InDetail. De Zeven Steegjes, het monumentale hart van Utrecht De geheime wereld van de Vrijmetselaars GeoFort is nu een spannende attractie

InDetail

De Zeven Steegjes, het monumentale hart van Utrecht De ‘geheime’ wereld van de Vrijmetselaars GeoFort is nu een spannende attractie

Magazine van het Restauratiefonds

JAARGANG 3 / NR 6 / 2012

2

VOORWOORD

het restauratiefonds Al 25 jaar een begrip in de monumentenwereld: met verstand van financieren en hart voor monumenten.

De mensen en hun monumenten

Bij de productie van deze InDetail zijn wij weer onder de indruk van de prachtige foto’s. Het zijn beelden die nieuwsgierigheid opwekken, naar de verhalen die erachter verscholen zitten. Naar de verhalen van de trotse monumenteigenaar.

Onze vertrekkende voorzitter, prof. mr. Pieter van Vollenhoven, heeft zich meer dan 25 jaar lang ingezet voor monumenten. Dat deed hij richting de politiek, maar vooral ook voor u, de monumentliefhebber. Wij zijn hem dankbaar voor zijn jarenlange betrokkenheid. Tijdens zijn laatste werkbezoek, reikte hij het Restauratiefonds– compliment uit in Herwijnen. Het Restauratiefonds-compliment wordt toegekend aan personen of organisaties die zich op een positieve manier hebben ingezet voor de monumentenzorg. Over deze uitreiking en het spannende GeoFort kunt u elders in deze InDetail veel meer lezen. Het Schooltje van Dik Trom in Etersheim verdiende ook een compliment dit jaar. Hierover vertellen wij u meer in onze digitale nieuwsbrief.

Nationaal Restauratiefonds Westerdorpsstraat 68 Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken T 033 253 94 39 F 033 253 95 95 [email protected] www.restauratiefonds.nl

Redactie

Boudewijn Drechsler, Amersfoort Erna Oosterveen, Zwolle Mirjam van Huet, Zwolle Jan Smit, Zwolle Renate Mosterman, Nationaal Restauratiefonds Anita Portanje, Nationaal Restauratiefonds

Fotografie

Vincent van den Hoven, Voorschoten Ron Greve, Zwolle Ingrid de Roode, Tuk

Ontwerp

Pure, Utrecht

Drukkerij

Koninklijke Van Gorcum, Assen Wij wensen u gezellige feestdagen, geniet van uw monument! Van de redactie

InDetail is een periodieke uitgave van Nationaal Restauratiefonds. Het magazine wordt kosteloos verspreid en verschijnt twee keer per jaar. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het Restauratiefonds? Meld u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail ISSN 1574-9339

Wilt u naast het magazine ook onze digitale nieuwsbrief ontvangen? Dan kunt u deze aanvragen via www.restauratiefonds.nl/indetail.

inhoud

“Noeste arbeid in symbolische werkplaats”

“Het is hier soms net Volendam”

“Als je iets doet, moet je het goed doen”

Over de grondige en sobere restauratie


Het verhaal van de restauratie van een

van een van Neerlands oudste

De bewoners van de Zeven Steegjes

pand uit de eerste helft van de 19e

Vrijmetselaarslogegebouw in Amsterdam

in Utrecht aan het woord over deze

eeuw. De eigenaren klaarden de klus

bijzondere straat

in slechts vijf maanden

lees meer op PAGINA 12



3

Verder in dit nummer actueel

4

interview met een eigenaar - vrijmetselaars

6

berichten

10

uw straat op de kaart - 4 bewoners van de zeven steegjes

12

Nieuws van het Restauratiefonds

16

bankzaken - ina roeterdink

17

openbaar monument - geofort

18

monumenten zijn leuk!

22

voor en na restauratie - familie govers

24

kijk op monumenten.nl

27

de vraag - hoe behandelen wij een financieringsaanvraag en hoe lang duurt dat?

28

de specialist - interieurarchitect

30

nieuw leven voor het monument - huis van bewaring in almelo

34

4

actueel

Er moet een soort helpdesk komen voor mensen met plannen voor de herbestemming van openbare monumenten. Dat bepleitte professor mr. Pieter van Vollenhoven, voorzitter van Nationaal Restauratiefonds begin december op zijn laatste werkbezoek bij de uitreiking van het Restauratiefonds-compliment.

“Meer dan een compliment waard” ‘Zo’n doorzettings-vermogen is helaas maar weinigen gegeven. Dat is meer dan een compliment waard’, aldus Van Vollenhoven. De initiatiefnemers toonden zich verguld met de prijs. ‘Een leuke opsteker. Helemaal nu we met GeoFort in een nieuwe fase zijn aanbeland’, aldus Willemijn Simon van Leeuwen. Zij is zeer positief over de samenwerking met het Restauratiefonds. ‘Het Restauratiefonds was al vanaf het begin enthousiast. Mede dankzij de Momenteel moeten mensen die oude forten,

GeoFort

financiering door het fonds en de Rabobank

industrieel erfgoed of andere monumenten

Van Vollenhoven overhandigde het Restau-

hebben we dit allemaal kunnen realiseren.’

een nieuwe bestemming willen geven nog

ratiefonds-compliment aan Willemijn Simon

teveel zelf uitzoeken. ‘Zij worden vaak

van Leeuwen en Bart Bennis. Zij zijn de

Metafoor

gedwongen het wiel opnieuw uit te vinden,

initiatiefnemers, de eigenaren en vormen

Gemakkelijk was het niet om het vervallen

terwijl de benodigde kennis en ervaring wel

samen tevens de huidige directie van Geo-

monumentale fort om te toveren in een

voorhanden is. Een soort helpdesk kan dit

Fort, een educatieve attractie op het gebied

educatieve attractie, vertelde Simon van

voorkomen. Even Apeldoorn bellen, zeg

van cartografie en navigatie in Fort bij de

Leeuwen de genodigden. Voordat met de

maar’, aldus de Restauratiefonds-voorzitter,

Nieuwe Steeg in Herwijnen. De aanmoedigings-

restauratiewerkzaamheden kon worden

die refereerde aan de ongeveer 500 open-

prijs, een fraaie plaquette, wordt jaarlijks

begonnen moesten zij en haar partner maar

bare monumenten in Nederland waarvoor

uitgereikt aan personen of organisaties die

liefst 33 vergunningprocedures doorlopen.

nog een nieuwe bestemming wordt gezocht.

zich op een positieve manier hebben ingezet

‘Alleen door het hele proces als een game te

voor de monumentenzorg.

zien, een soort computerspel, hebben we het

Volgens Van Vollenhoven is een goede her-

gered. Eerst keken mensen daar wat vreemd

bestemming voor monumenten essentieel,

De Restauratiefonds-voorzitter prees het

tegenaan. Maar juist door die benadering is

zeker in de huidige tijd waarin veel monu-

enthousiasme en de inzet van het duo.

uiteindelijk iedereen met ons mee gegaan.’

menten leeg komen te staan. ‘Zonder goede

GeoFort opende in juni dit jaar zijn deuren.

herbestemming is dit prachtige erfgoed ten

Daar ging een voorbereiding van maar liefst

Behalve diverse landelijke en regionale media

dode opgeschreven’, aldus de voorzitter.

zeven jaar aan vooraf.

– onder andere De Telegraaf, het AD en

5

De Gelderlander – waren tal van andere

Van iedere gulden subsidie voor monumen-

In de afgelopen 27 jaar ben ik razend

prominenten bij de uitreiking van het

ten twee maken zodat het verval van de

enthousiast over deze wereld geworden.’

Restauratiefonds-compliment aanwezig.

monumentenvoorraad kon worden gekeerd:

Onder hen gedeputeerde Annemieke Traag

dat was kort gezegd de boodschap die het

Rondleiding

van de provincie Gelderland, Restauratie-

fonds en hij als voorzitter mee kregen toen

Na afloop van de plechtigheid kregen de

fonds-directeur Pieter Siebinga en burge-

Restauratiefonds in 1985 van start ging.

scheidende Restauratiefonds-voorzitter

meester Loes van Ruijven-Van Leeuwen van

Een missie die redelijk is gelukt, meent de

en de andere genodigden nog een korte rond-

de gemeente Lingewaal, waarvan Herwijnen

voorzitter.

leiding door de gerestaureerde voormalige

deel uitmaakt.

kazerne van het fort. Die herbergt onder Het belang van monumenten als onderdeel

meer een crisis control center: twee ruimtes

Ook de burgemeester toonde zich blij met

van ons erfgoed wordt inmiddels breed

met geavanceerde apparatuur waar over-

de metamorfose. ‘Een droom die werkelijk-

ingezien, aldus Van Vollenhoven. ‘Nederland

heidsinstanties, hulporganisaties en bedrijven

heid wordt’, zo kwalificeerde Van Ruijven-

telt ruim 100.000 monumenten. Die worden

terecht kunnen voor oefeningen op het

Van Leeuwen GeoFort. Een prestatie waar

ook door gemeenten en provincies gekoesterd.

gebied van crisisbeheersing en rampen-

Lingewaal volgens haar trots op is. ‘Zelfs als

Dat is wel eens anders geweest’, weet de

bestrijding. Een kleine demonstratie over

college wisten wij nauwelijks van het bestaan

voorzitter. Ook de landelijke politiek draagt

de gevolgen van hoog water, wekte bij

van dit fort. Als je er langs fietste, zag je alleen

het monumentale erfgoed volgens de schei-

prof. mr. Van Vollenhoven, voormalig voor-

maar bomen. Alleen de echte autochtonen

dende voorzitter een warm hart toe.

zitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid

wisten van het bestaan.’ Inmiddels is dat

Het feit dat de sector bij de bezuinigingen

en tevens hoogleraar risicomanagement,

voltooid verleden tijd. ‘Als gemeente willen

minder zwaar wordt getroffen dan bijvoor-

veel interesse.

wij kwaliteit uitstralen. GeoFort past perfect

beeld de wereld van de natuur, is volgens

in dit plaatje’, aldus de burgemeester.

hem illustratief.

Korte terugblik

Zelf heeft Van Vollenhoven naar eigen zeggen

hij GeoFort komend voorjaar opnieuw zal

Voor prof. mr. Van Vollenhoven was het bezoek

veel plezier beleefd aan het voorzitterschap.

aandoen voor een uitgebreider bezoek.

Van Vollenhoven beloofde de winnaars van het Restauratiefonds-compliment dat

aan GeoFort zijn laatste openbare optreden

‘Toen ik bij het Restauratiefonds begon wist

als voorzitter van het Restauratiefonds. Hij maakte

ik niets van monumenten. De mensen van

Meer informatie over GeoFort en de achter-

van de gelegenheid gebruik om kort terug

het ministerie reageerden verbijsterd op mijn

gronden van dit herbestemmingsproject vanaf

te blikken.

benoeming.

pagina 18 van InDetail.

6

interview met een eigenaar

Noeste arbeid in een symbolische werkplaats: De restauratie van het Vrijmetselaarslogegebouw Amsterdam

Als je de boeken van Dan Brown moet geloven, zijn vrijmetselaars mysterieuze lieden die zich uitleven in allerhande mystieke en geheime rituelen. In Amsterdam staat een van Neerlands oudste zogenaamde logegebouwen. En laat dit nu net uitvoerig worden gerestaureerd. Een unieke kans om een kijkje te nemen in deze ‘geheime’ wereld.

Boven de ingang, in het midden van de gevel, prijkt een blauw embleem

want hoewel het gebouw de laatste honderd jaar als één geheel is

met een passer en een winkelhaak: hét symbool van de vrijmetselaars.

gebruikt, waren het ooit twee panden: nummer 41 en 39. Nummer 41,

De trap naar het bordes telt zeven treden. Dat begint goed. Robert

op de hoek van de Vondelstraat en de Eerste Constantijn Huygensstraat,

Le Poole, penningmeester van de Vrijmetselaars Stichting Amsterdam

werd door Cuypers in 1873 gebouwd in opdracht van Heineken.

(VSA) en Paul Morel van Stadsherstel Amsterdam openen de hoge

Dit werd ‘het Bierhuis’ en hier werden bezoekers ontvangen en bijge-

deuren van een bijzonder bouwwerk.

schonken. Nummer 39, ‘het Vondelhuis’, stamt uit 1880 en was ooit een balzaal. Beide panden werden in 1903 door de vrijmetselaars van

Tuschinski

Amsterdam gekocht en in 1910 definitief samengevoegd tot één pand.

Alsof het niet op kan blijkt het logegebouw ook nog eens gedeeltelijk

Ook de gevels zijn daarbij op elkaar afgestemd tot één geheel. Uit die

een creatie van de beroemde architect Pierre Cuypers te zijn. Dat is

tijd stammen de karakteristieke torens van nummer 39. Deze torens

op zich al een hele beleving: vakwerk muren, plafondschilderingen,

geven het gebouw het aanzien van, of verwijzen tenminste naar, de

rijk uitgevoerde lambriseringen en schitterend glas-in-lood. Gedeeltelijk,

tempel van koning Salomo. In dit deel bevinden zich de tempels der

7

“We wilden eigenlijk 20 jaar geleden al restaureren, maar daar kwam niets van terecht”

In elke InDetail lopen we met een trotse eigenaar door zijn of haar monument. Dit keer vertellen Robert Le Poole en Paul Morel over de restauratie van het Vrijmetselaarslogegebouw in Amsterdam

vrijmetselaars. Hoewel de gevel nu aan het gezicht onttrokken is door

omdat zij het zagen als een verlengstuk van de ‘Joodse samenzwering’.

een steiger, is deze zondermeer een blikvanger. Paul Morel: “Eigenlijk

Het pand werd daarom geconfisqueerd en geplunderd. Vrijwel alle

heeft het deel van nummer 39 net zo’n soort gevel als het Tuschinski

originele details werden weggebroken, onder andere om vermeende

theater. Het is dan ook in dezelfde tijd gebouwd, door dezelfde

verborgen schatten van de vrijmetselaars te ontdekken. Die waren er niet.

bouwers.”

Sigarenkistjeshout Van binnen zijn de twee afzonderlijke panden nog goed te herkennen.

Na de oorlog werd het pand, zo goed en zo kwaad als dat ging,

Ze worden met elkaar verbonden door een brede en hoge hal met

weer in oude luister hersteld. Paul: “Met de middelen van toen.

daarachter een lange gang. Hoewel deze nu volledig kaal is, heeft hij

Sigarenkistjeshout. Er was geen goed materiaal voorhanden.”

nog wel de grandeur die goed past bij de imposante gevel.

Robert: “Het is eigenlijk een soort decorbouw.” Veel van het huidige interieur is nog van deze kwaliteit, wat ook weer bijzonder is.

Redding

De huidige restauratie wordt geheel gecoördineerd door Stadsherstel

Bij binnenkomst blijkt eveneens hoe grondig hier gerestaureerd wordt.

en dat is een samenwerking die goed uitpakt. Paul richt zich tot

Nagenoeg het hele interieur is gestript. Bouwvakkers zijn druk in de

Robert: “Het is bijzonder dat jullie met ons in zee zijn gegaan en het

weer. Op zich een passende entree: de vrijmetselarij ziet de mens immers

verantwoord aanpakken.” Robert: “De panden zijn ook zo vervlochten

als een ruwe steen die bewerkt, gepolijst en vervolmaakt moet worden

met elkaar, we kunnen dat nu beter zichtbaar houden.” Paul licht

en beschouwt de loge als de spirituele werkplaats.

toe: “Anders hadden we alles precies volgens het kadaster moeten opsplitsen. Nu kunnen we minder strikt zijn. Dankzij die souplesse

Maar dat het pand zelf nu zo grondig wordt gerestaureerd, is bepaald

blijft het toch nog een beetje één geheel en is het beter mogelijk om

geen vanzelfsprekendheid. Zoals overal speelt ook hier geld een

de oorspronkelijke indeling van het pand te behouden.” De tuin, een

cruciale rol. Robert Le Poole: “We wilden eigenlijk 20 jaar geleden

belangrijk onderdeel van dit monument, blijft ook gemeenschappelijk.

al restaureren, maar daar kwam niets van terecht. We kregen het financieel niet rond. Het was een bestuurlijke chaos en het ontbrak aan lef om de leden een hogere bijdrage te vragen.” Ondertussen werd het verval steeds erger. “Het regende gewoon naar binnen,” valt Paul hem bij. En zo ging dit schitterende gebouw hard achteruit. Robert: “Om het te kunnen behouden, hebben we nummer 41 verkocht aan Stadsherstel. Van hen huren we straks weer een stuk terug, het souterrain.” Met de verkoop kan ongeveer een derde van de restauratie worden gefinancierd. Nog een derde komt uit een laagrentende lening via het Restauratiefonds en het laatste deel wordt door de vrijmetselaars zelf ingebracht. Deze constructie betekent de redding van dit unieke stuk cultureel erfgoed. In april 2013 moet het werk klaar zijn en kan het logegebouw weer worden gebruikt. Robert: “We willen het sober restaureren, zonder luxe. Dit om de kosten te beperken maar ook om het terug te brengen naar de basis en de authentieke onderdelen te conserveren.” En dat is maar goed ook, want in de loop van de geschiedenis is er al veel verloren gegaan van het interieur. Vooral de Tweede Wereldoorlog was catastrofaal. De Duitsers verboden namelijk de vrijmetselaars,

8 En dat alles verdient dit gebouw; het wordt immers niet voor niets door bouwhistorici omschreven als een voor Nederland zeldzaam type cultusgebouw. Tot voor kort werden de twee gedeelten door de vrijmetselaars gebruikt voor verschillende doeleinden. In nummer 41 werd vergaderd en gezamenlijk gegeten en nummer 39 werd gebruikt voor de rituele bijeenkomsten. De vergaderruimten op de beide etages van nummer 41 laten nog een glimp zien van de rijke afwerking uit de tijd van Cuypers. Achter de strakke betimmering uit de jaren vijftig komen delen van de originele lambrisering, de bewerkte deurposten en paneeldeuren tevoorschijn. De muren geven stukken beschilderd behang prijs en waar de verlaagde plafonds zijn verwijderd, blijkt nog betengeld stucwerk met sjabloonschilderingen in bloemmotief te hangen. Paul: “De schilderingen worden momenteel nog onderzocht. Of ze daarna worden gerestaureerd hangt af van de kosten en of de toekomstige huurder dit wil. In ieder geval wordt het oude stucwerk met de betengeling geconserveerd zoals het nu is.” Eventueel kan er nadien een nieuw plafond onder worden gezet. Of de nieuwe huurder van eindnegentiende-eeuwse motieven houdt, is de vraag. Paul: “Hier komt straks waarschijnlijk een chique yogaclub. Zou hier wel goed passen.”

‘Ken u zelve’ Vanaf het moment dat de panden in handen kwamen van de vrijmetselaars in 1903 is het geheel al diverse keren ingrijpend verbouwd, en dat door architecten die zelf ook weer vrijmetselaar waren. Daardoor is dit gebouw het enige in Nederland dat zich een echt vrijmetselaars-

Vrijmetselarij

gebouw kan noemen. En dat maakt dit rijksmonument extra speciaal. In de onderste vergaderruimte zijn aan de achterkant nog glas-in-loodramen met vrijmetselaarsymbolen bewaard gebleven, waaronder wederom de passer en de winkelhaak. Symbolen spelen nu eenmaal een grote rol bij de vrijmetselaars. Dat komt helemaal tot uiting in de tempels op nummer 39. Dit deel zal in handen blijven van de vrij-

De wortels van de vrijmetselarij liggen waarschijnlijk in de Engelse en Schotse bouwplaatsen van kathedralen, kastelen en paleizen. De werkplaatsen van de steenhouwers heetten ‘lodges’. Deze steenhouwers waren vrij gevestigd en lid van een gilde. In hun lodges werd er naast het werk ook veel gefilosofeerd en werden er ideeën uitgewisseld. In deze lodges, of loges, bleef men samenkomen, ook toen er geen grote kathedralen meer werden gebouwd. Met de oprichting van de Groote Loge in Londen in 1717 werd de vrijmetselarij internationaal georganiseerd. De eerste Nederlandse loge werd in 1734 in Den Haag opgericht. De moderne vrijmetselarij is een verzameling groepen of loges, waarin mannen met diverse achtergronden samenkomen op zoek naar persoonlijke zingeving. Het is niet gebonden aan doctrines, dogma’s, godsdienst of politiek. De leden zien zichzelf als ruwe steen die bewerkt moet worden om zijn plek in de samenleving in te nemen. De samenleving is het bouwwerk. Tijdens de bijeenkomsten wordt daarom gebruik gemaakt van symbolen en rituelen die naar de bouw verwijzen.

metselaars en eveneens ingrijpend worden gerestaureerd. Wie de blauwe zaal en de blauwe tempel op de benedenverdieping binnengaat, betreedt ondanks de grondige verbouwing die er gaande is een sprookjeswereld. Het plafond, een zogenaamd gedrukt tongewelf, is blauw geschilderd met gouden sterren. Aan de muren prijken de tekens van de dierenriem. Aan de ene kant twee pilaren met daarop bollen die een poort flankeren met daarboven de tekst ‘Ken U zelve’; wederom een verwijzing naar de tempel van Salomo. Aan de andere kant een zetel voor een wand die belegd is met gouden mozaïeksteentjes. Daarboven het Alziend Oog en de tekst ‘Des Wetens End’. Normaal is de ruimte verder ingericht, onder andere met banken aan weerzijden, een speciaal vloerkleed met symbolen, kandelaars en een altaar. In deze ‘tempel der blauwe of symbolieke graden’ vinden de inwijdingen plaats tot leerling, gezel en meester. Deze rituelen zijn geheim, maar we proberen het toch… Robert is spaarzaam: “Het is iets dat je ondergaat en dat je moet beleven om het te begrijpen.” Niet in woorden te vatten dus. Ondanks deze geheime riten, willen de Amsterdamse

9 vrijmetselaars juist wel open zijn en het Dan Brown imago van zich

verwerkt. Dit is ooit geel geschilderd maar zal weer worden schoon-

afschudden. “Al dat geheimzinnige gedoe hoeft van ons niet zo nodig.

gemaakt. “Zonder de beschermende patinlaag te beschadigen. Dat is

Maar ik vond ze wel leuk hoor, die boeken van Brown. Hoe hij dat

een bepaalde techniek,” weet Paul. Verder is een deel van het dak al

heeft gebruikt. Heel leuk.”

bedekt met nieuwe zinken roeven. “Het dak viel alles bij elkaar enorm tegen. Het was er echt slecht aan toe.” Bijzonder is dat zijkant en de

Spiegelzaal

achterkant van nummer 41 nog het oorspronkelijke houten skelet

Een verdieping hoger is de zogenaamde rode tempel of kapittelzaal.

hebben waartussen de bakstenen zijn gemetseld, zoals bij een vakwerk-

Robert vertelt: “De vrijmetselarij heeft twee graden: blauw en rood.

huis. Paul: “Van deze kant lijkt dit huis zo uit het Schwarzwald te

Sommige meesters mogen toetreden tot de rode graad.

komen. Cuyper hield van oorspronkelijke bouwtechnieken met authentieke materialen. Zijn kathedralen bouwde hij ook net zoals

“De blauwe tempel is net een sprookjeswereld”

ze dat in de middeleeuwen deden.” Wat je vanaf de straatkant door de steigers niet kan zien is, het manshoge ornament in de gevel van nummer 39. Een indrukwekkend symbool dat is aangebracht met gekleurd glas op een zinken achtergrond. Het stelt een enorme vijfpuntige diamant voor met daarin een pentagram. Het symboliseert het hoogst denkbare stadium waarnaar de vrijmetselaar streeft: de vervolmaakte mens. Echter, voordat de

Je ziet trouwens niet vaak dat een logegebouw twee tempels heeft.

vrijmetselaars in hun symbolische werkplaats weer verder kunnen met

Ook dat maakt dit pand weer uniek.” “Het is een beetje de spiegelzaal

hun spirituele bouwproces, moeten de gewone bouwvakkers er nog

van Versailles in het klein. Maar dan zonder spiegels”, illustreert Paul

wel even flink tegenaan. n

treffend dit vertrek in neo-empirestijl. Pilaren met kapitelen sieren de muren, die weer bespannen zijn met rood textiel. “Deze zaal is eveneens na de oorlog gebouwd. En je ziet ook hier dat er met weinig middelen toch veel bereikt is.” Normaal hangen er ook nog drie goudkleurige kroonluchters. Op een podium achterin zal straks weer een zetel met baldakijn staan. Het heeft allemaal iets koninklijks. Het karakter is in ieder geval minder feeëriek dan de zaal beneden. Strenger. Het plafond is gedecoreerd met uiteenlopende esoterische tekens. Van een lelie, een zwaan tot een swastika en een davidsster. En zo komen alle symbolen samen in één eclectisch geheel. “Zoiets ontstaat in de loop van de tijd. De betekenis van deze symbolen is weer voor iedereen anders, dat hangt van de beleving af,” aldus Robert. In de rode zaal wordt er momenteel gewerkt aan een constructie waarmee de ruimte met schuifdeuren kan worden verdeeld in twee vertrekken. Robert: “Het is niet mooi maar het is wel praktisch en noodzakelijk omdat we het andere pand hebben verkocht.” De rode en blauwe graad kunnen zo tegelijkertijd, maar gescheiden samenkomen en vergaderen. Al met al toch wel een beetje geheimzinnig. Maar dat houdt het spannend.

Diamant Wat ook spannend is, maar dan van een heel andere aard, is de beklimming van de steigers rondom het gebouw. Het geeft, naast een schitterend uitzicht over Amsterdam Zuid en het Vondelpark, ook goed weer hoe ingrijpend het gebouw wordt aangepakt. De kenmerkende zandstenen torentjes van de gevel van nummer 39 zijn nog maar net gedeeltelijk vervangen. De specie moet nog drogen. Tot die tijd wachten ze op hun kenmerkende bekroning met hardstenen koepels. In de rest van de gevel is overigens ook veel zandsteen

Met de kennis van nu… Voor Robert Le Poole is deze restauratie een heel nieuw proces. Leerzaam ook. Enkele tips wil hij dan ook graag delen: • Reserveer tijdig voor (groot)onderhoud, plan goed en laat je bijstaan door deskundigen. Want wat noodzakelijk is, blijft noodzakelijk en moet onvermijdelijk een keer gebeuren. • Wij hadden strengere eisen aan ons zelf moeten stellen om ons bezit in goede staat te houden en te behouden. • Waar het allemaal niet uit kon, is de steun van het Restauratiefonds een uitkomst. Wij werden zo in staat gesteld te doen wat wij allang geleden hadden moeten doen: het aanpakken van achterstallig onderhoud dat het gevolg van besluiteloosheid was.

10

berichten

MonumentenFonds 1818 helpt de eerste eigenaren De eerste financieringen zijn verstrekt uit het

Eén financiering ging naar een gemeentelijk

kenmerken. Ontwerpersduo Krijn Christiaansen

recent opgerichte Monumentenfonds1818.

monument in Zuid-Holland. De monumentale

en Cathelijne Montens maken van de voor-

Voor verbouwingen, renovatie en restau-

bollenschuur in Noordwijkerhout dateert uit

malige bollenschuur een geschikte studio

ratie van gemeentelijke monumenten en

1951 en wordt gerestaureerd en herbestemd.

waarbij een projectruimte wisselend kan

monumentale kerken die (deels) een nieuwe

worden ingezet voor onderzoeksprojecten

bestemming krijgen is het mogelijk om een

Het is een van de weinige overgebleven

met studenten en presentaties. Bij het ontwerp

lening aan te vragen. Het fonds richt zich op

bollenschuren uit de jaren ‘50 van de vorige

voor de herbestemming is gekeken hoe de

de regio Haaglanden.

eeuw. Zowel het exterieur als het interieur

oorspronkelijke logistiek van het pand zicht-

beschikken over een aantal bijzondere

baar kan blijven in het nieuwe gebruik. n

van rijksmonumenten die op korte termijn kunnen worden uitgevoerd. Naast de € 20 miljoen voor de Restauratiefondsplushypotheek voor eigenaren van niet-woonhuis monumenten, gaat er ook € 27 miljoen naar zes rijksmonumenten waarvan de restauratie op korte termijn kan starten.

Zekerheid bieden

Extra geld beschikbaar voor Restauratiefondsplushypotheek

“Geweldig nieuws” aldus Pierre van der Gijp, woordvoerder Nationaal Restauratiefonds. “De behoefte uit de markt naar financiële ondersteuning voor grootschalige restauraties is groot. Dat blijkt wel uit de vele aanvragen die wij krijgen voor onze Restauratiefondsplus-hypotheek. Het huidige beschikbare bedrag van € 18 miljoen was binnen een half jaar volledig

Halbe Zijlstra, Staatssecretaris van Onderwijs,

aanmerking voor de financiering van hun

gereserveerd, waardoor er een wachtlijst

Cultuur en Wetenschap, heeft het beschik-

grootschalige restauratie.

ontstond. Met deze extra bijdrage kunnen

bare budget voor de Restauratiefondsplus-

wij zekerheid bieden aan meer eigenaren

hypotheek verruimt met € 20 miljoen.

Twintig miljoen extra

die, ondanks deze moeilijke economische

Door deze extra impuls komt een groot aantal

Het bedrag is onderdeel van de € 47 miljoen

tijden, willen starten met hun grootschalige

eigenaren met restauratieplannen alsnog in

die beschikbaar wordt gesteld voor restauraties

restauratie”. n

11

Informatiegids Monumentaal wonen

Eerste Nationaal Monumentencongres succesvol Een mooie locatie was het zeker, de rijksmonumentale Rijtuigenloods in Amersfoort. Hier werd op 8 november jl. het eerste ‘Nationaal Monumentencongres’ georganiseerd. Ruim 600 deelnemers kwamen luisteren, discussiëren en netwerken. Er waren boeiende lezingen die een goed beeld gaven van de huidige stand van zaken, maar vooral ook de mogelijke ambities als het gaat om ‘het verzilveren van identiteit’. Want dat was het thema van het congres. Er is veel beweging in de monumentensector, maar ook in de bouwwereld en de financiële Wonen in een Rijksmonument is toch echt

zoals de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

sector. Het werd op deze dag duidelijk –

iets bijzonders. Voor rijksmonumenten is

en de Belastingdienst de informatieve gids

ook tijdens de georganiseerde discussies

speciale regelgeving van toepassing, rechten

‘Monumentaal wonen’ ontwikkeld en

in kleinere settings - dat er nog veel werk

en plichten waar u als eigenaar mee te

geïntroduceerd.

aan de winkel is, maar ook dat er veel mogelijk is met ons mooie erfgoed, als

maken krijgt. Dat geldt natuurlijk helemaal bij onderhoud en restauratie, maar ook bij

Na een succesvolle proefperiode van een half

de aanschaf van een rijksmonument.

jaar is uitgebreid onderzoek gedaan onder de

we de uitdagingen gezamenlijk aangaan.

ontvangers van de informatiegids. De hieruit

Het Restauratiefonds was een van de

Waar moet u beginnen, met welke instanties

voortkomende resultaten waren zeer positief.

initiators van het congres en bestuurslid

komt u in gesprek? Hoe zit het fiscaal?

Om deze reden is er gezamenlijk besloten

Marisa Monsanto nam de rol van dag-

Hoe werkt het met de financiering? Wat zijn

om dit initiatief te vervolgen. Begin 2013

voorzitter voor haar rekening. Zij intro-

de rechten, en wat zijn de plichten van een

verschijnt er een nieuwe, digitale, variant

duceerde de veelal inspirerende sprekers

monumenteigenaar?

van dit informatiepakket, waarin de meest

op het centrale podium. Volgend jaar, op

De restauratie van een monument vaak

recente informatie zoals het Brim 2013,

de tweede donderdag in november, wordt

wordt ervaren als een ingewikkeld proces,

aangepaste belastingwetgeving en nieuwe

de volgende editie van het Nationaal

waarbij de informatiebehoefte voor u als

financiële producten zijn verwerkt.

Monumentencongres gehouden.

monumenteigenaar vaak groot is. Om te voor-

Het thema van de dag en de locatie

komen dat beschikbare informatie versnipperd

Zodra de nieuwe gids beschikbaar is leest u

wordt aangeboden, heeft het Restauratie-

hierover op de website van het Restauratie-

maakt. Meer informatie is te vinden op

fonds samen met partijen uit het werkveld

fonds. n

www.nationaalmonumentencongres.nl. n

worden op een later tijdstip bekend ge-

12

uw straat op de kaart

De Zeven Steegjes in Utrecht Rond 1842 begon het parochiaal Armbestuur in Utrecht met de bouw van huizen voor roomskatholieke kinderrijke gezinnen: dat was het begin van de Zeven Steegjes in Utrecht, gelegen tussen de Oude Gracht en de Singel, vlak achter brouwerij De Boog.

Brouwerij

Krapte

De Zeven Steegjes zijn opgebouwd achter de oude brouwerij van

Kleine huisjes voor katholieke gezinnen: dat betekent over het

Willem de Kock aan de Oude Gracht. De Kock had zijn brouwerij

algemeen met veel mensen in weinig kamers leven. Gezinnen met

nagelaten aan het parochiaal Armbestuur in 1761. Bijna honderd jaar later

tien kinderen die woonden op 45 vierkante meter waren geen

begon het Armbestuur op de gronden achter de brouwerij huizen te

uitzondering. In de Suikerstraat woonde ooit een gezin met 21 kinderen.

bouwen voor arme katholieke gezinnen. Straatnamen als Moutstraat

Vader en moeder sliepen beneden en alle kinderen op de zolder.

en Boogstraat herinneren aan de band met de brouwerij. Het werden

Meneer Van Essen werd in 1941 in een van de Zeven Steegjes geboren.

huizen zonder keuken en zonder wc, maar ze waren voor die tijd

Veertig jaar geleden kon hij het huis huren waar hij nu nog steeds

toch behoorlijk luxe. Her en der in de wijk waren gemeenschappelijke

met zijn vrouw woont, aan de Lange Rozendaal. ‘Dit huis was niet

privaten en water kwam uit een paar waterpompen in de buurt.

voor ons bestemd, het was bedoeld voor een kunstenaar die er een

Maar vaker nog haalden mensen water uit de gracht. De eerste huizen

atelier in zou krijgen. Deze woning was wat groter dan de anderen

werden gebouwd aan de Lange Rozendaal, een Middeleeuwse steeg.

in de wijk en wij konden de ruimte wel gebruiken. Wij hebben negen

13 In ‘uw straat op de kaart’ spreken we de bewoners van de Zeven Steegjes in Utrecht, een typisch 19e eeuws arbeidersbuurtje, waar het goed toeven is.

“Een typisch arbeidersbuurtje uit de 19e eeuw dat in zijn geheel bewaard is gebleven”

kinderen. ‘We komen er twee tekort voor een voetbalelftal,’ zeg ik

Vroeger op de huishoudschool durfde ik nooit te zeggen waar ik

altijd. We hebben het niet makkelijk gehad, het was met alles eigenlijk

woonde, dan keken ze op je neer. Maar tegenwoordig doen ze er

krap. Maar we wonen hier goed. Je houdt elkaar een beetje in de gaten,

een moord voor om hier te mogen wonen.

dat is sociale controle op de goede manier. Met de nieuwkomers

Toch komen ook veel mensen die ik ken weer in de buurt wonen,

uit andere wijken combineert het niet altijd. Ze hebben een andere

ze gaan even weg en komen dan toch weer terug. Twee van mijn drie

mentaliteit. Ze hebben niet in de gaten dat hier in die smalle straatjes

kinderen wonen in de Kockstraat, hier vlak achter. Er zijn veel gezinnen

niet alles kan. Van die partytenten, dan kan niet, vind ik.’

waarvan de kinderen een straat of wat verderop zijn gaan wonen.

Als er wat is dan helpen we elkaar Greet Abels woont al haar hele leven, vanaf 1953, in de Zeven Steegjes. ‘Ik heb even in de Jeruzalemstraat gewoond, maar ik was al snel daarna weer terug. Ik had heimwee naar de buurt. Je leefde hier op straat met elkaar. De kinderen hadden toen nog geen computer en geen tv op hun kamer, die speelden buiten. Toen mijn zoon een pleister op zijn oog moest voor een lui oog, wist de hele buurt dat. Na verloop

“In de Suikerstraat woonde ooit een gezin met 21 kinderen”

van tijd mocht die pleister er na een uur weer af. Ik zette de tijd erop en dan was er altijd wel iemand aan wie mijn zoon kon vragen of de

En als er wat is, dan helpen we elkaar. Nu is er pas iemand overleden

pleister er af mocht. In 1971 kregen wij douches en de renovatie in

en dan komt er iemand langs om geld op te halen. Daar kopen we

de jaren negentig leverde extra woonruimte aan de achterkant op.

een bloemetje van en de rest van het geld gaat naar de nabestaanden,

Mensen kunnen zich niet voorstellen dat we hier vroeger met hele

want je weet natuurlijk niet voor wat voor kosten die komen te staan.’

gezinnen woonden. Tegenwoordig zijn er steeds meer alleenstaanden

De man van Greet Abels kent bijna iedereen in de Zeven Steegjes.

die hier wonen. De helft van de buurt ken ik nu eigenlijk niet meer.

Hij is voorzitter van de beheersstichting van de buurt en daarmee

Marcel Murck

de hee

n r en mevrouw Van Esse

en Louis Tolsm

a Nel van Rijsw ijk

en buur vrouw

Rika Vermeer

14

Een typisch arbeidersbuurtje uit de 19e eeuw dat in zijn geheel bewaard is gebleven Meerdere keren ontstonden er plannen om de Zeven Steegjes af te breken, maar de bewoners kwamen daartegen in opstand. De Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel ontfermde zich in de jaren negentig van de twintigste eeuw over de Zeven Steegjes en restaureerde in de jaren 1994-1996 128 van de 166 woningen.

We staan hier voor elkaar klaar. Ik voel de steun van de buurt, een paar maanden geleden toen mijn moeder overleed en nu ook weer bij het overlijden van mijn tante, die hier schuin tegenover woonde. Tachtig procent van de bewoners was bij de crematie van mijn moeder, dat doet je goed. Ik heb er in de loop van de tijd voor gezorgd dat mijn naam ook op het huurcontract kwam te staan en een paar maanden voor mijn

is hij namens de buurt de spreekbuis richting allerlei instanties.

moeder overleed, werd ik hoofdbewoner. Ik wilde voorkomen dat ik

‘Ik moet overleggen als er wat is, zoals laatst met de riolering.

hier uit zou moeten. Ik woon hier fijn, heb regelmatig contact met

Vorig jaar hadden we hier veel last van ratten en nu ze zo aan het

de buren, gewoon even op straat gedag zeggen. Ik zeg altijd: ‘Een

werk zijn met Hoog Catharijne verwacht ik ook wel weer de nodige

praatje maken en vriendelijk zijn voor elkaar, dat kost geen pond.’

visite. Namens de buurt praat ik daar dan over met de gemeente.

Maar je moet wel een grens weten, je moet ook weer niet teveel bij

En tot voor kort was ik ook degene waar mensen hun sleutel konden

elkaar over de vloer komen. Er komen hier in de buurt ook wel mensen

halen van hun nieuwe huis. Zo kenden wij hier iedereen. Maar dat

wonen die die grens niet kennen en dan weet je van tevoren dat de

verandert de laatste tijd allemaal.”

bom een keer barst. Wij zijn goed met elkaar, maar we weten ook dat je een beetje afstand moet houden.’

Zoon Timo werd in 1978 geboren en woont ook in een van de Steegjes. “Ik heb hier een leuke jeugd gehad, je leefde op straat. En er was

Heimwee

altijd wel een buurvrouw die vroeg of je al wat gegeten had. Vroeger

In de loop der tijd zijn er een drietal restauratieronden geweest. Tijdens

deden we alles op straat. Nu doe ik vrijwilligerswerk op de club voor

de renovatieslag in 1992 werden 128 van de 166 huizen aangepakt.

de kinderen hier in de buurt, daar komen veel kleinkinderen van

Soms konden bewoners in de wijk blijven, in een wisselwoning in

mensen die hier nog wonen. Mijn vrienden van vroeger trokken weg,

de buurt. Maar vaker was het nodig om tijdelijk in een andere wijk

maar bij verjaardagen en feesten komen ze altijd weer terug.”

te wonen. Nel van Rijswijk was een van de verhuizers: ‘Tijdens de renovatie hebben we in de Sterrenwijk gewoond, maar ik was erg blij

Een grens weten

dat ik weer terug kon. Hier ken je het!’ Ook voor Greet Abels was het

Rika Vermeer woont al 62 jaar in de Boogstraat. ‘Ik ben hier geboren

flink afzien toen ze uit de wijk weg moest. Ze werd er overspannen

en ik ga hier nooit meer weg. Het is hier heerlijk, altijd gezellig.

van. ‘In 1995 kregen we een wisselwoning toegewezen vanwege

Vroeger zaten de mannen uit de buurt buiten op straat te kaarten,

de restauratie. Die woning wezen wij af. Het zou al met al een half

dat staat me nog helder voor de geest. En je lette op elkaars kinderen.

jaar gaan duren, dus wij besloten om tijdelijk op de camping te gaan

Als er een kind de straat uitliep, was er altijd wel een buurvrouw die

wonen. Het was een ramp. Ik werd er helemaal overspannen van en

het weer terug haalde.

ik bleef maar piekeren. Over de huur bijvoorbeeld, die ging van

15 30 gulden naar 300 gulden en ik wist niet of we dat wel konden betalen. Toen ik eindelijk even kon kijken in het huis, ben ik er niet meer uitgegaan. Het was niet de bedoeling dat we al bleven, maar ze kregen mij er niet meer uit! Ik ben het hele weekend hier gaan poetsen en op maandag kwamen de spulletjes. Ik was zo blij. En nu ga ik hier nooit meer weg.’ Ook meneer Van Essen moest tijdens de renovatie de wijk tijdelijk verlaten. ‘Ik kwam iedere dag kijken of ze al een beetje opschoten. Ik had gewoon heimwee!’


En als er verder iets stuk is, dan hoeven we Stadsherstel maar te bellen of het wordt gerepareerd. Daarover hebben we hier geen klagen. Wat ik wel eens vervelend vind zijn al die toeristen die hier komen met de wandeltochten van de VVV. Het is hier soms net Volendam. Ze kijken hier gewoon naar binnen!’

Niet alle huizen werden in 1992 gerenoveerd, zo werd het huis van

Aan het werk

Rika Vermeer overgeslagen. ‘Bij de renovatie in 1992 was mijn vader

Sommige huizen die aan de renovatieslag van 1992 ontsnapt zijn,

ziek, daarom is hier maar beperkt wat gedaan destijds. Wel is hier

komen nu alsnog aan de beurt. Zoals de woning van de pas overleden

de keuken aangepakt, die is nu op de plek waar we vroeger een

tante van Rika Vermeer.

plaatsje hadden. Die mis ik eigenlijk nog steeds. Vroeger waren wij

Louis Tolsma coördineert de werkzaamheden in opdracht van de

gewend om de buitendeur open te doen aan de achterkant en dat

Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel. Die coördinatie is brood-

kan nu niet meer.’

nodig: ‘We werken hier in een heel kleine ruimte. Er moet veel gebeuren, maar je kan hier maar met een paar man tegelijk uit de voeten, anders

Nadelen

loop je elkaar in de weg. Qua planning moet het dus heel strak in

Meneer Van Essen: ‘Het enige nadeel van hier wonen vind ik de hoge

elkaar passen. We werken hier met allemaal vaklieden uit de buurt.

energierekening. We hebben hier geen geïsoleerde ramen en dat

Als de een klaar is, komt de ander er strak achteraan. In totaal zijn

scheelt nogal in het stoken. Maar verder hebben we hier geen klagen.

we hier toch wel zo’n tweeënhalve maand aan het werk.’

De Monumentenwacht komt regelmatig om te kijken of er nog iets

Marcel Murck is timmerman, hij houdt van dit soort restauratieklussen.

aan de huizen moet gebeuren, daar brengen ze dan rapport over uit.

‘Er zijn alleen maar afwijkende maten in dit huis, dus ieder plankje wordt op maat gemaakt. Nu werk ik aan de architraven en er is er niet één met een standaardmaat. Dat maakt het juist ook leuk om te doen hoor.’

Karakter behouden Na de restauratie in 1992 is 65% van de oorspronkelijke bewoners teruggekeerd. De huisjes in de Zeven Steegjes zijn zeer gewild, maar niet iedereen kan zomaar in de Zeven Steegjes komen wonen. De stichting Stadsherstel wil dat het karakter van de wijk behouden blijft en dat heeft niet alleen te maken met het restaureren van de huizen, maar ook met de mensen die er wonen. Jan Geert ten Hove van de stichting Stadsherstel Utrecht is betrokken bij de toewijzing van de woningen. ‘Wij hebben gelukkig de ruimte van de gemeente om een eigen toewijzingsbeleid te voeren. Als mensen zich willen inschrijven voor een huis in de Zeven Steegjes, dan laten we ze eerst op kantoor komen voor een kopje koffie. Dan kunnen wij bekijken of deze mensen in onze ogen in het wijkje passen. En tegen sommige mensen zeggen wij dan dat we ze niet op de wachtlijst willen zetten voor deze wijk.’ Dat betekent dat nogal

Fam. van Essen

wat mensen teleurgesteld moeten worden. Want de Zeven Steegjes zijn zeer gewild. n

16

nieuws van het restauratiefonds

2012

Posteractie Open Monumentendag

waarmee trotse monumenteigenaren of beheerders de openstelling van hun monument konden aankondigen en hun hart voor monumenten kenbaar konden maken. Aan onze oproep om posters te maken is flink gehoor gegeven. In de periode tussen 7 augustus en 4 september zijn er 223 posters besteld en uitgeleverd. De speciale actiewebsite is door ruim 1250 unieke bezoekers bekeken. Ook kreeg de actie de nodige aandacht op sociale media als Twitter, Facebook en LinkedIn. En het heeft honderd nieuwe abonnees opgeleverd voor dit magazine (welkom!). Open Monumentendag is in 25 jaar uitge-

eigenaren graag zoveel mogelijk aandacht.

Het Restauratiefonds is zeer trots dat er

groeid tot één van de grootste culturele

Monumenteigenaren zijn één van de be-

op ruim 200 plaatsen een opvallende aan-

evenementen van Nederland. De afgelopen

langrijkste schakels bij het in stand houden

kondiging heeft gehangen van dit prachtige

editie kon rekenen op de belangstelling van

van monumenten. Hun inzet is van groot

evenement. Zo kunnen wij gezamenlijk ons

zo’n 925.000 bezoekers. Als belangrijke

belang voor het behoud van vele duizenden

hart voor monumenten delen met duizenden

sponsor geeft het Restauratiefonds dit

monumenten in Nederland. Dit jaar heeft het

anderen die het belang van het in stand houden

evenement, de monumenten en hun

Restauratiefonds een posteractie ontwikkeld

van ons erfgoed onderschrijven. n

Restauratiefonds traint erfgoedprofessionals U kent het Restauratiefonds vooral als financier

actuele kennis om u nog beter van dienst te

uiteenlopende thema’s als ‘handhaven van

van restauraties. Maar wij delen onze financiële

kunnen zijn! Dat doen wij via de cursussen van

vergunningen’ tot ‘erfgoed en toerisme’.

kennis en kunde ook regelmatig met erfgoed-

Erfgoed in de praktijk en de Erfgoedacademie.

En de Erfgoedacademie verzorgt onder meer

professionals zoals gemeente-ambtenaren,

Dit zijn initiatieven van het Restauratiefonds

de meerdaagse leergang Erfgoedfilosofie.

aannemers en architecten. Kortom, met de

en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Kijk voor het aanbod op de websites:

mensen die u tegenkomt bij het restaureren

Zo organiseert Erfgoed in de praktijk een-

www.erfgoedindepraktijk.nl

van uw monument. Zo beschikken zij over

daagse praktijkgerichte cursussen met

www.erfgoedacademie.nl n

bankzaken

Ina Roeterdink Naast accountmanager op de afdeling Strategie & Ontwikkeling is Ina Roeterdink als trotse eigenaar van een rijksmonument feitelijk ook haar eigen klant. “Ik ken dus de klappen van de zweep.” En dat heeft zijn voordelen.

In elk nummer van InDetail neemt een medewerker van Nationaal Restauratiefonds plaats op de bank om te vertellen wat hem of haar bezighoudt, drijft en motiveert.

“Pfoeh, ik werk hier al zo lang!” Ina moet even rekenen. “Sinds

Verbinden

1991.” En daarvoor verstrekte zij al hypotheken bij Bouwfonds.

De veranderingen in de erfgoedsector volgen elkaar momenteel snel

Overigens niet echt logisch als afgestudeerd landbouwkundige

op. Dit vraagt veel van de erfgoedprofessional. “Vanuit onze afdeling

in de plantenveredeling: “Na mijn studie was het vinden van de

houden we die ontwikkelingen daarom nauwgezet bij. Zo kunnen we

juiste baan moeilijk en stoeien met cijfers beviel me ook.”

de professionals ondersteunen en goed met hen samenwerken. Vooral dat samenwerken, het verbinden en elkaar hierin vinden, daar draait

Blij

het nu om. Meer dan ooit. We hebben immers een gezamenlijk doel:

Bij het Restauratiefonds houdt Ina zich vooral bezig met het adviseren

het behoud van ons monumentaal erfgoed voor volgende generaties.”

van erfgoedprofessionals, zoals gemeenteambtenaren. Ina is account manager op de nieuwe afdeling Strategie & Ontwikkeling. Deze afdeling is verantwoordelijk voor strategische zaken, productontwikkeling en het accountmanagement van erfgoedprofessionals. Dat laatste in de meest brede zin. Ina geeft een voorbeeld: “Samen met een collega van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heb ik de leergang

“Adviseur, klant

en nog veel meer”

Erfgoedfilosofie ontwikkeld.” Dit werk doet Ina met hart en ziel:

Samenwerken en verbinden. De menselijke kant van het verhaal.

“Ik kan echt genieten als ik die mensen hard aan het werk zie tijdens

“Ik ben zelf dan ook een echt mensenmens.” En dat komt niet alleen

de cursus. Daar word ik blij van.”

tot uiting in haar werk; Ina is nog maar net terug van een professionele kookcursus van maar liefst drie maanden in Zuid-Ierland, met zestig

“De spil zijn tussen erfgoedprofessionals en de monumenteigenaren,

andere kookfanaten van alle leeftijden uit alle uithoeken van de

dat is waar het om draait. Samen met gemeenten nadenken over

wereld. “Op een groot landgoed met eigen koeien, groenten en

nieuwe financieringsmogelijkheden, om daarmee eigenaren te helpen

kruiden.” Ze legt uit: “Ik vond het goed om een poos iets heel anders

met laagrentende leningen”. Dat Ina zelf eigenaar is van een rijks-

te doen. Er is meer te doen dan alleen werk. Dat maakt je rijker.”

monument en ook het hele verbouwingsproces heeft doorlopen, is daarbij een waardevolle ervaring. “Het verkrijgen van een vergunning

En het smaakt naar meer; Ina wil met deze kookervaring ook hier iets

neemt bijvoorbeeld veel tijd in beslag. Voor mij was de papierwinkel

doen: “Ik heb een hele uitgebreide vriendenkring. Het lijkt me leuk

ook een uitdaging, laat staan voor eigenaren die helemaal nieuw zijn

om zo af en toe voor hen te koken. Mensen die ik wel ken, maar die

op dit terrein. Die ervaring kan ik goed gebruiken in m’n werk.”

elkaar nog niet kennen. Tja, weer dat verbinden.” n

17

18

openbaar monument onderwerp

GeoFort is een educatieve attractie op het gebied van cartografie en navigatie in Fort bij de Nieuwe Steeg, een voormalige schakel in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In GeoFort kunnen bezoekers kennis maken met oude en nieuwe geotechnieken, van de driehoeksmeting tot het global positioning system (gps).

GeoFort zet verwaarloosde erfgoedparel weer op de kaart GeoFort, een spannende attractie op het gebied van moderne

vakgebied waarin ze ook is afgestudeerd,” vertelt Bart. “Vanuit die

technieken als cartografie en navigatie, in een monumentaal

invalshoek wilden we het fort leren begrijpen. Waarom had het deze

fort: de combinatie leek in eerste instantie wat vreemd. Bezoekers

vorm? Waarom was het hier gevestigd? Wat was de geopolitieke

en de Vrienden van weten inmiddels beter, leert een dagje op

betekenis? Vragen die eigenlijk bij iedere bezoeker opkomen als hij

en in het prachtig gerestaureerde verdedigingsbolwerk.

deze locatie bezoekt. Dit was de plek om iets met die moderne meet-

‘De sfeer, de historie: de eerste keer werd ik direct verliefd.’

technieken te gaan doen.” Op 24 juni 2012, ruim zeven jaar na dato, opende GeoFort, de nieuwe

Een wijnhandel, horeca, een trouwlocatie, een clubhuis voor de scou-

educatieve attractie op het gebied van navigatie en cartografie, haar

ting: veel van de ongeveer zestig forten en andere bouwwerken die

smeedijzeren poorten. De droom van Bart en zijn levenspartner

deel uitmaken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de in de negen-

Willemijn werd werkelijkheid. Daaraan ging een lange weg vooraf.

tiende eeuw aangelegde verdedigingslinie die steden als Amsterdam

Maar die inspanningen zijn niet voor niets geweest, leert een leer-

en Utrecht moest beschermen tegen de vijand, hebben de afgelopen

zaam dagje rondkijken op het voormalige fort.

decennia een nieuwe bestemming gekregen. Plausibele herbestemmingen. Bij kaarslicht wijnproeven of dineren in een gewelfkelder,

Ideale locatie

elkaar eeuwige trouw beloven aan een slotgracht: wie wil dat nu niet?

Bepaald druk is het niet deze regenachtige herfstdag op het GeoFort.

Een beetje vreemd was het dus wel toen Bart Bennis en Willemijn

Een paar auto’s en wat fietsen staan bij de ingang van het doe-, leer-

Simon van Leeuwen in 2005 bij eigenaar Staatsbosbeheer aanklopten

en beleefpark, waar een grondverzetmachine druk bezig is met het

met het plan het door de tand des tijds aangetaste Fort bij de Nieuwe

aanleggen van de tuin van de moderne, splinternieuwe fortwachters-

Steeg in Herwijnen om te toveren in een educatief attractiepark op

woning annex kantoorruimte.

het gebied van geografie. Dat vonden Bart en Willemijn aanvankelijk

Binnen in het 3D Café, de volledig herbouwde houten loods waar

ook. Een thematische camping was het plan waarmee de beide initiatief-

vroeger volgens de overlevering onder meer ooit de maîtresse van

nemers naar het vlak bij de Zuidelijke Lingedijk gelegen complex gingen.

de commandant woonde, zit Tiny Nuiten aan de koffie met een

Voor die herbestemming was het in totaal drieduizend vierkante meter

klant. Nuiten, lid van Vrienden van GeoFort, een gezelschap dat de

grote forteiland niet echt geschikt, zagen ze al snel.

nieuwe attractie een warm hart toedraagt, is zzp’er op het gebied van

Al rondlopend door en op het fort kreeg het stel een ingeving. Iets

training, coaching en advies. Voor afspraken en trainingen maakt hij

met geometrie, navigatie en cartografie: daarvoor leende het fort zich

graag gebruik van GeoFort. Een ideale locatie, vindt hij. “De eerste

wél uitstekend. “Willemijn en ik hebben beide bij de ANWB gewerkt,

keer dat ik hier rondliep, was ik direct verliefd. De sfeer, de historie,

ik als uitgever van cartografische producten, zij als cartografe, een

de grotendeels aan het oog onttrokken grootsheid: ik zag dat het een

19

“Het fort was een groot geheim. Je mocht er bij wijze van spreken niet eens naar wijzen”

Een kijkje achter de schermen van een openbaar monument. Ditmaal gaat het over GeoFort, een educatieve attractie op een spannend fort in de Nieuwe Hollandse Waterlinie op het gebied van cartografie en navigatie.

20 met het renoveren en moderniseren van een rijksmonument als Fort bij de Nieuwe Steeg. Om het benodigde kapitaal bij elkaar te krijgen was hulp van sponsoren noodzakelijk. Gelukkig hoefden de initiatiefnemers daar niet lang naar te zoeken. Nederland heeft internationaal een behoorlijke naam in de wereld van de geometrie. Mede dankzij het werk van beroemde cartografen als Mercator en Bleau, die al in de 16e eeuw wereldwijd furore maakten met hun atlassen en globes, en Generaal Krayenhoff. Cornelis Krayenhoff (1758-1840) was naast militair ook landmeter. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de driehoeksmeting, een methode die cartografen in staat stelt met enkele gegevens hele gebieden in kaart te brengen. Diezelfde Krayenhoff gaf de aanzet tot de bouw van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waarvan ook Fort bij de Nieuwe Steeg deel uitmaakte. Bedrijven als TomTom, Teleatlas, Navtec, maar ook ingenieursbureaus (Arcadis, Fugro) plukken van dit pionierswerk nog dagelijks de vruchten. Door de geringe animo voor techniek en technische opleidingen hebben deze bedrijven grote moeite met het vinden van goed personeel. Het plan om kinderen in een spannende omgeving op een aantrekkelijke succes kon worden,” schetst de voormalige landmeter enthousiast.

manier kennis te laten maken met de wereld van de geometrie sprak

Hoewel GeoFort nog maar een paar maanden open is, is ook directeur

deze ondernemingen dan ook bijzonder aan. Aan zo’n initiatief wilden

en initiatiefnemer Bart Bennis niet ontevreden. Deze doorweekte

zij graag meebetalen. Veel geo-bedrijven van naam en faam hebben

najaarsdag, een van de laatste dit jaar waarop het park dagelijks

delen van het fort geadopteerd. Daarnaast kwamen de provincie en

geopend is, mag het bezoek dan wat achterblijven, tal van scholen en

het Rijk gezamenlijk met € 5 miljoen over de brug.

zakelijke gezelschappen hebben het fort de afgelopen maanden met een bezoek vereerd. De dag voor ons bezoek had GeoFort nog zo’n

Waschvrouwen Het resultaat van alle inspanningen mag er zijn. Hoewel nog niet

“Dit was dé plek om iets met moderne meettechnieken te gaan doen”

alle wensen zijn vervuld, kunnen kinderen en volwassenen in het voormalige fort hun hart ophalen. Bijvoorbeeld in het zalmdoolhof, waar zij, net als een zalm, hun weg moeten bepalen aan de hand van geuren, of in de desoriëntatietunnel, waar ze in het donker, gehinderd door trucjes, lichteffecten en geluiden, de weg moeten zoeken in de tunnels onder het fort. Ook is er de zogeheten GeoExperience, waar kinderen zelf een wereldbol of kompas kunnen maken. Voor groepen beschikt GeoFort onder meer over een Crisis Control Center, een plek

150 mensen over de vloer van het Kadaster, een van de belangrijk-

waar met behulp van moderne innovaties en communicatiemiddelen

ste sponsoren. De volgende dag staat er een bijeenkomst op het

een crisis kan worden gesimuleerd.

programma van de lokale Rabobank. Een grote witte partytent achter het 3D Café biedt op dit soort dagen tijdelijk onderdak aan deze grote

Veel aandacht is er ook voor de historie van en de verhalen achter

gezelschappen. Op diezelfde plek verrijst binnenkort de definitieve

het fort. Die was lange tijd in nevelen gehuld. “Dat was een groot

ontvangstruimte met het daarbij behorende auditorium. Die ruimtes

geheim,” weet Gerard Kievit (78). “Je mocht er bij wijze van spreken

worden bedekt met aarde waardoor ze, net als de in het verlengde

niet eens naar wijzen.” Kievit, inmiddels woonachtig in Drenthe,

van de ontvangstruimte gelegen kazerne, van boven en vanaf de

woonde lange tijd in de buurt. Toen hij hoorde dat het fort zijn

achterzijde een geheel vormen met de rest.

poorten zou openen, nam hij zich direct voor er een keer te gaan

kijken. Vandaag is het zover.

Visitekaartje geosector

Gerard Kievit is onder de indruk. Hij en zijn vrouw luisteren aandachtig

Gezinnen met kinderen, scholieren en bedrijven: dat zijn de doelgroepen

naar de verhalen van Tiny Nuiten, de ‘stamgast’ die inmiddels zoveel

waar GeoFort primair op mikt. Die keuze hebben de initiatiefnemers

van het fort weet dat hij zelfs af en toe rondleidingen geeft. Nuiten

bewust gemaakt. Het initiëren van een educatief centrum op het ge-

kan gepassioneerd vertellen over het dagelijks leven in de tijd vlak

bied van cartografie en navigatie is een energie-, tijd- én geldrovend

na de bouw in 1879. Dat het forteiland geheel zelfvoorziend was

proces. Helemaal wanneer dat ook nog eens wordt gecombineerd

bijvoorbeeld. De bomen leverden hout als brandstof, voor de voedsel-

21 voorziening hadden de militairen hun eigen vee en een ingenieus

Tot begin jaren zestig diende het fort nog een tijd als munitiedepot.

filtratiesysteem maakte het regenwater geschikt voor consumptie.

Daarna is het enkele decennia gebruikt door het ministerie van Sociale

Dat systeem werkt nog steeds. Water dat druppelt uit grote metalen

Zaken en Werkgelegenheid, dat er onder meer verpakkingsmaterialen

buizen, weggewerkt achter houten luiken, levert het bewijs.

testte op hun deugdelijkheid. In die periode en in de jaren daarna

Met datzelfde water deden twee waschvrouwen dagelijks de was.

raakte het fort nogal in verval. Overal werden verwarmingsbuizen en

Dames die waren getrouwd met onderofficieren. Voor officiers-

leidingen aangelegd en veel van de gebouwen raakten overwoekerd.

vrouwen was dit werk te min. Vrouwen van gewone soldaten tussen

Pas sinds maart 2006 is het erfgoed officieel rijksmonument. Een status

300 hunkerende mannen, dat werd door de legerleiding niet wenselijk

die de basis legde voor de herbestemming.

geacht. Die genoten te weinig respect om er zeker van te kunnen zijn

Die exercitie is inmiddels ver gevorderd. Drie jaar nog denkt Bart Bennis

dat de mannen zich niet aan hen zouden vergrijpen.

nodig te hebben om GeoFort verder te perfectioneren. Zeker, de crisis maakt dat niet eenvoudig. Maar de twee directeuren zijn optimistisch.

Tijdens de mobilisatie in 1939 bivakkeerden voor het laatst militairen

In 2011, toen diezelfde crisis al ruim een jaar aan de gang was, kreeg

in Fort bij de Nieuwe Steeg. Acht bunkers herinneren aan die periode.

de Stichting GeoFort nog een fors krediet van de Rabobank. Een laag-

Groepsschuilplaatsen met aan de bovenzijde een ovalen opening.

rentende lening van het Restauratiefonds trok de coöperatieve bank

Gaten die waren bedoeld om vanuit de bunkers met een periscoop

over de streep. Jaarlijks zo’n 50.000 bezoekers hoopt de attractie

de omgeving te verkennen, weet Nuiten. Een ding hadden de makers

te trekken. Voldoende om te kunnen blijven investeren in GeoForts

echter over het hoofd gezien. Er was slechts een bedrijf dat die periscopen kon leveren: het wereldberoemde Carl Zeiss Jena. Een Duits bedrijf…

Blijven investeren Tot echte gevechten op het forteiland is het nooit gekomen. Niet tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook niet in de jaren daarvoor.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie staat sinds 27 september 2009 in zijn geheel op de lijst van rijksmonumenten. Onderdelen, waaronder Fort bij de Nieuwe Steeg, waren al eerder rijksmonument. Plaatsing op de rijksmonumentenlijst vergroot de kans dat de voormalige verdedigingslinie definitief in aanmerking komt voor een plek op de Werelderfgoedlijst. Het rijksmonument staat nu op de voorlopige Werelderfgoedlijst.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie was zo gebouwd dat, in geval van nood, alle sluizen konden worden opengezet waardoor een brede strook grond rondom Utrecht en Amsterdam onder water zou komen te staan. Bij vaarroutes en op hoger gelegen punten, moesten forten

missie: de wereld van cartografie en navigatie zichtbaar en begrijpelijk

voorkomen dat de vijand het onderwater gelopen gebied alsnog zou

maken voor het grote publiek.

passeren. Zo moesten de militairen op Fort bij de Nieuwe Steeg wa-

Generaal Krayenhoff kan tevreden zijn. De vooruitgang - de uitvinding

ken over het scheepvaartverkeer op zowel de Linge als de Waal. Maar

van de vliegmachine - mag de Nieuwe Hollandse Waterlinie dan over-

de linie was nog niet gereed of de komst van vliegtuigen maakte de

bodig hebben gemaakt, diezelfde vooruitgang - de geometrie - zet zijn

natte verdedigingsring nutteloos.

schepping alsnog op de kaart. n

22

monumenten zijn leuk!

Rondleiding transaparte gebouw Rijksdienst in Amersfoort Elke derde vrijdag van de maand kunt u

De rondleiding sluit af op het dakterras voor

terecht voor een boeiende rondleiding in het

een riant uitzicht over Amersfoort.

hypermoderne gebouw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort.

Deelname is gratis. Vooraf aanmelden is niet

Tijdens deze rondleiding hoort u alles over

nodig, tenzij u met een (kleine) groep komt.

ontwerpproces, duurzaamheid en de klimaat-

U bent welkom vanaf 14.00 uur in de centrale

beheersing. Ondertussen maakt u ook kennis

hal van het kantoor aan het Smallepad 5 in

met het gevarieerde werk van de Dienst.

Amersfoort. n

De Nederlandse Restauratiebeurs 18, 19, 20 april 2013 In april wordt de inmiddels zevende editie

heeft de Restauratiebeurs groeiende belang-

De dagthema’s van 2013 zijn ondermeer:

van de Restauratiebeurs gehouden.

stelling laten zien voor de gehele sector

dag van het digitale erfgoed, dag van de

Een kennisplatform op het gebied van

cultureel erfgoed. Niet alleen is het aantal

herbestemming en de dag van het interieur.

instandhouding en verbetering van het

exposanten gegroeid, ook de bezoekersaan-

Op de website www.restauratiebeurs.nl

Nederlandse erfgoed. De afgelopen jaren

tallen hebben een grote stijging laten zien.

vindt u alle informatie. n

23

COLUMN Jeroen Esselmann werkt bij het Restauratiefonds en zorgt met de RestauratieWijzer voor professionele begeleiding, voor en tijdens de restauratie van uw rijksmonument.

De RestauratieWijzer

bestaat 10 jaar

Wie jarig is trakteert!

Ze zeggen wel eens dat de tijd vliegt en

Al 10 jaar biedt de RestauratieWijzer monumenteigenaren persoonlijke ondersteuning bij

fonds begon met de RestauratieWijzer

restauraties. En wie jarig is, trakteert. Vandaar dat wij 5 keer een lidmaatschap op de

omdat de Restauratiefonds-hypotheek

RestauratieWijzer weggeven, ter waarde van 100 euro. Vraag de RestauratieWijzer aan op

werd geïntroduceerd. Wij vroegen ons

www.restauratiewijzer.nl en vul de actiecode ID05 in. De 5 winnaars krijgen automatisch

af of de eigenaar die goedkope lening

bericht. De actie loopt tot 28 februari 2013. n

wel zou aanvragen, was het niet te

ja, soms voel ik dat ook zo. De RestauratieWijzer bestaat alweer tien jaar. Ik kan mij de start nog goed herinneren. Het Restauratie-

ingewikkeld? Daarom begon mijn collega Marieke Brouwer met de RestauratieWijzer. Persoonlijk ondersteuning en een papieren map met veel informatie. Inmiddels zijn wij 1.900 tevreden klanten (gemiddelde beoordeling 8+) en vele afgeronde projecten verder en worden de huidige klanten ondersteund door een digitale website met informatie. Handig, modern en altijd up-to-date met de laatste ontwikkeling op procesmatig, fiscaal en financieel gebied. Ook hebben wij een tijd terug al de stap gemaakt naar de sociale media: volg ons dus ook via Twitter en/of Facebook.

Brim 2013

Veel nieuwe stappen en mooie resultaten. Kortom, een prima basis om de volgende tien jaar mee in te gaan!

Per 1 januari 2013 wijzigt het Brim. Brim staat

Om subsidie aanvragen aan zo veel mogelijk

voor Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding

eigenaren toe te kennen is de regeling in

Twitter: @monumentencoach

Monumenten. Dit is een jaarlijkse tegemoet-

2013 op belangrijke onderdelen vernieuwd.

Facebook: monumentencoach

koming in de kosten voor het instandhouden

Kijk voor de belangrijke wijzigingen op

van rijksmonumenten (woonhuizen uitgesloten).

www.monumenten.nl/brim n

www.restauratiewijzer.nl n

24

voor en na restauratie

“Als je iets doet, moet je het goed doen” Ankie Geenen en Pim Govers dachten al een tijdje na over de restauratie van hun huis, een 19e eeuws rijksmonument in het Brabantse Reek. Toen Ankie zwanger bleek, kwam er enige tijdsdruk op te staan. In een recordtempo werd het project aangepakt: binnen negen maanden waren kind en huis af!

De kleine Julie is inmiddels bijna twee en huppelt vrolijk door de

volgens helemaal af en niemand was verbaasd toen Julie binnen

woonkeuken. Ankie vertelt: ‘We waren al een tijdje aan het nadenken

drie uur geboren werd.’ Pim: ‘Ik ben hier geboren en ik ben er eigenlijk

over een verbouwing. Dit huis is Pim’s ouderlijk huis. Hij is hier ge-

altijd vanuit gegaan dat ik hier zou blijven wonen. Mijn vader begon

boren, zijn vader begon hier met het bedrijf, dat Pim inmiddels heeft

in de schuur naast het woongedeelte een varkenshandel. Hij overleed

overgenomen. Toen ik zwanger werd hebben we het verbouwings-

toen ik achttien was. Zijn bedrijf is inmiddels uitgegroeid tot een wereld-

project voortvarend opgepakt. Dat past ook wel bij ons.

wijd opererende veehandel. We hebben nog een tijd kantoor gehouden

Vrienden zeggen altijd: “Bij jullie gaat altijd alles snel!” De vergunningen

in de oude varkensstal. Maar een paar jaar geleden hebben we achter

waren razendsnel voor elkaar, binnen vijf maanden was ons huis ver-

ons huis een bedrijfspand gebouwd. Dat bindt mij aan deze plek.’

25

“Ik heb de tijd van m’n leven gehad tijdens die verbouwing”

In de rubriek ‘voor en na de restauratie’ bezoeken we dit keer het huis van Ankie Geenen en Pim Govers in Reek. Een pand uit de eerste helft van de 19e eeuw. In slechts vijf maanden klaarden ze de klus.

Maar om er comfortabel te kunnen blijven wonen met een gezin was

Echt gaaf

een forse ingreep nodig. Pim:’Het huis was aan onderhoud toe: het

Pim heeft na de restauratie van het huis de smaak te pakken. ‘Ik vond

dak was slecht en de isolatie in de muren bestond uit riet en stro.

het hele project echt gaaf om te doen. Ik zou wel iedere vijf jaar zoiets

Je voelde her en der in het huis de wind waaien. En de indeling was

willen oppakken. Als zo’n verbouwing in één dag zou kunnen, zou

heel onlogisch. Zo was de keuken aan de achterkant van het huis en

ik dat niet willen, want juist het proces maakt het zo leuk. Het is zo

de eetkamer aan de voorkant; die afstand was veel te groot. De praktijk

mooi om al die stappen mee te maken, om die mannen met passie

was, dat we leefden in de kleine keuken en de rest van het huis

voor hun werk bezig te zien. Het waren allemaal mannen van de oude

nauwelijks gebruikten. Wij houden ervan om vrienden te ontvangen

stempel met liefde voor hun werk. En tijdens de verbouwing hebben

en lekker met elkaar te eten. Een van de belangrijkste wensen van ons

we nog dingen veranderd, zoals de uitkijk bij de trap naar de zolder.

was dan ook dat de eetkamer en de keuken in elkaar zouden overlopen.

We wilden daar eigenlijk een vide, maar dat kostte veel ruimte.

Dat stond dus op ons lijstje, evenals het plan om de slaapkamer en de

Tijdens het project kwam dit idee op en dat viel meteen in te passen.

badkamer samen te voegen.’

Daar ben ik misschien nog wel het meest tevreden over: de flexibiliteit, hoe we snel nieuwe dingen konden bedenken.’ Ankie: ‘Ik vond ei-

Voorbereiding

genlijk alleen de afwerking tegenvallen. Al die kleine dingetjes die nog

Vaak vraagt de voorbereiding van een restauratie veel tijd. Eigenaren

gedaan moeten, dat neemt veel tijd. Dan denk je dat het klaar is en

lopen nogal eens tegen een enorme papierwinkel aan of ze krijgen te

dan heb je toch weer een hele dag werkmannen over de vloer.’

maken met bezwaren van bijvoorbeeld de gemeente. Bij Pim en Ankie verliep deze fase juist heel soepel. Pim:’De vriend van mijn moeder, Johan Vermeulen, is aannemer. Hij heeft de hele voorbereiding van de verbouwing gedaan. Hij had zelf veel ervaring met het restaureren van oude panden en hij zocht er een architect bij die ook goed wist wat wel en niet kon in een monument. Die beide mannen hebben de kar getrokken. Wij hoefden alleen maar een wensenlijstje te maken en op basis daarvan maakten zij een plan. Met dat plan gingen ze naar de gemeente voor de benodigde vergunningen: eigenlijk konden we alles zo uitvoeren zoals we dat ook hadden bedacht. Hun ervaring heeft enorm geholpen: de papierwinkel vraagt veel tijd, maar nu verliep dat proces heel soepel. Iedereen zat snel op één lijn dankzij de goede voorbereiding. We hebben ook veel aan de Restauratiewijzer gehad en aan de mensen bij het Restauratiefonds.’ Doordat de voorbereiding zo enorm goed was gedaan door de aannemer en door de architect kon het uiteindelijke werk in vijf maanden tijd worden uitgevoerd. Ankie: ‘Beneden is er een muur uitgebroken, maar boven is alles gestript. Het dak is er helemaal vanaf geweest. En de balken boven bleken verrot, die moesten helemaal vervangen worden. Dat gebeurde middenin de winter, dus er was goed op de weersvoorspellingen gelet. Vier dagen lag de boel open. Toen er toch wat regen viel, zag alles er meteen wel heel dramatisch uit.’

26

Tips van Pim en Ankie Scheef Ons huis is dus grondig aangepakt, maar aan sommige dingen is nog steeds te merken dat het om een oud pand gaat. Ankie: ‘Geen enkel raam in dit huis is hetzelfde. Als ik de gordijnen in de eetkamer wil wassen, moet ik ze nummeren. Want ieder exemplaar is precies passend voor die ene plek. Verwisselen kan niet, want op de ene plek is ie te kort en op de andere te lang. Het huis was in de loop der tijd

• Een goede voorbereiding is het halve werk: zorg dat je zaken als tekeningen, vergunningen, etcetera goed op orde hebt voor het echte werk begint. • Zorg dat je als eigenaar zicht hebt op de planning: welk werk wordt op welk moment gedaan? Zo kan je ook overzien wat vertragingen voor consequenties hebben, anders zie je door de bomen het bos niet meer. • Budgetoverschrijding zit ‘m niet in grote, maar in kleine dingen. • Zorg voor een goed lichtplan.

scheef gezakt en dat hebben ze proberen recht te trekken. Maar dat is niet helemaal gelukt.

“Iedereen zat snel op één lijn dankzij de voorbereiding”

Balk Verbeteren en vernieuwen is steeds hand in hand gegaan met oog voor behoud van het oude. Ankie: ‘Het huis is door de verbouwing praktischer en comfortabeler geworden. En tegelijkertijd hebben we ervoor gezorgd dat een aantal oude details nu beter uitkomen. Een mooi voorbeeld daarvan vind ik de badkamer, die we eigenlijk om een oude balk heen hebben gebouwd. Toen we bij een badkamerzaak

De ramen zijn helemaal in oude stijl gebleven, maar ik vind ze niet erg

spullen gingen uitzoeken, begonnen we met het intekenen van de

praktisch. Beneden hebben we zesdelige schuiframen, boven zijn ze

balk en daarna kwam de rest.’

vierdelig. We hebben boven een aantal ramen teruggebracht. Ik heb begrepen dat vroeger belasting betaald werd op basis van het aantal

Inmiddels is het alweer bijna tijd om een schilder te laten komen. Het huis

ramen van een huis. Om die reden is er toen een aantal weggewerkt.

werkt en daardoor moet er hier en daar wat verfijnd worden. Pim: ‘Met zo’n

Nu is het weer zoals het was.’

huis ben je nooit klaar.’ n

KIJK OP monumenten.nl

Monumenten.nl is het platform voor iedereen die geïnteresseerd is in monumentale panden. Op de website wordt eraan gewerkt dat bezoekers ook zelf een mening of informatie kunnen geven over monumentale panden. Op deze pagina een greep uit de recente ontwikkelingen. Of kijk voor het volledige beeld op Monumenten.nl.

Nieuwe specials op Monumenten.nl Of het nu gaat om weten regelgeving,

Wederopbouwperiode

Historisch metselwerk

bestemmingsplannen, buitenplaatsen of

De wederopbouwperiode (1940-1965) is een

Baksteen metselwerk speelt bij veel historische

kastelen. Dagelijks bericht Monumenten.nl

periode van herstel, maar ook van optimisme

gebouwen een rol van betekenis. Onderhoud

over ontwikkelingen in de gebouwd erf-

en vernieuwing. Kenmerkend voor het bouwen

en herstel van historisch metselwerk zijn bij

goedsector.

tijdens deze naoorlogse jaren is de introductie

veel herstel- of onderhoudswerkzaamheden

van nieuwe materialen, nieuwe verkavelings-

aan de orde. Maar welke mortels zijn daarbij

Aan sommige onderwerpen wordt speciale

patronen, nieuwe wijkopbouw en een steeds

het beste te gebruiken om het pand zo goed

aandacht besteed. Dat gebeurt in de vorm

belangrijkere rol van het verkeer. De vernieuwing

mogelijk in oorspronkelijke staat te behouden.

van een special. Onlangs zijn er twee nieuwe

betrof niet alleen gebouwen, maar ook de

En wat kunt u het beste doen om vochtschade

specials op Monumenten.nl verschenen:

inrichting van bepaalde gebieden. En de kunst

tegen te gaan? In de special Historisch Metselwerk

over de wederopbouwperiode en over

in monumenten, de wandkunst, veranderde.

leest u hier alles over: www.monumenten.nl/

historisch metselwerk.

www.monumenten.nl/wederopbouw

historisch-metselwerk. n

Eigen pagina gemeente Utrecht op Monumenten.nl De gemeente Utrecht heeft een eigen pagina

menten, beeldbepalende panden en heeft

mentenbeleid van de stad. Natuurlijk staan

op Monumenten.nl om zo haar monumenten-

Utrecht drie beschermde stadsgezichten.

de belangrijke links en telefoonnummers

beleid zo breed mogelijk onder de aandacht

De stad is bovendien rijk aan cultuurhistorisch

op de pagina.

te brengen bij alle geïnteresseerden. Samen

groen en wordt omringd door de forten van

maken wij eigenaren en inwoners wijzer.

de Nieuwe Hollandse waterlinie. Voor het

Werkt u bij een gemeente en wilt u ook een

Utrecht is de tweede monumentenstad van

behoud van al het erfgoed in Utrecht heeft

eigen gemeentelijke pagina op Monumenten.nl?

ons land met een unieke dynamiek.

de gemeente een monumentenbeleid ont-

Aan een pagina op onze site zijn voor

De stad telt circa drieduizend beschermde

wikkeld. Onderdeel hiervan zijn de verschil-

gemeenten geen kosten verbonden. Samen

monumenten.

lende subsidie- en financieringsregelingen,

informeren wij eigenaren, inwoners en geïn-

ook voor duurzaamheid en monumenten.

teresseerden. Het enige dat u hoeft te doen

Naast een groot aantal rijksmonumenten is

Op Monumenten.nl leest u naast de landelijke

is een e-mail sturen naar [email protected].

de stad ook rijk aan gemeentelijke monu-

regelingen ook over het gemeentelijk monu-

Wij nemen dan contact met u op. n

27

28

de vraag

“Ik dien een aanvraag

in voor een Restauratiefondshypotheek: wat

gebeurt er dan vervolgens mee en wanneer krijg ik mijn offerte?”

Eigenaren van monumenten kunnen bij Nationaal Restauratiefonds een hypotheek tegen een lage rente aanvragen. Aanvragen worden in behandeling genomen door een accountmanager of kredietadviseur. Binnen twee weken wordt een offerte uitgebracht.

Nicole van Haeften, kredietbehandelaar bij het Restauratiefonds, vertelt wat er precies gebeurt nadat u een hypotheekaanvraag heeft ingediend.

U heeft een aanvraag ingediend voor een Restauratiefonds-hypotheek. Welke stappen neemt onze adviseur om tot een goede offerte te komen? Wij geven u graag een kijkje achter de schermen.

29 Elke dag komen er tientallen vragen bij Nationaal Restauratiefonds binnen. Vaakzo interessant dat we er graag wat dieper op in gaan. Deze keer gaat het over wat er precies gebeurt nadat u een hypotheekaanvraag heeft ingediend.

Stap 1 Compleet maken van de aanvraag Als de aanvraag bij het Restauratiefonds binnenkomt, wordt er door de kredietbehandelaar eerst gekeken of de aanvraag compleet is. Is dit niet het geval dan worden de aanvullende gegevens opgevraagd.

Stap 2 Beoordeling en goedkeuring van de aanvraag

Stap 5 Openen van een bouwrekening Zodra de akte gepasseerd is, ontvangt het Restauratiefonds daarvan bericht van de notaris. Er wordt vervolgens een bouwrekening geopend. De eigenaar krijgt een set declaratieformulieren waarmee rekeningen kunnen worden ingediend.

Zodra de aanvraag compleet is - met daarin onder andere de vaststelling van de Belastingdienst en de monumentenvergunning dan vindt de beoordeling plaats door de kredietbehandelaar of accountmanager. Er wordt gekeken naar een passende financiering. Passend bij de klant en passend bij het monument. Hierna wordt de aanvraag ter goedkeuring aangeboden aan de eindverantwoordelijke binnen het Restauratiefonds.

Stap 6 Afronding In de offerte staat een geschatte einddatum van de bouwrekening. Ongeveer een maand voor deze einddatum ontvangt de eigenaar een formulier “gereed melding” van het Restauratie-

Stap 3 Offerte uitbrengen en acceptatie

fonds. Dit formulier vormt de basis voor het vaststellen van de definitieve hoogte van de Restauratiefonds-hypotheek en moet binnen drie maanden retour naar het Restauratiefonds. De restauratie is afgerond en de bouwrekening wordt afgesloten. In sommige gevallen vindt er nog een eindcontrole plaats. n

Na akkoord brengen wij een offerte uit. Aanvragers hebben drie weken de tijd om te bedenken of ze op het aanbod van het Restauratiefonds in willen gaan.

tips

Stap 4 Akte opstellen Zodra de offerte akkoord is, wordt de akte opgesteld. Dit duurt maximaal vijf werkdagen. De eigenaar ontvangt bericht zodra de akte bij de notaris ligt. In de offerte staat voor welke datum de akte gepasseerd moet zijn. Uiteraard mag de akte ook vóór deze datum gepasseerd worden.

• H et Restauratiefonds verstrekt naast de laagrentende Restauratiefonds-hypotheek ook aanvullende leningen voor de gehele restauratie, informeer hier naar. • U kunt de aanvraag en de benodigde stukken ook digitaal aanleveren. Het Restauratiefonds werkt met digitale dossiers. • Wanneer er al een hypotheek op het pand rust dan is het verstandig om de eerste hypotheekverstrekker alvast op de hoogte te stellen van deze nieuwe lening. • Informeer bij verschillende notarissen naar de tarieven voor de aktepassering, deze kunnen nog wel eens verschillen.

30

de specialist onderwerp

“Waar het om gaat is dat ontwikkeling van het monument in de tijd traceerbaar blijft” Nederland kent vele specialisten op het gebied van monumenten (zorg). Dit keer spreken we de Bouwbedenkers, interieurarchitecten voor monumentale panden.

31

Mede dankzij hun ervaring als theatervormgevers zijn de Sigrid van Kleef en René van der Leest ideale interieurarchitecten voor monumentale panden. De inrichting van een zeventiende eeuws pand aan de Herengracht, vlakbij de Gouden Bocht, vormt voorlopig de kroon op hun werk.

Interieurarchitectuur met een theatrale twist Met hun zaagmachines, klopboren en handgereedschap zorgen timmer-

andere werkzaamheden. Met Studio XX R U I M zijn ze sinds 2003

lieden, stukadoors en andere vaklieden regelmatig voor oorverdovende

ook actief in een andere artistieke tak van sport: theatervormgeving.

ouvertures. Langs de wanden staan stenen, hout en andere bouw-

Ook in die discipline hebben ze inmiddels hun sporen verdiend. Als theater-

materialen. En een graafmachine worstelt zich woest door de ruime,

vormgevers verzorgden ze onder meer de kostuums en decors voor

van een prachtig tuinhuis voorziene achtertuin. In en aan dit zeven-

The Tempest (2007) van de Barokopera Amsterdam, Monteverdish

tiende eeuwse herenhuis aan de Herengracht, op steenworp afstand

(2011) voor ISH met choreograaf Marco Gerris en de opera Zaide

van de Gouden Bocht, wordt gewerkt. Het rijksmonument, in 1666

(2007) van Opera Trionfo onder regie van acteur Porgy Franssen.

gebouwd door de gefortuneerde koopman en assuradeur Abraham

Voor theatervormgeving hebben Van der Leest en Van Kleef bewust

Muyssart, ondergaat inwendig een rigoureuze opknapbeurt.

gekozen. Ze studeerden zowel interieurarchitectuur en bouwkunde

Voor de Kerst willen de nieuwe eigenaren, een jong gezin met kinderen,

als deze bijzondere artistieke discipline. Een combinatie waarvan ze

er intrekken. Dat gaat lukken, verzekeren René van der Leest (40) en

in hun werk als interieurarchitect veel profijt hebben. Helemaal bij

zijn compagnon Sigrid van Kleef (38). Met de Bouwbedenkers, hun in

de inrichting van monumentale panden als dat aan de Herengracht.

interieurarchitectuur gespecialiseerde bedrijf, hebben zij de regie over de interieurverbouwing. Maar of het huis tegen die tijd al helemaal

Een goed voorbeeld van de vruchten van die synergie biedt de wand-

tot in de puntjes af is, betwijfelen zij.

bekleding van de ruime, aan de grachtkant gesitueerde woonkamer. Om de authentieke zeventiende eeuwse sfeer zo goed mogelijk te

Een interieur van een monumentaal pand ontwerpen en dit vervolgens

laten herleven hebben de interieurarchitecten in goed overleg met

realiseren, is een intensief, nauwgezet en deels ook onvoorspelbaar

de historische architect en de opdrachtgevers gekozen voor damast.

proces. Het vergt naast kennis en ervaring, veel overleg, geduld en

Geen gewone, maar klassieke damast voorzien van bij die tijd horende

dus tijd. Zo’n prachtige opdracht afraffelen: daar passen de in monu-

guirlande motieven. Stof afkomstig uit Parijs waar zij pas na een lange

mentale panden gespecialiseerde interieurarchitecten voor.

zoektocht via hun netwerk als kostuummakers op stuitten. Niet helemaal

Aan de hand van het pand aan de Herengracht vertellen Van der Leest

conform het origineel. De gekozen damast is effen lichtbeige, het

en Van Kleef wat er allemaal bij zo’n verbouwing komt kijken en hoe ze

origineel bevatte meerdere kleuren. Maar omdat de nieuwe bewoners

omgaan met de wensen van de opdrachtgevers, Bureau Monumenten-

veel moderne kunst bezitten die ze ook in de nieuwe kamer willen

zorg en hun eigen visie.

exposeren, is in overleg gekozen voor het meer neutrale effen. De toekomstige living biedt nog een goed voorbeeld van de kruis-

Synergie

bestuiving tussen theatervormgeving en interieurarchitectuur.

Best mogelijk dat u het werk van Van der Leest en Van Kleef al

Timmer-lieden werken op anderhalve meter van de wanden druk aan

kent overigens. Van een van de vele fraaie interieurs die ze sinds de

een verhoogd podium. Op deze verhoging komt een strakke zitgroep,

oprichting van de Bouwbedenkers hebben geconcipieerd. Of van hun

afgewisseld met dressoirs gemaakt van wengé hout. Een boven het

32

podium hangende, barokvormige constructie van onbewerkt zwart

Daarnaast hebben de twee interieurarchitecten uiteraard hun eigen

staal met letverlichting creëert straks een intieme sfeer. “Bij theater-

visie. Bovendien hebben de meeste monumentale panden allemaal

vormgeving is de belichting essentieel. Je kijkt hoe mensen zich door

ook nog eens zo hun eigenaardigheden.

de ruimte bewegen. Daar pas je de belichting bij aan. Van die kennis

Van der Leest: “We proberen de authentieke elementen zoveel en

en ervaring hebben we bij interieurprojecten veel profijt,’’ schetst

zo goed mogelijk te sparen. Dat is ook de wens van de nieuwe

Van Kleef.

bewoners. Die hebben het pand mede gekocht omdat het zo’n mooie monumentale uitstraling heeft. Maar het moet ook bewoonbaar zijn.

Schil tussen ‘oud’ en ‘nieuw’

Het zijn jonge, moderne mensen die er ook moeten kunnen leven.

Uitdagend en boeiend vinden de eigenaren van de Bouwbedenkers

Dat zorgt voor een spanningsveld en is voor ons een uitdaging.

het inrichten van een monument met zoveel cultuurhistorische waarde

Je moet oud en nieuw combineren en tegelijk de cultuurhistorische

als dat aan de Herengracht. Niet alleen omdat de gemeentelijke ambte-

waarde intact laten.”

naren van Bureau Monumentenzorg voortdurend over de schouders meekijken, ook de opdrachtgevers hebben zo hun specifieke wensen.

Om aan al deze wensen te voldoen bedachten de Bouwbedenkers een concept waarbij een soort schil zorgt dat de prachtige authentieke wanden volledig zichtbaar blijven. In de woonkamer zijn het podium en de barokvormige stalen (licht)constructie de peilers onder dit concept. De ruimte van ongeveer anderhalve meter tussen het podium en de met damast beklede wanden vormt de scheiding tussen ‘oud’ en ‘nieuw’. Ook in de aan de achterkant gesitueerde woonkeuken wordt het concept toegepast. Deze grote en hoge ruimte krijgt in het midden een strak vormgegeven leefeiland met een grote eettafel, een dressoir en een keukenblok. Rondom resteert ongeveer anderhalve meter ruimte tussen het leefeiland en de wanden. In de woonkeuken is die schil essentieel vanwege de unieke wandschilderingen. Eind achttiende eeuw verkocht

33 de familie Muyssart het grachtenpand aan mr. Jan Six. Deze telg

Met die toekomstige bewoners hebben de Bouwbedenkers sowieso

uit het gelijknamige Amsterdamse regentengeslacht liet de wanden

een goede klik. Dat moet ook wel, benadrukken zij. Met een opdracht-

beschilderen door Jurriaan Andriessen, een gevestigd kunstenaar en

gever die geen centimeter toegeeft, is het slecht kersen eten, weten

specialist op dit gebied. Die prachtige behangselschilderingen met

de interieurarchitecten uit ervaring. Van Kleef: “Niet dat onze huidige

vredige landschappen die herinneren aan het rivierlandschap van de

opdrachtgevers alles voor lief nemen. Ze zijn kritisch, met hart voor het

Vecht, zijn momenteel verwijderd, maar worden na de restauratie weer

pand. Ze weten wat ze willen. We hebben vooraf uitgebreide gesprekken gevoerd. Ze hadden zelfs een moodboard gemaakt. Op basis van al die

“Het spanningsveld is voor ons een uitdaging”

informatie hebben wij vanuit een soort vogelperspectief het concept bedacht. Net als zij maken ook wij daarin voortdurend bewuste keuzes. Maar ze willen wel weten waaróm we die keuzes maken. Daarin klikt het uitstekend.” Door zelf aan te schuiven bij de wekelijkse bouwvergaderingen blijven de opdrachtgevers goed van de voortgang en de mogelijke wijzigingen op de hoogte. Die vergaderingen worden

netjes teruggeplaatst boven de rondom aangebrachte lambrisering.

begeleid door de Bouwbedenkers. Vanuit hun ervaring en achtergrond

Juist vanwege deze behangschilderingen en het uitzicht op de idyllische

– zowel Van Kleef als Van der Leest heeft tijdens de kunstacademie

tuin diende de ruimte jarenlang als officiële trouwzaal. Om te voor-

bouwkunde gestudeerd – zijn ze daar beiden goed voor geëquipeerd.

komen dat kunstwerken tijdens en na het kokkerellen schade lijden,

Ook werken ze interieurarchitecten meestal met een vast bouwteam,

zit apparatuur als de vaatwasser en de oven in een apart geventileerde

van de aannemer en de elektricien tot de meubelmaker toe. “Goede,

ruimte.Ook in het souterrain is het voortdurend schipperen tussen de

nauwkeurige mensen met passie voor dit soort bijzondere opdrachten,”

wensen en ideeën van alle betrokkenen. De ruimte aan de tuinzijde

onderstreept Van der Leest. Maar de eindregie blijft in handen van

bevat bijvoorbeeld prachtige authentieke gewelven. Die blijven groten-

de Bouwbedenkers. Een rol die hen als theatervormgevers wel lijkt

deels zichtbaar, behalve op een plek waar leidingen en afvoerbuizen

toevertrouwd. n

lopen. Om die weg te werken is daar gekozen voor een strak vormgegeven, verlaagd plafond. Een compromis waarin ook de toezichthoudende gemeenteambtenaren zich goed konden vinden. “Niet alle historische details moeten direct zichtbaar zijn. Waar het om gaat is dat je ze intact laat en niet beschadigd zodat ze bewaard blijven; dat de ontwikkeling van het monument in de tijd traceerbaar blijft,” verduidelijkt Van der Leest. “Een kwestie van veel overleggen en onderhandelen,” vult Van Kleef aan. “In de gang naar de tuin hebben we bijvoorbeeld de oude grenen plafondbalken teruggetoverd en waar nodig gerestaureerd. Dat geeft een prachtig effect.”

Organisch proces Enige flexibiliteit is bij de inrichting en restauratie van een monumentaal pand vereist, benadrukken de twee interieurarchitecten. Het concept mag dan vooraf zijn bepaald, de praktijk blijkt nogal eens weerbarstig. Zo is het huis aan de Herengracht door de eeuwen heen aan de achterkant liefst 30 centimeter verzakt. Niet alleen moest de fundering daarom drastisch worden aangepakt, aan de tuinkant was

Tips van renÉ en sigrid

bijna niets meer recht, zodat ter plekke veel moet worden ingemeten en/of handmatig moest worden gerepareerd. “Hoe mooi het concept ook is en hoe prachtig je artists impressions ook zijn: het blijft een organisch proces,” aldus Van Kleef. De gemeentelijke toezichthouders weten dat als geen ander. Maar ook de opdrachtgevers moeten dit beseffen; van hen wordt enige flexibiliteit verlangd. De nieuwe bewoners van het pand aan de Herengracht staan daar constructief tegenover.

• Zorg voor een goede balans tussen oud en modern. Een statement maken mag, maar dan wel met respect voor de authentieke kwaliteiten. Het pand is leidend, niet dwingend. • Enige flexibiliteit is gewenst. Het bedenken en inrichten van het interieur van een monumentaal pand is een organisch proces. • Licht is een van de belangrijkste elementen van een interieurontwerp.

34

nieuw leven voor het monument

Een nacht, weekend of complete vakantie in een gevangenis doorbrengen. Het echtpaar Liesbeth en Jørgen van der Pot zag het als een gat in de markt en toverde het voormalige huis van bewaring (1923) in het Overijsselse Almelo om tot een hotel.

Logeren achter slot en grendel Vleermuizen en kapotte ramen Bij de aankoop van de gevangenis in 2004 gingen Liesbeth en Jørgen er samen met hun kinderen Mitch, Romy, Joy en Britt direct wonen. “Het was één grote bouwput. En wanneer we ’s avonds televisie keken, vlogen de vleermuizen door de kapotte ramen naar binnen.” Toen de gevangenis vormen van een woning aannam, bleek hoeveel ruimte over was. Het plan er een bed & breakfast van te maken was geboren. “We begonnen in 2006 met vijf hotelkamers. Al snel zaten die altijd vol, dus kochten we het cellenblok erbij om daar negen extra kamers te realiseren. Momenteel bouwen we – met behulp van een lening van het Restauratiefonds - de twee cipierswoningen naast de gevangenis om tot twee suites en vier kamers.” Bang dat er in hun hotel ook ongenode gasten

Liesbeth en Jørgen toverden dit rijksmonu-

Bodemloze put

verschijnen, hoeft het echtpaar Liesbeth en

ment eigenhandig om tot een hotel.

Een tachtig jaar oude gevangenis omtoveren

Jørgen van der Pot niet te zijn. Tralieramen,

tot comfortabel hotel heeft wat voeten in

hoge hekken en tientallen centimeters dikke

De gevangenis werd in 1923 gebouwd en

de aarde. “Ik zeg wel eens dat we alleen de

deuren zorgen ervoor dat alleen hotel-gasten

werd zo’n zeventig jaar lang ook in die vorm

muren hebben gekocht, want verder hebben

arriveren. Hotel Huis van Bewaring in Almelo

gebruikt. “Vele mensen hebben hier hun

we alles gesloopt”, vertelt Liesbeth. “Daarna

was twintig jaar geleden nog een gevangenis.

straf uitgezeten”, vertelt Liesbeth.

moest alles opnieuw worden aangelegd:

35 Van een gevangenis een sfeervol hotel maken. Echtpaar Van der Pot wist door de tralies heen te kijken en ontdekte de mogelijkheden. Binnen zes jaar groeide het aantal kamers van 5 naar 21.

“Vele mensen hebben hier hun straf uitgezeten”

waterleidingen, elektriciteitskabels, riolering

delingswebsite Zoover beloonde hen in 2010

huis, trokken er in, verbouwden de boel en

en brandveiligheidsystemen. Het Huis van

met de award voor Best B&B Overijssel.

verkochten het weer.” Al die projecten zijn

Bewaring lijkt wel een bodemloze put; we

een voortvloeisel uit hun liefde voor oude

hebben bij elke verbouwing gigantische

Sfeer, details en verhalen

panden. “De sfeer, de details, de verhalen

hoeveelheden materiaal nodig.”

De gevangenis is niet de eerste verbouwing

die erachter zitten: prachtig. Eén keer

Het meeste kluswerk doet het stel zelf.

waaraan Liesbeth en Jørgen zich waagden.

hebben we in een nieuwbouwhuis gewoond.

De metamorfose van het Huis van Bewaring

“Hiervoor hebben we vijftien jaar lang

We voelden ons alsof we in een blokken-

bleef niet onopgemerkt. De vakantiebeoor-

woningen verbouwd. We kochten een

doos zaten.” n

Samen de schouders eronder Wonen in een monumentaal pand is voor veel mensen de ultieme woonwens. Nationaal Restauratiefonds helpt mee met het in stand houden van monumenten. Wij zijn een gedegen financieel expert én kunnen u ook adviseren over regelgeving, vergunningen en fiscale aspecten. Deze unieke combinatie van financiële en monumentenkennis maakt het Restauratiefonds tot dé ideale gesprekspartner, financier en adviseur. Voor u als monumenteigenaar en voor mensen die hun woonwensen waar willen maken.

Wilt u de digitale nieuwsbrief InDetail ontvangen? Meld u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail.

www.restauratiefonds.nl/indetail

InDetail. De Zeven Steegjes, het monumentale hart van Utrecht De geheime wereld van de Vrijmetselaars GeoFort is nu een spannende attractie

Recommend Documents