Industrieel verleden van Hilversum, dorp in het Groen

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008

Industrieel verleden van Hilversum, dorp in het Groen

Wat is Industriecultuur (Industrieel Erfgoed)

Inleiding Welkom bij de rondleiding van Albertus Perk, dit keer langs het „industrieel verleden van Hilversum‟. Voor de ouderen onder ons zal de benaming van Hilversum als industriestad geen verbazing opwekken, want zij kennen nog de grote industriële complexen, zoals bijvoorbeeld van de tapijtindustrie, de NSF (Nederlandse Seintoestellen Fabriek), de gasfabriek en diverse metaalbedrijven. Voor hen, die dat niet gekend hebben is dat echter, bezien vanuit het beeld vanuit de huidige stad, nauwelijks terug te vinden. Er zijn in Hilversum nog slechts enkele kleinere gebieden waar de invloed die de industrialisatie op het stadsbeeld had nog op een stedenbouwkundige schaal te zien is. Dit is langs de Larenseweg (met name Campina/Ampèrestraat en Connexxion-terrein), rondom de strook achter de Oude Amersfoortseweg (mn. het VSH-complex) en in de omgeving van de Mussenstraat/Arendstraat. Maar in Hilversum waren ook veel kleinere bedrijven en werkplaatsen, veelal verstopt tussen de bebouwing. En wie goed kijkt, kan daar nog redelijk wat van terugvinden in kleine hofjes achter de rijtjeshuizen, vaak in gebruik als woon- of bedrijfsgebouw "De industrie is voor onze Hilversumse gemeenschap van bijzonder grote betekenis. Hoewel zij zich niet aan ons opdringt maar veeleer verscholen ligt tussen de woonwijken, is ze toch nauw met onze bevolking verwerven" (Uit : Wij in Hilversum, speciale Industrie uitgave juni 1963)

1

Industriecultuur staat voor diè cultuurhistorische aspecten, die specifiek zijn toe te wijzen aan het Industriële Tijdperk. Het gaat daarbij niet alleen om gebouwen (en machines) zelf, die als concrete objecten natuurlijk het meest in het oog springen, maar ook om wat er in gebeurde, wat ze representeren en welke invloed ze hebben (gehad) op de mens en maatschappij. Maar ook de studio‟s van de omroep kan je daartoe rekenen, want die konden slechts ontstaan door de technologische ontwikkelingen. Of Zonnestraal, omdat dat is opgericht door de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANDB). Zelfs een ambachts- of technische school valt hieronder, omdat die zijn opgericht om te voorzien in de groeiende behoefte aan technisch geschoold personeel in de fabrieken. Maar deze objecten zullen tijdens deze rondleiding beschouwing blijven.

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Juist omdat zoveel van de gezichtsbepalende bedrijvigheid reeds is gesloopt zijn deze kleinere voorbeelden extra waardevol voor dit onderdeel van de identiteit van Hilversum. We beperken ons vandaag tot deze kant van het spoor, waar nog diverse sporen van het industrieel verleden zijn terug te vinden. Misschien dat een volgende keer een bezoek aan „Over het spoor‟ gebracht kan worden met speciale aandacht gebruik en herbestemming van de daar nog aanwezige industriële objecten.

2


Achtergrond De benodigde aandacht voor het industrieel verleden was tot voor kort niet terug te vinden in het gemeentelijk monumentenbeleid. Hilversum is wel beroemd om zijn arbeiderswijken, maar die mensen woonden hier niet zomaar. Het waren „arbeiders‟ en die moesten werken en die deden dat o.a. in de grote fabrieken. Maar van wat die arbeiders deden is bijna niets meer terug te vinden. Afgelopen jaar is de monumentenlijst van de gemeente Hilversum sterk uitgebreid. Albertus Perk is door de gemeente gevraagd om mee te denken over de aan te wijzen monumenten. Albertus Perk heeft daarbij o.a. nadrukkelijk aandacht gevraagd voor Hilversum‟s industrieel verleden. Daarbij werd ook gewezen op het feit dat industriële objecten een andere benadering behoeven dan de traditionele architectuurhistorische. Een gebouw hoeft niet perse „mooi‟ te zijn om cultuurhistorisch van belang te zijn. Wat geurde er in zo‟n pand, wat voor rol had de fabriek voor de omgeving zijn o.a. de vragen, die dan van belang zijn. Ook de traditionele benadering van behoud van „originele staat‟ is iets wat voor een industrieel object niet opgaat, omdat verandering juist een essentieel kenmerk is van dergelijke objecten. Aan de mate van verandering kan je bijvoorbeeld de economische voortgang aflezen. De dienst Monumenten heeft op de voorstellen van Albertus Perk positief gereageerd, zowel door het onderkennen van de benodigde, andere, zienswijze voor industriële relicten, als door het daadwerkelijk aanwijzen als gemeentelijk monument van een groot deel van de door Albertus Perk aangedragen objecten. Maar met alleen een aanwijzing ben je er niet. Om heen pand te kunnen behouden moet je er een zinvolle bestemming aan geven; „Herbestemming‟. Daar waar vroeger industriepanden zonder nadenken gesloopt werden, wordt er nu in Nederland vaak eerst nagedacht of een pand misschien ook her te gebruiken valt. Niet alleen uit cultuurhistorisch oogpunt, maar ook omdat de markt er om vraagt. Steeds meer bedrijven willen in een andere omgeving werken, dan de geijkte vierkante blokken op bedrijfsterreinen, die overal zijn verrezen in de afgelopen decennia. En ook veel bedrijven zien werken in zo‟n speciaal pand als een inspiratiebron voor hun werknemers, vooral de creatieve sector (een sector die hier in Hilversum veel aanwezig is, door de aanwezigheid van de omroepen). Veel steden proberen door het herontwikkelen van bedrijventerreinen deze creatieve sector aan zich te binden. Hele congressen worden over dit onderwerp georganiseerd.

3

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Kerkbrink Postkantoor Zonder het te beseffen staan we hier in het centrum van een stuk „Postale geschiedenis‟ Vanaf de Kerkbrink heb je zicht op 4 plekken, die met de postale geschiedenis te maken hebben. Natuurlijk is daar het huidige postkantoor.

     



Opmerkelijk genoeg gebouwd in de oorlog. In 1943 in gebruik genomen Gebouwd naar een van 1939-1940 daterend ontwerp van architect van de Rijksgebouwendienst F.E. Röntgen Gemeentelijk Monument Muurschildering De koperen vogel aan de gevel aan de Kerkbrink is gemaakt door de kunstenaar J. Kriege.

De muurschildering in de hal is gemaakt door Ch. Roelofsz, naar een van 1941 daterend ontwerp van Leo Gestel.

4

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Maar ook aan het begin van de ‟s-Gravelandseweg staat een voormalig postkantoor, gebouwd in 1888. (Gemeentelijk Monument).

Op de plek van C&A (Dudok) heeft een postkantoor gestaan, dat in (Waarschijnlijk) 1962 gesloopt is. En wat slechts weinigen weten is dat verderop op de ‟s-Gravelandseweg het eerste 'postkantoor' gestaan heeft. In het kleine witte huisje op de hoek van de oude Torenstraat hield „Postmeester Andreas Danekes‟ kantoor. Spijkerpandjes Op de kerkbrink staan ook de zgn. Spijkerpandjes. Regeltechnisch geen monument, want het zijn replica‟s. Maar wel monumentaal en van cultuurhistorisch belang. Gesloopt en in ieder geval aan de buitenkant herbouwd met de oude, schoongebikte bakstenen. Veel mensen kennen de naam „Spijkerpandjes‟ zonder automatisch een link te maken naar de gerenommeerde Nederlandse automobielfabriek die begin 20e eeuw internationaal doorbrak, maar in 1926 werd opgeheven.       

Maar hier was de smidse van vader Spijker Strategische plek want schuin ertegenover was de herberg Het Hof van Holland, waarvan de herbergier Ane Buwalda was. Die onderhield een diligencedienst naar ‟sGraveland, Utrecht en Vreeland (waar een treinstation was). Hendrik-Jan Spijker en zijn jongere broer Jacobus jr. kwamen bij hun vader Jacobus, smid te Hilversum, in de leer en begonnen in 1880 de Rijtuigenfabriek Gebr. Spijker in Hilversum. In 1903 werd het merk Spijker veranderd in het meer internationaal ogende Spyker. Aanvankelijk bouwden de broers koetsen. Ze waren hiermee zeer succesvol en verplaatsten hun bedrijf in 1886 naar Amsterdam. De Rijtuigenfabriek Gebr. Spijker bouwde in 1897 en 1898 de Gouden Koets, een geschenk van het Nederlandse volk voor de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Hendrik-Jan Spijker vertrok in 1904 naar Nederlands Indië en liet Spyker stuurloos achter. In 1907 kwam hij bij de scheepsramp van de SS Berlin om het leven, waarna Jacobus Spijker zich uit het bedrijf terugtrok.

5

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Plasticfabriekje Toen ik een tijd geleden met mijn neef over de Kerkbrink liep, waar midden op een grote lege vlakte een heel klein huisje stond, vertelde hij mij dat dit een „Plasticfabriekje‟ was. Het verbaasde mij dat het Hilversum, dat ik voornamelijk kende van het vele slopen van industrieel verleden, hier aandacht aan schonk. Toch bleek later het pandje geheel verdwenen. Naar ik begrepen heb heeft architect Hans Ruisenaars onderzoek laten doen, naar de historie van het pand, dat na de oorlog gebouwd was, maar werd het (zoals dat vaak gaat) onder economische druk alsnog gesloopt.  We gaan nu verder naar de Havenstraat.

6

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Havenstraat-Hoogstraat-Gasthuistraat- (Vaartweg) Wat we nu kennen als de Gasthuisstraat was vroeger de oude weg naar Loosdrecht. Als u vanmiddag thuiskomt moet u de plattegrond van Hilversum er maar eens op naslaan. U kunt dan zien dat je een rechte lijn kan trekken tussen de Gasthuisstraat en de Oude Loosdrechtseweg, over wat nu de Oude Haven is precies langs de erfafscheiding van de Nieuwe Algemene Begraafplaats aan de Bosdrift. Rondom het Gasthuisplein zijn diverse interessante panden met een industrieel verleden. Hier is een bijzonder ensemble rondom de Havenstraat/Hoogstraat/Vaartweg Een van de panden (Hoogstraat) wordt nu reeds voorgedragen voor bescherming, maar de overige panden niet. Ik denk dat het alsnog wenselijk is gewenst nadere studie te doen naar het totaal van dit complex, aangezien hier een bijzonder ingewikkeld samenstel van bedrijfsgebouwen uit verschillende perioden is ontstaan.

In het pand waar nu Beversport (Havenstraat 16) gevestigd is, was voorheen “Gooi en Sticht” gevestigd, een katholieke kerkgeschriftenuitgeverij. (Dekenaatsweekblad “Gooise Post”)  

Gooi en Sticht is in 1969 opgegaan in Uitgeverij de Boer Drukkerij : Havenstraat 16 / Uitgeverij : Vaartweg 51 “Een tuin verbindt beide afdelingen van het bedrijf”

7

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Het geheel loopt door naar de Vaartweg, waar op nummer 41 gevestigd was “N.V. de Mercuur, Drukkerij en uitgeverszaak, voorheen Nonhebel & Co.” Waarschijnlijk was dit een uitbreiding van de drukkerij van Gooi&Sticht uit ca 1900. Voor zover bekend is de Mercuur rond 1980 gesloopt. Het gebouw grensde aan de Elleboogstraat, waar nu nieuwe huizen staan.  Drukkerij De Mercuur (Vaartweg 53a volgens jubileumboekje, waarschijnlijk typefout, want 43a!) door aandelenruil in 1943 eigenaar de Boer. (kon niet blijven in Den helder door de oorlog)  (Dat is nu het gebouw waar de Houthandel en de Scouting inzit!? / Vaartweg 43)  Drukkerij De Mercuur is in 1958 samen met De Boer verhuisd naar de Zeverijnstraat. (Dudok, nu voorgedragen als gemeentelijk Monument)  N.B. De villa op Vaartweg 51, met de naam `PRETORIA' is voorgedragen als Gemeentelijk Monument

8

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Gasthuisstraat 8

Een leuk pand is de voormalige werkplaats van van Krimpen, die met aandacht is gerestaureerd, waar een moderne bovenbouw op geplaatst is. Persoonlijk vind ik dat zeer geslaagd. (Waarschijnlijk oorspronkelijk deel uitmakend van Gooi&Sticht)

Gasthuisstraat 8b / Hoogstraat

“Het voornamelijk aan de Hoogstraat staande, maar aan de Gasthuisstraat adresserende gebouw verrees in 1903 als schilderswerkplaats met bovenwoning. Het pand is gebouwd naar een ontwerp van de architect J.G. van der Toom. Het vrij sober, functioneel vormgegeven gebouw heeft geen specifieke stilistische kenmerken.”  

Telefoonboek 1915 : Krimpen, W.v., Huis- en decoratieschilder procedure Gemeentelijk Monument

Waardering  cultuurhistorische waarde - oorspronkelijke functie / bijzondere uitdrukking van een typologische ontwikkeling in de bouw van bedrijfspanden.  architectuurhistorisch belang vanwege de op de functie toegesneden vormgeving en vanwege de voor de bouwtijd kenmerkende hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering.  Ensemblewaarde als een bijzonder, beeldbepalend onderdeel van de bebouwing aan de Hoogstraat en vanwege de bijzondere situering tussen de omringende woonbebouwing.  Herkenbaarheid en de grote mate van gaafheid van het exterieur.

9

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Hoewel oorspronkelijk buiten de route gelaten gaan we toch even langs bij Haven 1 (Silo) en Havenstraat 139 (Bondsgebouw / Ons Gebouw)

Het bondsgebouw is een voorbeeld van een industrieel monument, dat geen fabriek is, maar een functie heeft gehad in het industrieel verleden, door de functie die het heeft gehad. We kijken even naar de haven, later vooral een stapelplaats. “Als je niet-Hilversummers aan het lachen wil krijgen moet je ze vertellen dat Hilversum een haven had/heeft”. Het is ook wat anders dan een haven als Rotterdam. Er is een loswal en de huizen aan de kant van de Mauritsstraat hebben grote opslagkelders. De Silo is een mooi voorbeeld van geslaagd particulier initiatief om een moeilijk te herbestemmen gebouw toch een nieuwe functie te geven.  We gaan via een omweg naar de Groest

10

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 3e Oosterstraat 26

Soms is een pand niet alleen interessant vanwege de bekende cultuurhistorische waarden. Mocht ik alsnog beroemd worden, zal mijn geboortehuis, een gewone rijtjeswoning in de Kapteynstraat, ineens een belangrijk pand zijn. Dit pand werd in 1901 opgericht als Koffiebranderij en heeft daarna allerlei functies gehad. Vanaf 1925 was er een meubelfabriek “Helianthus” in gevestigd en vanaf 1928 een fabriek voor schilderwerk op stoffen (batik) van de gebroeders Mohrman. Voordat het pand een timmerfabriek werd (Rietzo) richtte Bernard IJzerdraat (13/10/1891) hier een fabriek voor weefgetouwen op. Bernardus IJzerdraat was van beroep gobelinrestaurateur. Hij was leraar handenarbeid geweest in Rotterdam en richtte in het Gooi een eigen weefschool op. Door de crisis in de jaren '30 moest deze school sluiten. (IJzerdraat ging als adviseur werken bij de Deventer tapijtfabriek van Maurits Prins in Dinxperlo.‟ En juist deze man zou als eerste in ons land in de Tweede Wereldoorlog gefusilleerd worden, als één van de ‟18 doden‟. Ook op een andere manier hebben deze 18 doden met Hilversum te maken. Want eigenlijk waren er oorspronkelijk 19 mensen ter dood veroordeeld, n.l. ook de joodse scholier Sebil (Bill) Minco (21 mei 1922 - 5 mei 2006) een Rotterdamse scholier van Joodse afkomst, die op 18-jarige leeftijd op 7 januari 1941 gearresteerd wegens verzetsactiviteiten tegen de Duitse bezetters. Minco's straf werd echter omgezet naar levenslang, omdat hij nog minderjarig was. Hij overleefde zijn internering in diverse concentratiekampen. Na de oorlog was Minco betrokken bij de oprichting van de Stichting Geuzenverzet. Ook ging hij in zaken en richtte een goedlopende beddenzaak op genaamd Morpheus Bedden. Ook was hij jarenlang actief in de politiek. Vanwege zijn negatieve ervaringen in de oorlog koos hij voor de VVD vanwege hun nadruk op de vrijheid van ieder individu. Van 1957 tot 1982 zat hij voor deze partij in de gemeenteraad van Hilversum. Van 1978 tot 1982 was hij tevens wethouder van onder andere Financiën, Economie en Sport. Het plaatselijke zwembad Lieberg werd dankzij hem gebouwd en ook had hij voor een groot deel de hand in de totstandkoming van de multifunctionele Expohal.

11


Hij sloot zich in 1936 aan bij de beweging Eenheid door Democratie, die zich zowel tegen fascisme en nationaal-socialisme als tegen het communisme verzette. Zij waarschuwde vanaf het begin voor de pro-Duitse propaganda van de NSB. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 keerde IJzerdraat terug naar Rotterdam; hij werd leraar aan enkele scholen in Schiedam en Vlaardingen. Het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 en de capitulatie de dag erna maakten een enorme indruk op hem en waren het signaal om op te roepen tot verzet. Hij organiseerde een van de eerste verzetsgroepen in de Tweede Wereldoorlog in Nederland, "De Geuzen" in Rotterdam. Een dag na het bombardement verscheen al zijn eerste verzetsoproep in hun krant, zgn. “Geuzenbericht”. Nadat IJzerdraat verraden was, werd hij op 25 november 1940 opgepakt in Haarlem, waar hij enkele maanden eerder als tapijtrestaurator in het Frans Hals Museum aan de slag was gegaan. De Duitse SD vond bij hem thuis een lijst met daarop alle namen en adressen van de overige leden van de verzetsgroep. De leden werden vervolgens opgepakt en in een groot showproces, het Geuzenproces, veroordeeld.

Samen met 14 mede-verzetsstrijders en 3 communistische Februaristakers werd IJzerdraat op 13 maart 1941 gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen. De schrijver Jan Campert maakte een gedicht over de laatste dagen van deze 18 doodgeschoten verzetsstrijders en stakers, getiteld Het lied der achttien doden. Bernard IJzerdraat werd begraven op de Waalsdorpervlakte, later herbegraven in Wassenaar en tenslotte bijgezet op het Nederlands Ereveld Loenen bij Apeldoorn. Aan hem werd later, in 1957, postuum het Verzetskruis toegekend. De Geuzenactie leeft voort in de jaarlijkse uitreiking van de Geuzenpenning van de Stichting Geuzenverzet. Deze onderscheiding wordt uitgereikt aan personen die zich verzetten tegen uitingen van dictatuur en schending van de mensenrechten.

Bronnen :  Nationaal Archief  Go2War2

12

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Havendwarsstraat 1a

Nog in bedrijf! Hilversumse Stempelmakerij Metaalbedrijf V.O.F. is een speciale machinefabriek. Sinds 1947 is H.S.M. actief op de Nederlandse markt voor het vervaardigen van speciaal hoogwaardige technische produkten en machineonderdelen tbv. machinebouw, scheepsbouw, drukkerij industrie & speciale gereedschappen. www.hilversumsestempelmakerij.nl Havendwarsstraat 2, 2a, 2b / Havenstraat 93b

Op zich een heel interessant pandje. De oude functie is mij onbekend. Inmiddels is er door de gemeente een sloopvergunning verleend. 3e Oosterstraat 50

Een industrieelpandje, waarvan de functie mij ook niet bekend is. Een vage muurreclame is niet meer leesbaar.

13

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Ruitersweg 34 (Bedrijfsgebouw / 1897)

In 1897 werd op dit adres een timmermanswerkplaats verbouwd in opdracht van de hier naast wonende (Ruitersweg 32) aannemer-timmerman-architect D. Kuijper. De naam van de architect is niet bekend, maar het gaat hier waarschijnlijk om een ontwerp van dezelfde Kuijper, die ook de panden aan de Ruitersweg 93-115 bouwde. In 1917 werd het kavel gebruikt voor de oprichting van een smederij. Het is niet duidelijk of het hier een ingrijpende verbouwing van de timmermanswerkplaats betrof of dat er een geheel nieuw pand verrees. De werkplaats is gebouwd in een voor de bouwtijd karakteristieke Overgangsstijl. Het bedrijfspand heeft cultuurhistorische waarde als een bijzondere uitdrukking van een typologische ontwikkeling in de bouw van kleinschalige bedrijfspanden.

14

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Straatnamen In de omgeving van de Ruitersweg herinneren de straatnamen nog aan de activiteiten die hier geweest zijn : Kolenstraat Deze straat loopt langs de destijds aanwezige kolenopslag van de in 1836 daar opgerichte kolenhandel van de firma Dekker. De naam Kolenstraat is op verzoek van de eigenaren van de kolenopslag. Gerrit Dekker en Cornelis van Groen, aan deze van oorsprong particuliere weg gegeven. Weversweg Voormalige tapijtfabriek van de voormalige firma Matawit. Op het terrein van deze fabriek werden de Brinkweg en de Weversweg aangelegd. Fabrikeursstraat (1988) Loopt van de Kruissteeg in oostelijke richting dood. In 1988 aan te leggen straat over de ondergrondse parkeergarage van het „Fabrikeursgebouw‟ (bedrijven en flats) aan de Kruissteeg-Veerstraat. Dankt haar naam aan fabrikeurs, personen die vanuit een centrale lokatie grondstoffen en weefgetouwen aan vele Hilversummers verschaften in tijden dat koehaar en wol nog thuis werden bewerkt. De produkten werden dan weer door hen verkocht. De fabrikeurs waren dus oorspronkelijk in hoofdzaak kooplieden. Ze brachten de wevers soms samen in werkplaatsen omdat dat economischer was. De arbeiders hadden in hun (arbeiders)woningen vaak geen plaats voor het weefgetouw. Aan het einde van de 18e eeuw kwam het tapijtweven op in Hilversum. De fabrikeurs lieten kleine fabriekjes bouwen en werden fabrikanten. In de 19e eeuw was de tapijtweverij de belangrijkste tak van industrie in Hilversum; sedert de tweede helft van de 19e eeuw zelfs een exportindustrie. De Fabrikeursstraat loopt over het terrein van een van de laatste Hilversumse tapijtfabrieken (Fokker). Langs de Veerstraat (nr. 27) stond tot begin 1987 ook de woning van Lambert Fokker die oorspronkelijk fabrikeur was. Aanvankelijk was de fabriek van de gebroeders Van der Hei jden, die haar in 1860 lieten bouwen. Het was een van de twee eerste tapijtfabrieken in Hilversum (naast de Matawit-fabriek aan de Langestraat) waar in 1876 de stoommachine werd ingevoerd.

15

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Kruissteeg 19 (Sigarenfabriek)

1902, Architect niet zeker. Voormalige fabriek, nu gesplitst in appartementen, gebouwd rond de eeuwwisseling (1902?). De architect is niet bekend. Waarschijnlijk Jan Adr.z. de Groot, in 1902 bouwkundige. In 1903 erfde zijn zoon, Jan Janz. de Groot, tabaksfabrikant, de fabriek De voormalige fabriek is het enige voorbeeld in het centrum van een oud pand met baksteenornamentiek. Typerend zijn de gietijzeren fabrieksvensters met roedenverdeling. Gebouwd samen met huidige pand Langestraat 94, waarin Jan de Groot woonde. De drogerij was gevestigd aan de Kruissteeg 30A Op 15 mei 1902 werd een hinderwetvergunning afgegeven aan de bouwmaatschappij 'Hilversum' voor de 'oprichting eener sigarenfabriek met droogkamer in het perceel tusschen Kruissteeg en Langestraat'. In 1920 verkocht aan de fa. C. Tersteeg. Sigarenproductie tot 1929. In 1929 verkocht aan de firma H. van Dorp uit Amsterdam, fabrikant van specerijen. Op 3 oktober 1930 werd aan H. van Dorp een hinderwetvergunning afgegeven voor het oprichten van een fabriek voor het verwerken van specerijen en het daarin plaatsen van vijf electromotoren resp. van 15, 5, 3, 1/2 en 1 PK voor het drijven van resp. 1 molen, 1 builmachine en 1 mengmachine, 3 nootmuscaatraspen, 1 takel. In de fabriek zouden de volgende werkzaamheden worden verricht: het opslaan, drogen, malen, mengen en verpakken van specerijen. In 1941 vond er een interne verbouwing plaats in opdracht van de fa. A. van Dorp & Zonen. De mengruimte werd vergroot. In 1947 werd op de verdieping een kantoorruimte gemaakt voor H. van Dorp & Zonen. Vanaf 1948 werd de administratie gedaan in het pand Kruissteeg 28 Op 6 juni 1950 werd een hinderwetvergunning afgegeven voor het uitbreiden van het aantal machines.

16

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 In 1953 werd de kantoorruimte uitgebreid in opdracht van J.W. van Dorp. De muur van het ingebouwde plat aan de rechterzijde van de westgevel werd verhoogd en afgesloten zodat er een afgesloten ruimte ontstond. De vloer van het kantoor werd hoger geplaatst dan de vloer van de fabriek. In de gevel werd een groot venster met bovenlicht geplaatst. In 1969 werd de houten schuur aan de voorgevel vervangen. Omstreeks 1973 werd de fabriek opgeheven. In 1970 verhuizing naar de Liebergerweg. Het pand werd aangekocht door de gemeente Hilversum, die de grond wilde gebruiken voor de herinrichting van de binnenstad. Verkoop van het bedrijf in 1982 en nadien verhuizing naar Hoevelaken. Waardering De voormalige fabriek is sociaalhistorisch van belang voor Hilversum als voormalige sigarenfabriek en later specerijenfabriek en als zodanig als element uit de geschiedenis van de nijverheid in Hilversum. De voormalige fabriek is architectuurhistorisch van belang voor Hilversum: Als voorbeeld van de fabrieksbouw in Hilversum rond de eeuwwisseling. Vanwege het materiaalgebruik en de detaillering. Als enig overgebleven voorbeeld van een pand met baksteenornamentiek in het Centrum. Vanwege de gaafheid

Kruissteeg 26 Begin 20e eeuw. Dependance van de fabriek van marmerwerken van de fa J.G. Dekker (zat op de plek van de Synagoge, die nu gesloopt gaat worden) Opgekocht door Sigarenfabriek (Kruiden / Specerijen) Nadien heeft het pand het Jongerencentrum Triangel gehuisvest. Doet nu dienst als bouwkeet voor de 2e bouwfase van het Historisch Buurtje (Laanstraat e.o) steenhouwerij Dekker Restauratieplan Hilversum Pas op

17

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Herenstraat 4 (Melkfabriek)

Hilversumsche Melkinrichting firma Huis in 't Veld. Opgericht in 1878 door de melkverkoper M.J. Roeper (bedrijf gevestigd aan de Kerkstraat). Overgenomen door G. Huis in 't Veld, die het bedrijf in 1886 verplaatste naar de hoek Herenstraat/Groest. Deze kocht het perceel pas in 1908, maar voor die tijd was er al een “werkplaats” die hij dus mogelijk huurde. In 1941, op 8 september, ging het bedrijf op in de Gooise Melk Centrale. Het van 1903-1904 (volgens kadaster 1913-1914) daterende gebouw is gebouwd als melkfabriek. Het representatieve voorste deel van de 'STOOM ZUIVELFABRIEK HILVERSUM' is gebouwd naar een ontwerp van de Hilversumse architect J.H. Slot, in een sterk aan de Art Nouveau verwante bouwstijl. In het oorspronkelijke ontwerp voor het gebouw was nog geen sprake van een torenhoge linker ingangstravee en ook de lage middenpartij was minder breed in het eerste ontwerp. Deze uitbreiding van het gebouw naar links dateert uit 1914 en is eveneens ontworpen door Slot. Het gebouw heeft de oorspronkelijke functie inmiddels verloren. Procedure Gemeentelijk Monument De melkfabriek heeft cultuurhistorische waarde vanwege de bijzondere oorspronkelijke functie en als een bijzondere uitdrukking van een typologische ontwikkeling in de bouw van bedrijfspanden in het algemeen en van zuivelfabrieken in het bijzonder. Vroeger had je veel kleine melkfabriekjes in Hilversum. Later werd het allemaal grootschaliger (Larenseweg) vooral wegens de hogere eisen op het gebied van hygiëne. 



Het café op de hoek (Herenstraat 2) was vroeger een bij de fabriek behorende Melksalon. Vroeger had melk een kwalijke naam, vooral door een gebrekkige hygiëne. Om de mensen te overtuigen van het, verbeterde, produkt werden melksalons ter promotie opgericht. Geen monument! Zou wel moeten! Op de plek van de huidige hardloopwinkel zat vroeger Grutterij De Jongh, tot 1885. In 1886 afgebrand, huidige pand uit 1891. In de tuin daarvan in 1906 concertgebouw, werd in 1930 verbouwd tot schouwburg, nu City bioscoop.

18

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008  We lopen langs : Groest 104 / 106

Voormalige fabrikeurswoning met tapijtfabriek (van vóór 1809, nu gesloopt) en ververijen (bouw 1857) Bouwperiode : 1850 - 1900 Van 1918-1921 startte hier de Nederlandse Seintoestellen Fabriek (NSF)! Vanaf 1922 machinefabriek O.C. Koopmans. Groest 116

Pand, oorspronkelijk behorend bij de stoomtapijt fabriek 'Nederland' (1880?), waarschijnlijk gebouwd in 1888 naar het ontwerp van de gemeentearchitect Rietbergen in opdracht van Antonius van Rhijn, metselaar. 1895 boedelscheideing aan Johannes Azn. van Rhijn, tapijtfabrikant. 1918 oprichting NV Stoomtapijtfabriek “Nederland”. De fabriek werd in 1965 gesloopt. Onlangs gerenoveerd. Toelichting belang behoud muurreclame geven. (Wie weet van welk bedrijf de oude muurreclame was?)

19


Ook muurreclame aan de overkant (Rijwielen!) Rijwielhandelaar Hendrik van Kampen, werkplaats vanaf 1919.

20


Ensemble Veerstraat Procedure gemeentelijk Monument Het rechter, met de voorgevel op de Groest gerichte deel van het samengestelde pand had oorspronkelijk een winkelfunctie. Het gedeelte daarachter (Veerstraat 2) was in 1897 en in het begin van de 20e eeuw in gebruik als woning van H.C. de Groot. Het aan de linker zijde ermee verbonden gedeelte (Veerstraat 2a) had rond de eeuwwisseling een bedrijfsfunctie. Het maakte deel uit van een broodfabriek, waartoe waarschijnlijk ook de winkel behoorde. In 1907 was er voor Groest 112 sprake van een 'aanbouw aan de oostelijke gevel en de oprichting van een broodbakkerij daarnaast'. Deze aanbouw betrof een erker aan het linker deel van de voorgevel. De opdrachtgever voor de verbouwing was H. de Rijk Nz. en de architect van deze veranderingen was H. Nieuwenhuijsen. In 1948 was 2a in gebruik als 'bergplaats van koopmansgoederen'. Ook in 1948 vindt voor het voormalige winkelgedeelte door architect F. Barbiers een verbouwing plaats en in 1993 werd het pand wederom verbouwd. (Volgens de telefoongids uit 1915 was er op Veerstraat 2 gevestigd, H. v. Kampen, Rijwielhandel; en op de Veerstraat 2a W. J. Aggenbach, Rijwielhandel en Bank v. Leening) Het hogere pand op 2c was de werkplaats van een rijwielhandel Op de plek van de nieuwbouw was voorheen de tapijtfabriek van Fokker gevestigd. (Veerstraat 27) (Telfoongids 1915 : De Eerste Nederl. Axminster Tapijtfabr., , Gebr. v. d. Heijden, Veerstr. 27) gebouwd 1860 Nu vind je er straatnamen als „Schietspoel‟ en „Schering‟ als enige getuigen van de fabriek, die in 1989(?) werd afgebroken. (Was één van de oudste tapijtfabrieken in Nederland!) Op de straatnaamborden staat vermeld : “naar voormalige tapijtfabiek”, alsof de fabriek zo heette. Als je dan een referentie plaatst, doe het dan goed, denk ik dan. De schietspoel is een draaibare klos in een schuitje die bij het weven door het vak van de ketting geworpen wordt om het inslaggaren aan te brengen. De schering of ketting is het geheel van de kettingdraden (de draden die opgespannen worden op het weefgetouw).

21

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Omgeving St.Vitusstraat/St.Annastraat. (Klein Rome) Op veel plaatsen in Hilversum ontstond kleinschalige bedrijvigheid in de oude wijken tussen en achter de daar aanwezige woningen. Deze vervlechting was kenmerkend voor dit type wijken. Inmiddels is veel van deze bedrijvigheid weer verdwenen, of vervangen door meer moderne huisvesting ter plekke. Het karakter is daarmee verdwenen. Het gebied tussen de Sint Annastraat, Sint Vitusstraat en Achterom laat nog een goed voorbeeld zien van hoe zo‟n bouwblok in elkaar zat. Ook maken nog enkele zeer karakteristieke bedrijfspandjes en woningbouw onderdeel hiervan uit. Dit hele bouwblok is in zijn structuur en bebouwing exemplarisch voor de gemengde woon/werkbebouwing uit begin 20e eeuw in Hilversum. Klein Rome : Herinneringen aan mijn rijke roomse jeugd; Martin Ros  We gaan via een boogje er naar toe. Emmastraat achter 36A (Binnenplaats) / Sigarettenfabriek

1918 sigarettenfabriek Samuel de Kanter & Louis Sanders. 1920 id. Sara Back, weduwe van Samuel Kanter 1923 motorenherstelwerkplaats Arie Bos 1929 hinderwetverg. transformatorenspoelinrichting J. Bakker op de bovenverdieping. Garages pas v.a. 1927 volgens kadaster. Was blijkbaar al langer een automobielgebeuren. Zaten ook garages in het eerste stukje Nassaulaan. In de Nassaustraat is in een (woon)pand het woord „Garage‟ in de zijgevel zichtbaar.

Die richting uit is nog een inrit herkenbaar Voorbeeld van een klein fabriekspandje, dat op particulier initiatief onlangs is gerenoveerd. In de telefoongids uit 1915 1021 Clant, J.G., Automobielen, woonh. en kant., P.C. Hooftweg 5 1022 Idem, garage en mag., Emmastr. 36 22

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Achterom 150, 152 Een voormalig “hoog” fabrieksgebouw; gebouwtype wat destijds beeldbepalend is geweest voor de opkomende bedrijvigheid in de dorpskern. Nr. 150 1911-1928 gasapparatenfabriek Oltsman 1928-1929 radiospoelenfabriek NSF (proeftijd 1 jaar) 1929-??? (samen met nr 152) NV Hilversumsche Rijwielfabriek ????-1980 Fietsenfabriek JOCO Nr. 152 1916-1924 steendrukkerij “Amsterdam” De Jong & Co, Pieter Brattinga en T. de Jong in 1911 opgericht, tot 1916 Herenstraat 71 na 1924 Oude Torenstraat 33 1924-1929 ?????, vermoedelijk leegstaand 1929-1980 zie nr 150. Eind jaren 50 kwam de Amsterdamse fietsfabriek “Joco” in deze panden. Aardige pandjes, helaas niet monumentaal bevonden o Teveel veranderd (Toelichting geen argument bij bedrijfspanden / Goedjaarsend!) o Er zijn weinig oorspronkelijke details meer aanwezig. o Toch is, gezien de zeldzaamheid en maat van (advies AP afgewezen : dit gebouw, bescherming van de hoofdvorm gewenst.)

23

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Achter St. Vitus 11

Er wordt ook nog echt gewerkt. Geurtsen Magnesiethandel (Aluwerk Geurtsen) Magnesiet is een ivoorwit mineraal, dat bestaat uit magnesium, koolstof en zuurstof. Het wordt in de industrie gebruikt als één van de belangrijkste grondstoffen voor de productie van het lichtgewicht metaal magnesium Vaak geven bedrijven druk op de woonomgeving, je kan daarbij denken aan geluidsoverlast en verontreiniging. Vaak werd er gepoogd om bedrijven die overlast veroorzaken buiten de dorpskern te plaatsen. Er is hier een redelijk grote strook groen aanwezig, wat vroeger opslag was voor Sloopbedrijf Waarschijnlijk wordt op die plaats de nieuwbouw van woningen gepland, waar zoveel over te doen is. Schuin er tegenover is het volgende pandje, functie onbekend.

24

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 St. Vitusstraat 18 (Pakhuis)

Oorspronkelijk adres Emmastraat 15. 1885 werkplaats aannemer J.F. Bijlard 1894 verbouwd tot fabriek en werkplaats, maar onbekend wat voor soort fabriek. Bijlard was wel eigenaar. 1929 meubelfabriek Henricus de Waaijer (of Waijer), meubelmaker 1942 bekend als: houthandel v/h NV Meubelfabriek De Waaijer & Binnenwijzen in adresboek 1942 echter: triplexfabriek “Hiltex” Vierkante schoorstenen werden meestal gemaakt als er geen speciale schoorsteenbouwer aan te pas kwam. Men kon namelijk niet rond bouwen!

25

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 St. Annastraat 22 (Magazijn)

In 1889 is op deze locatie een inmiddels gesloopt fabrieksgebouw opgericht. In 1905 volgde de bouw van een bedrijfsgebouw dat bestemd was als weverij. In 1909 werd er bij dit pand een magazijn gebouwd. Dit nog bestaande magazijn is ontworpen door de Hilversumse aannemer/architect H. Nieuwenhuijsen en is gebouwd in een voor de bouwtijd karakteristieke Overgangsstijl. Vroeger zat hier de voor vele bekende „Militaire Dump‟ Enkele pandjes St. Annastraat 45

Op het pandje staat „Anno 1922‟. Waarschijnlijk een pandje geweest van een aannemer o.i.d., die in begin jaren 20 ook al over hun eigen vrachtwagentje gingen beschikken. Onder een garage en boven het materiaal. Nu in gebruik door Aannemersbedrijf Vos.

St Annastraat 4

tot 1907

Jalouzieënfabriek A. Hulsman

St Annastraat 8

1899-1913 (?) steenhouwerij J.L. Wanders (1913 naar Schoolstraat 45)

26

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Jan van Beierenstraat

Het blok woningen met bergplaats en paardenstal is voorgedragen als gemeentelijk monument. Misschien dat de stal gebruikt werd voor de paarden van de lijkwagen voor de bijliggende begraafplaats? (nu Schapenkamp) Jan van Beierenstraat 8a/8c

Waarschijnlijk is dit tussen de woonbebouwing gesitueerde pand het in het gemeentearchief genoemde pakhuis waarvoor op 30-7 1903 een bouwvergunning werd afgegeven. Bouwtekeningen en andere gegevens van de stichting van het pand zijn in het archief niet gevonden. Het betreft een uiterts sober gebouw zonder specifieke stijlkenmerken. procedure Gemeentelijk monument. Men heeft geen idee wat dit geweest is Staat naast het Sint Vitushof. Op de gevel staat het jaartal 1904 vermeld. Over de stichting van het hof zijn in het gemeentearchief echter geen gegevens gevonden. In 1992 wordt er met betrekking tot de bebouwing aan het St. Vitushof gesproken over de oprichting van 8 woningen naar ontwerp van architect E.H. te Duits, in opdracht van J.H. Stuivenberg uit Loosdrecht. Het betreft waarschijnlijk een ingrijpende verbouwing van de woningen, die aan de Jan van Beierenstraat zijn verbonden met twee omstreeks 1925 gebouwde eindwoningen. Diverse panden : Jan van Beierenstraat 14 Jan van Beierenstraat 23

1907-?? was in 1941

Jan van Beierenstraat 23c

was in 1944

Jalouzieënfabriek A. Hulsman pakhuis van de kolenhandel NV Amsterdamsche Anthraciet Maatschappij Risto Haardenfabriek, directeur K. Leene.

27

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Diverse losse panden

In de Roosendaalstraat is een pandje, waarvan de functie onduidelijk is. Er hangt een adresbordje van een orgelbouwer. Het pand heeft een aardige schoorsteen

Op de hoek bij het spoor en de Roosendaalstraat zat Dekker Brandstoffenhandel

28

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Opmerkingen : Soms herinneren straatnamen aan vervlogen tijden. Dorpen met een tramstraat, terwijl er in geen velden of wegen een spoor te zien is, herinneren aan de hoogtijdagen van de stoomtram. In deze wijk ligt de Diamantstraat, die niet zomaar zo heet, maar haar naam dankt aan de destijds tussen 1898 en 1926 in deze straat op nr. 48 gevestigde diamantslijperij („de Bloem‟), later drukkerij Van der Linden (vanaf 1929). In het begin van de 20e eeuw ontstond met de komst van Amsterdamse diamantairs een bloeiende diamantindustrie in Hilversum. In 1905 was Hilversum, na Amsterdam, de grootste diamantstad van Nederland. redenen waren belastingvlucht, minder invloed van de vakbond en natuurlijk een mooie woonomgeving. Opmerkelijk : Joodse bedrijven in een Katholieke bolwerk N.B. op de Liebergerweg (aan de overkant van het spoor) is het bedrijfsgebouw van de diamantslijperij `De Volharding' van F.F. Kramer is een van de laatste tastbare herinneringen hieraan. De slijperij is gebouwd in 1906, naar een ontwerp van de aannemer K. Schilder. Het gebouw is al snel na de ingebruikname, in 1907 verhoogd met een tweede bouwlaag. In 1915 is achter de slijperij een lakstokerij gebouwd. In 1938 verrees een stenen werkplaats, eveneens achter de slijperij. Een verbouwing, waarbij onder meer de indeling van het gebouw werd gewijzigd, is in 1963 uitgevoerd. 1906-1915 diamantslijperij 1915-1916 verffabriek? HWV voor NV Hollandia verffabriek en lakstokerij 1916-1923 lijstenfabriek J.F. Verbeek 1923-1930 was- en strijkinrichting H. Gijzen 1930-1933 fa Steinpatz (geen idee wat ze daar deden) 1933?-1941 chemische fabriek “Trixi” 1941-???? radiofabriek “Ritro”, D. Troost (verm. opgeheven 1943; verbod op radio‟s) ????-1959 ?????? 1959-???? kauwgomfabriek Nieuwenburg

29

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Aan de overkant van het spoor Er heeft hier een overweg in twee delen gelegen. Deze zijn verdwenen nadat de tunnel is aangelegd. De aanleg van de Ooster-spoorweg van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij ging gepaard met de bouw van diverse bij de spoorlijn aan het treinverkeer gerelateerde gebouwen. Ook dienstwoningen voor brugwachters, overwegwachters en baanwachters behoorden hier toe. Op de plek van dit pand verrees in 1873 een wachterswoning. Deze woning leek echter in weinig op het nog bestaande pand. Mogelijk is de oorspronkelijke woning, van een type waarvan de bouwtekeningen nog bestaan, later vervangen door het huidige pand. Het in een sobere trant gebouwde woonhuis met het baanvaknummer 31 op de gevel is waarschijnlijk al meerdere malen verbouwd en is zowel in hoofdvorm als in de detaillering moeilijk te verbinden met een bouwstijl en daarmee samenhangende bouwperiode.

Nummer 33 aan de Gooijergracht (nummer 33) hoorde volgens de gemeente bij Baarn. Uiteindelijk blijkt deze bij Laren te horen! (Hebben ze toch nog een pand aan het spoor, al is het geen stoomtram!) Dit is een van de vele woningen voor spoorwegpersoneel dat op regelmatige afstand langs de spoorlijn stond. Vroeger werden wissels en seinen met de hand bediend. Men moest met spierkracht de handles overhalen. Dat kon alleen maar over een beperkte afstand, meestal enkele honderden meters. N.B. 1 : Modern pand spoorwegen : Monument van de toekomst?

N.B. 2 : Zelfs het Wandelpad heeft (indirect) zijn naam aan het spoor te danken. In de begintijd van het spoor, werd door veel mensen hierlangs gewandeld, om de trein te aanschouwen. Liep oorspronkelijk langs het spoor door tot de Soestdijkerstraatweg. N.B. 3 : Ook de Bovenleidingportalen, verderop het tracé zijn monumentaal (Rijksmonument)

30


Het baanvak werd in 1863 door de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM) aangelegd. In 1938 werden de betonnen bovenleidingportalen ontworpen voor de electrificatie van het twaalf kilometer lange baanvak vanaf de spoorwegovergang aan de Oude Amersfoortseweg in Hilversum tot in Utrecht bij het zwembad bij Blauwkapel. Er werd gekozen voor beton vanwege metaalschaarste. De bogen werden ontworpen door ingenieur J.L.A. Cuperus van de Nederlandse Spoorwegen en vervaardigd door Wernink's Betonmaatschappij te Leiden. De montage, vanaf 1941, gebeurde ter plaatse. Er werden 188 portalen vervaardigd in twee typen: open en gesloten. De gesloten portalen zijn in principe om de 1,5 kilometer geplaatst ter bevestiging van extra afspankabels. De open portalen spaarden materiaal en bevorderden het zicht op de seinen.

31

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Prins Bernhardstraat (bij) (Tunnel) Alleen vermelden „Procedure gemeentelijk monument. “Gaat u zelf eens kijken bij de mooie bronzen plaquettes”

32

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Naarderstraat 19a (Werkplaats) (Logerij)

Het op een pakhuis gelijkende pand is gebouwd in 1901 als timmermanswerkplaats met aan de kant van de Diepenweg een bergplaats en een paardenstal en een kantoortje aan de kant van de Naarderstraat. De door en voor de aannemer R. Mouw gebouwde timmermanswerkplaats werd in 1908 uitgebreid door en voor dezelfde Mouw. De werkplaats is gebouwd in een sobere, op de functie gerichte, functionele bouwstijl. De logerij is van veel later datum, vanaf de jaren ‟80. Logen van meubels etc. Wel vermeld kan worden dat in 1911 in deze werkplaats de oprichting plaatsvond van het socialistisch zangkoor De Stem der Volks, afdeling Hilversum. Inmiddels wordt het pand herbestemd. De manier waarop dat gebeurd lijkt mij met weinig aandacht voor de historie van het pand te gebeuren. Alles is rücksichtslos kaalgeslagen. Ik heb veel materialen zien verdwijnen, die juist ook de nieuwbouw een bijzonder karakter hadden kunnen geven. Maar ja, de ene architect / opdrachtgever heeft daar meer gevoel voor dan een ander. Hier zou toch ook de gemeente (en, hand in eigen boezem, ook AP) beter op moeten toezien. (Vergelijk ook Weverij Groest : Geveltjes monumentenzorg!? Naarderstraat (Casino) Dit pand heeft een rijke historie. Begonnen als garage, later gebruikt door de NSF, vervolgens theater (Trianon) en bioscoop. Menigeen heeft hier zijn Sinterklaasfeesten van school gehad. Ook de verkeersdiploma‟s werden hier uitgereikt, waarna we in stoet over de Groest paradeerden. Achter de lelijke gevel blijken nog veel authentieke details aanwezig te zijn. Een journalist van de Gooi en Eembode heeft op uitnodiging onderzoek verricht en kwam met verrassende ontdekkingen. (zie artikel) Het pand gaat (toch) gesloopt worden en de gemeente neemt (onbegrijperlijkerwijs) geen initiatief tot behoud van deze details, dat is vreemd. Deze detail en misschien zelfs de oude voorgevel, zouden prachtig in evt. nieuwbouw verwerkt kunne worden. Een voorstel voor het uitbrengen van een boek over dit pand is ingediend bij de gemeente en zou gehonoreerd worden, maar op een bevestiging daarvan wordt nog gewacht.

33

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Naarderstraat (Markt)

Dit pand is onderdeel van de oude gemeentewerf van Dudok uit 1916. Hier heeft ook de Brandweer ingezeten tot 1992 toen de kazerne aan de Jan van der Heijdenstraat in gebruik kwam. Jarenlang is er ook een tweede, kleinere (hulp-)kazerne aan de Neuweg geweest Persoonlijk vind ik het een prachtig complexje, het behouden waard! Nu is het in gebruik bij het Grafisch Atelier ‟t Gooi. Zij bieden werkruimte aan grafici en beeldend kunstenaars.

34

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Bussumerstraat 38b en c (Achter) / Condoomfabriekje

Leuk voorbeeld van de achteraf werkplaatsjes en fabriekjes. In 1941 was hier een condoomfabriekje gevestigd. Egbert Pelgrim ontdekte dit toevallig bij archiefonderzoek door een melding bij de politie van een inbraak in dit pand.. Bussumerstraat 71-117 (Telegrafiekantoor)

Het voormalige PTT gebouw is waarschijnlijk in 1915 gebouwd naar een ontwerp van de rijksbouwmeester van het Ministerie van Financiën, belast met de bouw van Post- en Telegraafkantoren, de architect C.H. Peters. Het gebouw heeft de voor het oeuvre van Peters karakteristieke kenmerken van een aan de Neo-Hollandse Renaissance verwante Overgangsstijl. In 1977 verbouwd tot 26 wooneenheden, zgn van Dam-eenheden. Dit pand had een relatie met de oude postkantoor, waar nu C&A staat Kerkstraat Ter afsluiting 2 muurreclames.

35

Rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum - 10 augustus 2008 Colofon Dit is de tekst, die aan de basis lag van de rondleiding langs het industrieel verleden van Hilversum. De rondleiding werd gehouden in het kader van de excursie-reeks „op pad met Albertus Perk‟. Rondleiders : Frank Welgemoed en Egbert Pelgrim Tekst : Frank Welgemoed Met dank aan Egbert Pelgrim voor de vele historische informatie. (www.alfagrafica.nl) Foto‟s : Virtuele Fabriek Links :  hilversum.industriecultuur.nl  www.industriecultuur.nl  www.albertusperk.nl  Monumenten website gemeente Hilversum  Project Gasthuisstraat  Thema Joodse diamantbewerkers  Wikipedia – Bill Minco  Wikipedia – Bernard IJzerdraat  Wikipedia - Spijker  Telefoonboek 1915

36

Industrieel verleden van Hilversum, dorp in het Groen

Recommend Documents