InDetail
Magazine van het Restauratiefonds
JAARGANG 1 / NR 2 / 2010
Hoofdstedelijke grachten krijgen mondiale erkenning Oudegracht Utrecht: het vagevuur voorbij
De Korenbeurs: van graanhandel tot grootgrutter
2
VOORWOORD
het restauratiefonds Al 25 jaar een begrip in de monumentenwereld: met verstand van financieren en hart voor monumenten.
Nieuwe kansen, nieuwe mogelijkheden
Bij het schrijven van deze tekst suist de wind om ons kantoor en slaat de regen tegen de ramen. Een echte gure najaarsdag in november. Het einde van het jaar lijkt nog ver weg. Maar, als alle teksten en foto’s bij de vormgever zijn aangeleverd, de drukker zijn werk heeft gedaan en de postbode tussen de kerstkaarten deze InDetail bezorgt... Dan, voordat wij er erg in hebben, is het alweer zover. Sinterklaas heeft het land verlaten en de Kerstman staat voor de deur. Een uitgelezen periode om deze InDetail op uw gemak te lezen. Bijvoorbeeld om inspiratie op te doen door het lezen van het verhaal van een enthousiaste eigenaar. Of om op de hoogte te blijven van ontwikkelingen in het monumentenveld. Wellicht bent u juist meer geïnteresseerd in de specialist, die u meer kan vertellen over de fiscale zaken rondom een restauratie. Ook in deze uitgave van InDetail hebben wij weer geprobeerd om de inhoud veelzijdig en interessant te maken. In 2011 gaan wij hier overigens gewoon mee door; twee keer per jaar in dit magazine en vier keer per jaar via de digitale nieuwsbrief.
Nationaal Restauratiefonds Westerdorpsstraat 68 Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken T 033 253 94 39, F 033 253 95 98
[email protected] www.restauratiefonds.nl
Redactie
Tjitske Plakké, Nationaal Restauratiefonds Désirée Veltman, Nationaal Restauratiefonds Boudewijn Drechsler, Amersfoort Erna Oostveen, Zwolle Paul van Vliet, Utrecht Jan Smit, Zwolle
Fotografie
Vincent van den Hoven, Voorschoten Ron Greve, Zwolle Wiep van Apeldoorn, Amersfoort Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn Conserf monumenten adviesbureau, Leiden Pauline Opmeer, Amersfoort
Ontwerp Het is tijd om het jaar 2010 af te sluiten en ons op te maken voor 2011.
Intens Reclame en Marketing, Amersfoort
Een nieuw jaar met nieuwe kansen en nieuwe mogelijkheden. De collega’s
Drukkerij
van het Restauratiefonds wensen u dan ook een gezond en goed 2011, waarin wij ons actief blijven inzetten voor het behoud van monumenten. De redactie Wilt u naast het magazine ook onze digitale nieuwsbrief ontvangen? Dan kunt u dit aanvragen via www.restauratiefonds.nl/indetail.
Koninklijke Van Gorcum, Assen InDetail is een periodieke uitgave van Nationaal Restauratiefonds. Het magazine wordt kosteloos verspreid en verschijnt twee keer per jaar. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het Restauratiefonds? Meldt u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail ISSN 1574-9339
inhoud
“Zie het niet als verbouwing maar als project”
“Een realistische kijk op de zaak”
“Een paar keer per jaar klusweekend”
Een vervallen bankgebouw uit 1911:
Frank Vehof over de goede combinatie
Een monument in Wageningen
liefde op het eerste gezicht.
tussen beleid en praktijk.
bewoond door studenten.
lees meer op PAGINA 6
lees meer op PAGINA 17
lees meer op PAGINA 24
3
Verder in dit nummer nieuws van het restauratiefonds
4
interview - Sinds mei 1911: Hadewina
6
berichten
10
de visie van - marleen slooff
12
tips
16
bankzaken - frank vehof
17
openbaar monument - De Korenbeurs: van graanhandel tot grootgrutter
18
berichten
22
voor en na restauratie - Een studentenhuis tot monument verheven of andersom?
24
de specialist - Igno Duijvestijn
26
restauratiefonds.nl
30
kanjer - Kinderdijk: werelderfgoed in de Alblasserwaard
31
4
nieuws van het restauratiefonds
Het Restauratiefondscompliment Het 25-jarig bestaan is voor het Restauratiefonds een mooie gelegenheid om aandacht te besteden aan initiatieven in het monumentenveld en hiermee het belang van monumentenzorg te onderstrepen. Met het Restauratiefondscompliment hoopt het Restauratiefonds initiatieven te stimuleren, die bijdragen aan een beter functionerende monumentenzorg.
Het Restauratiefondscompliment is een
Enthousiast en gedreven
De ErfgoedStem brengt een compleet
blijk van waardering voor een persoon,
Het Restauratiefondscompliment is dit jaar
overzicht van erfgoednieuws uit nationale
initiatief of organisatie die zich inzet voor
gegeven aan de heer Herbert-Jan Hiep,
en lokale media. De ErfgoedStem is
de monumentenzorg. Het wordt dit jaar
de initiatiefnemer en drijvende kracht achter
opgericht om de verschillende organisaties
voor het eerst toegekend door het bestuur
de ErfgoedStem. Daarnaast is hij gerelateerde
en professionals in de erfgoedsector bij
van het Restauratiefonds. Belangrijke
initiatieven gestart, zoals ErfgoedAgenda,
elkaar te brengen, maar draagt ook bij
criteria om iemand een compliment te
ErfgoedVacatures en ErfgoedCursus.
aan een breder maatschappelijk draagvlak
geven zijn bijvoorbeeld: het initiatief
‘Zijn enthousiasme en gedrevenheid zijn
voor erfgoed in Nederland. De wekelijkse
dient als voorbeeld voor anderen, er
een goed voorbeeld voor iedereen die
nieuwsbrief, met het overzicht van het laatste
is een concreet resultaat en er wordt
erfgoedpartijen nader bij elkaar wil brengen’,
nieuws, heeft ongeveer 2.500 abonnees. n
samengewerkt met andere partijen.
aldus het bestuur van het Restauratiefonds.
Investeren in monumenten Het Restauratiefonds heeft het rapport ‘Investeren in Monumenten 2010’ uitgebracht. Dit rapport beschrijft de ontwikkelingen in de monumentenzorg vanuit financieel perspectief. Zo wordt bijvoorbeeld in kaart gebracht hoeveel geld de afgelopen jaren is besteed aan de monumentenzorg. Mede op basis van deze gegevens staan er aanbevelingen in dit rapport aan overheden en de rijksoverheid, over de investeringen die zij moeten doen om beleids doelstellingen op het gebied van monumentenzorg te realiseren.
Opvallende conclusies
Het rapport is aangeboden aan de
Een opvallende conclusie uit het rapport is
staatssecretaris voor Cultuur, de heer
dat de investeringen door de rijksoverheid
Halbe Zijlstra. Daarnaast ontvangen
in de monumentenzorg goed besteed zijn.
diverse erfgoedprofessionals het rapport.
Iedere euro die het Rijk investeert levert
Iedere euro die het Rijk investeert levert 1,50 euro op.
1,50 euro op. Een van de oorzaken hiervan
Wilt u meer weten over het rapport
is bijvoorbeeld de arbeidsintensiviteit van de
Investeren in Monumenten? Kijkt u dan op
sector; dit levert werkgelegenheid op. En de
www.restauratiefonds.nl; hier kunt u het
investeringen in restauraties verdienen zichzelf
rapport downloaden.
terug dankzij verhoogde belastinginkomsten.
Heeft u vragen? Neem dan contact op met
Deze cijfers ondersteunen het pleidooi van
de afdeling Communicatie & Strategie via
het Restauratiefonds om niet te bezuinigen,
033-253 98 70 of stuur een e-mail naar
maar juist te investeren in monumentenzorg.
[email protected]. n
5
Restauratie ’t Bruggehoofd in Leiden Tijdens de Open Monumentendag was
adviesbureau. Het Restauratiefonds is bij de
‘t Bruggehoofd, een bijzonder monument
restauratie van dit project betrokken door
aan de Steenschuur in Leiden, geopend voor
het verstrekken van een Restauratiefonds-
het publiek. Ruim 2.000 bezoekers namen
hypotheek. Over de leeftijd van ’t Bruggehoofd
het tweede weekend in september een kijkje
bestaat nog onduidelijkheid. Zo heeft onder-
in dit rijksmonument.
zoek uitgewezen dat de gevel uit de zeventiende eeuw stamt, maar dat andere delen van het
Monumentenadviesbureau Conserf houdt zich
pand tweehonderd jaar ouder zijn. Daarnaast
bezig met de restauratie van dit pand. Als de
lijken scherven van potten en pannen te
restauratie voltooid is, gaat het bureau zich
duiden op een veel eerdere bewoning.
hier vestigen. Als vanzelfsprekend past dit pand
Wilt u meer weten over deze restauratie?
bij de werkzaamheden van een monumenten-
Kijk dan op www.tbruggehoofd.nl. n
Uitgebreide financieringmogelijkheden gemeentelijke en provinciale monumenten een financiering aanvragen voor de gehele
combinatie met een restauratie financieren.
restauratie. Deze mogelijkheid bestond al,
Zo hebben eigenaren van gemeentelijke en
maar daarvoor moest een gemeentegarantie
provinciale monumenten, voor een aanvullende
worden afgegeven. Dat is nu verleden tijd.
lening, dezelfde mogelijkheden gekregen als eigenaren van rijksmonumenten.
Meer gemak voor eigenaren Een laagrentende lening, zoals de Cultuurfonds-
Contact
hypotheek, of (gemeentelijke) subsidies zijn
Bent u eigenaar van een gemeentelijk of
vaak niet toereikend voor de restauratie van
provinciaal monument, en heeft u plannen
Dankzij een overeenkomst tussen het
een monument. Het resterende deel kunt u
om te restaureren? Neem voor meer informatie
Restauratiefonds en de ministeries van
nu bij het Restauratiefonds lenen. Zo regelt u
en advies contact op met de afdeling
OCW en Financiën kunnen eigenaren van
de gehele restauratiefinanciering bij één loket.
Voorlichting & Advies op telefoonnummer
gemeentelijke en provinciale monumenten
Ook kan het Restauratiefonds een aankoop in
033-253 94 39 (optie 4). n
Vernieuwde regelgeving voor rijksmonumenten Vanaf 1 januari 2011 treedt het vernieuwde
Subsidie of lening
minimum van 1,5%. Kijk voor meer informatie
Brim, het Besluit rijkssubsidiëring instand
Afhankelijk van het soort monument dat u heeft,
op de website van het Restauratiefonds.
houding monumenten, in werking. Het Brim
komt u in aanmerking voor subsidie of een
is een regeling vanuit de rijksoverheid om
laagrentende lening. Wilt u weten waarvoor
Uitgebreid dossier op Monumenten.nl
planmatig onderhoud van rijksmonumenten
u in aanmerking komt? Doe dan de financie-
Op Monumenten.nl vindt u alle informatie
te stimuleren door subsidie en laagrentende
ringscheck op www.monumenten.nl/Brim.
over het Brim 2011. Er is een speciaal
leningen beschikbaar te stellen. In 2008 is een
Eén van de veranderingen in het Brim 2011
Brim-dossier, bedoeld om de regeling voor
evaluatieonderzoek gedaan naar de bestaande
is dat eigenaren van rijksmonumenten die
u te verduidelijken. Zo vindt u hier een
regeling. Uit deze evaluatie bleek dat er be-
in aanmerking komen voor subsidie, ook
beknopte uitleg van de regeling, toelichting
hoefte was om de regeling te vereenvoudigen,
mogen kiezen voor een laagrentende lening:
en achtergrondinformatie.
de administratieve lasten te verlagen en de
de Restauratiefonds-hypotheek. Dit is een
subsidiabele kosten te verhogen. Aanleiding om
annuïteitenlening met een rentepercentage
Kijkt u op www.monumenten.nl/Brim
het Brim op een aantal punten aan te passen.
dat 5% onder de marktrente ligt, met een
voor meer informatie. n
6
interview
Sinds mei 1911: Hadewina Marco en Nathaly Benedict waren helemaal niet op zoek naar een ander huis. Maar ja, liefde op het eerste gezicht valt niet te regisseren. Van het ene op het andere moment werden zij gegrepen door een vervallen bankgebouw uit 1911.
“Wij waren net terug van een lange reis door Australië. Marco kon
Aan de zijkant is een serre aangebouwd. In de top van de gevel staat
door de jetlag niet slapen en ging even wat internetten. Toen kwam
een naam: Hadewina. Het is de naam van degene die in mei 1911
hij dit pand tegen.” Nathaly en Marco woonden met hun drie dochters
de eerste steen legde, zo staat gegraveerd in de zijmuur. Het huis
al in Hellevoetsluis en hadden het prima naar hun zin. Maar dit pand
heeft een klassieke indeling: beneden een brede marmeren gang
was het gewoon helemaal. Het was ruim, vrijstaand en had een grote
en aan weerszijden daarvan de verschillende vertrekken. Rechts de
tuin. En als voormalige bank lag het in het centrum van het dijkdorpje
woonkamer ensuite met serre en links een werkkamer en de keuken.
Nieuwhoorn, binnen de gemeente Hellevoetsluis, tegenover het voor-
Een prachtige brede trap leidt naar boven en daar bevinden zich vier
malige stadhuis en de school. Marco en Nathaly gingen ervoor.
kamers. Daarboven nog een zolder. Het huis was waarschijnlijk ooit gebouwd als de woning van een
Keerzijde
herenboer. Daarna werd het een bank en tevens de woning van de
Hoewel het ooit een bank was, oogt het wel echt als woonhuis;
bankdirecteur, de heer Van der Linden. Hij woonde hier met zijn zus.
een villa uit het begin van de twintigste eeuw: strak, sober en statig.
Zij waren beiden ongehuwd en toen de directeur overleed, bleef zijn
7 zus hier alleen achter. In het grote huis leidde zij een sober bestaan.
“Ons vorige huis hadden wij zelf aangepakt en dan krijg je er meer
“Er was boven, op de overloop, slechts een fonteintje met koud water
mee. Sommigen noemen het ploeteren, maar ik hou er wel van om
en een bad op pootjes”, herinnert Nathaly zich.
zelf te klussen. Nu was ik net bevallen van de jongste en kon ik niet
Mede dankzij die soberheid van de laatste bewoonster, was er ook
veel doen.” Maar genieten, dat doet ze al wel.
niets verbouwd en dus troffen Marco en Nathaly het huis nog in originele staat aan. De bewerkte deurposten, de oude paneeldeuren,
Dertien
het glas-in-lood; het is er allemaal nog. Ook het fonteintje op de
Naast de mooie vaste details, kwamen Marco en Nathaly ook nog
overloop, sierlijk beschilderd met bloemen. Achter een jaren zestig
allerlei ‘losse’ voorwerpen van de vorige bewoners tegen. Deze hebben,
betimmering in de werkkamer kwam zelfs een zwart marmeren haard
waar mogelijk, een plekje in huis gekregen. In de werkkamer van de
te voorschijn, keurig afgezet met tegeltjes.
directeur, nu de werkkamer van Marco, stond zelfs nog een enorme
Keerzijde van de medaille was wel, dat het pand in de loop der jaren
kluis. Een schitterende groene Lips met een dikke zware deur.
zeer weinig onderhoud had gekend. Daarbij stond het al zes jaar leeg
Daarop een combinatieslot. Deze kluis staat er nu nog. Alleen al omdat
en werd het zelfs geregeld als hangplek van de lokale jeugd gebruikt;
hij lood- en loodzwaar is. Marco: “Wij wisten alleen de code niet.
met alle gevolgen van dien. Het moest dus van top tot teen worden
Maar in het dorp bleek een oud-medewerker van de bank te wonen.
aangepakt. De vloeren, de balken, de plafonds, het dak, de leidingen
Hij draaide hem blind open.” En de kluis bleek niet leeg te zijn. Binnenin
en de elektra. En de serre was rot; die moest nagenoeg opnieuw
zaten weer allemaal kleine kluisjes en daar kwamen leuke spulletjes
opgetrokken worden.
uit, zoals oude bijbeltjes en een sigaren- en sigarettenstandaard. “Dit schijnt een uniek exemplaar te zijn”, weet Marco. De houder bestaat uit in zilveren voetjes gevatte, kristallen hoornen op een
“Als het pand 100 jaar bestaat, willen wij hier een minifair geven” Met dit droomhuis hadden Marco en Nathaly zich dus wel het een en ander op de hals gehaald. Maar zij wisten waar zij aan begonnen. Marco had zijn assurantiekantoor, een oud huis in Hellevoetsluis, ook al eigenhandig verbouwd: “En ons vorige woonhuis hadden wij ook samen helemaal zelf verbouwd. Je moet zoiets ook eigenlijk niet als verbouwing zien maar als project. Vrienden verklaarden ons voor gek, maar wij konden er wel doorheen kijken.” En dat deden zij. Nathaly: “Toen Marco de prachtige brede trap in de hal zag, zei hij: ‘stel je voor: onze dochter die hier af komt lopen als zij gaat trouwen.’ Onze oudste dochter was toen vier.” Nathaly moet lachen. “Wij zagen het gewoon voor ons en wij wisten hoe het moest worden.” Deze keer gingen Marco en Nathaly overigens niet zelf aan de slag, maar namen een aannemer in de arm. Eén met liefde voor het vak. Marco: “Wij hadden eerst iemand anders op het oog, maar die bleek niet het juiste gevoel te hebben voor de restauratie van oude gebouwen. Dat is zo belangrijk. Toen kwamen wij onze huidige aannemer tegen. Hij sprong een gat in de lucht, toen wij hem vroegen. Hij komt hier uit de buurt en heeft echt iets met dit soort huizen. Het was gewoon een feestje voor hem.” Zo werd er een begin gemaakt en een jaar later hadden ze een prachtig resultaat geboekt. Inmiddels wonen ze hier alweer twee jaar. Toch moet Nathaly nog een beetje wennen.
ebbenhouten plank. Wat nog het mooiste is, is dat één deurtje in de kluis nog steeds niet opengaat. “Wij hebben het sleuteltje wel, maar krijgen het niet open.” En om het nog mooier te maken: het is kluisje dertien. “Sommige mensen die het horen, zeggen me dat zij niet zouden rusten voor zij wisten wat er inzat. Ik denk maar zo: als er nog iets waardevols inzit, is het in ieder geval veilig.”
8 van de gipsen ornamenten nog een mal maken. Het hangt er weer bij zoals het was, met mooie sierlijsten en rozetten met bloemenmotief.
Cultuurfonds voor Monumenten Waar de keuken is, was vroeger de wachtkamer van de bank. Nu staat er een sfeervolle Aga-cooker. Het verlaagde plafond is verwijderd en een schuin dak met balken is zichtbaar gemaakt. Oude potten en pannen creëren samen met de oven een nostalgische sfeer. Marco loopt naar zijn werkkamer en komt terug met een rood en een groen lampje. “Die zaten hier in de muur. Als het groen werd, mocht de volgende klant bij meneer de directeur langs.” In de kluis vond Marco zelfs nog twee reservelampjes. Hoeveel zenuwachtige boeren hebben hier niet gewacht, hopend op een genadevolle lening van de directeur? Dingen als deze lampjes zijn onderdeel van het karakter van het huis. Marco en Nathaly doen er dan ook alles aan om dit zoveel mogelijk in te passen. “Als het even kan, plaatsen wij de lampjes weer terug.” Ook het kleinste kamertje, de wc, is een bezoek meer dan waard: nog precies zoals het er vijftig jaar geleden bijstond. Het tegelwerk, het gootsteentje, alles zit er nog in. Het pand is dan ook niet voor niets een gemeentelijk monument. Dat brengt natuurlijk de nodige verplichtingen met zich mee, maar gelukkig ook de nodige voordelen. Marco: “Wij wilden het sowieso in oude staat herstellen. Wij houden ervan zoals het is.” Maar een goede restauratie is niet goedkoop. En zo werden er meer dingen in dit huis aangetroffen. Op zolder
“Via via hoorden wij gelukkig van het Prins Bernhard Cultuurfonds.”
lagen ook nog veel spullen. “Gelukkig zijn de jongeren die hier rond-
En dat was stom toeval. Marco en Nathaly waren namelijk niet de enige
hingen nooit boven geweest.” Marco pakt een doos met een jaren
kapers op de kust. Voor hen had al iemand anders geboden op het
twintig opdruk. Er zit een splinternieuwe, maar toch ook antieke lamp
huis, maar deze potentiële koper trok zich terug. Hij had al het een en
in die je met een vleugelmoer op een fiets of motor kunt draaien.
ander uitgezocht en gaf deze informatie door aan Marco en Nathaly.
“Verder lagen er nog twee oude koetslampen, meubels, een hutkist
“Als hij het niet had gezegd, dan hadden wij het nooit geweten.
met de naam van de bankdirecteur en zijn koffer.” Deze staat nu op
De gemeente kwam er uit zichzelf in ieder geval niet mee. Best raar
de overloop. Hij is volgeplakt met stickers van hotels en bestemmingen
dat zo weinig mensen dat weten”, vindt Marco.
in heel Europa. Nu konden zij via het Cultuurfonds een laagrentende lening afsluiten
“Via via hoorden wij van het Prins Bernhard Cultuurfonds”
en zo eenderde van de restauratie financieren tegen slechts anderhalf procent rente. “De gemeente moest daarvoor onze plannen goedkeuren en met die goedkeuring konden wij dan een aanvraag doen. Na akkoord van het Prins Bernhard Cultuurfonds handelde het Restauratiefonds de financiering verder af. Dat ging allemaal heel soepel.” Door de liefde voor hun eigen monument zijn Marco en Nathaly ook zeer betrokken geraakt bij het behoud van de directe omgeving. “Buiten de historische kern van Hellevoetsluis staan op dit stukje Rijksstraatweg de meeste monumenten in de gemeente; rijks- en gemeentelijke monumenten. Wij willen deze op de kaart zetten,
Opmerkelijk is ook de vondst toen tijdens de restauratie het rieten
zowel om te zorgen dat deze monumentale weg en de lintbebouwing
stucplafond naar beneden kwam. “Wij vonden een ingelijste foto van
behouden blijven voor het nageslacht, als om het monumentale karakter
koningin Wilhelmina en weckpotten met vlees in vet. Waarschijnlijk
ervan te benadrukken.” Samen met een aantal buren heeft Marco
verstopt in de oorlog”, denkt Marco. Nathaly en Marco hebben de
daarom Stichting Rijksstraatweg Belangen Nieuwenhoorn opgericht.
potten nog en halen er eentje bij. Het ziet er nog best goed uit.
Dit buurtinitiatief is mede in het leven geroepen omdat er, ondanks
“De aannemer had er voor de lol eentje opengemaakt. Maar het
een verbod, toch veel zwaar vrachtverkeer over de smalle dijk, dwars
stonk geeneens”, weet Nathaly. Toch wagen zij zich maar niet aan dit
door het dorp rijdt. Daarbij staat er nu ook nog een grote supermarkt
antieke suddervlees. Wat het plafond zelf betreft: gelukkig konden zij
gepland, aan de weg in het dorp. “Naast de onveiligheid op de
9
Het uithangbord van de bank
“Je moet zoiets ook niet als verbouwing zien, maar als project”
detail
Naast veel persoonlijke spullen van de vorige bewoners kwamen ook de uithangborden van de bank, de Coöperatieve Raiffeisen-Bank, te voorschijn. Dit bord hebben Marco en Nataly weer opgehangen tijdens de afgelopen Open Monumentendag. Deze Raiffeisen-Bank is vernoemd naar Friedrich Wilhelm Raiffeisen die in 1864 in Duitsland de eerste boerenleenbank oprichtte. Dit voorbeeld kreeg eind negentiende eeuw ook in Nederland navolging. Dit alles onder het motto ‘den woeker te weren, den landman in zijn nood bij te staan, maar ook de spaarzaamheid, naastenliefde, arbeidzaamheid en matigheid bevorderen’. Deze bank fuseerde later met de Boerenleenbank tot Rabobank. ‘Ra’ komt van Raiffeissen en ‘Bo’ van Boerenleenbank. Beide banken waren dus echt voor en door de boeren, dus ook nauw verweven met dit van oudsher agrarische gebied.
smalle dijk en de schade aan de monumenten door trillingen van de
De buren vonden het daarom heerlijk om kinderstemmen te horen.
vrachtwagens, zal dit ook het karakter van deze weg - uit de tijd van
Het komt hier echt tot leven. Het is een nieuwe fase voor dit huis.”
Napoleon - aantasten. Hier strijden wij als buren tegen.”
Een vervallen schuur op het terrein moet er ook nog aan geloven. “Die gaan wij opknappen en op de zolder ervan wil ik workshops
Fair
geven en bijvoorbeeld kerstknutselen met mijn vriendinnen.”
Met minder zwaar verkeer voor de deur, zal het nog fijner toeven zijn in de prachtige en ruime tuin om het huis. Deze is overigens
Kortom: Marco en Nathaly zijn hier voorlopig nog niet op uitgekeken.
onderdeel van het monument. Nathaly: “De tuin was helemaal over-
Totdat Marco weer gaat internetten natuurlijk. Maar het is onwaar-
woekerd, maar wij mochten niet zomaar alles kappen en eruit halen.
schijnlijk dat hij een huis vindt dat dit overtreft. En daarbij: als hij
Er staan namelijk hele oude fruitbomen in.” Maar een paar stokoude
zijn dochter hier als bruid van de trap wil zien komen, moet hij nog
fruitbomen zijn voor de liefhebber geen straf natuurlijk. Nathaly
wel even een paar jaar blijven zitten. Maar dat lijkt geen probleem
heeft al een heel plan gemaakt, inclusief moestuin, en hoopt daar
te zijn. Marco en Nathaly kijken ondertussen al uit naar mei 2011:
in het voorjaar mee te beginnen. De tuin meet zo’n 1.200 vierkante
“Dan bestaat het pand 100 jaar en willen wij hier een minifair geven.
meter en biedt naast veel groen ook de nodige speelruimte voor de
Met punttentjes en alles. Als feestje voor het huis Hadewina.” n
kinderen. Nathaly: “Er hebben hier nooit kinderen gewoond.
10
onderwerp berichten
Omgevingsvergunning Gaat u restaureren, verbouwen of onderhoud plegen aan uw pand?
hoe vraag ik aan?
Sinds 1 oktober 2010 hoeft u hiervoor maar één vergunning aan te vragen: de omgevingsvergunning. Deze vergunning vloeit voort uit de
U kunt een omgevingsvergunning op twee manieren aanvragen:
Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, kortweg Wabo. Het invoeren
bij uw gemeente of via www.omgevingsloket.nl. Er is een
van de Wabo zorgt ervoor dat u geen verschillende vergunningen
specifieke procedure voor monumenten, waarbij het uitmaakt
meer hoeft aan te vragen voor werkzaamheden aan uw pand.
of u een gemeentelijk, provinciaal of rijksmonument heeft. De aanvraagperiode voor gemeentelijke en provinciale monumenten
Eén aanvraag, één besluit
is minimaal 8 en maximaal 14 weken. Voor rijksmonumenten
De omgevingsvergunning maakt het u gemakkelijk! Heeft u een
geldt een minimum van 26 en een maximum van 32 weken.
plan voor bijvoorbeeld de restauratie van uw pand? Dan kunt u als particulier of ondernemer één aanvraag indienen. De gemeente behandelt deze in één procedure en neemt één besluit. Het is aan de gemeente om alle verschillende elementen van de
Wilt u meer weten over de Wabo? Kijk voor het uitgebreide dossier
vergunningverlening, die voor uw plan nodig zijn, bij elkaar te
op www.monumenten.nl of op www.omgevingsvergunning.nl.
brengen en daarop één vergunning te verlenen.
Voor specifieke vragen kunt u terecht bij uw gemeente. n
Lager btw-tarief op arbeidskosten het verlagen van het btw-tarief op arbeidsloon
van de kredietcrisis. Om een impuls aan de
van 19 naar 6 procent. Heeft u plannen voor
woningmarkt en bouwsector te geven, zijn
een restauratie of is uw monument toe aan
er naast de verlaging van het btw-tarief ook
onderhoud? Alle onderhoud- en restauratie-
andere maatregelen. U kunt bijvoorbeeld
werkzaamheden die voor 1 juli 2011 worden
gebruikmaken van een tijdelijke verruiming
opgeleverd en gefactureerd, vallen onder
van de korting op overdrachtsbelasting, een
deze tijdelijke regeling.
verlenging van regelingen met betrekking tot hypotheekrenteaftrek en een verlenging
Stimulering woningmarkt
van de tijdelijke verhoging van de Nationale
Volgens minister De Jager lijken de huizen-
Hypotheekgarantie naar 350.000 euro.
Het kabinet heeft in 2010 een aantal maat
prijzen inmiddels redelijk stabiel en stijgen
regelen genomen om de woningmarkt een
de verkoopcijfers voorzichtig. Toch lijdt de
Kijk voor meer informatie en de voorwaarden
impuls te geven. Eén van die maatregelen is
woningmarkt nog steeds onder de gevolgen
van deze maatregelen op www.minfin.nl. n
SKG viert 40-jarig jubileum Stichting Kerkelijk Geldbeheer, kortweg SKG,
SKG en het Restauratiefonds
is dé financiële dienstverlener voor kerken en
Het Restauratiefonds werkt al sinds 2003
kerkelijke instellingen die zijn aangesloten bij
samen met SKG, ‘de bank van de protestante
de Protestantse Nederlandse Kerk. In 2010
kerk’. Voor een kerkelijke gemeente betekent
ook mogelijk een Cultuurfonds-hypotheek
heeft SKG haar 40-jarig jubileum gevierd.
dit dat het Restauratiefonds de rijkssubsidie
of een Kerken Nevenfunctie-Lening af te
In 1970 opgericht om kerkelijke gemeenten
uitbetaalt, waarna SKG de financiële inbreng
sluiten. Kijk voor meer informatie op
geld te lenen voor het opknappen of de
van de kerkelijke gemeente bijstort. Op deze
www.restauratiefonds.nl/kerken.
nieuwbouw van een kerk. In 2010 nog steeds
manier is er één rekening waar alle geldstromen
specialist op het gebied van financieringen
gebundeld zijn. In 2009 is de samenwerking
Wilt u meer weten over SKG?
voor kerken en kerkelijke instanties.
uitgebreid: het is nu voor kerkelijke gemeenten
Kijk dan op www.skggouda.nl. n
Herbestemmen: een extra impuls Het Nationaal Programma Herbestem-
Gevel reinigen? Vraag het de expert!
ming heeft als doel herbestemming van karakteristieke objecten, structuren en complexen een extra impuls te geven.
Soms is het noodzakelijk, bijvoorbeeld bij
Reinigingsmethoden
Hiervoor is een programmabureau
graffiti, en soms is het gewoon voor de
Er zijn veel soorten reinigingsmethoden; denk
opgericht, dat intensief samenwerkt
schoonheid: het reinigen van gevels. Maar in
bijvoorbeeld aan stralen, stoomreiniging,
met verschillende organisaties die zich
beide situaties geldt dat het belangrijk is om
chemische en laserreiniging. Bij de keuze
bezighouden met herbestemmen. Vanuit
advies in te winnen over de manier waarop
voor een methode speelt deskundigheid een
verschillende disciplines, zoals ruimtelijke
de gevel gereinigd kan worden. Als de gevel
belangrijke rol. Laat u dus goed voorlichten
ordening, bouwkunde, vastgoed en
van een monumentaal pand gereinigd en
door een expert.
huisvesting, wordt gekeken naar de beste
gevoegd is, ziet het er voor het oog netjes uit.
Het gemeentelijk Bureau Monumenten en
manier waarop herbestemmingsprojecten
Helaas zijn er ook vaak negatieve gevolgen
Archeologie in Amsterdam (BMA) en de
succesvol uitgevoerd kunnen worden.
voor de toestand van het pand. De stenen en
Commissie voor Welstand en Monumenten
voegen kunnen flinke schade oplopen en door
Amsterdam (CWM) vragen aandacht voor
Eén van de aanleidingen voor het oprichten
reiniging wordt het oppervlak vaak poreuzer,
dit probleem. Hiervoor is een brochure
van het programmabureau is het rapport
waardoor de gevel meer water opneemt.
beschikbaar via www.bma.amsterdam.nl. n
‘De oude kaart van Nederland’. Uit dit rapport, van de vorige Rijksadviseur voor
Onderhoud van uw monument van groot belang!
het Cultureel Erfgoed, blijkt dat vele
Uw monument goed onderhouden kan
Wilt u meer weten over de Monumentenwacht?
maar groter. Een goed voorbeeld hiervan
behoorlijk veel geld kosten. Het is dan ook
Kijkt u dan op www.monumentenwacht.nl.
zijn de vele religieuze gebouwen die
belangrijk om kleine gebreken op tijd te
Hier vindt u meer informatie over inspecties,
op korte termijn hun functie dreigen te
herstellen en regelmatig onderhoud te plegen.
abonnementen en het adres van een
verliezen vanwege ontkerkelijking.
U kunt op deze manier achterstallig onder-
Monumentenwacht in uw eigen provincie. n
goten schoon te maken, begroeiing van klimop
TIPS
tijdig te verwijderen en het schilderwerk regelmatig te controleren.
door leegstand, en dus door gebrek aan onderhoud. Als er geen actie wordt ondernomen, wordt het probleem alleen
Vliegende Brigades
houd en daarmee hoge kosten voorkomen. U kunt dit zelf doen, door bijvoorbeeld uw
monumenten verloren dreigen te gaan
Een concrete uitkomst van het programma is het oprichten van zogenaamde Vliegende Brigades. Deze teams kunnen helpen om
• Maak een meerjaren onderhoudsplan;
vastgelopen herbestemmingsprojecten
• Cluster onderhoud en gebruik
weer op de rails te krijgen. Daarnaast
Monumentenwacht
steigers bijvoorbeeld voor meerdere
wordt er een kennisbank opgezet waarop
Voor een deskundig advies kunt u terecht bij de
werkzaamheden;
informatie te vinden is over uiteenlopende
Monumentenwacht. Zij beoordelen objectief
• Houdt rekening met de zon- en
de staat van uw pand en geven daarover
regenzijde van uw pand: deze hebben
advies op maat. Als u gebruik wilt maken
vaak meer te verduren;
van de Monumentenwacht, voor jaarlijkse of tweejaarlijkse bouwkundige inspecties en onderhoudsadvies, sluit u een abonnement af bij de Monumentenwacht. Naast de reguliere Monumentenwacht is er sinds kort
• Houdt begroeiing op en nabij de gevels in de gaten, dit kan schade toebrengen; • Controleer regelmatig voeg- en schilderwerk; • Maak in het najaar uw dakgoten schoon.
een ‘groene’ Monumentenwacht. De groene Monumentenwacht gaat op dezelfde manier
Meer informatie vindt u in het uitgebreide
te werk als de zusterorganisatie voor gebouwen.
dossier op www.monumenten.nl.
U kunt zich abonneren als u een park of tuin bij een historische buitenplaats heeft.
onderwerpen, zoals financiering, duurzaamheid en wet- regelgeving. Kijk voor meer informatie over het programma en de deelnemers op www.herbestemming.nu. n
11
12
de visie van...
“Deze erkenning levert een belangrijke bijdrage aan de status van het werelderfgoed in Nederland” marleen slooff Werkzaam bij de Gemeente Amsterdam en betrokken bij de aanwijzing van de grachtengordel als werelderfgoed.
13
Afgelopen zomer verwierf de Amsterdamse grachtengordel de felbegeerde titel ‘Werelderfgoed’. Marleen Slooff van Bureau Werelderfgoed vertelt over deze belangrijke benoeming tot Unesco-monument. “Veel mensen zijn erg blij met de nieuwe status.”
Hoofdstedelijke grachten krijgen mondiale erkenning De ‘Lijst van het Werelderfgoed’ telt momenteel 911 locaties. Met onder
voor het Cultureel Erfgoed niet zitten. Vanwege de uniciteit is uiteindelijk
meer de Beemster, de Waddenzee en het Rietveld Schröderhuis was
voor de grachtengordel gekozen. Voordat wij konden inzetten op de
ons kleine land al goed vertegenwoordigd op de lijst. En daar is nu
nominatie, moest de grachtengordel eerst Beschermd Stadsgezicht
dus de Amsterdamse grachtengordel bijgekomen. Voor architectuur-
worden - een eis van het Rijk. Dat houdt in dat de gemeente beleid
historica Marleen Slooff is de benoeming een kroon op haar werk
ontwikkelt om het historische karakter van de binnenstad in stand te
voor de gemeente Amsterdam, dat voor een belangrijk deel in het
houden. De procedure daarvoor, waarbij ik ook betrokken was, startte
teken van monumentenbehoud heeft gestaan. Marleen spreekt van
in 1995. In 1999 is die kwalificatie toegekend. Bij het lange tijdspad
een ‘eervolle erkenning van een bijzonder kunstwerk’.
heeft ook meegespeeld, dat Nederland van 2003 tot 2007 lid was van het Werelderfgoedcomité. En men vond het wél zo chique om in die
Wat maakt Amsterdam - en vooral de grachtengordel -
periode geen kandidaten uit eigen land voor te dragen.”
“De stad neemt een unieke plaats in de wereldgeschiedenis in.
Maar daarna stond een nominatie weinig meer in de weg
Het is lange tijd het centrum van de wereldhandel geweest - en dat
“Dat klopt. De gemeente heeft in 2008 een managementplan
is tot uitdrukking gekomen in de grachtengordel: een architectonisch
opgesteld, waarin uiteengezet is hoe de bestuurlijk verantwoordelijke
meesterwerk, waarin functionaliteit en esthetica op fraaie wijze zijn
partijen de cultuurhistorische waarden van de grachtengordel in stand
gecombineerd. En Amsterdam is gebouwd in opdracht van regenten,
zullen houden; wat zij doen aan bescherming en beheer.
zo bijzonder?
kooplieden en burgers. Het is dan ook geen stad van monumentale paleizen, maar van woonhuizen, met veel ruimte voor water en groen. Met diepe tuinen, die niet mochten worden bebouwd. Maar bovenal is Amsterdam altijd een tolerante stad en een intellectuele vrijhaven geweest. Grote denkers als Spinoza, Montesquieu en Locke vonden hier een toevluchtsoord. Die open sfeer voel je vandaag de dag nog.”
Een Werelderfgoedstatus verwerf je niet van de ene op de andere dag. Was het een kwestie van lange adem?
“Het is natuurlijk nogal wat, om de halve binnenstad als kandidaat aan te wijzen - dat kost de nodige voorbereiding. Al in de jaren negentig is daarmee begonnen. Aanvankelijk werd overwogen de gehele Amsterdamse binnenstad te kandideren, maar dat zag de Rijksdienst
amsterdams trots De grachtengordel omvat het gebied rondom het Singel, de Herengracht, de Keizersgracht, de Prinsengracht en - ten oosten van de Amstel - de Nieuwe Herengracht, de Nieuwe Keizersgracht en de Nieuwe Prinsengracht. Naast deze kernzone is er een bufferzone, waarvan de buitenste grenzen samenvallen met de grens van het in 1999 aangewezen Beschermde Stadsgezicht.
14 Zoals het prachtige paleis op de Dam. Dat vond ICOMOS jammer tijdens zijn bezoek was de adviseur er zeer van onder de indruk. Een ander voorbeeld: een flink gedeelte van de oostelijke grachtengordel is aangetast door de Weesperstraat. Toch is het stuk ten oosten van de Amstel een wezenlijk onderdeel van het zeventiende eeuwse stedenbouwkundig concept. Het Roeterseiland daarentegen is af gevallen, vanwege te ingrijpende vernieuwingen. Uiteindelijk heeft het Werelderfgoedcomité de voorgestelde grenzen ook geaccepteerd.”
En toen aan alle formele voorwaarden was voldaan, brak deze zomer een spannende tijd aan...
“Op de 34e conferentie van het Werelderfgoedcomité, van 25 juli tot 3 augustus, moest het allemaal gebeuren. Het bezoek aan Brazilië, met name aan Brasilia, vond ik zeer bijzonder. Dat is een modernistische En omdat het Rijk de nominatie bij UNESCO indient, heeft de
ideaalstad, gebouwd in de jaren vijftig. Wij waren er met zijn zessen,
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het nominatiedossier verzorgd.
waaronder een vertegenwoordiger van het ministerie van OCW, van
Verder hebben wij het afgelopen jaar nadrukkelijk de stakeholders bij
de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en van de Nationale UNESCO
de campagne betrokken, zoals de grachtenmusea, erfgoedorganisaties
Commissie. Het was heel leuk dat wij een hecht team vormden en samen
en bedrijven, zoals de Passengersterminal (voor cruiseschepen die
optrokken naar een gemeenschappelijk doel. Tijdens de conferentie
Amsterdam bezoeken). Ook werkten wij samen met de Vereniging
hebben wij ons overigens niet op het echte lobbywerk gestort, wel
Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, en organiseerden wij
hadden wij contact met andere delegaties, bijvoorbeeld met die uit
lezingen en discussies voor en met bewoners.”
Wenen. Het was interessant om van gedachten te wisselen over hoogbouw die het werelderfgoed visueel zou kunnen aantasten – iets wat
Het Werelderfgoedcomité heeft authenticiteit en integriteit
momenteel in Amsterdam speelt. De Oostenrijkse hoofdstad worstelt
hoog in het vaandel staan. Maar hoe toon je aan dat de
met een vergelijkbare problematiek.”
“Authenticiteit en integriteit zijn vrij algemene begrippen die zich lastig
Waren jullie zeker van de benoeming, of was het eerder
grachtengordel aan die kwalificaties voldoet?
laten concretiseren. In september 2009 hebben wij bezoek gehad
laveren tussen hoop en vrees?
van een vertegenwoordiger van ICOMOS, International Council on
“Formeel wisten wij van niks. Wel hadden wij een kopie onder ogen
Monuments and Site, het orgaan dat UNESCO adviseert over cultureel
gekregen van het rapport dat ICOMOS heeft opgesteld voor het
erfgoed. Hij wilde onder meer weten hoe zeventiende eeuws die
Werelderfgoedcomité. Dat bevatte een positieve aanbeveling – al kan
zeventiende eeuwse grachtengordel nu eigenlijk was. Voor ons was
de organisatie die in theorie naast zich neerleggen. Maar dat gebeurt
het goed om eens bij zo’n ogenschijnlijk simpele vraag stil te staan.
niet vaak. Aan de andere kant: het comité bestaat uit vertegenwoordigers
Het antwoord daarop? Om te beginnen is het aantal nieuwe gebouwen,
uit 21 landen, waarvan een groot deel uit niet-Europese staten afkomstig
dat er de afgelopen 300 jaar is bijgekomen, met minder dan 15 procent
is. Bovendien telde de lijst al veel West-Europese locaties. Het was dus
gering te noemen. Verder is de aloude stedenbouwkundige structuur,
bepaald geen gelopen race. Toen de uitslag bekend werd gemaakt,
ondanks drie doorbraken, zoals die van de Raadhuisstraat in 1895,
hebben wij dan ook een gezellig feestje gevierd.”
nog intact. Ook van binnen: de inwendige bouwmuren zijn nog grotendeels oorspronkelijk. Wel zijn de gevels en interieurs in de loop
“De nieuwe nominaties vormen overigens maar een klein deel van
der eeuwen veranderd en werden kleine, goed aanwijsbare wijzigingen
het programma. Het Werelderfgoedcomité staat ook stil bij rapporten
in de indeling doorgevoerd. Maar die hebben de basisstructuur van
over bestaande locaties. Tijdens deze conferentie werd bijvoorbeeld
huizen nauwelijks beïnvloed.”
gesproken over Brugge. De stad heeft, naar aanleiding van de kritiek van het comité, haar plannen voor het plaatsen van windmolens en een
De vragen en eisen van UNESCO dwingen je ook na te denken
bezoekerscentrum in de historische binnenstad gedeeltelijk geschrapt.
over de grenzen van de site. Je dient een zogeheten kernzone aan
Landen willen voorkomen dat zij op de gevarenlijst terechtkomen of
te wijzen. En een bufferzone, die ervoor moet zorgen dat er geen
- erger nog - dat een site zijn status verliest. Zo werd vorig jaar het dal
al te groot contrast is tussen het werelderfgoed en de direct aan
van de Elbe bij de Oost-Duitse stad Dresden van de Werelderfgoedlijst
grenzende bebouwing. Als je de hele binnenstad zou nemen, kom
gehaald, vanwege de aanleg van de Waldschlösschenbrug. Die zou
je in de problemen met die bufferzone. Voor de bufferzone geldt in
het cultuurlandschap voor altijd ontsieren, volgens UNESCO. Het verhaal
veel opzichten hetzelfde beleid als voor de kernzone. En waar grenzen
gaat dat de burgemeester van Dresden dit besluit met tranen in zijn
worden getrokken, vallen bepaalde gebouwen buiten de boot.
ogen aanhoorde. Maar ja, er was een referendum gehouden over de
15
Universele waarde komst van de brug. Een meerderheid van de inwoners had vóór gestemd. Toch verliest een site zelden zijn titel: tot nu toe is dat slechts twee keer gebeurd. In Amsterdam zal het zover niet komen; al zijn er altijd
Bij de beoordeling van een Werelderfgoed-kandidaat wordt getoetst of de site een ‘Outstanding Universal Value’ bevat. De Amsterdamse grachtengordel voldeed aan drie van tien mogelijke criteria.
aandachtsdossiers. Zoals de Noord-Zuidlijn, en het Binnengasthuisterrein. Daarop bevinden zich twee rijksmonumenten die moeten wijken voor een nieuw universiteitsgebouw. Sinds 2000 ligt er een bestuurlijk besluit om dat te slopen, en daarvoor is ook een vergunning afgegeven. Dat heeft voor enige controverse gezorgd. Maar het aardige is dat UNESCO nadrukkelijk zijn waardering uitgesproken heeft over de openheid waarmee wij over onze aandachtsdossiers hebben gecommuniceerd.”
- en dan vooral de strijd ertegen. Wij hopen dat de benoeming meer cultuurtoeristen trekt, ook uit eigen land. Natuurlijk is er het afgelopen
Maar de toekenning van de Werelderfgoedstatus leidt niet
jaar veel over geschreven, landelijk en lokaal. Zo is er een aparte
direct tot een pakket van nog stringentere richtlijnen?
aflevering verschenen van het Stadsdeelnieuws, plus een speciale
“Veel mensen zijn vooral blij met die nieuwe status. Sommigen willen
editie van Proud, een businessmagazine voor buitenlandse bedrijven
de benoeming aangrijpen om nog strengere eisen aan reclame-uitingen
en toeristen. Allemaal goede reclame. De medaille heeft overigens wel
te stellen. Nu was het beleid op dat punt toch al niet mals - zeker
een keerzijde. Het beleid van Amsterdam was er de afgelopen tijd juist
binnen de gordel. En onlangs is het opnieuw aangescherpt. Zo is
op gericht om het centrum te ontlasten en meer mensen te trekken
steigerdoekreclame verboden, behalve in een winkelstraat die de
naar gebieden zoals Nieuw-Zuid, de gebouwen van de Amsterdamse
gracht doorsnijdt. Weer anderen vinden dat de internationale erkenning
school en het Oostelijk Havengebied. Maar al met al kan het alleen
een strenger beleid ten aanzien van woonboten rechtvaardigt. Er zijn
maar positief uitpakken.”
eigenaren die zeggen dat zij er alles aan doen om hun panden in goede staat te houden, terwijl het beneden in de gracht een rommeltje is.
Tot slot: wat betekent het voor Bureau Werelderfgoed, nu
Daar mag alles maar, in hun optiek. Toch horen ook die woonboten
de missie is volbracht? En voor jou?
bij het gezicht van de stad.”
“Er is minder geld beschikbaar voor het bureau, nu de toekenning een feit is. In elk geval blijven, behalve het dagelijks beheer, de
“Ach, je hebt nu eenmaal met verschillende belangen te maken.
communicatie en de promotie van de Werelderfgoedgedachte,
De gemeente wil de dynamiek in de stad handhaven, en een goed
centraal staan. Het bureau wil daarnaast samen met het platform
evenwicht tussen wonen en werken. Uiteraard moet iedereen zich
Werelderfgoed.nl als kenniscentrum fungeren, dat zich richt op
aan de regels houden. Maar het idee dat je als monumenteigenaar en
vragen als: hoe ga je om met bedreigingen, zoals doorbraken en de
bewoner of ondernemer in een Werelderfgoedobject nog geen spijker
aanleg van wegen? En: hoe kun je aan de hand van het werelderfgoed
in de muur mag slaan, is sterk overdreven.
het verhaal van Nederland vertellen?
Wat betekent de benoeming voor Nederland? En voor Am-
Voor mij breekt eveneens een nieuwe fase aan. Volgend jaar ga ik
sterdam? Wordt de hoofdstad een nog grotere trekpleister?
met pensioen. Het is daarom fantastisch dat ik dit nog heb mogen
“Deze erkenning levert een belangrijke bijdrage aan de status van het
meemaken. De echte viering van de benoeming moet overigens nog
Werelderfgoed in Nederland. De grachtengordel laat zich moeiteloos
komen. In 2013 bestaat de grachtengordel 400 jaar. Dan is het tijd
verbinden met Nederlandse thema’s als ‘de Gouden Eeuw’ en ‘water’
voor een groot feest.” n
16
tips
Vereniging Eigen Huis
Winterschilder Bent u druk met het onderhoud van uw pand? Ook in de winter kunt u uw huis laten schilderen; binnen en buiten. Sinds 2009 is het btw-tarief op schilderwerk en stukadoren verlaagd van 19% naar 6%. Dit geldt voor huizen ouder dan twee jaar. Zoek een schildersbedrijf bij u in de buurt via www.winterschilder.nl. n
Vereniging Eigen Huis behartigt de belangen
renteaftrek. Ook is een onderdeel gewijd
van eigenwoningbezitters. Op de website van
aan de kwaliteit van de woning; op het
de vereniging vindt u bijvoorbeeld uitgebreide
gebied van inbraak- en brandpreventie
informatie over het aan- en verkoopproces
en het besparen van energie. Kijk voor
van een woning, actuele cijfers over de
informatie over het lidmaatschap op
woningmarkt en een dossier over de hypotheek
www.eigenhuis.nl n
energiebesparing In de wintermaanden gaan de lampen steeds vroeger op de avond aan, en ook de verwarming draait overuren. Een goed moment om eens stil te staan bij het besparen van energie. Op monumenten.nl vindt u het thema ‘energiebesparing in monumenten’. Wilt u weten wat u kunt doen? Kijk dan op www.monumenten.nl. n
Financiële tips Voor financiële tips bent u bij Nationaal Instituut
aan het maken van een overzicht van uw
voor Budgetvoorlichting (Nibud) aan het
inkomsten en uitgaven, maar ook aan
goede adres! Nibud geeft consumenten en
tips over hoe u uw geldzaken regelt als
financiële professionals advies over geldzaken.
u gaat trouwen of voor langere tijd naar
Naast het uitgeven van informatiemateriaal,
het buitenland gaat.
vindt u tips op de website. Denk bijvoorbeeld
Meer weten? Kijk op www.nibud.nl. n
bankzaken
Frank Vehof Wie adviseert over beleid, moet de praktijk kennen. Frank Vehof (30) weet dat als geen ander. Hij is zowel medewerker Strategische Advisering & Marktontwikkeling voor het Restauratiefonds als projectmanager bij BOEi.
Drie jaar geleden klopte Frank aan bij het Restauratiefonds. Hij werkte toen als consultant bij Capgemini en adviseerde daar verschillende banken ten aanzien van hun kostenbeheersing. Maar Frank zocht gericht naar een functie in de monumentensector. “Ik heb altijd interesse voor oude gebouwen gehad.” Duidelijke reden, en met zijn
In elk nummer van InDetail neemt een medewerker van Nationaal Restauratiefonds plaats op de bank om te vertellen wat hem of haar bezighoudt, drijft en motiveert.
ervaring was hij meer dan welkom.
Financiële kloof Op de afdeling Communicatie & Strategie zet Frank zich in voor een goede
“Momenteel ben ik bezig met een koelhuis, een watertoren en
aansluiting van de financieringsproducten van het Restauratiefonds op
een groot complex, de Elektro Chemische Industrie te Roermond.”
de behoeften van de klant en de ontwikkelingen in de monumenten
Frank legt kort uit hoe hij te werk gaat: “Eerst ga je onderzoeken
zorg. Ook adviseert hij vanuit het Restauratiefonds de overheid bij
waar het object geschikt voor is: bijvoorbeeld voor kantoren of
het maken van monumentenbeleid. Zo zit hij in de projectgroep die
appartementen. Ook kijk je of er gebruikers zijn voor deze nieuwe
werkt aan een subsidieregeling om monumenten wind- en waterdicht
functie. Vervolgens is het zaak het project financieel rond te krijgen.
te houden en is hij één van de auteurs van het onlangs uitgebrachte
Als dat allemaal klopt, kun je beginnen met de bouwwerkzaamheden.
rapport Investeren in Monumenten 2010.
Overigens kan tijdelijk gebruik ook een goede oplossing zijn.” Juist de
Maar dat is niet alles: “Samen met BOEi voeren wij een onderzoek
praktijkervaring geeft Frank een realistische kijk op de zaak. “Bij het
uit naar de onrendabele top van herbestemmingsprojecten en samen
Restauratiefonds denk ik dingen uit, schrijf ik teksten en adviseer ik
met het Nationaal Programma Herbestemming werken wij aan een
over beleid. Bij BOEi mag ik de praktijk beleven; bellen en rondvliegen.
voorbeeldenbank met geslaagde projecten.” En een rendabele
Dat is een goede combi. Zo zie ik waar zaken anders kunnen en dat
herbestemming is niet altijd een eenvoudige klus, zo weet Frank:
kan ik weer meenemen in mijn werk voor het Restauratiefonds.”
“Al is er veel maatschappelijke waardering voor, uiteindelijk moet
Een voorbeeld: “Het was een eyeopener om te zien dat subsidie
de verkoop- of verhuurprijs wel concurrerend zijn met die van
regelingen van verschillende overheden, zoals Rijk en provincie, niet
nieuwbouwpanden in de directe omgeving. En dat is moeilijk, want
altijd op elkaar aansluiten. Voor de eigenaar is het een lastige puzzel
restauratie is vaak duurder door de toepassing van dure materialen
om daaruit te komen. Voor ons is het een mooie uitdaging om hiervoor
en arbeidsintensieve technieken. De vraag is dus hoe je de financiële
oplossingen te verzinnen.” n
kloof tussen kosten en opbrengsten bij herbestemming kunt dichten.”
Eyeopener En daar sluit zijn tweede functie naadloos op aan. Sinds een jaar werkt hij ook als projectmanager bij de organisatie BOEi (Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van industrieel erfgoed) aan de herbestemming van diverse monumentale industriële objecten.
“Bij het Restauratiefonds denk ik dingen uit, bij
BOEi beleef ik de praktijk”
17
18
openbaar monument
Trots staat de Korenbeurs op de korte zijde van de Vismarkt in Groningen. Er is nog steeds volop handel op die plek, maar de zakken met graan blijven tegenwoordig buiten de stad. Van handel in grondstoffen naar een supermarkt met volop kant-en-klaarproducten.
De Korenbeurs: van graanhandel tot grootgrutter Historie
eeuw als bouwstijl eigenlijk al weer een beetje uit de mode.
De voorgeschiedenis van de Korenbeurs ligt in de middeleeuwen.
En dan daarachter de beurshal, gebouwd met volop gebruik van het
De stad Groningen kreeg in de veertiende eeuw het stapelrecht;
modernste bouwmateriaal in die tijd: ijzer. De lichtinval in de beurshal
dat hield in dat producten uit de Ommelanden alleen in de stad
was een voorwaarde voor de graanhandelaren: zo konden zij de
op de markt gebracht mochten worden. In de loop der eeuwen nam
producten goed bekijken. Eind jaren zestig waren er serieuze plannen
de handel zodanig toe dat een echte markthal noodzakelijk werd.
om het gebouw te slopen, maar hernieuwde waardering voor de negentiende eeuwse architectuur zorgde ervoor dat in plaats daarvan
De stad Groningen liet in 1774, op de plek van de huidige Korenbeurs,
de Korenbeurs sinds 1970 op de rijksmonumentenlijst staat.
al een markthal bouwen. Dat was een niet al te groot pand van hout. Door de grote bloei van de graanhandel aan het eind van de
Tot de jaren tachtig van de vorige eeuw was de Korenbeurs in gebruik
achttiende en begin van de negentiende eeuw, was de gemeente
voor haar oorspronkelijk doel: als graanbeurs. Maar Groningen werd
genoodzaakt om een nieuwe beurs te laten bouwen. Een pand van
steeds minder de graanschuur van de wereld, het aantal beursdagen
steen waar de handel in het midden van de negentiende eeuw ook
werd teruggebracht tot eens per week. In de jaren tachtig verhuisden
alweer uitgroeide. Tegen die tijd werd een deel van de handel gedaan
de handelaren naar een zolderkamer in de Korenbeurs. De hal kreeg
in het naastgelegen café De Beurs. De stad Groningen was toe aan
sindsdien verschillende invullingen: van sporthal tot concertzaal,
haar derde Korenbeurs. In 1863 werd begonnen met de bouw daarvan,
van koopjesmarkt tot spiritueel centrum. In 1990 werd het gebouw
naar een ontwerp van J.G. van Beusekom (1825 -1881), die in die
gerestaureerd. Tegenwoordig huist er in de Korenbeurs een Albert Heijn.
jaren stadsbouwmeester van Groningen was. Aan de voorkant een groot vierkant hoofdgebouw, direct aan de Vismarkt, met een drietal
Albert Heijn past in binnensteden
Korinthische zuilen en op de gevel beelden van Mercurius, Neptunus
Albert Heijn heeft in verschillende grote steden historische panden
en Ceres, respectievelijk de god van de handel, de zee en de landbouw.
betrokken. Toeval of zit er een groter plan achter? “Toeval,” zegt
Dit waren de pijlers onder de Groninger welvaart. Achter het hoofd-
Herman Dechesne van Ahold Vastgoed. “Wij houden goed in de
gebouw bevindt zich de beurshal: een grote, langgerekte ruimte die
gaten op welke plaatsen er behoefte is aan een Albert Heijn-winkel.
de sfeer ademt van een Romeinse basilica. De eindgevel van deze hal
Dat wij in oude panden terechtkomen, zoals in Amsterdam, Nijmegen
is halfrond, een spiegelbeeld van het koor van de Der Aa-kerk, die pal
en Naarden, heeft te maken met de locatie. Centraal en in de buurt
achter de Korenbeurs ligt.
van het publiek dat graag bij Albert Heijn komt. Wij kijken meer naar het publiek dan naar het pand, maar de verschillende typen winkels
Van Beusekom lijkt met dit gebouw op twee gedachten te hinken.
van Albert Heijn passen wel in monumenten. Al moeten wij hier vaak
De voorkant is neoclassicistisch, in het midden van de negentiende
wel inventiever zijn dan op andere plaatsen.”
19
“Het werken in dit eigenzinnige pand is plezierig”
20
Jan Luth, assistent supermarktmanager in de Korenbeurs, vindt dat
Vismarkt naar binnen willen halen.” De winkel in de Korenbeurs wordt
het pand op zichzelf wel wat onpraktische kanten heeft. “Met name
binnen nu en twee jaar opnieuw ingericht, maar nu is al duidelijk dat
de logistiek is een verhaal apart hier. Ik heb nauwelijks magazijn, dus
ook dan hier en daar afgeweken moet worden van de standaard.
er moet vaker dan normaal bevoorraad worden. En dat bevoorraden mag maar op een beperkt aantal uren, vanwege de regelgeving die
Overheid
de gemeente heeft voor de binnenstad.” Naast de logistiek is ook
De gemeente was blij met de komst van Albert Heijn in de Korenbeurs.
de klimaatbeheersing in de winkel ingewikkeld. Het gebouw is
Dechesne vertelt: “Omdat Albert Heijn het pand een min of meer
nauwelijks geïsoleerd. “In de zomer is het hier net zo warm als buiten
openbaar karakter kon laten behouden, stond de gemeente positief
en in de winter net zo koud, kort samengevat.” Dechesne vult aan:
tegenover onze plannen om dit pand te betrekken. Zo mochten wij,
“Energetisch is dit pand niet van deze tijd. Elders werken wij volop
ondanks strenge welstandsregels, een condensor op het dak plaatsen
aan duurzaamheid, maar hier is dat heel lastig.”
omdat dit nodig is voor de koelingen. Op andere punten moesten
Nico Vermeulen was als interieurarchitect van Albert Heijn betrokken
wij ons aanpassen. Aan de buitenkant bijvoorbeeld is nergens het merk
bij de inrichting van de Korenbeurs. “Wij hebben de inrichting op
Albert Heijn zichtbaar.” Maar dan is er ook de relativering. Luth: “Wij
een aantal punten specifiek voor deze winkel moeten maken. Al onze
zitten op een superplek als het gaat om de klandizie. Wij zijn in het
winkels hebben een plafond, in deze ruimte kon dat absoluut niet.
centrum de enige supermarkt die van acht uur ‘s ochtends tot kwart
Dat heeft gevolgen voor het klimaat in de winkel, maar ook voor de
voor tien ’s avonds open is. Een bedrijf met op allerlei uren ander
belichting van onze producten. Wij hebben in de winkel boven een
publiek. Qua personeelsbeleid houd ik ook rekening met wat dit pand
aantal productgroepen een wit doek gespannen. Wij suggereren
vraagt van mensen. Iedere dag is hier anders, door de logistiek die
daarmee marktkramen, waarmee wij de sfeer van buiten op de
hier anders loopt, door de buitenwereld waar steeds wel wat gebeurt wat ons proces beïnvloedt, bijvoorbeeld een opgebroken straatje. Dat vraagt van het personeel in de winkel stressbestendigheid en flexibiliteit. En op bepaalde uren van de dag ook wel een zekere mondigheid.” Was de lichtinval voor de oorspronkelijke handelaren
Het ijzerwerk voor de Korenbeurs werd gefabriceerd door de Groninger IJzer- en Metaalgieterij, gevestigd in de Lutkenieuwstraat. Dit bedrijf was de eerste gieterij in de provincie Groningen. Voor de montage werd meer ervaren personeel van ijzergieterij Enthoven uit Den Haag ingeschakeld. Dit bedrijf heeft ook de drie beelden op de gevel ontworpen en gegoten.
in de Korenbeurs een absolute voorwaarde, voor de koopwaar van Albert Heijn is het een nadeel. Luth: “Wij hebben hier veel daglicht en dat leidt bijvoorbeeld tot het eerder verkleuren van vlees.” René werkt al 40 jaar voor Albert Heijn. Hij vindt het werken in dit eigenzinnige pand plezierig. “Deze winkel heeft een heel eigen karakter. Er komt een ander publiek, maar ook qua organisatie werkt het anders. En klimatologisch is het ook een uitdaging. Deze zomer
“Deze winkel heeft een heel eigen karakter”
zetten wij de dakluiken open - er is geen Albert Heijn die dat heeft! - piepte de zon er net doorheen, precies op het schap met chocola. Kijk, daar moet je mee om kunnen gaan als personeel. Ik houd daar wel van. Ik vind dat juist mooi van deze werkplek. Wij zeggen wel eens tegen elkaar ‘Als je in de Korenbeurs kunt werken, kun je overal werken’. En ik vind het leuk dat dit gebouw een geschiedenis heeft. Nu werk ik hier, maar ik heb dit gebouw ook meegemaakt toen hier gevolleybald werd.” René is enthousiast over de ligging aan de Vismarkt. Studenten die laat uit de stad komen en langs de Vismarkt fietsen, ontdekken hier dat voor sommige mensen de dag alweer begonnen is… René: “Dit is de plek waar de stad iedere morgen wakker wordt. Als wij ’s morgens de deur aan de voorkant opendoen, zeggen wij altijd even: ’Goedemorgen Groningen!’”
Graanprijzen De Korenbeurs lijkt ver weg van haar oorspronkelijke bestemming, maar niets is minder waar. Nog steeds wordt wekelijks in een zolderkamer van de Korenbeurs de graanprijs bepaald. Een drietal commissionairs (vertegenwoordigers van de graanboeren) en een
21 Op de stoep van de Korenbeurs vinden wij Henry Nouwen. Een Aussie van geboorte, maar alweer 22 jaar woonachtig in Groningen. Hij voorziet de stoep van de Korenbeurs van nieuw natuursteen. “Ik was ook betrokken bij de restauratie in 1990, alweer twintig jaar geleden! Toen heb ik de natuursteenvloer binnen gelegd. Tot die tijd zat er een houten vloer in. Ik was toen net twee jaar in Nederland, mijn ouders komen oorspronkelijk uit Groningen. En nu ben ik na twintig jaar weer aan het werk bij de Korenbeurs, maar dan buiten. Het is een gezellige plek om te werken, zeker als het mooi weer is.” De familie Boer uit Tilburg is een dagje uit in Groningen. Het Groninger Museum bleek gesloten, dus is hun zoon naar het Stripmuseum gegaan en bewondert vader Boer de Korinthische zuilen van de Korenbeurs. “Ik ben classicus van huis uit, ik was tot mijn 71e leraar Klassieke Talen.” De familie is verbaasd dat er een Albert Heijn in het drietal kopers komen bij elkaar om de handel van de voorgaande
pand zit. “Zo’n gebouw zou toch een meer culturele bestemming
week door te nemen. Op basis daarvan bepalen zij de prijs. Die prijs
moeten krijgen.” Een culturele bestemming heeft de Korenbeurs in
wordt door akkerbouwers tot op de dag van vandaag nauwlettend in
haar verleden al eens gehad, maar vooralsnog lijkt de bestemming van
de gaten gehouden. De heer Bunnik is voorzitter van de Koninklijke
supermarkt een duurzame oplossing te zijn. De binnenhuisarchitect
Vereniging De Beurs, hij is regelmatig bij deze bijeenkomsten te vinden.
van Albert Heijn mag nu gaan nadenken over de inrichting van de
“Wij komen eerst bij elkaar in het naastgelegen café De Beurs en dan
winkel voor de komende jaren. Opnieuw doet zich dan de vraag voor
gaan wij om elf uur naar onze vergaderruimte in de Korenbeurs.”
hoe je als grootwinkelbedrijf omgaat met een monumentaal pand.
Bij de oprichting van De Beurs heeft het bestuur destijds bedongen
Wordt het maatwerk of toch confectie voor dit monument? n
bij de gemeente dat ‘de Koninklijke’ altijd recht heeft op gebruik van deze ruimte voor de handel. “De hoeveelheid ruimte die wij nodig hebben, is door de digitalisering van de handel fors minder geworden. En theoretisch gezien, zouden wij ook gemakkelijk ergens anders kunnen gaan zitten. Wij hebben er nog niet zo lang geleden nog eens over gesproken. Dit pand is niet erg goed bereikbaar en onze mensen komen allemaal van buiten de stad. Toch was een meerderheid ervoor om toch in de Korenbeurs te blijven en de nadelen op de koop toe te nemen. Want enige nostalgie is de handelaren en de commissionairs zeker niet vreemd.”
Bezoekers De Korenbeurs is van ’s ochtends vroeg tot laat in de avond open. Klanten zijn zich lang niet allemaal bewust van het historische karakter van het pand. “Je aandacht wordt door de boodschappen eigenlijk van het gebouw afgeleid. In het begin was ik me wel bewust van die ruimte hier, maar nu niet meer. Je blik wordt door de kraampjes ook een beetje afgeleid van de bogen.” Maar niet iedereen is kritisch. Bote de Jong is vaste klant van dit filiaal. Hij heeft een vaste tafel in café De Beurs, pal naast de Korenbeurs, waar hij gedichten van Poesjkin in het Nederlands vertaalt. “Ik woon in de Oosterpoort, maar mijn boodschappen doe ik hier. De mensen zijn hier aardig, zij kennen mij hier, maken een praatje.” Bote vindt een Albert Heijn in een monumentaal pand helemaal niet verkeerd. “Gebouwd in 1863 - 1865, door Van Beusekom,” weet hij feilloos. “Als ze er maar niks aan veranderen, dan heb ik er geen bezwaar tegen dat er een winkel in zit.”
“Als je in de Korenbeurs kunt werken, kan je overal werken”
22
berichten
Zesde editie Restauratiebeurs 14, 15 en 16 april 2011 Ook in 2011 wordt in de Brabanthallen
Thema: duurzaamheid
in Den Bosch, voor de zesde keer,
Het thema van de Restauratiebeurs is
de Nederlandse Restauratiebeurs
‘duurzaamheid’. Aandacht voor dit onderwerp
georganiseerd. Tijdens deze drie
is er bijvoorbeeld op het gebied van isolatie,
dagen kunnen eigenaren, liefhebbers
energie en materiaalgebruik. Ook Business
en professionals van cultureel erfgoed
Universiteit Nyenrode speelt hierbij een
meer te weten komen over restaureren,
belangrijke rol. Deze universiteit heeft
onderhoud en financieren.
een aantal jaren geleden een Center for Sustainability opgericht, waar onderzoekers zich buigen over duurzaam ondernemen voor
Op de Restauratiebeurs zijn ongeveer
bedrijven en overheden, waaronder het terug-
500 organisaties vertegenwoordigd.
dringen van energieverbruik van woningen.
Variërend van ambachtslieden, zoals
Het Restauratiefonds is ook aanwezig op de
restauratoren en steenhouwers, tot
beurs en wij willen u graag ontmoeten op
onderzoekers en wetenschappers.
14, 15 of 16 april 2011. Net zoals voorgaande
Daarnaast staan er bekende namen
jaren organiseert het Restauratiefonds een
uit de monumentenwereld, zoals de
leuke actie. Wilt u meer weten?
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de
Kijk voor meer informatie op
Belastingdienst en de Monumentenwacht.
www.restauratiefonds.nl/restauratiebeurs. n
Kom alvast in de kerststemming! Zo gauw Sinterklaas het land heeft
en lekkernijen op een van de kerstmarkten.
in Maastricht is zeker een aanrader.
verlaten, worden de kerstkramen weer
Antwerpen staat niet alleen bekend als leuke
De negende editie van Magisch Maastricht
opgebouwd en de kerstbomen versierd.
stad om te winkelen, maar ook om de gezellige
is te bezoeken tot 2 januari 2011. U kunt
Traditioneel blinkt Duitsland uit in het aan-
kerstmarkt. Naast Antwerpen heeft ook
hier uw schaatsen uitproberen op de
tal kerstmarkten, maar ook in Nederland
Brussel een grote kerstmarkt. Beide markten
schaatsbaan, genieten van kerstconcerten,
en België zijn kerstmarkten te vinden!
zijn tot 2 januari 2011 te bezoeken.
toneelvoorstellingen en dans, en voor de
Lichtjes en lekkernijen
Kerstmarkten in Nederland
Wilt u alvast in de kerststemming
De kerst staat voor de deur en ook in Nederland
Wilt u een kerstmarkt bezoeken? Kijk voor
komen? Geniet dan van de vele lichtjes
kunt u naar kerstmarkten. De kerstmarkt
meer informatie op www.kerstmarkten.net.
Al ruim 300 jaar oud en al 25 jaar geopend
Tegelijkertijd wordt de expositie ‘Een wintertuin
voor het publiek: Paleis Het Loo in Apeldoorn.
herleeft’ gehouden. Tijdens deze expositie
allerkleinsten zijn er wintervertellingen.
Paleis Het Loo in kerstsfeer
In deze tijd van het jaar een prachtige locatie
wordt getoond hoe de bijzondere planten-
om historische kerstsfeer te beleven. Tot en
collectie van koning Willem II, bestaande
met 2 januari 2011 kunt u ervaren hoe de
uit meer dan 3.000 exotische planten, eruit
Oranjes driehonderd jaar lang kerst hebben
heeft gezien. Deze expositie is tot en met
gevierd in dit paleis. Uitgebreid gedekte tafels,
20 februari 2011 geopend.
allerhande kerstdecoratie en versierde bomen
Kijk voor meer informatie en andere
maken onderdeel uit van het decor.
evenementen op www.paleishetloo.nl. n
23
Binnenkijken in... Ieder jaar, in het tweede weekend van
Een greep uit de reacties
september, wordt de landelijke Open
De hoeveelheid reacties was overweldigend
Monumentendag gehouden. In ongeveer
en leverde veel leuke en bijzondere ‘binnenkijk’
350 gemeenten kan het publiek monumenten
wensen op. Een monument dat opvallend
bekijken die normaal gesproken gesloten zijn.
veel werd genoemd was Huis ten Bosch,
Ook in 2010 was de dag een groot succes.
waarbij een rondleiding door de koningin
Naar schatting hebben ruim 850.000 bezoekers
op prijs zou worden gesteld. Daarnaast
Jeroen Esselmann werkt bij het
één van de vele monumenten bezocht.
werden Paleis op de Dam in Amsterdam
Restauratiefonds en zorgt met de
Veel horecagelegenheden haakten in op het
en het Vredespaleis in Den Haag, dat ook
RestauratieWijzer voor professionele
thema ‘Smaak van de negentiende eeuw’,
in het boek ’25 Openbare Monumenten’
begeleiding, voor en tijdens de
door onder andere gerechten en proeverijen
is opgenomen, meerdere malen genoemd.
restauratie van uw rijksmonument.
geïnspireerd op de negentiende eeuw te
COLUMN
Het Restauratiefonds was nieuwsgierig naar
Veel deelnemers hebben vroeger in een
de mening van het publiek, en organiseerde
monument gewerkt of een studie gevolgd
een actie met de vraag: in welk monument
in een monumentale omgeving: reden om
Trots!
heeft u altijd al binnen willen kijken? De deel-
in die panden nog eens binnen te kijken.
Na een hele periode van techniek,
organiseren.
De aanleiding om in een monument te willen kijken is vaak van persoonlijke aard.
nemers maakten kans op een dinercheque
plaatsen van foto’s, webpagina’s
of op een van de vijfentwintig boeken
De winnaars van een dinercheque en de
en invoeren van teksten gaat de
’25 Openbare Monumenten’.
boeken hebben inmiddels de prijs ontvangen. n
RestauratieWijzer begin 2011 eindelijk digitaal. Ik had niet gedacht dat het digitaliseren van ‘de MAP’ zoveel voeten
webtips
in de aarde zou hebben.
De slag om Amersfoort
Tijdens het project heb ik mezelf wel
Leer spelenderwijs historische feitjes over de stad Amersfoort met het bordspel
eens afgevraagd waarom wij deze
‘De slag om Amersfoort’. Kijk voor meer informatie op www.slagomamersfoort.nl.
verandering hebben ingezet. Gelukkig is dat gemakkelijk te bedenken. Onze klanten
Erfgoed in de Praktijk
gaan met hun tijd mee en daarmee dus
Erfgoed in de Praktijk biedt eendaagse cursussen voor professionals in de erfgoedsector. Kijk voor
Ook niet onbelangrijk, wij kunnen met
het actuele aanbod van cursussen en beschikbare data op www.erfgoedindepraktijk.nl.
deze digitale RestauratieWijzer efficiënter
ook met de digitale ontwikkelingen.
werken. Dit betekent dat wij meer tijd
Nederlands Architectuurinstituut
kunnen besteden aan de vragen van
(NAi). Naast een museum vindt u er ook een archief, bibliotheek en cultureel podium.
Het project is nu bijna klaar en ik ben
Kijk op www.nai.nl.
toch eigenlijk best trots op het resultaat.
klanten.
Wilt u meer weten over architectuur? In Rotterdam vindt u het Nederlands Architectuurinstituut
In het nieuwe jaar is het met de digitale
Tuinadvies
RestauratieWijzer voor klanten mogelijk
Welke planten kunnen in de
krijgen. Niet alleen over de persoonlijke
winter buiten blijven staan?
situatie maar ook over nieuws uit de
En welke planten moeten
Monumentenzorg. Het is mogelijk om
wanneer gesnoeid worden?
een persoonlijke planning en checklist bij
Kijk voor de antwoorden en
te houden en klanten kunnen de maand-
meer advies op www.tuinen.nl
last voor de Restauratiefonds-hypotheek
en www.onlinetuinieren.nl.
berekenen. n
om heel snel de nieuwste informatie te
24
voor en na restauratie
Heerenstraat 6 in Wageningen heeft net een grondige restauratie achter de rug, grotendeels uitgevoerd door de studenten die het huis bewonen. Zij hebben niet alleen hun huis, maar ook de financiën op orde gebracht.
Een studentenhuis tot monument verheven of andersom? Heerenstraat 6 in Wageningen, oorspronkelijk bouwjaar 1715, wordt al
Martin: “Wij hebben een paar keer per jaar een klusweekend. Vooraf
sinds de oprichting van de Landbouwhogeschool in 1918 door studenten
maakt meneer Klussenbus een lijst met klussen die gedaan moeten
bewoond; altijd leden van studentenvereniging Ceres. H6, zoals de
worden. Alles kan, maar ingrepen mogen niet onomkeerbaar zijn.”
studenten het pand noemen, is in Wageningen een roemrucht pand. Dat kan komen door de schoenenboom in de achtertuin. Maar ook de
Bram: “Soms pakken mensen ook spontaan op andere momenten
traditie om piano’s uit het raam te gooien, is in Wageningen berucht.
klussen op. Zo heeft een paar van ons deze zomer een tuintafel geklust. En wij hebben ook wel een tijd een sauna in de tuin gehad, of een
In de jaren tachtig wilde de verhuurder het pand verkopen. De toen-
bubbelbad. Dat zijn ook klusprojecten die hier gewoon kunnen.”
malige bewoners deden hun uiterste best om potentiële kopers af te
Sam: “Wij zijn hier allemaal heel verschillend en dat is met klussen wel
schrikken. Er was altijd net een feestje geweest en het geheel maakte
plezierig. De een vindt het heerlijk om een precisie schilderklusje op de
een uitgewoonde indruk. In 1981 ontstond er door kortsluiting een
vierkante millimeter te doen, de ander kan het niet groot genoeg zijn.”
brand, waarbij de derde verdieping aan de voorkant helemaal uitbrandde en ook een deel van het dak moest het ontzien. De waarde van het
Bram: “Wij kiezen mensen pas als bewoner van dit huis, als wij het
pand daalde dramatisch, evenals de verkoopbaarheid. De studenten
gevoel hebben dat wij er wat aan hebben. Een nieuwe bewoner moet
van toen richtten een woonvereniging op en kochten het pand voor
passen bij dit pand en bij het gedachtegoed. Er komen per jaar zo’n
70.000 gulden. Zij legden hun studie een jaar stil en begonnen aan de
vier nieuwe bewoners in dit pand; iedereen woont hier gemiddeld
wederopbouw van H6. Sindsdien is klussen een integraal onderdeel
zo’n vijf jaar. Iedere generatie heeft de plicht te zorgen dat het huis
van het studentenbestaan van de bewoners van H6.
intact blijft, een klein beetje Spartaans, vooral niet te luxe.”
Tom, Martin, Bram en Sam hebben de afgelopen jaren een prominente
Sam: “In 2008 kwam er voor het eerst sinds 1987 weer eens iemand
rol gespeeld bij de restauratie van het pand. Zij waren de aanjagers van
van de brandverzekering over de vloer. Die maakte ons duidelijk dat
de klus, die door alle bewoners van het pand uiteindelijk is geklaard.
wij zwaar onderverzekerd waren, maar ook dat het elektriciteitsnetwerk
Tom: “Wij betalen geen huur, maar contributie. Van dat geld betalen
hier in huis volstrekt onverantwoord was.”
wij alles wat nodig is voor dit pand. De aflossing van de hypotheek en de kosten voor het onderhoud, maar ook de krant, de koffie, het internet. Ieder jaar bepalen wij wat de kosten zijn. Onze woonvereniging heeft een voorzitter, een penningmeester en een secretaris, die wij hier meneer Klussenbus noemen. Ik vervul die rol dit jaar. Ik ben een jaar verantwoordelijk voor het onderhoud en behoud van dit pand. Boven ons bestuur staat nog een commissie van drie oud-bewoners. Dat zijn onze commissarissen. Zij beslissen over uitgaven boven de 2.500 euro en zij controleren ons jaarverslag.”
“Aannemers krijgen gaandeweg respect voor wat wij doen”
25 Tom: “Dat was het sein om een aantal zaken in één keer groot aan te
Martin: “Wij hebben wel eens discussies over of het nu functioneel
pakken. Het buitenschilderwerk, het binnenschilderwerk en de elektra
moet zijn, of dat esthetiek ook nog een rol moet spelen. De architect
hier in huis. Wij hebben een architect in de arm genomen, Roza, die
stelde bijvoorbeeld voor om in de keuken Belgisch leisteen op de vloer
al eerder bij dit pand betrokken was en ook de aangrenzende panden
te leggen.” Tom: “Maar dan zijn wij toch al gauw voor functioneel.
begeleidde. Wij hebben bij het Restauratiefonds een laagrentende
Die vloer kostte 13.000 euro. Dat is ver boven ons budget. Wij hebben
hypotheek aangevraagd voor het onderhoud van dit pand. En daarnaast
nu goedkopere tegels gekocht en ze zelf gelegd.”
hebben wij een lening voor verbeteringen in het huis, zoals de elektra.”
In de keukenvloer is met rode tegels een lijn aangebracht. Die lijn geeft
Martin: “Een deel van de aanbesteding van het werk hebben wij
de contouren weer van het kamertje van tante Dien, de roemruchte
samen gedaan met de woonvereniging van nummer 10. Bewoners
hospita van H6. Zij zwaaide de scepter in H6 van 1937 tot in de jaren
van nummer 14 kwamen hier om te kijken hoe het houtwerk er
zestig en zij wordt nog steeds met respect genoemd. Tom: “Zij zette
oorspronkelijk uitzag. Want hier is alles nog authentiek. Dat is dus
altijd om half elf boerenkoffie en dan wekte zij alle studenten.
het voordeel van niet overal iets aan doen.”
Nog steeds wordt iedereen om half elf gewekt om een kop verse boerenkoffie te drinken in de keuken.”
Tom: “Ik heb de begroting van de vereniging inmiddels behoorlijk onder de loep genomen, met daarin de juiste bedragen voor het onderhoud
Bram: “Je merkt wel dat aannemers in het begin een houding hebben
van dit pand. Daarvoor was veel te weinig reserve opgebouwd.
van: “Studenten, dat zijn luie honden.” Maar als zij hier dan zijn en
Het pand was al sinds 2001 niet meer geschilderd. Toen er in 2005
horen wat wij allemaal zelf aan onderhoud doen, dan zie je dat zij
een offerte was opgevraagd, ging het om een bedrag dat toen door
gaandeweg respect krijgen. Zij doen dan ook wel eens wat extra’s,
de vereniging niet opgebracht kon worden. Toen wij in 2008 besloten
zoals in een van de kamers aan het plafond ons logo aanbrengen.”
om een grootscheeps onderhoudsproject te gaan starten, hebben wij dus ook gekeken naar een betere financiering voor toekomstige
Sam: “In de jaren dat je hier woont, leer je heel goed klussen.
projecten. Er moet ieder jaar wel wat in dit huis. Dan is het verstandig
De jonkies worden door een ervaren klusser onder de arm genomen;
om financieel een betere buffer te hebben.”
zij mogen beginnen met iets simpels als latexen. Maar na vijf jaar zijn de meesten zo overtuigd van zichzelf dat velen een oud huis kopen, waar zij nog jaren in verder kunnen klussen.” Zo wordt tijdens de studentenjaren in Wageningen de kiem gelegd voor een mooi aantal restauratieprojecten elders in het land. n
“In de jaren dat je hier woont, leer je heel goed klussen”
26
de specialist
“Je moet er bij dit soort projecten vroeg bij zijn”
Igno Duijvestijn Eigenaar ID Advies; voor maatwerk in advisering over monumenten, landgoederen en groenprojecten.
27
Het heeft erom gespannen. Maar door de juiste adviseur in te schakelen, het enthousiasme van de eigenaar en het nodige ‘trek- en sleurwerk’ biedt een deels nog uit de vijftiende eeuw daterend pand aan de Utrechtse Oudegracht sinds eind vorig jaar weer een hemelse aanblik.
Het vagevuur voorbij ’t Vagevuur. Die onheilspellende naam siert sinds april vorig jaar
verdieping. Deze stijlkast met zijn rijke versieringen in de vorm van
de daklijst van het woonhuis aan de Oudegracht 71 in Utrecht.
een handgemaakt ornament, authentieke lijsten en plinten was een
Echte Utrechtenaren zullen er niet van opkijken. Tussen hemel en
van de grootste vondsten tijdens de restauratie. De kast is inmiddels in
hel en het vagevuur: zo staat het pand sinds jaar en dag in de
oude glorie hersteld. Een lastige klus: monumentenzorg wilde graag
volksmond bekend. De locatie laat over het waarom geen misverstand
dat de plint zichtbaar bleef. Door de aanleg van de nieuwe vloer was
bestaan: een pompeuze rooms-katholieke kerk (de ‘hemel’) en de
dat onmogelijk. Alleen bij behoud van de schuine vloer - het verloop
Rembrandt-bioscoop (de ‘hel’) houden het huis in de tang.
bedroeg over de volle breedte van het pand maar liefst 40 centimeter
Lang verkeerde het pand bouwkundig gezien daadwerkelijk in een
- zou de plint zichtbaar zijn gebleven, maar dat strookte niet met het
soort vagevuur. De bouwkundige staat van het gebouw was beroerd.
Bouwbesluit. Uiteindelijk bood een niet van echt te onderscheiden
Zou verder verval van het deels nog uit de vijftiende eeuw daterende
zwevende plint soelaas.
rijksmonument voorkomen kunnen worden? Of was het hiervoor al te laat? Mark van ’t Hooft kocht het bouwval en ging de uitdaging aan.
Abominabel
Een tijd- en energierovend avontuur, waarop hij met veel voldoening
Al met al een geslaagde exercitie, de restauratie van dit grachtenpand.
terugkijkt. Dankzij het resultaat en de goede begeleiding van onder
Dat had Mark van ’t Hooft niet durven dromen toen hij in 2007 min of
meer fiscaal en financieel adviseur Igno Duijvestijn.
meer bij toeval op deze uitdaging stuitte. Van ’t Hooft was nieuwbouwbegeleider bij bioscoopexploitant Pathé, eigenaar van onder meer
Het resultaat mag er zijn: met zijn strakke houten daklijst, de crème-
de Utrechtse Rembrandt-bioscoop, die een deel van het naastgelegen
achtige gevel, de eikenhouten voordeur en de in oude glorie herstelde,
grachtenpand gebruikte als dienst- en opslagruimte. De rest van het
van isolerend enkelglas (Van Ruysdaelglas) voorziene vensters is het
pand verhuurde Pathé als woonruimte. Hoewel, woonruimte was eigenlijk
pand een aanwinst voor de Oudegracht. Binnen is de metamorfose
te veel gezegd. Het pand verkeerde in een abominabele staat van on-
zo niet nog markanter. De marmeren tegels in de hal zijn gebleven, de
derhoud, de voorzieningen waren ronduit slecht. Het sanitair hield zeer
achttiende eeuwse paneeldeuren en het trapgat met zijn vurenhouten
te wensen over. In de keuken hadden de huurders zelf op provisorische
trap, authentieke ‘witjes’ en hekwerk van platte balusters eveneens.
wijze een douche aangelegd. Geen wonder dat de gemeente eigenaar
De eerste en tweede etage herbergen ruime huurappartementen
Pathé per brief sommeerde het achterstallig onderhoud van het pand te
van respectievelijk 70 m2 en 80 m2. Deze appartementen bieden een
herstellen. De bioscoopexploitant stond niet bepaald te trappelen. Van
smaakvolle mix van oud en nieuw, in de vorm van onder meer een met
’t Hooft, die al had laten weten dat hij het bedrijf wilde verlaten om als
natuursteen betegelde badkamer, een strakke keuken, het originele,
vastgoedadviseur voor zichzelf te beginnen, bracht uitkomst. Hij wilde
in monumentaal ossenbloedrood geverfde moer- en kinderbalken-
het pand graag kopen. “Het trok mij; ik heb wel iets met zo’n monument”,
plafond en de prachtige achttiende eeuwse stijlkast op de eerste
aldus de vastgoedadviseur. Zijn werkgever ging hiermee akkoord.
28 Duijvestijn hielp in de jaren tachtig niet alleen bij de oprichting van BBM, als belastinginspecteur gaf hij tevens leiding aan deze club. Een deel van de taxateurs heeft hij zelf opgeleid. Met andere woorden: hij weet als geen ander hoe BBM werkt. En dat was voor Van ’t Hooft cruciaal. Want de bouwkundige staat van het pand aan de Oudegracht was door menselijk ingrijpen de afgelopen eeuwen flink aangetast. Dieptepunt: de inkorting in de jaren dertig van de vorige eeuw, waarbij een deel van het pand werd opgeofferd voor de nieuwe Rembrandt-bioscoop. Om het huis te laten voldoen aan de huidige (woon)eisen, was een drastische restauratie noodzakelijk. Zo drastisch dat de vraag rees of er nog sprake was van een restauratie aan een bestaand pand, dan wel de bouw van een nieuw pand. In dat laatste geval kwam Van ’t Hooft helemaal niet voor belastingaftrek in aanmerking. “Het was kortom allemaal bijzonder spannend”, blikt de eigenaar terug. Iets wat Duijvestijn kan beamen. “Wij hebben zeer scherp moeten rekenen en
zadeldak
detail
hier en daar flink lopen trekken en sleuren om eruit te komen.” Dankzij de hulp van Duijvestijn en het feit dat het pand, ondanks het achterstallige onderhoud, in de acht jaar voorafgaand aan de restauratie ook was
Het dak van ‘t Vagevuur, een zogeheten zadeldak, is van grote monumentale waarde. De kapconstructie bestaat uit een drietal spanten met eikenhouten schaargebinten. Deze schaargebinten zijn samengesteld uit krommers (flauw gebogen balken), dekbalken en korbeels (stukken hout ter versteviging van hoekconstructies). Ook de flieringen, de horizontale draagbalken, zijn van eikenhout. De gebinten en flieringen stammen waarschijnlijk nog uit de vijftiende eeuw.
bewoond, ging BBM akkoord. Voor Van ’t Hooft een hele opluchting. “Het monument was al aangekocht, dus eigenlijk was er geen weg meer terug.”
Subsidie essentieel Van de totale restauratiekosten markeerde BBM in eerste instantie ongeveer de helft als fiscaal aftrekbaar. In tweede instantie kwam daar nog wat bij. Dit, voor Van ’t Hooft, fiscale voordeel is voorgefinancierd door het Restauratiefonds. Ook de resterende restauratiekosten financierde Van ’t Hooft deels met een hypotheek bij het Restauratiefonds. De rente op deze hypotheek ligt 5 procent onder de marktwaarde met een minimumpercentage van 1,5 procent. Zonder deze tegemoetkomingen was de restauratie onmogelijk geweest, voor hem, maar
Van ’t Hooft begon optimistisch. Hij maakte een eerste bouwtekening,
ook voor ieder ander, meent Van ’t Hooft. “Zonder subsidie was hier
waarbij het pand werd gesplitst, en een voorlopige begroting, waarbij
niemand aan begonnen.”
hij een post onvoorzien opnam voor wat hij tijdens de ontmanteling
Want de twee appartementen mogen dan sinds oktober vorig jaar zijn
eventueel nog allemaal zou tegenkomen. Maar met fiscale en
verhuurd, van een aantrekkelijk rendement op de investering is geen
financiële zaken op het gebied van monumenten had hij slechts
sprake, voegt hij toe. “Je moet het hebben van de stijging van de
beperkte ervaring. Zijn architect attendeerde Van ’t Hooft op Igno
huizenprijzen en die is, zoals wij allemaal wel weten, momenteel
Duijvestijn van ID Advies uit Amersfoort. De nieuwbakken eigenaar
gering.” Op termijn levert de investering hem mogelijk wat meer
van het vervallen grachtenpand belde meteen. Om optimaal van de
op. De begane grond is grotendeels nog steeds in gebruik bij de
bestaande subsidie- en financieringsregelingen gebruik te kunnen
Rembrandt-bioscoop. Mocht de bioscoop gaan verhuizen, dan kan hij
maken een goede zet. “Je moet er bij dit soort projecten vroeg bij zijn.
ook deze ruimte restaureren en gaan verhuren – in de splitsingsakte
Is de restauratie al een eind gevorderd, dan moet je achteraf bewijzen
is daarmee al rekening gehouden.
dat wat je hebt gedaan, echt nodig was. Dat is vaak bijzonder lastig”,
Die extra huurpenningen zijn welkom. Toch heeft de eigenaar van
spreekt Duijvestijn uit ervaring.
het Utrechtse grachtenpand geen spijt. Hij heeft er veel van geleerd
Voor Van ’t Hooft was die hulp essentieel. Zonder subsidie had hij de
– kennis waar hij als zelfstandig vastgoedadviseur zijn voordeel mee
klus nooit kunnen klaren. Belangrijkste was de medewerking van de
doet. Bijvoorbeeld om met tegenslagen om te gaan – in het zicht van
fiscus. Restauratie- en onderhoudskosten voor monumenten zijn fiscaal
de finish ging ook nog eens de aannemer failliet.
aftrekbaar. De Belastingdienst heeft daarvoor een speciale unit opgericht, Belastingdienst Bureau Monumentenpanden (BBM). Taxateurs van die
Van ’t Hooft is goed te spreken over de coöperatieve houding van de
dienst komen aan de hand van een restauratieplan, op verzoek, vooraf
mensen van BBM en het Restauratiefonds. Dat geldt zeker ook voor
kijken welke kosten fiscaal aftrekbaar zijn.
de hulp van Igno Duijvestijn. “Zijn toegevoegde waarde was groot.
29
“Het monument was al aangekocht, dus eigenlijk was er geen weg meer terug” Kijk, je kunt heel veel lezen en overal informatie inwinnen, maar dan
Eigenlijk, voegt de adviseur toe, geldt dit voor iedereen die zich inzet
ben je er nog niet. Een heleboel dingen grijpen in elkaar. Dan is
voor behoud van het culturele erfgoed. “Daarbij is het zaak dat alle
het goed iemand te hebben die daar weet van heeft, iemand die
partijen - de eigenaar, de adviseur, de gemeente, het Restauratiefonds,
structuur aanbrengt, anders ga je vroeg of laat nat.”
BBM, de aannemer en de architect - vanuit een positieve grondhouding
Duijvestijn op zijn beurt vindt dat ook Van ’t Hooft een pluim verdient.
en in onderlinge samenhang hun partituur spelen. Alleen dan ontstaat
“Mensen die dit soort dingen doen, moet je pamperen.”
er een mooi orkestraal geheel.” n
30
restauratiefonds.nl
RestauratieWijzer digitaal Als er één onderwerp is dat uit alle onderzoeken onder (toekomstige)
persoonlijk te woord staan. Ook kunt u met de RestauratieWijzer de
monumenteigenaren consequent naar voren komt, dan is dat de grote
financiële haalbaarheid van uw plannen doorrekenen.
informatiebehoefte. Iedereen weet dat het bezit van een monument toch iets anders is dan eigenaar zijn van een normale woning. Dat
Aan het begin van 2011 wordt de dienstverlening van de Restauratie-
geldt natuurlijk helemaal als er gerestaureerd moet worden. De aan-
Wijzer voor een groot deel gedigitaliseerd. Waar klanten vroeger een
koop van een monument (met daarbij een restauratie) wordt ervaren
papieren naslagwerk ontvingen, krijgt u nu een digitale toegangssleutel.
als een ingewikkeld proces. U krijgt hierbij te maken met veel partijen.
Hiermee kunt u de afgeschermde website van de RestauratieWijzer
Er zijn monumenteigenaren die het gevoel hebben dat zij ‘het wiel
bezoeken. U vindt hier alle informatie over de aankoop en de restauratie
opnieuw moeten uitvinden’ of ervaren dat de beschikbare informatie
van uw monument, op het moment dat u dat wenst. Ook kunt u
versnipperd wordt aangeboden.
gebruikmaken van gepersonaliseerde pagina’s met de voor u relevante informatie. De website stelt ons ook in staat u direct op de hoogte te
Het Restauratiefonds heeft speciaal voor die groep eigenaren, die
brengen van de meest actuele informatie en ontwikkelingen. Uiteraard
een monument willen restaureren en/of kopen, de RestauratieWijzer
wordt deze online dienstverlening nog steeds ondersteund met het
ontwikkeld. Hiermee willen wij aansluiten bij de grote behoefte aan
persoonlijke contact met de coaches van de RestauratieWijzer. Het is juist
begeleiding, advies en informatie.
deze combinatie waaraan de RestauratieWijzer haar kracht ontleent. Huidige klanten zijn tevreden over de RestauratieWijzer. Zij waarderen
Met de RestauratieWijzer krijgt u professionele begeleiding, voor en
onze dienstverlening al jaren met een ruime acht als rapportcijfer.
tijdens uw restauratie. Dit betekent concreet, dat wij u voorzien van overzichtelijke informatie en praktische ondersteuning. Aan de hand
De RestauratieWijzer kost u eenmalig 100 euro. Voor dat bedrag kunt u
van een duidelijk stappenplan leggen wij u het hele restauratieproces
gedurende twee jaar gebruikmaken van de website en de ruime ervaring
uit. Zo weet u precies wat, hoe en op welk moment u iets moet doen.
van onze specialisten. Wilt u gebruikmaken van de RestauratieWijzer of
Voor uw vragen kunt u terecht bij onze specialisten, die u graag
meer weten? Kijk dan op www.restauratiewijzer.nl. n
website
www.restauratiewijzer.nl
31
“De molens van
Kinderdijk zijn
gebouwd om het
water uit de polder te pompen” kanjer
Kinderdijk: werelderfgoed in de Alblasserwaard Vlak bij het dorpje Kinderdijk staan
van de mensheid. Andere bekende voorbeel-
maar de huidige molens dateren uit 1738
19 poldermolens. Deze molens staan bekend
den op de lijst zijn Venetië en de piramides
en 1740. Dit is uniek in de wereld en qua
als ‘de molens van Kinderdijk’ en hebben een
van Cheops in Egypte.
architectuur en landschap typerend voor Nederland.
grote aantrekkingskracht op toeristen uit alle windstreken. Dit is niet zo vreemd; nergens
De reden om Kinderdijk op de Werelderfgoed-
ter wereld staan zoveel molens per vierkante
lijst te plaatsen is, dat het poldergebied met
Themajaar 2011: Leve de molens!
meter als in Kinderdijk. Op ongeveer
watergangen, molens, gemalen en sluizen
Zuid-Holland zonder molens is ondenkbaar.
25 kilometer van Rotterdam vindt u dit unieke
bijna onveranderd is. Het is voor een deel
Naast de 19 wereldberoemde poldermolens
gebied tussen de Lek en de Merwede. Dat
gecreëerd in de middeleeuwen, maar is met
in Kinderdijk staan er nog 205 molens in de
het een gebied met een bijzondere waarde
name in de achttiende eeuw gevormd tot het
provincie. Provincie Zuid-Holland voert actief
is, blijkt wel uit de plaatsing op de UNESCO-
gebied zoals wij dat vandaag de dag kennen.
beleid voor het behoud van het molenland-
Werelderfgoedlijst in 1997.
Daarnaast is het gebied bijzonder vanwege
schap. Om de molens in al hun facetten
een ingenieus waterstaatkundig systeem,
onder de aandacht te brengen, is het jaar
UNESCO
dat nog steeds functioneert. De molens van
2011 dan ook uitgeroepen tot het themajaar:
Op de Werelderfgoedlijst staat cultureel en
Kinderdijk zijn gebouwd om het water uit de
leve de molens. Hiermee wordt onder andere
natuurlijk erfgoed dat wordt beschouwd als
polder te pompen. De eerste molens zijn aan
aandacht gevraagd voor Kinderdijk als icoon
onvervangbaar en uniek, en dat eigendom is
het eind van de veertiende eeuw gebouwd,
van het Zuid-Hollands erfgoed.
Bezoek de molens Wilt u echt een goede indruk krijgen
vormen. U kunt een wandeling maken, maar
molen heeft gewoond. Van eind maart tot
van het gebied? Breng dan een bezoek!
ook fietsen of een boottocht behoren tot de
eind oktober is de molen dagelijks geopend,
U ziet dan dat niet alleen de molens,
mogelijkheden. Daarnaast is het mogelijk een
in de winter alleen op zaterdag en zondag.
maar ook de eeuwenoude kanalen,
molen van binnen te bekijken; één van de
waterlopen, het Wisboomgemaal en
molens is ingericht als bezoekmolen. U kunt
Voor meer informatie kunt u kijken op
het Gemeenlandshuis één monument
hier zien hoe een familie in de jaren ’50 in de
www.molenskinderdijk.nl. n
We doen het samen Nationaal Restauratiefonds helpt al 25 jaar mee aan het in stand houden van vele prachtige monumenten. Als gedegen financieel expert én adviseur staan wij (toekomstig) monumenteigenaren en erfgoedprofessionals graag bij. Of het nu over regelgeving, financiering of fiscale aspecten gaat, wij delen onze kennis en financiële expertise graag met u. Dit maakt het Restauratiefonds tot dé ideale gesprekspartner voor iedereen die graag samen wil werken aan het behoud van monumenten. Dàt vinden wij blijvend de moeite waard. En daar zet het Restauratiefonds zich ook de komende 25 jaar, samen met u, graag voor in. Vanaf dit jubileumjaar brengt het Restauratiefonds ieder halfjaar het magazine InDetail uit. Geniet van monumentenverhalen, blijf op de hoogte met berichten uit de erfgoedsector en leer van restauratie-ervaringen. Wilt u het magazine InDetail ontvangen? Meldt u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail.
www.restauratiefonds.nl/indetail
