een uitgave van Keyword Info Systems BV

JANUARI 2006

TradersBulletin een uitgave van Keyword Info Systems BV De nieuwe Wall Street Professional, versie 2.19, geeft systeembouwers een keuze

Icarus Een bekend verhaal uit de Griekse mythologie is de geschiedenis van Daedalus en zijn zoon Icarus, die gevangen zaten op het eiland Kreta. Om te ontsnappen maakte Daedalus met behulp van hout, veren en bijenwas reusachtige vleugels om de Egeïsche Zee over te vliegen, richting Athene. De tragische afloop is bekend: de overmoedige Icarus vliegt te hoog, ondanks de waarschuwingen van zijn vader, en komt te dicht bij de zon, zodat zijn vleugels smelten, en hij neerstort in zee voor de ogen van Daedalus. Een belegger zou uit het mythologische verhaal van Daedalus en zijn zoon Icarus de les kunnen trekken, dat wie bij het streven naar financiële onafhankelijkheid te overmoedig wordt en te grote risico’s neemt, net als Icarus onfortuinlijk kan eindigen. Deze overpeinzing had ik na een bezoek aan het Team Icarus, een groep enthousiaste Delftse studenten die met een door twee piloten aangedreven vliegtuig een aantal luchtvaartrecords wil gaan breken op afstand, snelheid en bestuurbaarheid. Een zeer uitdagende onderneming, die ik als directeur van Keyword en ervaren zweefvlieger meteen een zet in de rug heb gegeven. Meer informatie over het Team Icarus project vindt u elders in deze uitgave. Wat betreft de afloop kan ik u alvast geruststellen: de nieuwste composietmateriaaltechnologie uit Delft, alsmede speciale koeling in de cockpit maken het mogelijk om ook bij hoge temperaturen in de lucht te blijven. Net zoals een actieve trader met de juiste instrumenten zijn risico’s kan beheersen.

Rombout Kerstens.

TA-script of Excel? Wall Street Professional zal binnenkort de mogelijkheid bieden om indicatoren en handelssystemen te maken met een eigen scripttaal (TA-script). Dit is een programmeertaal, vergelijkbaar met bijvoorbeeld EasyLanguage van Tradestation, waarmee indicatoren kunnen worden gebouwd en regels voor tradingsystemen kunnen worden vastgelegd. Deze mogelijkheid komt naast de huidige mogelijkheid om in Excel indicatoren te bouwen. TA-script biedt echter voordelen ten opzichte van Excel, zoals: -

-

-

Er kunnen indicatorparameters worden gebruikt, waardoor onder meer het. optimaliseren van parameters mogelijk is. TA-script heeft een uitgebreide bibliotheek met indicatorberekeningen, zodat deze niet opnieuw hoeven te worden geprogrammeerd. TA-script bestaat uit kleine tekstfiles die gemakkelijk kunnen worden uitgewisseld en bewerkt.

De mogelijkheid om systemen in Excel te bouwen blijft uiteraard gewoon bestaan. De vele enthousiaste Excelbouwers kunnen hier dus gewoon mee

doorgaan. Zij die echter een stap verder willen, kunnen nu dus ook gebruikmaken van TA-script. Voor hen die al enige programmeerervaring (Pascal) hebben, zal dit weinig inspanning vergen. Zeker voor complexe systemen met meerdere indicatoren en gecompliceerde entry- en exitsignalen is deze TA-scripttaal een uitkomst. Bovendien biedt deze taal systeembouwers ook de mogelijkheid om in hun systeem externe programma’s aan te roepen. Bijvoorbeeld om automatisch orders of signalen door te geven. Community voor systeembouwers TA-script voorziet ook in een eigen website, waar systeembouwers eenvoudig systemen kunnen uitwisselen en waar anderen ideeën kunnen opdoen. Ook worden op deze website door Keyword gecontroleerde kant-enklare systemen in TA-scipt aangeboden. Vanaf begin januari is er een Wall Street Professional bètaversie 2.19 met TA-script beschikbaar voor Wall Street servicecontracthouders op de Internet | Downloadpagina. Op vrijdagmiddag 3 februari 2006 geeft Keyword een seminar over dit onderwerp in Delft. Zie voor meer informatie elders in deze uitgave.

Ook het bouwen van de meest complexe systemen in Wall Street Professional is nu mogelijk met behulp van TA-script. 1

Hoe is het met...

Peter Brands? Je hebt de switch gemaakt van senior beleggingsadviseur bij een grootbank naar volledige zelfstandigheid. Wat zijn nu de grootste verschillen voor jou en je klanten? Na mijn huwelijk met Yvonne is het de beste beslissing geweest in mijn leven. Het harde werken wordt nu door mijn baas erg gewaardeerd. Vroeger léék dat maar zo. Daarbij wordt een goede prestatie nu ook financieel beloond. Er komen juist cliënten bij mijn bedrijf Analyse to Profit (A2P), omdat ze zich niet meer thuis voelen bij een grootbank. Ze willen behalve goede producten ook een persoonlijke begeleiding. Bij de bank zijn ze vaak een nummer; bij mij krijgen ze alle aandacht die ze verdienen. Van wat voor soort strategieën maak je gebruik? In het portefeuilleadvies maak ik gebruik van veel strategieën. In de portefeuille probeer ik met inachtneming van het cliëntrisico gedegen rendementen te behalen. Over 2003 tot en met heden is dat goed gelukt met gemiddeld een 14% nettorendement per jaar. Twee specifieke strategieën die ik gebruik zijn positiontrading AEX en het SupraMomentumsysteem op maand- en weekbasis van Quantalytica. Positiontrading AEX doet het dit jaar iets minder dan andere jaren, maar nog altijd zeer bevredigend. Gemiddeld vanaf de start per januari 2002 is het rendement nu 20,37% per jaar. Het jaar 2005 geeft tot en met november 10,20% rendement. Op www.beleggersbelangen.nl kan iedereen dit lezen. Vanaf juni dit jaar kunnen beleggers ook profiteren van het supersysteem van Ivan Snurer. Het SupraMomentumsysteem staat dit jaar rond 55% (maandsysteem) en geeft over de periode van 1996 tot en met heden een gemiddeld rendement van 75%. Onvoorstelbaar, maar werkelijkheid. Ivan heeft exclusief voor A2P nu ook een weeksysteem ontwikkeld met vergelijkbare rendementen. Beleggers kunnen met het maandsysteem meedoen op basis 2

van No cure, no pay vanaf €25.000. Het weeksysteem gaat via een abonnement.

Favoriete (TA-)beleggingsanalist? Dit is natuurlijk mijn vriend Frank Vlug. Zijn plotselinge overlijden vorig jaar heeft veel emoties bij mij losgemaakt. Nog steeds kan ik het niet begrijpen. Frank heeft zoveel betekend voor de technische analyse in Nederland. Veel mensen weten dat niet. Wie is jouw voorbeeld als handelaar? Ik heb daar niet echt een voorbeeld van. Zelf ben ik geen echte handelaar. Ik wil gedegen beleggen met altijd het risico als uitgangspunt. Van veel anderen hoor ik dat Larry Williams de beste moet zijn. Ik ga toch maar eens een boek van hem kopen! Favoriete beleggingsboek? Dat is van een andere vriend, Harry Geels. Ik ben ook heel blij dat het opnieuw herziene boek (Beleggen met technische analyse) nu door Keyword is uitgegeven. Het is een ontzettend handig boek en dient altijd onder handbereik te liggen. Welke beleggingssoftware gebruik je? Ik gebruik een realtimekoersenfeed van Tijd Beursmedia (het oude NDKsysteem) en voor technische analyse Wall Street Professional. Dit programma is voor mij HET technische-analysepakket voor beleggers. Maar wat ik ook zeer belangrijk vind, is dat eventuele vragen altijd snel en direct worden beantwoord door Keyword. Wat voor computer gebruik je? Poeh, ik ben een echte gebruiker. Ik koop mijn hardware en overige software altijd bij Louis Witte (Forest Bergen). Ik weet dan dat alles goed is en dat er bij problemen direct geholpen wordt. Ik heb even gekeken en ik heb drie Compaq-computers met aan elke computer twee beeldschermen. Allereerste belegging? Ja, leuk hoor. Herinner me daar maar

weer aan. Nou dat was het aandeel Philips. Bij mijn plaatselijke bankkantoor heb ik in een persoonlijk gesprek 400 aandelen Philips gekocht op fl.18,60. Dat was in de periode dat meneer Van der Klucht vertelde dat de tanker van Philips op koers lag en ging versnellen. Ik heb het toen gemerkt, de versnelling was er, maar achteruit.

Beste trade ooit? Dat zijn er verschillende. Vaak met positiontrading. Slechtste trade ooit? Ik hoop nooit meer zoveel geld te verliezen als in maart 2003. Wat is jouw belangrijkste advies aan iemand die hetzelfde vak als jij wilt gaan beoefenen? Laat je heel goed informeren over alles. Ga niet over één nacht ijs. En… het is keihard werken. Wil je tot slot nog iets zeggen? Ja, eigenlijk wel. Ik vind het irritant dat wij als particuliere beleggers de laatste vijf minuten niet meer kunnen handelen op Euronext en dat de marketmakers in die minuten de markt nog vaak een extreme beweging laten maken. Ik kan me hier over opwinden.

Peter Brands is een zelfstandige DSIgeregistreerde beleggingsadviseur. Hij schrijft columns voor o.a. Beleggers Belangen. (A2P: www.analyse2profit.nl)

Een dag op kantoor Sinds het beurshandelssysteem is geautomatiseerd, is een rondleiding op Beursplein 5 niet langer boeiend te noemen. De charme van het ‘open outcry’systeem is volledig verdwenen. Toch is men geïnteresseerd in een fictief kijkje over de schouder van de professional. Hoe ziet de dagelijkse gang van zaken eruit? Dus hopla, uit de hoge hoed: de agenda van een optiehandelaar. Vanochtend om 08.00 uur kroop ik achter de schermen: Een Reutersinformatiesysteem, twee schermen met onder andere internet, een TA-pakket (Wall Street Professional) en een TijdBeursMedia-informatiesysteem. Verder nog twee 18 inch beeldbuizen voor de daadwerkelijke handel in opties en aandelen die via Euronext worden verhandeld. Voorbereiding Zoals altijd passeren eerst administratieve zaken de revue. Er wordt nagekeken of alle transacties van de voorgaande (handels)dag correct zijn verwerkt (zowel de juiste fondsen, de aantallen als de geldstromen). Deze rapportages worden opgemaakt en (online) aangeleverd door het clearingbedrijf waarbij men (verplicht) is aangesloten. Als alles klopt, kan worden begonnen met de volgende voorbereidende stap voordat de handel van start gaat. Het technisch-analysepakket wordt gestart en ik struin verschillende producten en fondsen af in de hoop duidelijke signalen op te pikken die deze dag voor initiatieven kunnen zorgen. Tijdens de dag moet de gevormde mening continu worden getest en bijgeschaafd. Daarin komt het dynamische aspect van de handel juist naar voren. Maar een goede voorbereiding is het halve werk en levert een voorsprong op, zodat meer adequaat kan worden gereageerd op (onverwachte) gebeurtenissen en kansen.

Het Financieele Dagblad had ik al tijdens het ontbijt en de treinreis uitgeplozen. En de tv is het zoveelste scherm waar af en toe mijn oog op valt. RTL-Z, CNBC of CNN zorgen bovendien door hun gesproken nieuws voor een handige mediavariant, want hierdoor kunnen de ogen gefocust blijven op andere zaken. Multitasking, zullen we maar zeggen.

Internet (waaronder uiteraard IEX) consulteer ik voor de laatste analysen, meningen en overige informatie. De olieprijs, valutakoersen, indices elders op deze aarde, en andere belangrijke parameters worden gebruikt om het gehele plaatje te completeren. Het continue telefoon- en e-mailverkeer met analisten, brokers en alle anderen uit het netwerk zorgt gedurende de dag voor een doorlopende update van visies, ideeën, kennis. Ook activeer ik het REDI-systeem van Goldman Sachs waarmee wereldwijd op en in allerlei beurzen, markten en producten kan worden gehandeld. Tot slot maak ik gebruik van ERIS. Dit is een realtime-informatiepakket van TijdBeursMedia. Daar vind ik koersinformatie van effecten, nieuws, het aantal openstaande contracten per optieserie, en zo kan ik eindeloos doorgaan, want de geboden informatie is omvangrijk. Kick-off Om 09.00 uur gaat de gong en begint de dag eigenlijk pas echt. Gedurende de openingstijden (van 09.00 tot 17.30 uur) zijn er, buiten de minder aantrekkelijke momenten, negen van de tien keer bepaalde perioden die interessant kunnen worden genoemd. De opening en het eerste halfuur van de handel zijn normaliter druk, beweeglijk en richtingbepalend voor de ochtend. De periode van globaal 11.00 tot 14.00 uur is meestal net zo saai als de politiek. Tegenwoordig kiezen velen er zelfs voor om in dat tijdsbestek de sportschool op te zoeken om toch niet helemaal dicht te slibben, zittend achter het neonachtige licht. Anderen steken de koppen bij elkaar voor een potje klaverjassen en kijken onderwijl met een schuin oog naar hun flatscreens. Maar ook evenementen als de Tour de France of Wimbledon bieden uitgelezen kansen voor ontspanning. Totaal anders dan ten tijde van de open outcry op de vloer. Toen moesten handelaren

continu op hun ‘tegel’ staan en zich ook doorlopend scherp houden om fysiek snel te kunnen reageren. De handel was toen op het midden van de dag minder doods dan in het huidige pakket. Meestal om 14.30 uur, maar soms om 15.15 of rond 16.00 uur, worden macroeconomische cijfers uit de Verenigde Staten openbaar gemaakt. (Let wel: de overgang op zomer- en wintertijd loopt in VS niet synchroon met die in Europa, dus periodiek kan er tijdelijk een uur meer of minder tijdsverschil zijn.) Deze zijn vaak de input voor een nieuwe, of voortzetting van de bestaande koersrichting. Alertheid rond die tijd(en) is dus geboden. Om 15.30 gaan de Amerikaanse beurzen open. En aangezien deze vaak bepalend zijn voor de Nederlandse beurs, is ook dan waakzaamheid noodzakelijk. Tegen het slot van de dag neemt het volume vaak zienderogen toe en worden resterende opdrachten uitgevoerd en posities afgewikkeld. Daarom is de handel in deze periode doorgaans veel beweeglijker dan in de periode rond 12.00 uur. Om 17.30 uur is menigeen het zó zat dat ze veelal meteen wegvluchten. Inpakken en wegwezen. Zij die posities hebben in Nederlandse fondsen die ook in de VS genoteerd staan, bijvoorbeeld Philips, Unilever, RDS, handelen soms ook ’s avonds op de beurzen aldaar. Vaak worden echter opdrachten gegeven (limietorders) aan derden die de uitvoering verzorgen, zodat voor een avond vol ontspanning kan worden gezorgd en het thuisfront tevreden een bordje piepers met jus kan serveren. Is het altijd zo saai? Nee, niet altijd! Tijdens de meest recente aanslag (Londen, juli 2005) trokken professionele optiehandelaren de stekker uit hun quotemachines. Ze besloten af te zien van hun verplichting om te allen tijde bied- en laatprijzen af te geven. Het gevolg was lege schermen en als ze bij tijd en wijle werden gevuld, dan stonden er zeer wijde marges op het scherm; grote verschillen tussen bied- en laatprijzen dus. 3

Risicoloos geld verdienen met opties in crashscenario Dat opties niet alleen speculatief kunnen worden gebruikt, maar ook ter optimalisering van het rendement of zelfs ter bescherming van de waarde van een beleggingsportefeuille, kan inmiddels als algemeen bekend worden verondersteld. Maar er zijn ook strategieën denkbaar waarbij termen als ‘gratis geld’ worden gebruikt. De conversie is een exponent ervan. Conversies en reversals In de professionele handel wordt veel gebruikgemaakt van zogenoemde conversies of reversals. Een conversie is niets anders dan het gelijktijdig in positie hebben van een geschreven calloptie (shortcall) en een gekochte putoptie (longput), en het bezit van aandelen, waarbij zij opgemerkt dat de uitoefenprijs en afloopdatum van call en put elkaars gelijke zijn. Overigens is een tegengestelde positie ook mogelijk: een reversal. Een reversal omvat een longcall en een shortput gecombineerd met aandelen die men is shortgegaan ofwel die men heeft verkocht zonder ze te bezitten. CONVERSIE = - C + P + Aandeel (shortcall, longput en long in aandelen samen) REVERSAL = + C - P - Aandeel (longcall, shortput en short in aandelen samen) Zowel conversies als reversals vallen onder de optiecombinaties die ‘dichte affaires’ worden genoemd. Dit betekent dat de waarde van de totale optiestrategie niet wordt beïnvloed door de onderliggende waarde. Elke wijziging van de aandelenkoers wordt immers volledig gecompenseerd door de wijziging van de waarde van de combinatie van de call en put. Ingeval van een reversal, vormen de longcall en de shortput samen een synthetisch (long-)aandeel. Door in de totale affaire een shortaandeel op te nemen, is feitelijk sprake van een nulpositie. Dit wil overigens niet zeggen dat dit soort affaires vrij is van elk denkbaar risico. Dividend, rente en ‘early exercise’ zijn van groot belang. De prijsvorming van opties wordt door deze aspecten mede bepaald. Samengevat kan worden gesteld dat: 4

-

-

middels een conversie geld wordt verdiend indien de rente daalt en/of het dividend stijgt; een reversal in waarde stijgt indien de rente stijgt en/of het dividend daalt.

‘Early exercise’ is de voortijdige uitoefening van opties. Die mogelijkheid bestaat voor opties volgens Amerikaanse stijl. In Nederland zijn alle opties op aandelen van het Amerikaanse type. Indexopties zijn veelal opties Europese stijl. Professionele handelaren gebruiken conversies en reversals veelal om te profiteren van onjuiste prijsvorming. De technische term daarvoor is arbitrage. Wanneer een bepaalde optie (call of put) te duur of te goedkoop is ten opzichte van andere opties, dan neemt men hierin bewust positie (te dure opties worden shortgegaan en te goedkope worden gekocht). Door ook de andere kant van de conversie of reversal in positie te nemen, wordt de winst ingesloten.

Voorbeeld: De FTI-future noteert 369,90. De call met uitoefenprijs 370 wordt verhandeld tegen €2,40 en de put met dito ‘strike’ gaat voor €2,45 van de hand. De call is te duur of de put te goedkoop. Dus gaat men de call short en koopt men de put. Synthetisch is nu een shortfuture gecreëerd. Om de constructie (conversie) sluitend te maken, wordt een future gekocht (à 369,90). Men ontvangt €2,40 en betaalt €2,45. Per saldo wordt dus een stuiver betaald, wat resulteert in een shortfuture à 369,95 (370 minus 2,45 plus 2,40). De koop van de future op 369,90 en synthetisch shortgaan op 369,95 levert een arbitragewinst op van €0,05. Crashscenario Ingeval het om indexopties gaat, wordt het probleem van rente en dividend ondervangen, doordat men hiertegenover futures verhandelt. Gaat het om aandelen, dan blijft dit probleem bestaan. Anderzijds doet zich bij conversie van aandelen en aandelenopties een situatie voor waarbij in een crashscenario mogelijk winst kan worden behaald.

Voorbeeld: Stel: een aandeel noteert €25,00 en keert geen dividend uit. De put met uitoefenprijs 25 is waard €2, terwijl de call 25 een premie heeft van €2,50. Het verschil in waarde tussen de call en put (€0,50) wordt veroorzaakt door de rente die altijd in de callprijs wordt opgenomen. Deze interest wordt berekend over de resterende looptijd (berekend over de uitoefenprijs). Stel dat op dat moment (men heeft een conversie in positie) de koers van het aandeel als gevolg van crash of boekhoudschandaal instort tot bijvoorbeeld €20. De call 25 zal dan nog slechts een minimale waarde hebben. Onder gelijkblijvende volatiliteit waarschijnlijk een stuiver. In dat geval doet men er verstandig aan om de call terug te kopen en vervolgens de put uit te oefenen, waardoor men de aandelen kwijtraakt en het geld ontvangt waarmee de aandelen waren gekocht. Er resteert dan immers geen positie, maar wel geld. Immers, de rente die in de call was verwerkt is nu als gerealiseerde winst (0,50 minus 0,05) in de portemonnee verdwenen. Een welkome verrassing, lijkt me. Kanttekening In een scenario waarbij de koers van de onderliggende waarde instort, volgt normaliter een premie-explosie. De volatiliteit als ingrediënt voor de berekening van optieprijzen stijgt flink.

Mijn drie favoriete Japanse candlestickomkeerpatronen tekst: Tom Lassing Ik ga er in dit artikel van uit dat de lezers bekend zijn met de basis van de Japanse candleanalyse. Mocht dit voor sommige lezers niet zo zijn, dan verwijs ik hen graag naar de website www.japansecandles.nl.

Dit heeft tot gevolg dat de call waarschijnlijk niet voor een stuiver kan worden teruggekocht, maar bijvoorbeeld voor twintig cent. Hierdoor neemt de mogelijke winst dus af. ‘Pin risk’ De kans op een scenario als zojuist beschreven is uiteraard klein. Dus ingeval er niets gebeurt, resteert de conversie in vol ornaat. Een overig probleem dat daarbij weleens om de hoek komt kijken, is het zogenoemde ‘pin risk’. Dit is het risico dat de koers van de onderliggende waarde precies op of nabij de uitoefenprijs van de opties ligt. Men kan in die situatie namelijk betwijfelen of men de longoptie zal uitoefenen. Deze keuze heeft men echter zelf in de hand. Voorts is het onzeker of de tegenpartij van de optie die men heeft geschreven, de optie zal uitoefenen. Daardoor verkeert men in het onzekere of er na expiratie een aandelenpositie zal ontstaan (of veranderen). Hierdoor kan men op de maandag na expiratie worden geconfronteerd met een andere positie dan werd vermoed. Dit kan voor- en nadelen hebben indien de onderliggende waarde dan tegen een totaal andere koers zal worden verhandeld dan die voorafgaande vrijdag. Drs. Jerry de Leeuw is optietrader op Euronext.Liffe en Financial Coach van www. mercurious.nl. E-mail: [email protected].

De Japanse candles geven de belegger en trader de mogelijkheid om op cruciale momenten een klein stukje in de toekomst te kijken. Het gebeurt niet elke dag, maar soms zijn er omslagpunten in de markt die we kunnen herkennen aan een patroon van candles. Ik hoef u niet te vertellen dat er bij beleggen niet zoiets bestaat als een 100% garantie op succes. Er is altijd sprake van een prognose met een bepaalde waarschijnlijkheid, die u met de nodige voorzichtigheid moet hanteren. Komt de visie niet uit, dan moet u gedisciplineerd ingrijpen. Doji Een van de makkelijkst te herkennen omslagpatronen ontwikkelt zich uit de Doji. We zien een Doji ontstaan als de openingskoers van de dag vrijwel gelijk is aan de slotkoers. Nu komt de Doji vaak voor in de Japanse candlegrafiek, vandaar dat het van belang is dat we zoeken naar de juiste patronen. Immers, een Doji alleen zegt nog niets. Pas als een bepaald patroon ontstaat, kan het interessant worden. Evening Doji Star De Evening Doji Star is een van de mooiste patronen die in de grafiek te vinden is.

boven de openingskoers ligt. De volgende dag is het optimisme zo groot dat we zelfs met een gap openen. Maar dan zien we ineens twijfel in de markt ontstaan. De beurs sluit die dag zo rond de openingskoers. Op dit moment hebben we een minder betrouwbare Doji Star.

Als we dan de volgende beursdag een lange zwarte candle zien die onder de gap sluit, dan is de kans bijzonder groot dat de markt is gedraaid. U weet met dit patroon eigenlijk al heel veel bij de Doji Star, maar het is niet onverstandig om de bevestiging van de voltooiing van de Evening Doji Star af te wachten. Afgelopen jaar zagen we maar al te vaak dat een enkele zwakke dag weer werd gevolgd door een verdere stijging. We zitten momenteel in een stijgende korte- en middellange trend en vergeet niet: the trend is your friend. Gravestone Doji Een ander fraai patroon dat we eveneens de komende tijd wellicht zullen zien, is de Gravestone Doji.

Vooral nu we de koersen flink hebben zien oplopen, is de kans groot dat we dit patroon in de komende tijd zullen tegenkomen. De kern van dit patroon is dat we eerst een heel positieve beursdag kennen, waarop de slotkoers ver 5

De naam zegt al voldoende. Ook hier zien we een stijgende trend, gevolgd door een gapopening. Beleggers zijn bijzonder positief gestemd, maar gedurende de dag waarop we met de gap omhoog openden, komt er een keiharde kentering. We sluiten op het laagste punt van de dag, dat zowel de openings- als de slotkoers is. Wat we zien is een ‘spike’ omhoog. We hebben even gevoeld hoe hoog het plafond was. Abandoned Baby Het derde en laatste patroon waarop ik u wil wijzen is de Abandoned Baby.

Bollinger %B-indicator in Excel In deze doe-het-zelfrubriek van Excel ditmaal aandacht voor de %B-indicator. De complete hieronder beschreven Excel Custom Design Indicator is ook te downloaden van de Wall Street Professional Internet | Downloadpagina. De Bollinger %B-indicator geeft aan waar de slotkoers zich bevindt ten opzichte van de twee Bollinger banden (zie figuur 1). In de %B-indicator worden deze twee banden voorgesteld als twee horizontale lijnen op het niveau nul en een. De %B oscilleert rond deze twee waarden. Een neerwaartse doorbraak door de onderste of opwaarts door de bovenste lijn betekent een koersuitbraak uit de Bollinger banden. De aflezing van de %B vertoont overeenkomsten met de RSI. De waarden nul en een kunnen dienstdoen als respectievelijk oversold- en overboughtniveaus, zoals de 30- en 70-niveaus van de RSI. Op dezelfde wijze kunnen ook divergenties van de %B de voorbode zijn van een trendomkeer. In onderstaande Excel-formule wordt de %B over een periode van dertig dagen als volgt berekend (slotkoersen in kolom E):

Ook deze formatie lijkt op de genoemde Doji Star en Evening Doji Star, maar nu zien we ook op de derde dag een gap omlaag ontstaan, waarbij de Doji alleen is komen te staan. Ik zal niet zeggen dat u hier een hypotheek op kunt nemen, maar dit patroon is in het verleden heel betrouwbaar gebleken.

Kolom H I J L M N O

Formule regel 30 e.v. =(E30-N30)/(O30-N30) 0 1 =AVERAGE(E1:E30) =STDEV(E1:E30) =L30-2*M30 =L30+2*M30

In kolom N wordt de onderste en in kolom O de bovenste Bollinger band berekend. In kolom H wordt de positie van de slotkoers ten opzichte van de twee banden bepaald.

Nu de markt het zo goed gedaan heeft (einde 2005, red.), is het niet meer dan logisch dat we er een correctie op gaan krijgen. Door te zoeken naar dit soort patronen kunt u al vroeg profiteren van de trendomkeer. Ik raad u echter wel aan om altijd met een stoploss te werken. Immers, 100% zekerheid wordt bij technische analyse nooit gegeven. Het kan dus gebeuren dat een visie toch niet uitkomt. Op dat moment is het beter om uw verliezen te kappen dan om beleggen te verwisselen voor hopen. Wie dat doet, zal zien dat hopen al snel in wanhopen verandert. Tom Lassing is oprichter van o.a. de sites: - www.beursbox.nl - www.japansecandles.nl

6

Figuur 1: De Bollinger %B-indicator geeft aan waar de koers zich bevindt ten opzichte van de Bollinger banden. De onderste en bovenste horizontale lijn van de %B-indicator geven de Bollinger banden weer. De indicatorwaarde geeft dus de relatieve positie aan van de koers ten opzichte van de Bollinger banden. De niveaus nul en een kunnen worden gezien als respectievelijk oversold- en overboughtzones.

KEYWORD-NIEUWS Nieuwe bètaversie Wall Street Professional 2.19 Vanaf begin deze maand is de nieuwe Wall Street Professional, versie 2.19, beschikbaar, die is uitgerust met de nieuwe TA-scripttaal voor de ontwikkeling van indicator- en tradingsystemen. Nieuw: gratis seminarcyclus voor servicecontracthouders In januari en februari geeft Keyword exclusief voor servicecontracthouders een cyclus van drie Wall Street Professional-seminars over verschillende interessante onderwerpen. Deze seminars worden op een locatie in Delft gegeven door specialisten van Keyword.

Haal meer uit Wall Street Professional: vrijdag 20 januari 14.00 - 17.00 uur - Tips en trucs Wall Street Professional - Gebruik van grafieken en overzichten - Gebruik van de verschillende datafeeds en hun (on)mogelijkheden - Gebruik van turbo’s in Wall Street Professional - (Niveau: beginners en gevorderden) Technische analyse (indicatoren): zaterdag 28 januari 14.00 - 17.00 uur - Wat is technische analyse? - Welke indicatoren in een trend en welke in een tradingrange? - Welke parameters moet ik gebruiken? - Optimaliseren en backtesten - Servicepack-indicatoren - (Niveau: beginners en gevorderden)

Update Weinstein-strategie In diverse publicaties van Keyword is de zogenoemde Weinstein-strategie besproken. In het kort komt het hierop neer dat op de laatste handelsdag van juli en op de eerste handelsdag van januari vier fondsen uit de AEX worden geselecteerd die a. beter hebben gepresteerd dan de AEX-index van het afgelopen jaar (positieve relatieve sterkte), en b. waarvan de koers boven het 150daags Simpel Voortschrijdend Gemiddelde (SVG) staat. Een selectie van fondsen die hieraan voldoen is met behulp van het programma TA Reporter heel eenvoudig te maken. Vanaf medio 2005 is belegd in DSM, Fortis, ING en Numico. De performance over 2005 was 26,5% en dit is een out-performance van 3% ten opzichte van de buy-and-holdstrategie met de AEX-index. Nieuwe Larry Williams-indicator in Wall Street Indicator Pack In het Wall Street Indicator Pack is nu ook de nieuwste Public-Pro-indicator van Larry Williams opgenomen. De Public Pro-indicator laat twee lijnen zien, die de publieke en professionele krachten in de markt weergeven. Kruisingen van de twee lijnen geven de aan- en verkooppunten aan. De indicator is vooral bedoeld voor toepassing met dagkoersen. De Pro-lijn is

het gemiddelde van het verschil tussen slot en open, terwijl de rode Public-lijn het gemiddelde verschil tussen de slotkoers van de vorige dag en de openingskoers is. De indicator gedraagt zich trendvolgend. De nieuwe Public-Pro-indicator zit nu ook in het Wall Street Indicator Pack. Keyword sponsort Team Icarus Team Icarus, opgezet door een team enthousiaste Delftse studenten, heeft zich tot doel gesteld om met een door de spierkracht van twee piloten aangedreven vliegtuig diverse records te breken op afstand, snelheid en bestuurbaarheid. Net als Team Icarus probeert Keyword qua technologie en gedrevenheid een echte hoogvlieger te zijn. Alle reden dus om dit unieke project te sponsoren. Wilt u meer weten over de sponsormogelijkheden voor uw bedrijf van dit unieke project? Stuur dan een e-mail naar Alexandro Mancusi: [email protected]. Het vliegtuigontwerp van Team Icarus dat hoge ogen moet gooien in de jacht naar luchvaartrecords.

Zelf bouwen van tradingsystemen: vrijdag 3 februari 14.00 - 17.00 uur - Inleiding: Zelf bouwen van indicatoren en tradingsystemen - De nieuwe Wall Street TA-scripttaal - Bouwen in Excel of TA-script - Het opzetten van een community van systeembouwers - (Niveau: gevorderden) Inschrijven is verplicht en kan door een e-mail te sturen naar: [email protected]

TradersBulletin is een uitgave van Keyword Info Systems BV Postbus 677 2600 AR Delft

T: F: E-mail : Website :

015-2624940 015-2624998 [email protected] www.keyword.nl

Overname van artikelen is uitsluitend toegestaan met volledige bronvermelding. Wilt u reageren op artikelen in deze uitgave, mail dan naar [email protected] met als onderwerp: TradersBulletin. 7