematisch toegepast en getolereerd. Het bewustzijn is gegroeid, maar nog niet voldoende. Om geweld tegen vrouwen tegen te gaan en te voorkomen, zou het als een misdaad moeten worden aangerekend in het besef dat deze praktijk sociaal onacceptabel is en tegengegaan moet worden. Wat doet wpf om geweld tegen vrouwen terug te dringen? wpf zet zich bij haar beleidsbeïnvloeding in voor de uitvoering van internationale afspraken die gericht zijn op het terugdringen en tegengaan van geweld tegen vrouwen. In maart van dit jaar, tien jaar na Beijing, evalueerde de Commission on the Status of Women van de Verenigde Naties de uitvoering van het Beijing Platform for Action. wpf heeft, samen met collega-organisaties, gelobbyd om alle afspraken uit dit actieplan overeind te houden. Daarnaast ondersteunt wpf in Afrika en Azië projecten die de aandacht vestigen op het voorkomen en tegengaan van seksueel geweld, zoals bijvoorbeeld het project van Mosaic waarover u meer kunt lezen elders in dit nummer.
Gebruikte bronnen: Amnesty International, Beijing Platform for Action, unifem, Safer Cities Programme, un-habitat
wpf 7
Joris Voorhoeve
‘Lachen om een hotemetoot’ ‘Je moet proberen gelukkig te worden en gelukkig te maken’, zegt de voorzitter van wpf, Joris Voorhoeve. ‘Ik ben ervan overtuigd dat mensen gelukkiger zijn als ze de mogelijkheden krijgen over hun eigen leven te beslissen.’ Autonomie, vooral het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw, vindt hij een belangrijk uitgangspunt in het werk van wpf.
8 wpf
Hij studeerde westerse landbouw in Wageningen, maakte tijdens zijn studie een overstap naar tropische landbouw en verdiepte zich ook in politicologie in Leiden. We kennen hem vooral als oud-minister van Defensie: Joris Voorhoeve. Tegenwoordig is hij lid van de Raad van State en professor in International Organizations in Leiden. In 1998 trad Voorhoeve aan als lid van het bestuur van wpf. Sinds mei 2003 is hij voorzitter. Zijn filosofie bij nevenactiviteiten naast zijn dagelijkse werk is: Je moet proberen gelukkig te worden en gelukkig te maken. Hoe kan dat het meest doeltreffend? ‘Door de ergste oorzaken van ongelukkig zijn te bestrijden. Zo eenvoudig is het eigenlijk.’ Voorhoeve koos voor wpf, omdat deze organisatie zich richt op belangrijke oorzaken van menselijk lijden: ongewenste zwangerschappen en geboorte van kinderen die gedoemd zijn tot honger en ziekte. ‘Veel hulpbeleid stopt een grote hoeveelheid energie in het verzachten van symptomen van ongelukkig zijn. wpf heeft, naar mijn mening, een effectievere, preventieve aanpak.’ Voorhoeve doelt hierbij op het feit dat wpf zich ten doel stelt mensen zelf de regie te geven over hun seksuele leven en kindertal, waarbij zij zich vooral richt tot jongeren in ontwikkelingslanden. In deze landen zijn de taboes, tradities en onwetendheid op het gebied van seksualiteit en voortplanting het grootst en is de kans op levensbedreigende situaties erg hoog. Mannen hebben meerdere vrouwen, vrijen onveilig en grote gezinnen leven in ongezonde omstandigheden. Veel ouders zijn niet in staat hun kinderen een goede verzorging te geven. Om deze situatie te verbeteren ondersteunt wpf o.a. diverse seksuele voorlichtingsprojecten. Voorhoeve benadrukt nog eens het
succes van een speciaal ontwikkelde cd-rom: ‘In Azië en Afrika wordt een cd-rom gebruikt met animatiebeelden voor jongeren, ontworpen en gefinancierd door wpf. De cd-rom is voorzien van tekst in de eigen taal van het land. De Nationale Postcode Loterij heeft begin dit jaar een subsidie toegekend om de cd-rom ook te vertalen voor gebruik in Kenia en Indonesië, dat is fantastisch, toch?’ Weloverwogen keuze van beíde ouders Voorhoeve constateert net na de Internationale Vrouwendag (8 maart) en de tiende verjaardag van de Beijing Conferentie over Vrouwen dat er ‘nog zo ongelooflijk veel te doen is’ om de positie van vrouwen in de wereld te verbeteren, ook op het gebied van seksuele rechten en het moederschap, met name in ontwikkelingslanden. ‘Er is in de wereld nog veel tegenstand tegen seksuele en reproductieve rechten van de vrouw. Politici, commentatoren en kerkleiders menen met voorlichting over seksuele onthouding aids te kunnen bestrijden. Zij moeten worden aangesproken op de rampzalige gevolgen van hun tegenwerking van reproductieve rechten en gezondheid.‘ Toch is er reden tot hoop, stelt Voorhoeve vast. Er zijn veel groeperingen die de gedachtelijn van wpf steunen. Maar het kost veel tijd en inspanning. ‘Children by choice and not by force’, is zijn devies, want ‘we moeten helpen bewerkstelligen dat de geboorte van nieuwe menselijke wezentjes berust op een weloverwogen keuze van beíde ouders.‘ Daarbij is het de kunst het denken over seksuele en reproductieve rechten en gezondheid te beïnvloeden, te beginnen bij de landen die aangesloten zijn bij de Europese Unie. ‘Ook in veel eu-landen kom je nog wetgeving
foto: Arjen van de Merwe
tegen die al lang behoort te zijn verbeterd. In bijv. Portugal, Italië en Polen wordt er weinig aandacht besteed aan wettelijke bescherming op het gebied van het recht op zelfbeschikking en richt men zich nog te weinig op de rechten van de vrouw.’ In Noordwest-Europa is er duidelijk meer aandacht voor dit thema, volgens Voorhoeve. Seksuele en reproductieve rechten zijn in het Nederlandse beleid van Ontwikkelingssamenwerking van Minister Agnes van Ardenne één van de vijf speerpunten. Tevens wordt binnen diverse vn-organisaties nieuw beleid ontwikkeld op dit gebied en voert men actie om de tegenstand te overwinnen. wpf gebruikt in discussies met regeringsleiders en internationale organisaties en in haar voorlichtingsactiviteiten de Nederlandse benadering op het gebied van seksualiteit die is gestoeld op recht, verantwoordelijkheid en respect.
Het multiplier-effect Voorhoeve is ervan overtuigd dat intensieve voorlichtingsactiviteiten onder regeringen, nationale en internationale organisaties, opinieleiders en regeringen succesvol zullen zijn. Dat is ook al gebleken: ‘Het heeft een enorm multiplier-effect als de president van Oeganda op de televisie verklaart dat mensen condooms moeten gebruiken en zegt dat hij dat zelf ook doet.’ Het aantal hiv/aids geïnfecteerden in Afrikaanse landen is dan ook het laagst in Oeganda. wpf richt zich op de concrete actiepunten die vastgelegd zijn door de vn Wereldbevolkingsconferentie in Cairo in 1994. Voorhoeve benadrukt dat wpf daarbij van het mondiale ‘macro’ vraagstuk van de hoge bevolkingsgroei en milieuproblematiek naar het microniveau is gegaan: ‘Verbeter de wereld, begin bij het individu’. In dat kader worden voorlichtingscampagnes
op scholen georganiseerd en grote mediaevents zoals bijvoorbeeld Dance4Life, het mega dance-festijn, dat in november 2004 in Nederland en tegelijkertijd in Zuid-Afrika plaatsvond. De voorzitter is hierover erg enthousiast: ‘Met een evenement als Dance4Life bereik je heel veel jongeren die weer in hun eigen wereld de gedachten uitdragen. Zo krijg je wederom dat multiplier-effect.’ Jongeren zijn het meest ontvankelijk en flexibel, is zijn mening. ‘We bereiken veel meer resultaat in het overtuigen van een jongere generatie die zich minder van verkeerde opvattingen van politieke en religieuze leiders aantrekt. Zij weten heus wel hoe het leven in elkaar zit en lachen om een kerkelijke hotemetoot die zegt dat er geen condooms mogen worden gebruikt en dat deze helemaal niet beschermen tegen aids.’ Seksuele en reproductieve rechten worden helaas niet expliciet genoemd in de zogenaamde millennium-ontwikkelingsdoelen die in 2015 moeten zijn bereikt. Dergelijke rechten zijn ook moeilijk kwantitatief te formuleren. Net zoals menselijke autonomie zijn het overkoepelende doelen welke via verschillende wegen kunnen worden bevorderd. Goed onderwijs en betere gezondheidszorg leveren een substantiële bijdrage. Voorhoeve verwacht dan ook zeker vooruitgang bij het bereiken van deze doelen. ‘Binnen de eu zie je de gedachtestromen veranderen, ook binnen de vn-organisaties. Organisaties als wpf blijven de thema’s als seksuele en reproductieve rechten voor mannen en vrouwen op de agenda zetten en houden voortdurend de vinger aan de pols wanneer nieuw beleid en wetgeving op dit gebied wordt uitgewerkt’.
wpf 9
Korte Berichten
choice
for youth and sexuality Onevenwichtige bevolkingsgroei in China heeft grote sociale gevolgen
foto: © 1986 Andrea Fisch, Courtesy of Photoshare
In 2020 zullen naar schatting maar liefst veertig miljoen Chinese mannen moeite hebben met het vinden van een vrouw. Dit is het gevolg van het één-kindbeleid dat China introduceerde rond 1980. Ouders geven vaker de voorkeur aan een jongen en omdat abortus legaal is, worden vooral meisjes-foetussen geaborteerd. Voor een bevolking van 1,3 miljard betekent dit een enorm tekort aan (huwbare) vrouwen. Het tekort aan vrouwen leidt – nu al – tot allerlei negatieve sociale ontwikkelingen: enerzijds worden er bruiden uit buurlanden gehaald en verkocht; anderzijds worden de vrouwen uit eigen land onder valse voorwendselen naar de grote steden gelokt, waar ze veelal gedwongen worden tot prostitutie. Desondanks beschouwt de regering het éénkindbeleid nog altijd als hét middel om de bevolkingsgroei onder de 1,6 miljard te houden tot 2050. Bron: South China Morning Post, (Hongkong), 12 januari 2005; The Guardian, (Londen), 9 maart 2004
Misleidende seksuele voorlichting voor Amerikaanse jongeren ‘Traanvocht en zweet kunnen het hiv-virus verspreiden’, ‘Abortus kan leiden tot onvruchtbaarheid en zelfmoord’ en ‘De helft van de mannelijke homoseksuele tieners in Amerika is seropositief’. Deze en andere misleidende informatie maakt deel uit van de seksuele voorlichting voor jongeren op scholen in de vs. Dit bleek uit onderzoek dat in opdracht van de Democraat H. Waxman door het onderzoeksbureau van het Huis van Afgevaardigden werd uitgevoerd. Bush’ regering maakt in 2005 bijna $170 miljoen vrij voor ‘Abstinenceonly’-programma’s waarbij in de ‘voorlichting’ alleen onthouding van seks behandeld wordt. In bijna de helft van de Amerikaanse staten worden deze voorlichtingsprogramma’s op scholen toegepast. Uit het onderzoek blijkt verder dat de cursussen vaak medisch onjuiste informatie bevatten en dat cijfers worden achtergehouden. Zo zijn er geen cijfers bekend over het aantal homoseksuele jongeren die seropositief zijn. Dit in tegenstelling tot beweringen uit de programma’s. Waxman en andere voorstanders van uitgebreide seksuele voorlichting
10 wpf
zijn van mening dat jongeren die ‘Abstinence-only’-cursussen volgen, niet goed leren hoe ze zich kunnen beschermen als ze seksueel actief worden. Bovendien waarschuwt hij voor een serieus probleem ‘wanneer belastinggeld wordt ingezet voor het misleiden van jongeren over elementaire feitelijkheden wat betreft gezondheid.’ Voorstanders van de ‘Abstinence-only’-aanpak beweren dat uitleg over veilige(re) seks juist een uitnodiging is voor het hebben van seks. Onafhankelijk onderzoek heeft echter niet kunnen uitwijzen dat de ‘Abstinence-only’-aanpak voordeel heeft. Bron: Washington Post, 2 december 2004
Progressieve jongeren in Pakistan In januari 2005 hebben twee leden van choice, for youth and sexuality, – Marije Nederveen en Anneke Wensing – een vijfdaagse training gegeven aan Pakistaanse jongeren. choice ging naar Pakistan om jongeren inzicht te geven in de mogelijkheden die er voor hen zijn op het gebied van beleidsbeïnvloeding. De seksuele en reproductieve rechten wereldwijd en controversiële issues op dit gebied waren ook onderdeel van het programma. Voor deze training waren, in samenwerking met het veldkantoor van wpf in Islamabad, zeventien Pakistaanse jongeren geselecteerd die in hun werk met seksuele en reproductieve rechten van jongeren te maken hebben. De jongeren vonden het programma erg inspirerend en wilden graag in de toekomst blijven samenwerken. Inmiddels is ter plekke een jongerengroep opgericht die fanatiek en enthousiast bezig is met het ontwikkelen van eigen ‘principles and values’ waarbij zij worden ondersteund door het veldkantoor van wpf.
Sms-vraagbaak over aids in Kenia OneWorld Africa biedt sinds 1 december 2004 een sms-service aan over aids in Kenia. Via sms kunnen vragen worden gesteld over aids en daaraan gerelateerde problemen. Snel en gratis wordt een passend antwoord gegeven. Ook in Kenia zijn mobiele telefoons erg in opkomst. Daarom is het mobieltje een uiterst geschikt middel om mensen voor te lichten, bovendien is het betrekkelijk anoniem. Een abonnement op de dienst omvat naast de mogelijkheid tot het stellen van vragen ook nog gratis tips over bijvoorbeeld aidspreventie en het gebruik van aidsremmers of andere vormen van verzorging. Voorlopig wordt deze dienst alleen nog in het Engels aangeboden, maar er is een sms-service in het Swahili in ontwikkeling. Bron: www.oneworld.nl, 2 december 2004
Millenniumdoelen haalbaar en betaalbaar Ondanks het feit dat landen minder geld geven dan dat zij hebben toegezegd, is het nog steeds mogelijk dat in 2015 de armoede in de wereld is gehalveerd. Dit blijkt uit het rapport van de Verenigde Naties ‘Investing in Development: a Practical Plan to Achieve the Millennium Development Goals’ dat 17 januari jl. werd aangeboden aan Kofi Annan, Secretaris-Generaal van de vn. Om de Millenniumdoelen te halen hebben de rijke landen beloofd 0,7 % van het bnp (Bruto Nationaal Product) te besteden aan ontwikkelingshulp, maar in de praktijk halen ze samen slechts 0,25 %. Met dit rapport is duidelijk geworden dat ook met 0,54 % van het gezamenlijke bnp de Millenniumdoelen haalbaar zijn. Met een aantal ‘Quick Wins’ zou essentiële vooruitgang geboekt kunnen worden. Van een van die ‘Quick Wins’ vindt wpf dat het tot haar kerntaken behoort: de uitbreiding van de toegang tot seksuele en reproductieve gezondheidszorg en informatie, inclusief informatie over en middelen voor anticonceptie. Bron: nrc Handelsblad, 15 januari 2005, www.unmillenniumproject.org/press/press3.htm
Een verslag van een opmerkelijke reis ‘Zodra we het land binnenkwamen, wisten we dat het een bijzondere en interessante ervaring zou worden. Moesten we ons bij de douane aansluiten in de rij voor ‘foreigners’ of ‘unaccompanied women’?’ Batool Akhtar (boven) en Fsaht Ul Hussan (onder), twee enthousiaste deelnemers van de training.
Marije en Anneke vertellen over hun ervaringen: ‘Tijdens de training viel het ons op dat de kennis van de jongeren over seksuele en reproductieve rechten in het algemeen en ook over de situatie in hun eigen land zeer beperkt is. Zelfs jongeren die actief zijn op dit gebied missen de informatie die ze nodig hebben om hun werk goed te doen. De deelnemers waren dan ook erg enthousiast en leergierig. Ze wilden de training ook gebruiken om hun kennis uit te breiden.’ Opvallend was een discussie die ze hadden over onveilige abortus, waarbij twee meisjes vertelden over de gevallen die zij tijdens hun werk in het ziekenhuis aantroffen: in de baarmoeder van een meisje werd bijvoorbeeld een gedeelte van een afgebroken kleerhanger gevonden. Waarschijnlijk had men de kleerhanger gebruikt om een abortus teweeg te brengen. ‘De verhalen waren echt schrijnend en je kon merken dat de rest van de groep geen idee had dat dit soort praktijken zich in hun land afspelen.’ Een ander interessant gegeven was de visie van de jongeren op homoseksualiteit. Ondanks dat de groep vond dat homoseksualiteit een persoonlijke kwestie is en niet verboden zou moeten zijn, waren er toch veel misvattingen. ‘Een jongen vroeg ons bijvoorbeeld of wij vonden dat homoseksualiteit een goede manier van family planning was.’ Voor iedereen was het heel leerzaam om de verschillende culturele opvattingen te bespreken over seksuele en reproductieve gezondheid en andere kwesties waar jongeren mee te maken hebben. ‘We hadden allemaal het gevoel dat er veel onderwerpen de revue zijn gepasseerd die nog niet eerder aan de orde zijn geweest, omdat er nooit echt een mogelijkheid was om daar open over te spreken. Bovendien was het ontzettend leuk om te zien dat, naarmate de training vorderde, de deelnemers steeds meer durfden te zeggen. De eerste twee dagen werd elke potentiële verandering onmiddellijk van de hand gedaan met een ‘dat is in onze cultuur onmogelijk’, maar met de tijd leerden de deelnemers om kleinere stappen te zetten en daardoor mogelijkheden te creëren die ze daarvoor niet eens gezien hadden. Dit was voor de deelnemers maar ook voor ons erg inspirerend!’ choice streeft naar een follow-up van deze training voor het eind van dit jaar.
wpf 11
Platform for Action: tien jaar na Beijing Op 8 maart vierde de wereld Internationale Vrouwendag. Van 28 februari tot en met 11 maart kwamen de lidstaten van de Verenigde Naties bijeen voor een evaluatie van de afspraken die tien jaar geleden in Beijing werden gemaakt om de positie van de vrouw in de wereld te verbeteren in het Platform for Action. Wat is er de afgelopen jaren bereikt op het gebied van vrouwenrechten?
In 1995 werd in Beijing de Vierde Wereldvrouwenconferentie gehouden. Deze conferentie, waar maar liefst 189 regeringen en een paar duizend ngo’s aan deelnamen, mondde uit in een Platform for Action dat als doel heeft actieve en volledige participatie van vrouwen op sociaal, economisch en politiek gebied te realiseren. Macht en verantwoordelijkheden moeten op alle terreinen eerlijk verdeeld worden tussen mannen en vrouwen: thuis, op het werk en ook in de politiek. Dit is een belangrijke voorwaarde om ontwikkeling en vrede te bevorderen. Daarbij zijn seksuele en reproductieve rechten van vrouwen en de vrijwaarding van geweld als onderdeel van de universele mensenrechten zwaarwegende onderdelen van het Platform for Action. Seksuele en reproductieve rechten zijn nog verre van gerealiseerd. Meer dan 200 miljoen vrouwen hebben geen toegang tot voorbehoedmiddelen, met als gevolg 23 miljoen ongeplande geboorten en 22 miljoen abortussen. Jaarlijks sterft een half miljoen vrouwen aan de complicaties bij zwangerschap door gebrekkige gezondheidszorg en discriminatie, voor het grootste deel in ontwikkelingslanden, waarmee het de eerste doodsoorzaak (99%) is voor vrouwen van vruchtbare leeftijd. Hieronder vallen ook de 80.000 vrouwen die overlijden aan de complicaties van een onveilige abortus.
12 wpf
Toenemende oppositie tegen seksuele en reproductieve rechten van vrouwen De laatste jaren liggen de seksuele en reproductieve rechten van vrouwen zwaar onder vuur door conservatieve en/of religieuze invloeden. Tijdens internationale conferenties proberen deze groepen structureel de rechten van vrouwen te ondermijnen, met als gevolg dat gender-ongelijkheid in stand blijft, ontwikkeling geremd wordt en de gezondheid van vrouwen gevaar loopt. Het Vaticaan Het Vaticaan zet zich in tegen het gebruik van alle moderne vormen van anticonceptie en tegen abortus. Dat anticonceptie juist ongewenste zwangerschappen en daarmee abortus voorkomt, doet volgens het Vaticaan niet ter zake. Bovendien wijst het Vaticaan alle andere samenlevingsvormen dan die van een huwelijk tussen man en vrouw af. Dit betreft niet alleen homoseksuelen, maar ook van bijvoorbeeld alleenstaande ouders en ongetrouwd samenwonenden. Het Vaticaan pleit voor programma’s die seksuele onthouding promoten. Door deze eenzijdige voorlichting worden mensen onthouden van hun recht op informatie. Verenigde Staten/Bush Op het gebied van abortus en het promoten van seksuele onthouding, is de huidige Bush regering een sterke partner van het Vaticaan. Vrijwel direct na zijn verkiezing heeft president
Bush de Mexico City Policy (ook wel ‘Global Gag Rule’ genoemd) opnieuw ingesteld, die het onmogelijk maakt voor buitenlandse organisaties financiële steun van de Verenigde Staten te krijgen als zij ook maar iets met abortus te maken hebben, zelfs als abortus in het desbetreffende land legaal is. Het recht op een veilige abortus is onderdeel van het recht zelf te kunnen beslissen over voortplanting en deze wet ondermijnt dus de fundamentele rechten van de vrouw. Door de Global Gag Rule wordt de internationale ontwikkelingssamenwerking miljoenen dollars onthouden. Veel organisaties die nu geen financiële steun van de VS meer krijgen, hebben family planning klinieken moeten sluiten, waardoor vrouwen naast een veilige abortus ook toegang tot informatie en voorbehoedmiddelen mislopen. In tegenstelling tot wat de wet beoogt, neemt dus het aantal ongewenste zwangerschappen en abortussen alleen maar toe. Tien jaar na Beijing, nog een lange weg te gaan Op 8 maart – internationale vrouwendag – vonden wereldwijd demonstraties en betogingen plaats waarbij mensen letterlijk schreeuwden om het waarborgen van de rechten van de vrouw. Deze kreten lijken de csw- vergadering in New York te hebben bereikt en de progressieve gemeenschap te hebben versterkt. Want, ondanks de pogingen van conservatieve krachten om een aantal van deze afspraken te ondermijnen, zijn alle afspraken uit het Beijing Platform for Action opnieuw bekrachtigd. Positief nieuws dus. Maar er is nog een lange weg te gaan om het actieplan ook daadwerkelijk overal ter wereld tot uitvoering te laten komen.
foto’:
Seksuele en reproductieve rechten binnen het Platform for Action Verschillende thema’s op het gebied van seksuele en reproductieve rechten krijgen aandacht binnen het Platform for Action:
Gebrek aan keuzevrijheid In het Platform for Action van Beijing staat dat vrouwen zelf moeten kunnen beslissen over hun seksuele leven en kindertal en recht hebben op medische zorg en informatie omtrent alle facetten van seksualiteit en voortplanting. Hieronder valt ook het recht om deze keuzes vrij van discriminatie, dwang en geweld te kunnen maken. Seksuele en reproductieve rechten zijn naast fundamentele mensenrechten ook de sleutel in de strijd tegen armoede. Vrouwen die zelf kunnen beslissen wanneer, met wie en hoeveel kinderen ze krijgen, kunnen doorgaans meer scholing genieten en spelen een grotere rol op de arbeidsmarkt. Dit is ook bevorderlijk voor de ontwikkeling van hun kinderen. Bovendien bevordert het de gelijkheid tussen mannen en vrouwen als vrouwen zelf kunnen kiezen. Geweld tegen vrouwen Geweld tegen vrouwen wordt onderverdeeld in lichamelijk, seksueel en psychologisch geweld en komt overal ter wereld voor. Dit geweld
komt niet alleen voor binnen de familie en binnen de samenleving maar kan ook door een Staat begaan worden. Geweld tegen vrouwen, of dit nu thuis of buitenshuis plaatsvindt, heeft angst tot gevolg en creëert gevoelens van onveiligheid bij vrouwen. Het belemmert vrouwen in hun vrijheid, waardoor ze geremd worden in hun ontwikkeling en afhankelijk blijven van mannen voor hun basisbehoeften. Geweld tegen vrouwen is een van de cruciale sociale mechanismen die vrouwen in een ondergeschikte positie ten opzichte van mannen dwingt. In veel gevallen vindt het geweld thuis plaats, wordt het ‘geaccepteerd’ door alle partijen en is het moeilijk waarneembaar. Zelfs als er aangifte gedaan wordt van huiselijk geweld, zorgt een gebrek aan goede, geïmplementeerde wetgeving er vaak voor dat de daders ongestraft blijven. De laatste jaren wordt er, onder druk van vrouwen- en mensenrechtenorganisaties, steeds meer aandacht besteed aan het ontwikkelen en implementeren van goede wetgeving om geweld tegen vrouwen aan te pakken.
Vrouwenhandel (Trafficking) Trafficking (mensenhandel ten behoeve van de seks-industrie) van vrouwen en meisjes is een van de snelst groeiende onderdelen van de georganiseerde misdaad. Trafficking is een relatief nieuwe, maar zeer ernstige, vorm van geweld tegen vrouwen dat toeneemt door groeiende globalisatie. Handel in vrouwen levert meer op dan handel in drugs, omdat vrouwen meerdere keren ‘verkocht’ kunnen worden. Dit maakt het aantrekkelijk voor zware criminele organisaties om zich op deze vorm van seksslavernij te gaan richten. In 2003 liepen schattingen van het aantal verhandelde vrouwen uiteen van 700.000 tot 4 miljoen. De onnauwkeurigheid van deze schatting geeft aan dat trafficking grotendeels in de verborgenheid plaats vindt, waardoor het moeilijk is aan te pakken. Inmiddels zijn er in meer dan vijftien landen actieve maatregelen genomen om trafficking tegen te gaan, maar dat is nog bij lange na niet voldoende om dit ernstige probleem op te lossen.
wpf 13
Colofon info is een uitgave van wpf.
Lezersrubriek
Redactie Afdeling Communicatie wpf. Omslagfoto (uitsnede) © 2003 Lydia Martin, Courtesy of Photoshare (A woman living with hiv/aids in Stone Town, Zanzibar. The stigma attached to the disease means that people living with HIV/AIDS do all they can to keep their health status a secret.) Vormgeving Susi Bikle, studio Zipper Druk Printbase
Foto’s De foto’s in deze info die ter beschikking zijn gesteld door Photoshare, zijn enkel bedoeld ter illustratie; ze impliceren niets over een specifieke gezondheidsstatus, houding, gedrag of activiteiten van de persoon die op de foto staat.
info wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt recyclebaar papier. wpf (World Population Foundation) Ampèrestraat 10, 1221 gj Hilversum Tel: 035-6422304, Fax: 035-6421462 E-mail: offi
[email protected] Website: www.wpf.org Postbank 52614 , Bank 49.63.23.822
Beste lezer, De laatste maanden krijgt wpf regelmatig vragen over de Milleniumdoelstellingen. Hieronder een selectie, en onze antwoorden op de vragen.
‘2005 staat in het teken van de Millenniumdoelstellingen. Waarom is daar juist dit jaar zoveel aandacht voor?’ In 2000 werd de vn Millennium Verklaring opgesteld om armoede in de wereld terug te dringen. Acht doelstellingen werden hier aan verbonden, om dit te realiseren. Deze doelstellingen moeten in 2015, of eerder, gehaald zijn. Dit jaar wordt – na vijf jaar – een evaluatie gehouden om te kijken in hoeverre landen hierin geslaagd zijn en om aan te geven waar verbetering nodig is.
de nationale postcode loterij ondersteunt wpf
Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van wpf.
wpf voert het cbf-keurmerk van het centraal bureau fondsenweving. dit betekent dat wpf voldoet aan strenge eisen op het gebied van financieel beheer, organisatie en fondsenwerving.
Hoe kunt u het werk van wpf steunen?
Door vriend of donateur te worden van wpf: Vriend: U stort minimaal 25 euro per jaar of 10 euro per kwartaal o.v.v. ‘Vriend’. U ontvangt dan de INFO, de Knipselkrant, het jaarverslag en het
‘Waarom wordt er niet gepleit voor een aparte doelstelling voor het behalen van seksuele en reproductieve gezondheid?’
Wereld Bevolkingsrapport van het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties. Een acceptgiro wordt bijgevoegd bij het jaarverslag. Ook is er de mogelijkheid wpf te machtigen het bedrag van uw rekening af te schrijven. Donateur: U stort minimaal 25 euro per jaar of 10 euro per kwartaal o.v.v. ‘Donateur’. U ontvangt dan elk jaar ons jaarverslag (met bijgevoegde
‘Is het behalen van goede seksuele en reproductieve gezondheid voor iedereen ook een van de Millenniumdoelstellingen?’ Het behalen van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten voor iedereen is niet een aparte Millenniumdoelstelling. Het terugdringen van moeder- en kindersterfte en hiv/aids zijn wél op zichzelf staande doelstellingen die direct in verband staan met seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Want deze doelstellingen kunnen alleen behaald worden als landen ervoor zorgen dat er goede gezondheidsvoorzieningen zijn op dit gebied en de bijbehorende rechten nageleefd worden.
Ja, dit verdient enige uitleg. Het is belangrijk te weten dat er naast de acht doelstellingen nog veel meer doelstellingen zijn die behaald moeten worden om armoede terug te dringen. Het behalen van seksuele en reproductieve gezondheid is hier één van. De acht doelstellingen uit de Millennium Verklaring zijn specifiek gekozen vanwege het feit dat álle regeringsleiders van 189 lidstaten van de vn landen zich achter déze doelstellingen konden scharen. Seksuele en reproductieve gezondheid is voor sommige landen, vanwege het taboe op seksualiteit, een te gevoelig onderwerp en is daarom niet als afzonderlijke doelstelling opgenomen. vn Secretaris-Generaal Kofi Annan benadrukte overigens dat de acht doelstellingen niet behaald kunnen worden als de seksuele en reproductieve gezondheid niet wordt gewaarborgd. Je zou dus eigenlijk het behalen van seksuele en reproductieve gezondheid als een onderliggend doel kunnen zien.
acceptgiro). Ook is er de mogelijkheid wpf te machtigen het bedrag van uw rekening af te schrijven. Door een eenmalige financiële bijdrage te storten U kunt ook een eenmalige bijdrage storten op bank of postbank t.n.v. wpf te Hilversum. Voor mensen woonachtig in België is er de mogelijkheid een bedrag te storten op ons rekeningnummer 310-1604554-66 op naam van World Population Foundation, Hilversum, Nederland. Door middel van een schenking van minimaal 50 euro per jaar bij notariële akte: Graag willen wij u wijzen op deze mogelijkheid. Een grotere fiscale aftrek van giften is mogelijk wanneer deze via een eenvoudige notariële akte voor 5 jaar worden vastgelegd. In dat geval blijkt de fiscus, voor aftrek van giften voor de inkomstenbelasting, niet de drempel van 1% toe te passen. De giften zijn daardoor volledig aftrekbaar. Jaarlijkse giften van 50 euro of meer komen hiervoor in aanmerking. De aktekosten zal wpf zelf dragen. Deze steeds vaker toegepaste donatievorm vergt geen bezoek aan de notaris, maar kan met een éénmalige volmacht, bij akkoordbevinding van de akte, worden afgehandeld. Doordat uw bedrijf een (deel van een) wpf-project adopteert Door middel van legaten
Wie meer wil weten over de Millenniumdoelstellingen of zelf een actieve bijdrage wil leveren aan het terugdringen van de armoede kan kijken op www.maakhetwaar.nl.
Neem voor deze mogelijkheden contact op met wpf.
Postbank 52614, Bank 49.63.23.822
14 wpf
wpf 15
