In ons land worden dagelijks duizenden kinderen, jongeren en

mensen HANDEL

VOORWOORD

I

n ons land worden dagelijks duizenden kinderen, jongeren en volwassenen uitgebuit door hun mensenhandelaar. Ze werken gedwongen in de prostitutie of tegen belachelijk lage lonen en in slechte omstandigheden in de horeca, bouw of land- en tuinbouw. Zelfs au-pairs kunnen slachtoffer worden van mensenhandel. Stuk voor stuk bevinden deze slachtoffers zich in een situatie waar ze niet zomaar uit kunnen; ze zijn gevangen – soms zelfs letterlijk. Toch zijn maar weinig Nederlanders zich bewust van deze problematiek. Gedacht wordt dat mensenhandel iets is wat zich in andere werelddelen afspeelt. Maar de werkelijikheid is anders. Mensenhandel is ook hier. En nu. Misschien wel op het zolderkamertje van je overbuurman, bij de tuinderij een paar dorpen verderop of achter de schermen van de schoonheidssalon op de hoek. Misschien zelfs wel binnen je eigen familie of vriendenkring. Dit magazine is gemaakt door organisaties die lid zijn van het platform Stop Moderne Slavernij. Samen gaan we de strijd aan tegen mensenhandel. En met elkaar willen we de stem vertolken van degenen die niet gehoord worden. We hopen dat dit magazine ook jou inspireert om bij te dragen aan de beëindiging van dit grote maatschappelijke probleem.

INHOUD Deelnemende organisaties

Harde cijfers zijn er niet…

Dagboek van Marzena

‘Mijn lichaam is kapot’

Een blik op landelijke ketensamenwerking

Mallesh werkte als slaaf in een rozenkwekerij COLOFON Dit magazine is gemaakt door organisaties die lid zijn van het platform Stop Moderne Slavernij en is tot stand gekomen met steun van Tony’s Chocolonely. Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel CoMensha, Landelijk Coördinatiecentrum Mensenhandel FairWork Fier Home of Change International Justice Mission Internationale Organisatie voor Migratie Perspectief Stop the Traffik Vormgeving: Chantal Brama • www.ontpopt.nl Foto cover: © Sjoerd Venema

4

| mensenhandel

‘Niemand mag gedwongen worden’

Slecht nieuws voor chocolade lovers!

'Jij wilt toch gewoon prostitutie verbieden?'

Column: mensenhandel raakt iedereen

Wat kun jij doen tegen mensenhandel?

6 9 12 16 24 30 38 42 48 53 56

8

De 6 meest gestelde vragen

10

Mensenhandel in de 21e eeuw

14

Test en checklist

18

Trauma

26

Schoft én slachtoffer

32

‘De illusie van een schone seksindustrie’

40

Belangrijkste ontwikkelingen

46

Sylvie

50

‘Hij liet me levensgevaarlijk werk doen’

54

Geboeid

57

Hoe herken je een slachtoffer?

ELLEN DE RUITER – Fier Als communicatieadviseur ben ik betrokken bij al onze publiciteit en communicatie rondom mensenhandel. Bij Fier, de moederorganisatie van het CKM, vangen we zowel binnenlandse als buitenlandse slachtoffers van mensenhandel op en geven ze behandeling. Vanuit het CKM werken we onder andere aan lobby en verbetering van de (rechts)positie van slachtoffers. Met mijn werk geef ik slachtoffers een stem. Met maar één doel: mensenhandel stoppen. www.fier.nl en www.ckm-fier.nl

JACQUELINE VAN LIERE – Home of Change Vijftien jaar geleden werd ik voor het eerst geconfronteerd met vrouwen en kinderen die gedwongen als prostituee werkten. Ik kon dit niet geloven. Daarom begon ik Home of Change in Nederland. Wij bieden vrouwen en kinderen, die risico lopen verhandeld te worden of gevangen zitten in het web van mensenhandel, veiligheid en vrijheid. Dit doen we voornamelijk door middel van opvang en werkvoorzieningen. We werken samen met de plaatselijke bevolking van landen zodat we op cultureel relevante manieren de zelfredzaamheid van vrouwen en kinderen vergroten. www.homeofchange.nl

HENK JAN KAMSTEEG – International Justice Mission

ESTA STEYN – STOP THE TRAFFIK

FRANCIEN WINSEMIUS - FairWork

Dat er mensenhandel in Nederland voorkomt was voor mij een grote schok en ik zet mij in om daar wat tegen te doen. Wij geven voorlichting over mensenhandel, wat het is en wat zij kunnen doen hiertegen. We empoweren mensen om zelf actie te ondernemen tegen mensenhandel met onze actiematerialen en door deelname aan onze campagnes. Wij zijn een netwerk met meer dan duizenden activisten in 70 landen.

Bij FairWork zet ik mij in voor een samenleving waarin geen plaats is voor moderne slavernij. Nog steeds worden in Nederland duizenden mensen uitgebuit. Ze krijgen niet of nauwelijks betaald en werken onder (zeer) slechte omstandigheden, bijvoorbeeld in de land- en tuinbouw, horeca, bouw, huishoudelijk werk of via uitzendbureaus. FairWork voorkomt en bestrijdt deze mensenhandel in Nederland, ondersteunt de slachtoffers en maakt ze zichtbaar.

www.stopthetraffik.nl

www.fairwork.nu

ANDREA BROUWER - Perspectief Namens PerspectieF, de jongerenafdeling van de ChristenUnie, mag ik een bijdrage leveren aan dit magazine. Ieder jaar kiezen we als jongeren een aantal thema’s uit waar we ons in verdiepen en mee aan de slag gaan. Het afgelopen jaar was dit thema onder andere mensenhandel en prostitutie. Maar mensenhandel gaat verder dan prostitutie, het uitbuiten van mensen kan ook in vele andere sectoren voorkomen. Ik wens dat we veel mensen bereiken en bewustwording mogen creëren over deze grove schending van diverse mensenrechten. www.perspectief.nu/nl

ILSE WAINDRICH - Internationale Organisatie voor Migratie Ik ben Ilse en werkzaam bij IOM, een intergouvernementele organisatie met 157 lidstaten en kantoren in ruim 100 landen. IOM is de belangrijkste internationale organisatie op het gebied van migratie en één van onze speerpunten is de strijd tegen mensenhandel wereldwijd. In Nederland voeren we verschillende projecten uit, onder andere ten behoeve van migranten die slachtoffer zijn van mensenhandel. www.iom.int en www.iom-nederland.nl

Ik ben Henk Jan Kamsteeg, werkzaam bij International Justice Mission (IJM). IJM is een mensenrechtenorganisatie die zich inzet tegen de plaag van geweld tegen de armsten. Deze plaag uit zich o.a. in moderne slavernij, mensenhandel en seksueel misbruik tegen kinderen. IJM bevrijdt slachtoffers, helpt daders te berechten, herstelt de levens van de slachtoffers en zorgt voor structurele verandering van samenlevingen. www.ijmnl.org

International Organization for Migration (IOM)

JERROL MARTEN - CoMensha Ik ben werkzaam bij CoMensha / La Strada International, het Landelijk Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel in Nederland. CoMensha heeft als wettelijke taak het registreren van de aard en omvang van slachtoffers van mensenhandel in Nederland; coördineert landelijk de hulp en eerste opvang voor slachtoffers van mensenhandel; informeert, geeft voorlichting, training en advies en beïnvloedt het beleid met betrekking tot mensenhandel. CoMensha brengt mensenhandel in beeld in nauwe samenwerking met haar ketenpartners. www.comensha.nl

6

| mensenhandel

mensenhandel |

7

DE 6 MEEST GESTELDE VRAGEN OVER mensenHANDEL 1

Wat is mensenhandel? Mensenhandel is uitbuiting onder een bepaalde vorm van dwang of misleiding, zowel de seksindustrie als in andere bedrijfstakken, waaronder de horeca, landen tuinbouw. Ook illegale handel in organen valt onder mensenhandel. Uitbuiting in de seksindustrie komt voor in onder andere de (raam)prostitutie, de escortbranche, en (kinder)porno-industrie. Aanvankelijk instemming met het verrichten van de werkzaamheden, betekent niet dat geen sprake kan zijn van mensenhandel. De onvrijwilligheid kan in een later stadium ontstaan.

2 Komt mensenhandel in Nederland voor en in

welke sectoren? Mensenhandel komt in Nederland in verschillende sectoren voor. Met name in de horeca, land- en tuinbouw en de seksindustrie. Ook in de au-pair sector en in de bouw en industrie sector komt mensenhandel voor.

3 Waar komen slachtoffers van mensenhandel

vandaan? Slachtoffers zijn grotendeels afkomstig uit het buitenland, volgens de cijfers die bekend zijn. Ongeveer een derde komt uit Nederland. Met loverboyslachtoffers doelt men overwegend op de groep afkomstig uit Nederland. Het overgrote deel van de slachtoffers die geregistreerd zijn, is vrouw. Maar ook mannen en helaas kinderen vallen ten prooi aan mensenhandelaren.

8

| mensenhandel

HARDE

CIJFERS ZIJN ER NIET…

4 Op welke schaal komt mensenhandel in

Nederland voor? Dat is heel lastig te zeggen. Niet alle instanties die te maken krijgen met slachtoffers van mensenhandel melden dit als dusdanig. Daarnaast: mensenhandel vindt plaats in het verborgen circuit. Veel slachtoffers worden niet gezien en/of melden zichzelf niet. Er is veel verborgen leed.

5

Is mensenhandel hetzelfde als mensensmokkel? Nee. Mensenhandel moet onderscheiden worden van mensensmokkel. Bij mensensmokkel wordt illegaal een staatsgrens overschreden. Dit geldt als misdrijf tegen de staat. Bij mensenhandel worden mensen voor economisch gewin uitgebuit. Dit geldt als een misdrijf tegen de persoonlijke vrijheid. Bij mensenhandel wordt wel vaak mensensmokkel gebruikt om mensen Nederland binnen te krijgen.

6

Hoe herken ik mensenhandel? Mensenhandel gaat altijd gepaard met dwang. Dwang kan onder andere bestaan uit dreiging met geweld, ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie. In veel gevallen van mensenhandel wordt het paspoort van het slachtoffer ingenomen. Meer weten over hoe je een slachtoffer herkent en welke acties je kunt ondernemen? Kijk op pagina 56 en 57 van deze glossy.  © Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel

H

© Sjoerd Venema

arde cijfers over het aantal slachtoffers van mensenhandel in de wereld bestaan niet. Mensenhandel is een internationaal, deels verborgen probleem. Om die reden weet niemand hoeveel slachtoffers er precies zijn. De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) schat dat er op ieder moment zo’n 21 miljoen mensen ter wereld slachtoffer zijn van gedwongen arbeid. Hieronder valt ook gedwongen sekswerk. Niet-arbeidsgeraleteerde vormen van mensenhandel zijn overigens niet meegeteld (zoals gedwongen uithuwelijking en het gedwongen afstaan van organen). Naar schatting bevindt zo’n 1.5 miljoen van deze mensen zich in de Europese Unie.

De overheid onderzocht, vervolgde en veroordeelde een groot aantal mensenhandelaren, identificeerde meer dan 1.500 potentiële mensenhandelslachtoffers en verwees 160 slachtoffers door naar een opvanghuis. In 2014 zijn er meer mensenhandelactiviteiten onderzocht dan in 2013, namelijk 294 tegenover 253. In 2014 werden er 242 verdachten vervolgd waarvan er 151 zijn veroordeeld. De overheid registreerde 1.561 potentiële slachtoffers in 2014. De potentiële slachtoffers kwamen voornamelijk uit Nederland, Roemenië, Bulgarije, Hongarije en de Filipijnen. Let op, ook hier geldt: dit is het topje van de ijsberg. Niemand weet exact hoeveel slachtoffers van mensenhandel er in Nederland zijn…

MENSENHANDEL IN NEDERLAND Nederland is een bronbestemming en doorvoerland van mannen, vrouwen en kinderen uit Nederland, Oost-Europa (Roma), Afrika en Zuid- en Oost-Azië. Kwetsbare bevolkingsgroepen zijn Nederlandse meisjes die verleid worden door jonge mannelijke mensenhandelaren, minderjarige asielzoekers, vrouwen die een verblijfstatus krijgen door fraude of gedwongen huwelijken, huisslaven en vrouwen en mannen uit Oost-Europa, Afrika en Azië.

Bron: http://www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/

NEDERLAND VERBIEDT ALLE VORMEN VAN MENSENHANDEL Nederland verbiedt alle vormen van mensenhandel (artikel 273F van wetboek van strafrecht: gedwongen bedelarij en criminaliteit). Een enkele overtreding schrijft een gevangenisstraf voor van 12 jaar. Wanneer dit niet bij een enkele overtreding blijft is de gevangenisstraf vanaf 18 jaar tot levenslang.

mensenhandel |

9

‘OUR LIVES BEGIN TO END THE DAY WE BECOME SILENT ABOUT THINGS THAT MATTER’ MARTIN LUTHER KING JR

SLAVERNIJ IN VOGELVLUCHT

E

en poster die aandacht vraagt voor mensenhandel stelt dat als het verhandelen van mensen een officieel bedrijf zou zijn, deze in de top van de Fortune 500 lijst zou staan. Deze lijst toont Amerikaanse bedrijven, geordend van groot naar klein, op basis van hun jaaromzet. Vandaag de dag wordt mensenhandel door velen gezien als moderne vorm van slavernij. Hoewel men bij slavernij vaak denkt aan trans-Atlantische slavenhandel, waarbij Afrikanen in de vijftiende eeuw naar Amerika werden vervoerd, blijkt dat slavernij van alle tijden is. Al in de Oudheid was het houden van slaven een algemeen geaccepteerd verschijnsel. Zij werden door de Grieken en Romeinen ingeschakeld om te helpen met zware handarbeid, in de huishouding of als ambtenaar. De precieze omvang van de slavernij in deze periode is lastig te bepalen. Het grootste deel van de slaven werd buit gemaakt tijdens de oorlog, waar de overwinnaar de verliezer tot eigendom maakte. Een andere belangrijk oorzaak voor slavernij was schuldslavernij. Wanneer iemand zijn schuld niet kon terugbetalen, werd diegene, vaak met zijn hele familie, tot slaaf gemaakt. Zo kon het zijn dat iemand vanaf de geboorte al slaaf was. In Europa was er in de Middeleeuwen geen sprake van het kopen of verkopen van mensen. Desondanks lag een groot aandeel van de controle en macht bij de adel. Deze hadden “horigen” of “lijfeigenen” op hun land werken die een aanzienlijk deel van hun inkomsten en oogst af moesten staan en waren gebonden aan hun land. Hoewel deze personen niet werden beschouwd als slaven verschilde hun positie weinig. Het werd hen verboden om te verhuizen. Sociale mobiliteit was evenzeer gebonden aan zijn of haar klasse. Werd je geboren als horige, dan zou je

10 | mensenhandel

dat voor de rest van je leven blijven. Dit nam de hoop op een betere toekomst weg. Bij de ontdekking van de Nieuwe Wereld eindige de Middeleeuwen en deed de slavernij opnieuw haar intrede. Met de slavenhandel die begon in de 15e eeuw is ontzettend veel geld verdiend. In eerste instantie voornamelijk door de Portugezen die mensen uit Afrika als slaaf lieten werken op de rietsuikerplantages in Brazilië. Maar vanaf de 17e eeuw namen Nederland en andere koloniserende Europese staten dit over. Samen verscheepten zij in deze trans-Atlantische slavenhandel in ruim tweehonderd jaar meer dan twaalf miljoen Afrikanen. Deze omvangrijke deelname van Nederland in de slavenhandel vanaf de 17e eeuw is een zwarte bladzijde in de geschiedenis van ons land. Aan het einde van de 18e eeuw nam de verontwaardiging over de slavenhandel toe en op 1 juli 1863 schafte Nederland slavenarbeid en slavernij af, als één van de laatste landen in Europa. In de loop van de geschiedenis is de afkeer jegens het verhandelen of uitbuiten van mensen gegroeid. Vandaag de dag wordt het uitbuiten of het verhandelen van mensen niet meer geaccepteerd. In

© davedehaan.com

verschillende verdragen is het verbod op slavernij, mensenhandel en dwangarbeid neergelegd. Met als meest bekende artikel vier van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die luidt: “Niemand zal in slavernij of horigheid gehouden worden. Slavernij en slavenhandel in iedere vorm zijn verboden”. Ondanks algemene afkeur en verzet vanuit (inter)nationale politiek worden mensen tegenwoordig nog steeds op grote schaal verhandeld en uitgebuit. Naar schatting zijn er wereldwijd 10 tot 30 miljoen slaven. Volgens de Verenigde Naties worden er miljarden euro’s verdiend met illegale handel, waarbij na de handel in drugs, het meeste geld wordt verdiend met het verhandelen van mensen. © Perspectief

Bronnen:  www.geschiedenisbeleven.nl/racisme-enslavernij-in-de-romeinse-wereld/  www.isgeschiedenis.nl/nieuws/slavernij-inhet-romeinse-rijk/  www.rmo.nl/onderwijs/museumkennis/ vragen/welke-vormen-van-slavernij-hebbener-door-de-eeuwen-heen-bestaan  www.isgeschiedenis.nl/handelsroutes/transatlantische-slavenhandel/  www.cmo.nl/vncanon/index.php/ kinderrechten/10-mensenrechten/77moderne-slavernij-en-mensenhandel

mensenhandel | 11

'IK KON BIJNA NIET STAAN VAN DE PIJN IN MIJN BEEN'

DAGBOEK

M

ijn naam is Marzena, ik ben 23 jaar en moeder van twee kinderen. Omdat we het in Polen financieel moeilijk hebben, wilde ik in het buitenland geld verdienen. Via een advertentie vond ik werk in een plantenkwekerij in Nederland. Dit is mijn dagboek. 16 APRIL 2014 ’s Ochtends vroeg kwam ik in Nederland aan bij de plantenkwekerij. Ik mocht mijn contract niet lezen voor het ondertekenen. Ik zag dat er verklaringen bij zaten dat ik wist hoe ik gewasbeschermingsmiddelen moest gebruiken. Maar daar heb ik nooit iets over geleerd. Ik werd naar een klein huis gebracht waar al 13 mensen woonden. Er zat schimmel op de muren. 17 APRIL 2014 Om 07.00 uur ging ik aan het werk in een kas. ‘s Ochtends heb ik gele bladeren van oude planten afgetrokken. Daarna heb ik planten in dozen verpakt. Ik werkte op mijn knieën op de natte grond.

'IK MOCHT NIET RECHTOP ZITTEN, ANDERS GING MIJN BAAS SCHREEUWEN EN VLOEKEN.' ’s Middags moest ik karren vullen met planten. Ik moest minimaal 4 dozen tegelijk dragen, elk woog 4 tot 5 kilo. Ik werkte tot 21.00 uur. Tussendoor had ik twee pauzes van een kwartier. In de eerste pauze wilde ik naar het toilet, maar de rij was te lang. Tijdens mijn laatste pauze braakte ik van vermoeidheid. Alles deed me pijn, vooral mijn wervelkolom en mijn knie. Rond

12 | mensenhandel

22.00 uur was ik thuis en ik braakte nog een keer. Ik sliep pas om 01.00 uur want er was een lange wachtrij voor de badkamer. 18 APRIL 2014 Ik begon om 07.00 uur. Overal had ik pijn en ik hinkte. Ik moest weer op mijn knieën werken, op de natte grond. Mijn schoenen en broek werden kletsnat. Ik werkte tot 21.00 uur. Weer braakte ik van vermoeidheid. Ik kon bijna niet staan van de pijn in mijn been, de pijn in mijn wervelkolom was erger geworden. 19 APRIL 2014 Om 07.00 uur begon ik in een andere kas. Ik had erg veel pijn in mijn been en ik hinkte. Maar ik mocht niet naar de dokter en ook geen dag vrij nemen. Niet werken betekent een boete van 250 euro en je wordt zonder geld uit huis gegooid. Steeds zei ik tegen mijn baas dat ik problemen had met mijn been, maar ik kreeg geen hulp. Uiteindelijk zei ik dat ik de autoriteiten ging informeren. Het management reageerde met bedreigingen. Ik vond het heel eng want ik was in een vreemd land. Ik werkte tot 22.00 uur. 20 APRIL 2014 - EERSTE PAASDAG Ik begon om 07.00 uur. Ik hinkte nog steeds en een paar keer dacht ik dat ik zou flauwvallen. Tijdens de pauze huilde ik van de pijn, vermoeidheid en het verlangen naar mijn familie. Ik werkte tot bijna 22.00 uur. 21 APRIL 2014 Om 07.00 uur begon ik. Mijn manager was zenuwachtig en rende schreeuwend rond. Ondanks heel veel pijn in mijn been heb ik hard gewerkt omdat

ik mijn baan niet wilde verliezen. Ik werkte tot 21.00 uur. Mijn been was opgezwollen en ik kon er niet op staan. Ik stuurde een bericht naar de baas met een verzoek om een voorschot voor eten en medicijnen. De volgende dag belde hij dat ik moest oprotten en dat mijn koffers al gepakt waren. Gelukkig is dat niet gebeurd. 22 APRIL 2014 Ik begon om 07.00 uur. De manager zei: ‘Ik ga je vandaag een moeilijke tijd bezorgen. Of je geeft vandaag alles of je kunt je carrière beëindigen!’ De hele dag heb ik planten in dozen gepakt. Rond 17.00 uur was het klaar. Ik kon niet meer op mijn been staan en had erge pijn in mijn rug. Ik was vreselijk moe. 23 APRIL 2014 Eigenlijk had ik vrij, maar ik moest ineens een Burgerservicenummer halen. Om 07.00 uur kwam de bus, om 13.00 uur was ik terug. Iedereen kreeg een gedeelte van het huisje toegewezen om schoon te maken. De dochter van de baas deed controles in de huizen. Voor het maken van rommel of het laten staan van afwas kreeg je 50 euro boete. ‘s Middags belde mijn baas dat ik vier dagen in Limburg moest werken. We kwamen rond

middernacht aan. Ik sliep in de woonkamer van een caravan waarin zeven mensen woonden. 24 APRIL 2014 De werkdag begon om 08.00 uur. ‘s Ochtends werkte ik in een ruimte waar kiemplanten in wit poeder werden gedoopt. Ik kreeg last van mijn luchtwegen en moest erg hoesten. Na de pauze zei mijn baas: ‘Nu gaan jullie keihard werken, net als aapjes in de dierentuin!’ Ik moest grote potten doorweekt met water verplaatsen en het schoot in mijn knie. Mijn been zwol op en werd blauw, maar ik mocht niet naar de dokter. Toen heb ik gezegd dat ik stopte en mijn baas werd heel boos. Ik moest nog urenlang wachten op de bus. Ondertussen huilde ik van de pijn, mijn kleren waren kletsnat. Nooit in mijn leven heb ik zulke pijn en vernedering meegemaakt. Het heeft me lichamelijk en geestelijk beschadigd. Ik loop op krukken en slik sterke pijnstillers. Waarschijnlijk moet ik aan mijn knie geopereerd worden. Dit was mijn eerste en laatste baan in het buitenland en ik zal het nooit vergeten.

 © FairWork

mensenhandel | 13

mensenHANDEL Hoe bewust ben jij?

1

J e hoort een vriend van je vertellen dat hij super goedkoop een Pools bedrijf heeft ingehuurd om zijn verbouwing te doen.

A Geen probleem moet kunnen toch! B Je twijfelt of dit wel fair is. Je vraagt waarom hij de bouwvakkers niet gewoon het Nederlandse minimumloon betaalt. C Je vraagt hem naar het telefoonnummer van die aannemer, want dit is een gouden tip!

2 Je brengt een bezoek aan een prostituee en zij

geeft aan dat zonder condoom geen probleem is en maakt geen prijsafspraak met je. Ze frunnikt zenuwachtig aan haar kleding en houdt steeds in de gaten wat er buiten gebeurt.

A Als zij dat bij jou doet, zou ze dat dan ook bij andere klanten doen? Maar je bent er nu toch… dus waarom ook niet? B Je hebt ernstige bedenkingen, dit lijkt niet in orde te zijn, zij lijkt niet op haar gemak, prijsafspraken dienen van te voren gemaakt te worden en zonder condoom is voor beide partijen niet goed. Je besluit weg te gaan en meldt het bij Misdaad anoniem. C Geweldig, wat een toppertje is dat! Je raadt haar aan bij al je vrienden.

3 Je bent een landbouwer en op naar goedkope

arbeidskrachten. Voor een schijntje kun je via een Oost-Europees uitzendbureau personeel inhuren. Je komt erachter dat het personeel een contract heeft in een taal die jij niet kunt lezen.

© Ruth Wendel en Michelle Fettis

14 | mensenhandel

A Je denkt: slecht geïntegreerd hoor, die buitenlanders. B Wel vreemd dat je niet kunt lezen wat er nou precies afgesproken is met het personeel. Maar dit is zo goedkoop, je laat het erbij zitten. C Je bespreekt het met een medewerker van het FNV en zij weet je te vertellen dat dit niet in orde is. Het is jouw verantwoordelijkheid als werkgever om te weten wat er in het contract staat.

4 Je woont tegenover een restaurant en als je jouw afhaalmaaltijd daar ophaalt zie je toevallig de deur openstaan naar het magazijn. Je ziet een matras liggen en wat toiletspullen.

A Zou die medewerker daar echt slapen? Nee, dat heb je vast verkeerd. B Wat een inzet heeft dat personeel zeg, die gaan niet eens naar huis om te slapen. Je vraagt je af waarom jij daar niet op gekomen bent. C Dit is wel erg vreemd, je houdt het een beetje in de gaten en inderdaad je ziet het personeel nooit vertrekken uit het restaurant. Het zijn bovendien altijd dezelfde personen die aan het werk zijn. Je belt de inspectie SZW en geeft het door.

5 Je werkt in een jeugdinstelling. Sommige

meiden lopen steeds weg en als ze terugkomen lijken ze van slag te zijn. Je houdt het in de gaten en het valt je op dat een jongen uit de instelling de meiden mee lijkt te nemen.

A Er is ook altijd wat met vrouwen. Ze zullen wel liefdesverdriet hebben of zo. Jij moet dringend verslagen afmaken en gaat gewoon verder met je werk. B Je bespreekt het met je collega’s, valt dit wel binnen jullie werkterrein? Het gebeurt tenslotte niet binnen de instelling. Je leest de jongerenwerkers code erop na en daarin staat duidelijk dat je actie moet ondernemen. Deze jongeren vallen onder jullie zorg, ook buiten de instelling. C De jongen die de meiden mee neemt is een goede vriend van je. Je vraagt hem hoe het zit en hij zegt dat de meiden graag geld willen verdienen en dat hij ze daarbij helpt. Niets mis mee toch? Die meiden willen het zelf.

Tel nu je score op en kijk hoe bewust jij bent.

1 2 3 4 5

A = 2

B = 3

C=1

A=2

B = 3

C=1

A = 1

B = 2

C=3

A = 2

B = 1

C=3

A = 2

B = 3

C=1

0-5 punten: Je zou een slachtoffer van mensenhandel nog niet herkennen. Zelfs al wordt diegene in je eigen huis uitgebuit. 6- 10 punten: Goed bezig, maar je bent er nog niet. Lees de lijst met signalen van mensenhandel op pagina 49 van dit magazine nog eens goed door! 11- 15 punten: Je bent een absolute expert in het herkennen van signalen van mensenhandel. Top! In alle situaties die hierboven beschreven staan, komen duidelijke signalen van mensenhandel voor. Zorg dat jij geïnformeerd bent en weet wat legaal is in Nederland en wat niet. Jij bent ook strafbaar als je personeel uitbuit of seksuele diensten afneemt bij een persoon die minderjarig is en/of hiertoe gedwongen wordt.

WEES ALERT OP MISSTANDEN EN KIJK NIET WEG ALS JE SIGNALEN OPVANGT.

De instanties die zich hiermee bezighouden, hebben veel baat bij meldingen van het publiek. Op pagina 56 meer informatie over deze instanties. Dat geeft hen een aanleiding om een situatie te onderzoeken. Meld misstanden daarom! mensenhandel | 15

MAYA (20) WERKTE JARENLANG GEDWONGEN IN DE PROSTITUTIE

‘MIJN LICHAAM IS KAPOT’

M

aya werd jarenlang gedwongen om seks te hebben met vreemde mannen. Haar vader was de opdrachtgever. Op een dag ging de knop om en vluchtte ze naar een veilige plek. ‘Ik was twaalf toen mijn vader mij voor het eerst liet verkrachten. Door een vieze oude man. Hij betaalde om seks te hebben met een minderjarige. Ik walg nog steeds van dat moment. Vanaf toen werd ik keer op keer gedwongen om seks te hebben met mannen. In het weekend en in de avonduren bracht mijn vader me naar hotels of vakantieparken. Soms moest ik naar klanten thuis. Er waren tijden dat ik een week lang werd opgesloten in een vakantiehuisje, samen met nog een aantal andere jonge meiden. De medewerkers van het park wisten niet beter dan dat er een stel jonge meiden met begeleiders op vakantie waren. In werkelijkheid zaten we daar naakt in de woonkamer, wachtend op de volgende klant. En maar hopen dat-ie niet gewelddadig was. Regelmatig werd ik mishandeld. Door klanten, maar ook door vrienden van mijn vader die me in de gaten hielden. Hoeveel pijn ik ook had, ze gaven

16 | mensenhandel

‘IK BEN BLIJ DAT IK LEEF EN DAT IK DE MOED HAD OM VOOR MEZELF TE KIEZEN’ © Renske de Boer

niks om mij. Mijn lichaam is kapot gemaakt. Ik heb last van blauwe plekken die op onverklaarbare wijze tevoorschijn komen. En ik heb een hartritmestoornis. Mijn lichaam zal nooit meer helemaal optimaal kunnen functioneren.

'MIJN LEVEN BESTOND UIT ANGST.' Ik was continu bang, vooral voor de vrienden van mijn vader. Ze droegen vuurwapens en waren niet te beroerd om daarmee te dreigen. En dan weet je dat je niets kunt beginnen. Ik deed een zelfmoordpoging.

Toen die mislukte kwam ik in een zorginstelling terecht. Hier heb ik voor het eerst aan iemand verteld dat ik gedwongen in de prostitutie werkte. Maar er werd helemaal niks met mijn verhaal gedaan omdat ze mij niet konden helpen. En in het weekend moest ik verplicht op verlof, dus het misbruik ging gewoon door. Op een dag werd ik door de vrienden van mijn vader met de dood bedreigd. Toen wist ik: dit leven wil ik niet meer. Door middel van een list wist ik te ontkomen. Ik ben gevlucht en niet meer teruggegaan. Uiteindelijk kwam ik terecht in een opvangvoorziening speciaal voor slachtoffers zoals ik. Voor het eerst voel

ik me veilig. Ik werk hier aan mezelf door middel van therapieën, dagbesteding en systeemgesprekken. Dit zijn gesprekken met de personen die dichtbij me staan. Ik heb een baantje en ga regelmatig naar de kerk. Mijn leven krijgt langzamerhand weer vorm. Of ik aangifte ga doen tegen mijn vader en zijn vrienden weet ik nog niet. Als ik dat doe moet ik alles heel gedetailleerd vertellen, dat is nog te moeilijk voor me. Wie weet, in de toekomst. Voor nu wil ik graag iets van mijn eigen leven maken. Ik wil werken aan een toekomst voor mezelf. Ik ben blij dat ik leef en dat ik de moed had om voor mezelf te kiezen.’  © Fier

mensenhandel | 17

MINI-COLLEGE

TRAUMA S WAT DOE JE MET ME? ‘Bij traumatische ervaringen gaat het vaak om een directe confrontatie met geweld en dood’, begint Francien Lamers. ‘Zaken die een aanslag vormen op de integriteit van je eigen lijf en zijn. Zaken die je bang maken, je vernederen, ervoor zorgen dat je je niet langer veilig voelt.’ Onvoorziene confrontaties dus. Maar hoe kunnen die nu zo’n impact hebben op ons? Wat gebeurt er in ons lijf, onze hersenen waardoor we niet normaal meer kunnen functioneren? ‘Alles begint bij het centraal zenuwstelsel’, zegt Lamers. ‘Want dat is het onderdeel dat beschadigd raakt door traumatische gebeurtenissen, het onderdeel dat voor een groot deel ons menszijn bepaalt.’ Het centraal zenuwstelsel (= hersenen + ruggenmerg) is in feite onze controlekamer. Informatie van onze zintuigen komt hier binnen, wordt verwerkt en verbonden aan informatie die we al kennen (het geheugen). Aan de hand van deze verwerkte informatie worden onze spieren en organen aangestuurd. Kortom: het centraal zenuwstelsel heeft een kritische invloed op ons als mens, op wat we doen, welke keuzes we maken en

18 | mensenhandel

lachtoffers van mensenhandel maken schokkende dingen mee. Ze worden uitgebuit, misbruikt, vernederd en lopen daarbij vaak ernstig trauma op. Maar wat is trauma eigenlijk? Hoe werkt het? En wat doet het met je? Traumadeskundige Francien Lamers geeft een mini-college.

© Renske de Boer

hoe we ons ontwikkelen. Het raakt aan alles. Om maar een paar dingen te noemen: aan onze mate van alertheid en waakzaamheid. Onze irritatiegrens. Ons leervermogen en immuunsysteem. Aan hoe we bewegen en slapen.

‘TRAUMATISCHE ERVARINGEN OVERSPOELEN DE NORMALE MANIER WAARMEE WE MET HET LEVEN OMGAAN’

SLOOPKOGEL Een traumatische gebeurtenis werkt als een sloopkogel. Eentje die ervoor zorgt dat ons centraal zenuwstelsel niet meer werkt zoals het zou moeten werken. Dat we niet meer kunnen slapen, strammer bewegen omdat we continu onze spieren aanspannen, vaker ziek zijn, sneller geïrriteerd zijn of in een constante staat van waakzaamheid verkeren. Verbindingen in de hersenen worden vernietigd of niet aangemaakt, waardoor informatie niet op een normale manier kan worden verwerkt en er te veel of te weinig helpende stoffen vrijkomen en destructief gedrag ontstaat. Denk aan het ontbreken van de instinctmatige fight, flight of freeze-reactie om jezelf in veiligheid te brengen.

‘Traumatische ervaringen overspoelen de normale manier waarmee we met het leven omgaan’, weet Lamers. ‘We zijn als mens in staat om vrij onbezorgd ons leven te leiden, maar niet wanneer er iets krankzinnigs gebeurt. Normaal gesproken sta je hier nooit bij stil. Je loopt naar de tram en dat is het dan. Je denkt niet aan wat er onderweg allemaal met je kan gebeuren. Dat ga je pas doen wanneer je ooit bent geschept door een auto, of wanneer je van de fiets bent gesleurd door een verkrachter.’ ‘Een traumatische ervaring is overweldigend. En je kunt er geen controle op uitoefenen’, vervolgt Lamers. ‘Dat maakt dat het heftige emoties oproept, zoals angst en machteloosheid. Kwetsbaarheid ook. Mensen met een trauma ervaren die gevoelens voortdurend. Zij zijn continu bezig met: wat kan er

met me gebeuren? Waar ben ik veilig en bij wie? En er is die drang naar controle. Zodra ze ook maar een beetje de grip verliezen, raken ze van slag.’ ZELFCONCEPT Ook het zelfconcept van mensen met een trauma verandert volgens Lamers. ‘Deze mensen hebben het gevoel niets waard te zijn, hebben geen zelfvertrouwen, vinden zichzelf minder dan een ander. Slachtoffers van seksuele delicten kijken vaak op een vertekende manier naar hun lichaam. Ze zien het als een ding, een object dat losstaat van henzelf. Bij deze slachtoffers zien we ook vaak een verandering in hun affectieve capaciteiten. Ze hebben moeite met hun eigen lichaam en met dat van de ander. De intimiteit is kapot.’ Mensen met een trauma leven vaak met de dag. ‘De wijze waarop ze naar de wereld kijken is aangetast’, zegt Lamers. ‘Ze hebben geen doel meer in het leven. Al wat ze nog hebben zijn nachtmerries; de dromen zijn vernietigd. Dromen en een toekomst creëren, moeten ze opnieuw leren.’  ►

mensenhandel | 19

TRIGGERS Trauma’s kunnen getriggerd worden. Een gezicht, een woord, een geluid, een geur; zodra een slachtoffer iets ervaart wat te maken heeft met zijn of haar verleden, kan het beeld van het gebeurde weer verhevigd aanwezig zijn. Lamers: ‘Ik ken een kind dat agressief werd als hij het woordje ‘kut’ hoorde. Wat bleek: het was de naam die zijn vader voor zijn moeder gebruikte.’ Ook bepaalde leeftijdsfasen en daarbij behorende gebeurtenissen kunnen een trauma triggeren, zoals de eerste keer seks of de geboorte van je eerste kind. ‘Die van de eerste keer seks is een veel voorkomende’, zegt Lamers. ‘Meiden die in hun kinderjaren zijn misbruikt, verstijven op zo’n moment. Op zo’n triggerpunt moet je ze als traumaspecialist voorbereiden. Nee, je voorkomt waarschijnlijk niet dat ze op het moment zelf dichtslaan, maar het is wel fijn als ze weten wat ze dan kunnen doen.’

‘HOE VROEGER DE TRAUMATISCHE ERVARINGEN IN IEMANDS LEVEN PLAATSVINDEN, HOE GROTER DE SCHADE’ GOED NIEUWS Heeft een traumatische ervaring nu op iedereen een vergelijkbaar effect? Nee, zegt Lamers. ‘Bijna iedereen maakt in z’n leven traumatische ervaringen mee, maar niet iedereen houdt daar een psychisch trauma aan over. En het effect van een trauma op het centraal zenuwstelsel is ook per persoon weer anders. Dat hangt grotendeels af van de ernst van de gebeurtenissen en in welke levensfase iemand zich bevindt. Hoe vroeger de traumatische ervaringen in iemands leven plaatsvinden, hoe groter de beschadiging.’

‘Het goede nieuws’, zegt Lamers, ‘is dat het centrale zenuwstelsel zich tot ongeveer ons vijfentwintigste levensjaar ontwikkelt. Daar kun je dus nog een hele boel in rechttrekken. Er nieuwe banen inslijpen, zenuwen prikkelen om weer te gaan groeien. Zoals een fysiotherapeut werkt aan de revalidatie van iemands spieren, kun je met getraumatiseerde kinderen heel goed werken aan de hersenen.’

‘JE MOET HET TRAUMA NIET LATEN ZIJN ALS EEN OPEN WOND; DIE ETTERT MAAR DOOR’ BEHANDELING Is traumabehandeling noodzakelijk? Ja, zegt Lamers. ‘Als je een trauma niet behandelt, kun je er donder op zeggen dat iemand er de rest van zijn leven last van houdt. Vergelijk het met een hersentumor. Opereren of laten zitten? Opereer je, dan heb je de kans dat het wegblijft. Laat je het zitten, dan kun je alleen maar hopen dat de tumor weggaat. Je moet het trauma niet laten zijn als een open wond; die ettert maar door. Je moet proberen er een zo mooi mogelijk litteken van te maken. Alles wat het waard is om behandeld te worden, moet je behandelen. En nee, gemakkelijk is het niet. Traumabehandeling haalt veel overhoop; de eerste zes weken zijn een hel, maar dan wordt het beter.’ Francien Lamers is emeritus hoogleraar kindermishandeling, oprichter van het Kinder- en Jeugdtraumacentrum Haarlem en onderzoeker bij Fier.

Traumadeskundigen onderscheiden twee traumatypen: Type 1 trauma: een eenmalige traumatische gebeurtenis. Denk aan een ongeluk, een overval of eenmalige verkrachting. Type 2 trauma: een serie van traumatische gebeurtenissen. Denk aan langdurig seksueel misbruik, langdurige mishandeling of vernedering of leven in een oorlogssituatie.

PTSS Een van de meest ernstige vormen van trauma is de posttraumatische stressstoornis (PTSS). Klachten die kunnen voortkomen uit PTSS zijn: Angsten / paniek Herbelevingen van traumatische ervaringen Slaapproblemen Nachtmerries Concentratieproblemen Overmatige alertheid Vermijdingsgedrag Onrust Geagiteerdheid / prikkelbaarheid / agressieve uitbarstingen Dissociatie Depressies / stemmingswisselingen / lusteloosheid / passiviteit Automutilatie (zelfverwonding) Suïcidegedachten Verslavingsgedrag Afgevlakte emoties Lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn, buikpijn, spierpijn

© Fier © Renske de Boer

20 | mensenhandel

mensenhandel | 21

22 | mensenhandel

mensenhandel | 23

EEN BLIK OP

LANDELIJKE KETENSAMENWERKING

Vele handen maken licht werk

D

e dag van Naima, Adviseur Aanpak Mensenhandel bij CoMensha.

9.00 UUR Dinsdag, het begin van een normale dag op de CoMenhsa Helpdesk. 11.00 UUR De politie belt met een aanmelding van Kim. Kim is 20 jaar en zit sinds gisteravond op een crisisbed in de vrouwenopvang. Ze is vroeger in verschillende gesloten jeugdinstellingen geplaatst vanwege haar vele contacten met een groep jongens die mogelijk loopjongens van pooiers zijn. Kim heeft van haar zestiende tot achttiende onder dwang in de prostitutie gewerkt. Met een van deze jongens, Michael, had ze op haar achttiende een tijdje een relatie. In die tijd heeft zij vrijwillig in de prostitutie gewerkt, maar gaf wel al haar geld aan hem uit. Michael heeft bij haar woning de deur ingetrapt en heeft eenmaal binnen een aantal schoten gelost. Gelukkig is Kim niet gewond geraakt. Michael heeft hiervoor een tijdje vastgezeten en heeft nu opnieuw contact met haar gezocht. Kim vertelde hem geen contact meer te willen en ontving de dag erna een dreigbericht via Facebook. Ook werd ze door één van de vrienden van Michael opgebeld vanuit de gevangenis. Kim is bij de politie geweest om aangifte te doen van de bedreiging. Ze is bang dat de mannen uit deze groep willen dat ze voor hen gaat werken. Vanwege de ernstige bedreigingen kan ze niet meer bij haar familie blijven. Kim geeft zelf aan al jaren niet los te kunnen komen van deze groep en denkt dat ze ergens anders opnieuw moet beginnen. 11.15 – 11.50 UUR Wanneer de politie mij belt, zitten ze samen met Kim en de zorgcoördinator om de tafel. Kim mag voorlopig op een crisisbed van de politie bij een opvanginstelling verblijven, maar er moet echt een veilige plek komen buiten de regio en zo ver mogelijk

24 | mensenhandel

van Kim’s netwerk. Tientallen vragen gaan door mijn hoofd! Waar is ze veilig? Wat zijn haar hulpvragen? Wil zij een advocaat? De zorgcoördinator stelt voor om een opzetje te maken met hulpvragen, zodat ik deze kan bespreken met opvanginstellingen buiten de regio. We hangen op en ik ga aan de slag. 12.00 – 12.15 UUR De politie heeft mij inmiddels het aanmeldformulier met de persoonsgegevens van Kim toegezonden en al snel krijg ik de hulpvragen van de zorgcoördinator. 12.15 – 15.00 UUR Ik bel de ene opvang na de andere en leg de casus anoniem voor. Helaas geen plek bij de een, onvoldoende expertise bij de ander en weer een volgende mag echt niemand van buiten de regio opnemen en ga zomaar door. 15.00 UUR Ineens bedenk ik mij dat ik vorige maand bij een overleg in een regio was, waar de gemeente, de ketenregisseur, opvanginstellingen en andere professionals aanwezig waren. Hier werd aangegeven dat ze input van mij wilden. De ketenregisseur had aangegeven dat ik ingewikkelde casussen kon inbrengen en dat hij en de gemeente hun uiterste best wilden doen om voor een oplossing te zorgen. ‘Wij willen oplossingen bieden, waar niemand dat kan’, werd gezegd. 15.10 UUR Ik trek de stoute schoenen aan en bel de ketenregisseur. Ik vertel hem over mijn casus en hij reageert direct enthousiast. 15.45 UUR We spreken af dat ik de opvang bel. 16.00 UUR De ketenregisseur laat de opvang ondertussen weten

dat de gemeente akkoord is met de opvang voor iemand van buiten de eigen regio. Dit is bijzonder, aangezien een gemeente alleen voor opvang betaalt van de eigen inwoners. 16.20 UUR Als ik de opvang bel, gaan ook zij akkoord. Wat een opluchting! Kim kan nu snel naar een veilige opvangplek! En meer dan dat. Er is in deze regio ook zorgcoördinatie en dus ervaring met slachtoffers van mensenhandel. Kim kan morgen al geplaatst worden. 17.00 UUR Tevreden kijk ik terug op het gedane werk van deze dag. Het blijkt maar weer dat in de aanpak van mensenhandel iedereen belangrijk is. In mijn werk ben ik continu bezig om het hulpverleningsen opvangaanbod te versterken voor Kim en alle andere slachtoffers. Een goede samenwerking met ketenpartners is een voorwaarde om snel en goed werk te kunnen leveren; om ervoor te zorgen dat alle slachtoffers toegang hebben tot de zorg die voor hen noodzakelijk is.  Naima Adviseur Aanpak Mensenhandel

In de aanpak mensenhandel zijn vele partijen betrokken, zoals opsporingsdiensten, de opvang, zorg- en hulpverlening, de gemeente, advocatuur, etc. Gelukkig staat het ook bij de overheid hoog op de agenda.

 © CoMensha

mensenhandel | 25

SCHOFT ÉN

SLACHTOFFER

‘A

ls je verder kijkt dan alleen de oppervlakte, zie je dat achter mensenhandelaren ook slachtoffers schuilgaan.’ Dat zei ooit een hulpverlener op de Amsterdamse Wallen tegen me. Ik vond het moeilijk om in die gedachte mee te gaan. Wat ik vooral zag, waren schoften die vrouwen tot prostitutie dwongen en daar veel geld mee verdienden. Dat mensenhandelaren én schoft én slachtoffer kunnen zijn, blijkt uit het boek ‘Mensenhandelaren. Verhalen en vonnissen’ van Anke van Dijke, Ellen de Ruiter en Linda Terpstra. In dit boek komen veertien mannen en vrouwen aan het woord die veroordeeld zijn voor mensenhandel of ervan verdacht worden. Zij vertellen over hun leven: over de omstandigheden waaronder ze zijn opgegroeid, over hoe ze de criminaliteit zijn ingerold en over wat ze op hun kerfstok hebben. Dat is uniek, want de vele boeken die zijn geschreven over mensenhandel stellen steeds weer de slachtoffers centraal. Zelden lezen we iets over de beweegredenen van de daders. ZE WILDE HET ZELF Mensenhandelaren aan de praat krijgen, is geen eenvoudige opgave. Dat blijkt ook uit dit boek: lang niet alle geïnterviewden zijn bereid het hele verhaal te vertellen of schuld te bekennen. ‘Ze wilde het zelf’ is een veel voorkomende smoes. Vaak lezen we in het vonnis dat na elk interview is geplaatst een heel ander verhaal dan de mensenhandelaar zelf vertelt.

26 | mensenhandel

Maar tussen de regels door komen we toch van alles te weten over de achtergronden en motieven van mensenhandelaren. Het gaat vaak om mannen en vrouwen die opgegroeid zijn in gezinnen waar armoede heerste, waar geweld aan de orde van de dag was en waar ze verwaarloosd werden. Soms waren het gezinnen waar praktisch iedereen in de criminaliteit zat. Eén van de geïnterviewde mensenhandelaren, Jamie S., vertelt over zijn vader, die pooier was. ‘Hij mishandelde mij en mijn moeder stelselmatig. Met stokken, riemen, sleutelbossen.

'HIJ SLOOT ME ZELFS OP IN DE BENCH, LIET ME LETTERLIJK OM ETEN BLAFFEN.' Ik mocht geen ‘mama’ zeggen tegen mijn moeder, maar moest haar bij haar voornaam noemen. Anders zouden we teveel een band krijgen.’ Maar desondanks keek hij tegen zijn vader op en wilde hij zijn zoals hij. Hij belandde op een internaat en daar begon hij meisjes de prostitutie in te manipuleren. Je

mond valt open als je leest hoe hij te werk ging. ‘Dan ging ik naar de stad en sprak ik mannen aan: “Zoek je een lekker kutje?” Mannen van dertig, veertig, vijftig. Er waren genoeg die ja zeiden. Dan ging ik terug naar het internaat (…) en nam de dag erop een meisje uit het internaat mee naar de afgesproken plek. Ik gaf haar mee aan zo’n man en klaar was het. De meisjes waren zo kwetsbaar, ik hoefde maar een beetje te pushen en ze mooie dingen te beloven en ze deden wat ik wilde.’ VERSCHILLENDE GEZICHTEN Het boek geeft ook een beeld van de verschillende gezichten die mensenhandel kan hebben. Er is Steffen van O., die vrouwen eerst impalmde, zorgde dat ze schulden maakten en ze vervolgens onder druk zette om zich te prostitueren. Er is Erdem B., die via zijn uitzendbureau Poolse vrouwen in zijn macht kreeg, verkrachtte en seksueel uitbuitte. Of de Bulgaarse Khristina P. die zelf als prostituee werkte maar daarnaast nog een aantal jonge Bulgaarse vrouwen de prostitutie in dwong. Maar er is ook Tom van L. die zijn dochter en stiefdochter dwong seks te hebben met derden. Uit de verhalen van de mensenhandelaren rijst ook een beeld op van hoe het er aan toegaat in de Nederlandse prostitutiewereld. ‘Op een plek als de Wallen kun je niet alleen werken, dan word je afgemaakt. Je hebt mensen nodig die jou weer beschermen. Ik heb wel eens twee dagen in een kofferbak opgesloten gezeten. Een afrekening. Als je

op de Wallen iets doet wat een ander niet tolereert, ben je zwaar de lul. Er is veel geweld en dwang. De vrouwen die daar werken houden bijna geen geld over, bijna alles moeten ze afgeven’, vertelt Ramon N. VAN GENERATIE OP GENERATIE In het laatste deel van het boek komen experts aan het woord die ingaan op de vraag waar het fout gaat, hoe iemand mensenhandelaar wordt. Ze geven een aantal interessante voorzetten. Crimineel gedrag wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven. Door traumatische ervaringen zoals huiselijk geweld, seksueel misbruik en verwaarlozing verharden mensen en leren ze zich af te sluiten voor emoties – een vaardigheid die een mensenhandelaar goed van pas komt. Soms is crimineel gedrag ook het gevolg van hersenbeschadigingen. ‘Mensenhandelaren’ is een onthullend boek. Maar er blijven wel vragen over. Want niet alle mensenhandelaren hebben een slechte jeugd gehad. En niet iedereen die in zijn jeugd is verwaarloosd, wordt een keiharde crimineel.  Renate van der Zee

Renate van der Zee is journaliste en werkte in opdracht van Fier aan een publicatie over hoerenlopen, getiteld ‘Mannen die seks kopen’. Dit boek is inmiddels gepubliceerd.

mensenhandel | 27

© Marein Konijn

IJM getraind in de wetten tegen slavernij en de ambtenaar die de leiding had, stelde IJM gerust dat ze er echt alles aan zouden doen in actie te komen: ‘We hebben iedereen getraind. Ons team weet wat ons te doen staat’.

MALLESH WERKTE

ALS SLAAF

IN EEN ROZENKWEKERIJ

De jongens waren op het eind van de ochtend hard aan het werk toen het reddingsteam ter plaatse verscheen. Binnen vijftien minuten waren de jongens op weg naar een overheidsgebouw. IJM ging met hen mee naar het politiebureau. Tijdens de reis waren de jongens een beetje verward over wat hen overkwam, maar ze bleven herhalen dat zij niet terug wilden naar de boerderij. ‘Het is daar niet goed’, zeiden ze.

H

ij was nog maar een jochie. Zijn werkdag begon om 5 uur ’s ochtends. Terwijl andere kinderen naar school gingen, begon Mallesh zijn dag met het bewateren van vierduizend rozenplanten. Ook bewerkte hij de grond waar de rozen groeiden. Vervolgens moest hij de rozen uit de doornenstruiken plukken. De meeste dagen werkte hij twaalf uren. Al waren er tijden in het jaar dat er meer werk gedaan moest worden en hij tot na middernacht moesten doorwerken. Samen met enkele andere jongens zat Mallesh vast als slaaf op een boerderij in Bangalore, India, waren rozen werden gekweekt. De jongens werden geslagen wanneer zij fouten maakten, zoals teveel water geven en een plant breken. De eigenaar van de boerderij sloeg hen met stokken en zijn blote vuist om hen zijn regels bij te brengen. Een van de jongens vertelde dat hij had geprobeerd weg te rennen, maar werd opgespoord en in elkaar geslagen. Toen hij de eigenaar van de boerderij een keer om geld vroeg om naar het ziekenhuis te gaan, werd hem gezegd om mest op zijn wonder te smeren. Reddingsteam Toen mensenrechtenorganisatie International Justice Mission (IJM) van de boerderij hoorde, namen zij het bewijs van de misdaden mee naar de lokale autoriteiten. De volgende dag formeerden zij een reddingsteam. De autoriteiten waren eerder door

30 | mensenhandel

MALLESH IS DOLBLIJ DAT HIJ WEER NAAR SCHOOL KAN

Vrijheidscertificaten Op het politiebureau beantwoordden de jongens vragen over wat zij hadden meegemaakt. Zij werkten op de boerderij om een lening terug te betalen die hun ouders bij de eigenaar hadden afgesloten. Maar na jaren werken, was duidelijk dat dit niet een afspraak was voor de korte termijn. De eigenaar had beloofd de jongens een mobieltje, kleding en geld te geven. Maar hij kwam zijn beloften nooit na. Ze waren slaven. Die middag nog regelden de ambtenaren vrijheidscertificaten, waarmee de jongens officieel vrij kwamen en werden beschermd voor hun ‘eigenaar’. IJM hielp de ouders naar de jongens toe te komen. De jongens nemen nu deel aan het IJMnazorgprogramma van twee jaar. Mallesh is nu een intelligente 15-jarige jongen. Hij is dolblij dat hij weer naar school kan en dat hij zijn eens zo verwonde handen nu kan gebruiken voor zijn passie: schrijven. ‘Ik vind het heerlijk om te studeren’, zegt Mallesh met een brede glimlach. ‘Als ik huiswerk krijg, geniet ik ervan het aan te pakken.’  © International Justice Mission

mensenhandel | 31

COLUMN

‘DE ILLUSIE VAN EEN SCHONE SEKSINDUSTRIE’

E

en Delfts blauw tegeltje met daarop een ondeugend lachende jongedame die een voorbijganger naar binnen lokt. Dat is het beeld dat veel Nederlanders hebben van de seksindustrie. En waarom niet? Werken in de seksindustrie is legaal in Nederland. De meeste dingen die legaal zijn, worden hier goed geregeld en gecontroleerd. Dus logisch dat je ervan uit gaat dat dit ook geldt voor de seksindustrie! Maar kijkend naar documentaires, interviews, boeken, rapporten en onderzoeken kom ik keer op keer hetzelfde tegen: de seksindustrie is voor het grootste deel een puinzooi. Waarom doen wij dan met z’n allen alsof er niets aan de hand is? Er lijken twee oppervlakkige beelden te bestaan. Allereerst die van de zelfstandige sekswerker die in vrijheid heeft gekozen voor dit beroep en haar seksualiteit viert. Het tweede beeld is die van zielige vrouw die gered moet worden. In beide beelden herken ik geen persoon. Een mens heeft altijd meer dan één dimensie. En ik kan me niet voorstellen dat een slachtoffer van mensenhandel zich herkent in een van deze beelden. Er zijn veel soorten van dwang en uitbuiting waarmee een persoon die werkzaam is in de seksindustrie te maken kan krijgen. Het gaat van geen andere optie hebben om geld te verdienen, tot bruut mishandeld en geforceerd worden. En alles daartussenin. WAAROM WORDT DEZE INDUSTRIE ZO SIMPEL NEERGEZET? Wij mensen houden niet van nare dingen en kijken liever weg van ellende. Er is zoveel wreedheid en ellende dat we liever onze ogen sluiten en het ‘gezellig’ houden. Dat snap ik echt wel. Ik heb drie jaar in een psychiatrisch ziekenhuis voor kinderen gewerkt en in die tijd keek ik alleen nog maar ‘onzin-televisie’.

32 | mensenhandel

Luchtige boeken waren mijn ontspanning. Als je baan een constante reality check is waar je geconfronteerd wordt met de ellende in de wereld, dan hoef je dat in je vrije tijd echt niet meer te zien. En als je een bezoek brengt aan een persoon die werkt in de seksindustrie, dan ga je voor een leuke tijd. Dan wil je helemaal niet denken aan misstanden, uitbuiting, dwang en al dat soort geneuzel. Leuk, lekker en spannend moet het zijn. Maar als officiële rapporten melden dat 60% van de personen die werken in de vergunde seksindustrie te maken krijgt met enige vorm van dwang en uitbuiting. Wat betekent dat dan? DAT WIJ ONZE OGEN SLUITEN VOOR EEN GRUWELIJKE MISDAAD! Wij staan toe dat in ons land meiden, vrouwen, jongens en mannen slachtoffer zijn van mensenhandel. Door onze ogen te sluiten zijn wij medeverantwoordelijk. Help mij bij mijn reality check! Zodat ik zie, als ik mijn ogen open, dat er daadwerkelijk sprake is van een keuzevrijheid om te werken in de seksindustrie, dat er geen sprake is van brute mishandeling en dwang. Dat wie wil stoppen dit gewoon kan doen met perspectief op een nieuw bestaan. Mijn droom is een wereld waarin mensen echt vrij zijn, waar mensenhandel niet meer bestaat. Hier wil ik wat tegen doen, maar dat kan ik niet alleen: daarvoor heb ik jouw hulp nodig! Jouw inzet, jouw waakzaamheid en jouw bereidheid om je ogen te openen voor dit onrecht. Esta Steyn – Stop the Traffik

mensenhandel | 33

K

ijk hier: het witte goud op je bord. Maar niet voor veel OostEuropeanen die deze asperges voor ons oogsten. Zij dromen van een beetje geld en een huis met twee kamers. Komen zij even bedrogen uit. Er zijn verhalen bekend van arbeiders die tijdens hun werk op de velden worden bedreigd en geslagen. En veel van hen krijgen hun beloofde salaris niet of slechts gedeeltelijk uitbetaald. In Nederland? Ja, in Nederland. Eet smakelijk.

34 | mensenhandel

P

rostitutie is in Nederland een legale vorm van geld verdienen. Maar, hoe komt die vrouw daar? Grote kans dat de vrouw waar jij seks mee hebt dit gedwongen doet. Veel prostituees zijn in handen van een pooier die haar precies zegt wat te doen en met wie. Als ze geluk heeft mag ze een condoom gebruiken. Overal ter wereld worden dagelijks mannen, vrouwen en kinderen gedwongen om sekswerk te verrichten. Denk daar eens over na als je weer zin hebt.

mensenhandel | 35

D

it theezakje kost jou ongeveer 25 cent. Een goedkope en lekkere manier om even te ontspannen. De boer die de thee heeft verbouwd zit er alleen iets minder ontspannen bij. Hij verdient namelijk veel minder dan dat hij had bedacht en te weinig om van rond te komen. Hij weet dat zijn thee met winst aan het westen wordt verkocht, maar wat koopt hij daarvoor?

D

eze stoffer is van Regina. Regina maakt schoon via een schoonmaakbedrijf. Alles goed geregeld zou je denken. Maar, Regina heeft de afgelopen drie maanden geen enkele dag vrij gehad. Ze heeft het geld nodig, want ze stuurt ook elke maand een deel van haar inkomen naar haar zieke moeder in Hongarije. Het is niet makkelijk, maar ze klaagt niet. Nee, want anders is ze haar baantje kwijt.  © Home of Change

36 | mensenhandel

mensenhandel | 37

Motorclub God’s Squad CMC maakt herrie

‘NIEMAND MAG GEDWONGEN

WORDEN ZICHZELF TE

VERKOPEN’

B

oudewijn Vlot (30) is sinds enkele jaren de president van de motorclub God’s Squad CMC. Naast zijn werk op een zorgboerderij, die hij samen met zijn vrouw runt, besteed hij zo’n 25 uur per week aan de motorclub. Hij is woordvoerder, heeft een pastorale rol en heeft veel contact met andere organisaties. Boudewijn werd gegrepen door het onderwerp mensenhandel en zet zich samen met andere leden van God’s Squad CMC in voor slachtoffers. ‘Ik hoorde via een bekende over mensenhandel’, vertelt Boudewijn. ‘Het onderwerp greep me onmiddellijk. Ik werd me bewust van het feit dat mensenhandel en seksuele uitbuiting zoveel dichterbij plaatsvindt dan ik dacht. Ik hoorde er weleens wat van, maar het voelde alsof het vooral ergens ver weg gebeurde. En ver weg betekent dat het buiten je macht ligt, dat je misschien steun kunt geven door een extra centje in de collecte te gooien. Maar het blijkt heel anders te zijn. Ik vond het onvoorstelbaar dat er ook in mijn omgeving zulke ongelofelijk nare dingen met mannen, vrouwen en kinderen gebeuren. Ik raakte er echt door van slag.’ RIDE-OUT Boudewijn besloot in actie te komen. ‘We willen opstaan, in beweging komen, van ons af bijten en laten horen dat er dingen gebeuren die niet mógen gebeuren en dat we daar zélf iets tegen kunnen doen. Als God's Squad CMC Lowlands besloten we dat we ons door het organiseren van een ride-out, positief in kunnen zetten en zo ons steentje bijdragen aan werk van Stop the Traffik.’ ‘Ons doel is om kabaal te maken voor de strijd tegen mensenhandel. De organisatie van deze motortocht komt puur vanuit onszelf. We hebben daarover wel korte lijntjes-contact met een bevriende christelijke motorclub en natuurlijk Stop the Traffik. Dit is allemaal

38 | mensenhandel

'ONS DOEL IS OM KABAAL TE MAKEN VOOR DE STRIJD TEGEN MENSENHANDEL'

goed, constructief overleg, maar verder doen we zoveel mogelijk zelf.’ GEEN HANDELSWAAR Boudewijn: ‘Wij willen duidelijk maken dat niemand gedwongen mag worden zichzelf te verkopen. Wij vinden dat mensen geen handelswaar zijn en dat seksuele uitbuiting een gruwelijk misdrijf is, waar tegen wij ons willen inzetten! Mensen moeten als mensen worden behandeld. Als mannen willen wij laten zien dat wij niemand willen uitbuiten, wij willen met deze motortocht laten zien dat wij hiertegen zijn.’ Op de vraag of hij denkt dat de deze rit niet vragen om problemen is, nu de motorwereld al zoveel jaren negatief in het nieuws is geweest zegt Boudewijn het volgende: ‘Nee, ik denk juist helemaal niet. Dit lijkt mij juist een heel mooie gelegenheid om de overheid en onze maatschappij te laten zien dat niet 'alles wat een Harley Davidson rijdt' betrokken is bij verkeerde dingen. We willen de motorcultuur graag met anderen delen en zonder geweld of andere negativiteit laten zien dat we ergens voor staan.’  © Stop the Traffik

mensenhandel | 39

Totaal

2012

Nederland

5

mensen HANDEL IN NEDERLAND

OPVALLENDE

ONTWIKKELINGEN 1 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Meer slachtoffers van mensenhandel aangemeld

In 2014 zijn er 1561 slachtoffers aangemeld bij aantal CoMensha*. In 2013 waren dat er 1437. Een toename 228 van287 9%. 341 284 343 257 405 424 1800 579 716 1600 826 909 1400 993 1222 12001711 1437 1000 1568

Aantal mogelijke slachtoffers vanaf 1998 1711 1568 1437 1222

800

716

600

993 aantal

Bulgarije Hongarije Roemenië Nigeria Polen Sierra Leone Guinee Macedonië Filipijnen

303 217 129 95 67 60 47 27 14

2013

Nederland

Roemenië Hongarije Bulgarije Nigeria Guinee Sierra Leone China Polen Filippijnen

455

193 172 123 54 51 33 31 22 16

2014

Nederland

Roemenië Bulgarije Polen Hongarije Filippijnen Nigeria Guinee Eritrea Sierra Leone

SOORT UITBUITING MANNEN 2014 468

216 154 99 96 75 42 35 32 22

3

Meeste vrouwen uitgebuit in prostitutie, meeste mannen in ‘gereguleerde’ arbeid of dienstverlening Slachtoffers van mensenhandel werden in 2014 het meest uitgebuit in de prostitutie (77% van de vrouwelijke slachtoffers) en in de gereguleerde arbeid of in de dienstverlening (58% van de mannelijke slachtoffers). Er wordt een vijftal uitingsvormen onderscheiden, namelijk door het slachtoffer te 2014 vrouwen dwingen tot: Seksuele dienstverlening 77% 32 Gereguleerde arbeid of dienstverlening 8% 158 seksuele dienstverlening Gedwongen criminaliteit 2% 12 ‘gereguleerde’ arbeid of dienstverlening (Nog) niet gewerkt 2% 1 Onbekend 11% 69 bedelarij N.v.t. is namelijk getuige 0% 2 criminaliteit Totaal 100% 274 afstaan van organen

200228

287

341

284

343

405 424

SOORT UITBUITING VROUWEN 2014

257

Onbekend 11% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

2 Meeste slachtoffers hebben een Nederlandse nationaliteit

Ongeveer 30% van de bij CoMensha gemelde slachtoffers van mensenhandel heeft de Nederlandse nationaliteit.

40 | mensenhandel

N.v.t. is namelijk getuige 0%

(Nog) niet gewerkt 2%

Seksuele dienstverlening 12% Onbekend 25%

(Nog) niet gewerkt 0% Gereguleerde arbeid of dienstverlening 58%

Gedwongen criminaliteit 4%

Leeftijdsgroepen 2014

(jong) volwassen Vrouwen

Mannen Onbekend 41 22 41+ 74 29 De meeste slachtoffers van mensenhandel zijn (jong) 31 t/m 40 164 68 volwassen. de mannen is de 24 Bij t/m 30 380 44 grootste leeftijdsgroep 21 t/m 23 aangemeld 240 12tussen de 31 en 40 jaar die in 2014 werd t/m 20 202de vrouwen 9 (totaal 68 18 mannen), bij is dat tussen de 24 15 t/m 17 179 46 en 30 jaar. Bij gaat t/mhen 14 39 het om 19 380 vrouwen.

Leeftijdsgroepen 2014 t/m 14

21 t/m 23

240

12

24 t/m 30 31 t/m 40

29

Bron: CoMensha.

74

22 41 0

100

14 78 59 31 23 7 2 2 216

Mannen

164

68

t/ m 14 15 t/m 17 18 t/m 20 21 t/m 23 24 t/m 30 31 t/m 40 41+ Leeftijd onbekend Totaal

Vrouwen 380

44

-100

Seksuele dienstverlening 77%

202

9

Onbekend

Gereguleerde arbeid of dienstverlening…

179

46

In 2014 heeft CoMensha 216 slachtoffers van loverboytechnieken geregistreerd. Dit is een stijging ten opzichte van 2013: 196. In 2012 ging het om 278 meldingen. De meeste slachtoffers van loverboytechnieken hebben de Nederlandse nationaliteit.

Nationaliteit slachtoffers van loverboytechnieken Minderjarig Meerderjarig Onbekende leeftijd Nederland 83 104 2 Overige 9 18 0 Totaal 92 122 2

19 39

15 t/m 17

aangemeld

Leeftijdsgroep slachtoffers van loverboytechnieken

4 Meeste slachtoffers van mensenhandel zijn

41+

Gedwongen criminaliteit 2%

5 Meer slachtoffers van loverboytechnieken

N.v.t. is namelijk getuige 1%

18 t/m 20

579

400

0

826

909

428

100%

200

300

400

500

*CoMensha is het landelijke coördinatiecentrum tegen mensenhandel in Nederland. CoMensha heeft als wettelijke taak het registreren van feiten over de aard en omvang van slachtoffers van mensenhandel in Nederland. Voor meer informatie bekijk www.comensha.nl

mensenhandel | 41

SLECHT NIEUWS VOOR CHOCOLADE LOVERS!

D

e chocolade dreigt op te raken! Chocoladeproducenten vrezen een tekort van één miljoen ton cacao tegen 2020. Dat betekent dat je straks misschien misgrijpt in de supermarkt als je trek hebt in een lekkere reep chocola! MAAR HOE KOMT DAT? Het is een trieste realiteit dat een cacaoboer in Ivoorkust € 0,50 per dag verdient. De armoedegrens ligt rond de € 2,- per dag, maar dat is te weinig. Hij moet meer verdienen om te kunnen leven. Deze armoede is gelijk een van de grootste oorzaken van misstanden op cacaoplantages. Een boer verdient te weinig om personeel van te betalen. Dit draagt er grotendeels aan bij dat er kinderarbeid plaatsvindt en slachtoffers van mensenhandel werken op de plantages. De oplossing lijkt simpel; gewoon de boer meer betalen voor zijn harde werk. Waarom lukt dat dan niet? Er zijn toch keurmerken die hun best doen om wat te veranderen in de cacao-industrie? Doen zij het dan niet goed genoeg? En wat te denken van de kritische berichten die je leest in de media over keurmerken zoals Fairtrade, UTZ en Rainforest Alliance? Die kritiek is voor een deel terecht; de keurmerken en alle andere organisaties die strijden tegen uitbuiting hebben het probleem nog niet opgelost. Wat is er aan de hand? Het antwoord is simpel: wij als consument, opkopers van cacao en de bedrijven die de chocolade maken, willen helemaal niet meer betalen. Een harde

42 | mensenhandel

werkelijkheid die een bittere nasmaak geeft. MAAKT EEN KEURMERK WEL VERSCHIL? In 2012 was Antonie Fountain namens het VOICE Netwerk en voor Stop the Traffik in Ivoorkust en hij zag daar bittere armoede bij de cacaoboeren. Maar de boeren die aangesloten waren bij een keurmerk konden wél hun kinderen naar school sturen. Zij hadden droogtafels voor de cacaobonen in plaats van dat deze op de grond lagen (tussen scharrelende kippen die er vervolgens allerlei smaakversterkers op deponeerden…). Kortom, de keurmerken maken écht verschil in het dagelijkse leven van de boeren, hun kinderen en jouw smaakbeleving. NIET GENOEG Maar helaas is dit alles nog lang niet genoeg. In de Cacao Barometer (www.cocoabarometer.org/Home. html) -gemaakt door het VOICE netwerk- staan de volgende conclusies: de boer krijgt te weinig betaald de boerderijen zijn te klein om écht levensvatbaar te zijn de boeren zijn niet voldoende georganiseerd en de macht van cacao-opkopers groeit door de huidige marktconcentratie. Ook krijgt de boer volgens de barometer maar 6.6% van de waarde van een chocoladereep, wat hem een inkomen oplevert van € 0,50 per dag; dit is geen duurzame situatie. Als de sector niet drastisch verandert blijft er straks geen cacaoboer meer over! Hun kinderen zullen de cacaoboerderijen ook niet overnemen; het verdient simpelweg te weinig. De gemiddelde leeftijd van cacaoboeren is ondertussen dan ook 60 jaar.

WAT DOEN DE KEURMERKEN HIERTEGEN? In een recent onderzoek naar de effecten van het UTZ programma op cacaoboeren in Ivoorkust geeft 82% van de boeren aan dat hun leefomstandigheden zijn verbeterd sinds ze zich bij ons programma hebben aangesloten. Samen met alle stakeholders in de cacaosector zet UTZ zich in om de oorzaken van kinderarbeid tegen te gaan. Fairtrade is zich bewust van de uitdagingen die er zijn in de cacaosector. Samen met gecertificeerde cacao coöperaties en andere partners werken ze hard aan verbeteringen. In West-Afrika lopen er projecten op het gebied van organisatieversterking, verbetering van productiviteit, kwaliteit en de rechten van vrouwen. Ook werken we aan het bestrijden en voorkomen van kinderarbeid. Rainforest alliance leert cacaoboeren, die vaak nog nooit naar school zijn geweest, om professionelere boeren te worden. Dat leidt tot een grotere opbrengst en een betere kwaliteit cacao, wat weer zorgt voor meer inkomen voor de boeren, hun families en lokale gemeenschappen. Ze werken met de boeren aan een breed scala van verbeteringen. Zoals betere arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden, onderwijs en medische zorg. Voor meer informatie kijk op de website van de keurmerken. CHOCOLA BIJNA OP… Het klinkt tegenstrijdig, maar dat de voorraad van de chocoladebedrijven in gevaar is, is tegelijkertijd misschien wel de redding van de cacaoboeren. De grote chocoladebedrijven zullen er alles aan doen om te zorgen dat hun voorraad niet opraakt. En dat is te merken; chocoladebedrijven werken veel meer samen met keurmerken en goede doelen die strijden tegen de misstanden in de cacao-industrie. Hopelijk zorgt hun angst voor te weinig cacao ervoor

dat de cacao-industrie daadwerkelijk gaat veranderen. WAT KUN JIJ DOEN? Organiseer een chocoladefondue feestje en vertel al je vrienden en kennissen over de situatie rondom chocola. Bestel nu een gratis pakket en je ontvangt 2 repen Tony’s Chocolonely chocola! Stuur een mailtje naar [email protected] Koop chocola met een keurmerk! De stelregel is: als het eerlijke cacao is, dan staat er een keurmerk op!

 © Stop the Traffik

mensenhandel | 43

© Marein Konijn

KORT VERHAAL

SYLVIE

H

et cadeau lag op tafel, zorgvuldig ingepakt met een rood lint. Eindelijk was het klaar, voltooid misschien wel. Het was niet meegevallen, lang niet. Haar trillende vingers, het flinterdunne papier, dat vreselijke plakband. Maar nu lag het daar. Met lint en al, keurig in elkaar geplakt. Ze schikte de krullen van het dunne touw, trok zachtjes aan de uiteinden. Alsof dat het cadeau beter maakte, mooier. Ze pakte het op en woog het in haar hand, hoorde de inhoud bewegen. Even sloot ze haar ogen en zag ze het voor zich. Hoe dierbaar. De tijd dat alles nog normaal was. Slechts enkele maanden geleden. Vroeger. Een eeuwigheid. Het liefst zou ze de krullen eraf rukken, het papier uiteenrijten, het doosje vermorzelen. De inhoud van het pakje koesteren, het tegen zich aandrukken en voor eeuwig bij zich dragen – zoals ze al die tijd had gedaan. Nooit zou ze er afstand van doen, in geen duizend jaar. Want de onschuld zat erin. De blauwe ogen, de blonde haartjes. Het piepkleine spleetje tussen de melktandjes. De blosjes op de wangen. Ze zou ermee sterven, verdwijnen, verteren. Nee. Ze zette het doosje terug op tafel. Ze rukte niet, scheurde niet, vermorzelde niet. Niet vandaag. Haar verstand was sterker. Nog wel. Ze had er over nagedacht. Diep. Lang. Uren. Dagen. Want wat geef je iemand die de nachtmerries in jouw leven bracht, de verscheurende pijn, het verdriet. De vernieling. Wat geef je? In godsnaam, wat? Ze had zichzelf al gegeven, haar woorden, haar stem. En de tranen. Ze had geschreeuwd, gesmeekt. Maar het was niet genoeg. Niets maakte dat het anders werd, dat het ophield. En nu dit. Het moest de ander raken, net zoals het haar had geraakt. Ooit en nu. Ze keek naar het cadeau. Kon je het zo noemen als je

46 | mensenhandel

de waarheid wist? Verdiende het die naam? Ze wist het niet. Cadeau of wanhoopsdaad. Dit was voor het meisje, haar meisje. Sylvie. Sylvie was in haar dromen, haar nachtmerries. Sylvie praatte, lachte. Krijste. Klauwde met haar lange nagels haar huid kapot. En huilde. Een hartverscheurend huilen. Ze had haar gezocht, tussen de andere meisjes achter glas, gekooid als asieldieren. Wachtend, altijd wachtend. Ze zocht tussen de gezichten, staarde in de ogen. De grijze, zwarte, groene en de hazelnootogen. Mat. Wezenloos. Ontdaan van hun onschuld in de smalle steegjes, de straatjes met de ramen, de deuren. Tussen de mannen. De viespeuken, de smeerlappen, de zwijnen - zij die aan haar meisje zaten. De zweterige, vreemde lijven. Met van die blikken. Zoekend, verlekkerd, afkeurend. Een flauwe glimlach of een schuddend hoofd. Ja, jij bent goed. Nee, jij niet. Was ze goed? Was Sylvie goed? Ze bad van niet. God, nee. Alsjeblieft. Ze wilde er niet van weten. Van de buitensporige wensen, de perverse vragen, de extreme handelingen. Niet aan denken. Vergeet het. Vergeet alles.

ZE WAS ER. Sylvie. Haar meisje, haar dochter. Negentien jaar. Bevuild en zonder ziel. Verworden tot datgene wat ze niet kon uitspreken, niet over haar lippen kon krijgen. Ze kon het woord niet horen, de klank ervan niet in

© Renske de Boer

haar nabijheid verdragen. Maar het teisterde haar gedachten, haar geest. Onophoudelijk.

hem wakker schudden. Hij moet het zien, het voelen. Opdat hij haar laat gaan.

Met een ruk trekt ze het lint van het cadeau, scheurt het papier stuk en opent het doosje. Het is genoeg zo, voldoende. Weg met het masker. Ze neemt het zilveren medaillon tussen haar vingers en liefkoost het. Dit is genoeg. Het moet genoeg zijn. Het medaillon met daarin de foto. De blauwe ogen, de blonde haartjes, de melktandjes met het spleetje ertussen. De blosjes van de tweejarige Sylvie. Haar onschuld moet

Ze stormt door de smalle steegjes, de straatjes met de ramen en de deuren. Vluchtig, wanhopig. Vragend, zoekend. Naar hem. ‘Ik heb iets voor je’, zegt ze als ze voor hem staat. Hij grijnst, voelt haar onzekerheid. ‘Hier.’ Ze houdt het medaillon omhoog. ‘Je moet het zien.’ De man die haar dochter gevangenhoudt spuugt op de grond en draait zich om. Hij heeft al wat hij wil. Achter glas. Iedere nacht opnieuw.  © Ellen de Ruiter, Fier

mensenhandel | 47

'JIJ WILT TOCH

GEWOON

PROSTITUTIE VERBIEDEN?'

Gert-Jan Segers, Tweede Kamerlid bij de ChristenUnie stelt zichzelf vier prangende vragen om er achter te komen wat hem beweegt als het gaat om mensenhandel en prostitutie.

Jij maakt je nogal druk om mensenhandel en prostitutie. Het lijkt wel een obsessie voor je. ‘Omdat het me diep raakt. De eerste keer dat ik er achter kwam dat er moderne slavernij was, woonde ik in Egypte. Daar klopten met enige regelmaat Aziatische en Afrikaanse jonge vrouwen bij ons aan de kerkdeur die met valse beloften naar rijke families waren gelokt, maar daarna als een huisslavin hadden moeten werken. Ik weet nog dat ik de eerste keer ook echt fysiek beroerd van zo’n verhaal was. En heel kwaad over het feit dat de ene mens het leven van de ander overneemt en kapot maakt. Ik was helemaal flabbergasted toen ik ontdekte dat dit maar twee verhalen waren van duizenden verhalen van huisslaven in het Midden-Oosten. Daar is mijn gevoeligheid voor deze vorm van onvrijheid ontstaan. En die is alleen maar sterker geworden toen ik de verhalen hoorde van gedwongen prostituees in ons eigen, vrije land. Als mijn kwaadheid over dit hemeltergend onrecht een tikje obsessief is, dan permitteer ik me dat graag. Daar hebben die duizenden slachtoffers recht op.’ Je hebt het vaker over prostitutie dan over andere vormen van onrecht. Christenen en seks, dat blijft toch een ongemakkelijke combinatie? ‘Nou, christenen hebben doorgaans grotere gezinnen dan seculieren. Niets mis met die combinatie. Oké, serieus. Het is waar dat ik het vaker over gedwongen prostitutie heb dan over uitbuiting van aspergestekers. Om drie redenen. Eén, omdat verreweg de meeste mensenhandel in Nederland verbonden is met prostitutie. Prostitutie, vergund of onvergund, legaal of illegaal, het is in Nederland dé plek voor mensenhandel. Twee, de impact van seksuele uitbuiting is groter en dramatischer dan van onderbetaling. En drie: het is lang een taboe geweest om die relatie tussen prostitutie en mensenhandel direct te leggen. De ellende van mensenhandel in prostitutie werd verbloemd met verhullende woorden als vrijheid, zelfbeschikking, betaalde liefde. Terwijl

48 | mensenhandel

© Renske de Boer

het meestal een shitty world is. Zoals dat meisje tegen me zei toen ik met hulpverleners over De Wallen liep: “Niemand staat hier voor haar plezier, meneer”. Het taboe om dat aan te kaarten doorbreek ik graag.’ Politici roepen van alles, maar wat wil je ertegen doen? ‘Zolang ik in de Kamer mag zitten, zal ik blijven zoeken naar verbetering van bestrijding van mensenhandel en gedwongen prostitutie. Ik heb geen grand design van ideaal beleid in mijn bureaula liggen, maar ik heb wel samen met Marith Volp van de PvdA en Nine Kooiman van de SP een initiatief op tafel gelegd die klanten van gedwongen prostituees strafbaar stelt die willens en wetens de fout in gaan. Ik denk dat we ook geholpen zouden zijn met een pooierverbod, want ik vind het onbestaanbaar dat pooiers gewoon ongestraft hun gang kunnen gaan

in ons land. En ik wil me sterk blijven maken voor preventie en goede hulpverlening.’ Wees nou eerlijk. Jij wilt toch gewoon prostitutie verbieden? Zeg dat nou gewoon eens hardop. ‘Ik heb een persoonlijk, moreel oordeel over prostitutie. Het is inderdaad mijn overtuiging dat het mis gaat als je liefde en seks loskoppelt. Het is veelzeggend dat overspel meestal ook ontzettend veel pijn doet. Wij zijn gemaakt voor liefde en trouw. Maar tegelijk wil ik geen overheid die andere mensen mijn seksuele moraal oplegt. Ik wil wél een overheid die onrecht bestrijdt en opkomt voor ieders menselijke waardigheid. En daarom en daarom alleen moeten we inderdaad tot onze laatste snik blijven knokken tegen mensenhandel en gedwongen prostitutie. En als het aantoonbaar is dat dit het beste kan met het van oorsprong feministische voorstel om het kopen van seks te verbieden, dan ben ik daarvoor.’

mensenhandel | 49

Said werkte illegaal als glazenwasser:

‘HIJ LIET ME

LEVENSGEVAARLIJK

WERK DOEN’

S

aid vluchtte in 1999, gedwongen door politieke omstandigheden, vanuit zijn thuisland naar Nederland. Zijn thuisland werd geleid door een dictator en Said zag het onrecht om hem heen. ‘Als ik mijn mond had gehouden, was er niets aan de hand, maar ik kon het onrecht niet verdragen.’ ‘Het asiel dat ik in Nederland aanvroeg, werd afgewezen. De vreemdelingenpolitie zette me onder druk: mijn aanvraag voor asiel moest worden ingetrokken. En ineens was ik officieel illegaal. Ik wilde graag werken, verkocht de straatkrant, maar ik wilde meer verdienen. Ik zag een glazenwasser werken en zei tegen hem: dat kan ik ook! Hij liet me een stukje doen, maar ik kon het niet. Luister, zei de man, ik leer het je. Je krijgt honderd gulden voor het werk en je betaalt mij vijftig gulden voor de lessen.’ LEVENSGEVAARLIJK ‘Na een tijd kon mijn baas mijn loon niet meer betalen. Al die jaren heb ik geen contract gezien, was niet verzekerd. Maar mijn baas hield me wel voor dat ik een vast contract hád. Ik geloofde hem. Hij liet me gevaarlijk werk doen.

'IK HEB ASBEST WEGGEHAALD, ZONDER BESCHERMINGSPAK.' Een Nederlandse collega zei: “Asbest is levensgevaarlijk.” Boos heb ik meteen mijn baas gebeld. “Eén keer is geen probleem”, zei hij. Er was een bedrijfsleider aanwezig, maar niemand zei iets over hoe gevaarlijk het was. Er werkten alleen asielzoekers. Een voorbijganger zag asbest liggen en waarschuwde de arbeidsinspectie. Zo kwam mijn baas voor de rechter. Acht maanden kreeg hij. In de rechtbank heeft hij gelogen. Hij zei dat het legale personeel het verwijderd had. En zij hebben dat

50 | mensenhandel

bevestigd. En ik? Ik kon niets zeggen, ik had geen rechten; ik was een illegaal.’ DELEN ‘Ik kijk met gemengde gevoelens op deze tijd terug. Ik kom uit een gemeenschap waar we altijd alles delen. En als iemand iets met je deelt, vergeet je dat niet meer. Die band is niet meer te breken. Toen mijn baas van een ladder viel en twee jaar niet kon werken, deelde ik mijn salaris. Eenmaal uit het ziekenhuis zou hij me terugbetalen. Soms gaf hij me wat extra. Maar pensioen heb ik nooit opgebouwd en vakantiegeld nooit gekregen. Hij verbraste veel geld en op een dag was hij failliet.’ EINDELIJK VRIJ ‘Na tien jaar in Nederland, kreeg ik eindelijk een verblijfsvergunning. Toch bleef ik bij mijn baas. Hij beloofde me van alles: een auto, een mobiel, pensioenopbouw. De realiteit was dat hij misbruik van me maakte. Dat is iets dat ik niet kan vergeten. Gelukkig kwamen er lieve mensen op mijn pad die me adviseerden een eigen bedrijf te beginnen. Die steun had ik nodig. Ik ben een eigen onderneming in glazenwassen gestart. Nu ben ik mijn eigen baas en heb ik eindelijk vrijheid. Eindelijk kan ik zeggen: het is goed zoals het is.’

'IK KON NIETS ZEGGEN, IK HAD GEEN RECHTEN; IK WAS EEN ILLEGAAL.'

 © Stop the Traffik

mensenhandel | 51

mensenHANDEL RAAKT IEDEREEN COLUMN

I

k ben nu 9 jaar rapporteur mensenhandel. Een van de belangrijkste veranderingen die ik in die tijd heb gezien is de toegenomen aandacht en bewustwording. Nog niet genoeg, maar een enorm verschil toen ik begon. De overheid heeft de aanpak van mensenhandel tot een prioriteit gemaakt, waardoor politie en justitie meer opsporen en meer mensenhandelaren worden bestraft. Rechters hebben zich gespecialiseerd in deze complexe materie, net als opvanginstellingen en hulpverleners. Maar het zijn niet alleen de professionals die een rol spelen in de aanpak van mensenhandel. Het is de hele samenleving. Want het is ook de hele samenleving die direct of indirect wordt geraakt door de gevolgen van mensenhandel. Laat ik wat voorbeelden geven uit mijn praktijk als kinderrechter. Drie verzoeken om kinderen uit huis te plaatsen. De eerste zaak ging over een meisje dat gesloten was geplaatst om haar los te weken van een loverboy. Zelf wilde zij dat niet. Toch heb ik de machtiging verleend. Om haar te beschermen, ook tegen zichzelf. In de volgende zaak moesten twee jonge kinderen naar een pleeggezin omdat hun ouders verdacht werden van uitbuiting van jonge Chinese vrouwen in hun massagesalon en vast zaten. Ook mensenhandel dus. De derde zaak leek heel anders. Voor mij zaten een opstandige puber en zijn wanhopige alleenstaande moeder. ‘Hij ligt de hele dag in bed, gaat niet naar school en gaat ’s nachts met onbekende vrienden op stap. Zijn oude vriendenkring laat hij links liggen. Ik weet het niet meer.’ Dit was

52 | mensenhandel

voor een kinderrechter niet zo’n nieuw verhaal. Dat deze negatieve spiraal moest worden doorbroken was duidelijk. Maar toen zei de moeder iets van een hele andere orde: ‘zijn hele kamer hangt vol met wapens’. Dat beeld klopte niet. De jongen had geen strafblad of contacten met de politie dus ik vroeg hem waarom hij al die wapens had. Hij antwoordde dat zijn zusje slachtoffer was geweest van een loverboy en dat hij vond dat bij hem de taak lag het gezin te beschermen. Ik schrok ervan en realiseerde me hoe ondermijnend mensenhandel is. Niet alleen de directe slachtoffers worden door mensenhandel geschaad. Het raakt talloze broers, zussen, ouders, kinderen en vrienden. Generaties dragen de gevolgen. In de afgelopen 9 jaar zijn er alleen al in Nederland tienduizend nieuwe slachtoffers mensenhandel bijgekomen. Uitgebuit in de seksindustrie of daarbuiten. Maar als we ons realiseren dat deze slachtoffers kinderen, ouders of geliefden hebben: hoe groot is dan het werkelijke aantal slachtoffers?  Corinne Dettmeijer

Corinne Dettmeijer is de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. Zij rapporteert aan de regering over de aard en omvang van deze problemen en doet aanbevelingen om de aanpak ervan te verbeteren.

mensenhandel | 53

GEBOEID F Korte verhalen over mensenhandel

ier, Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) en Home of Change organiseerden samen een schrijfwedstrijd met als thema mensenhandel. Uit alle inzendingen koos een vakkundige jury negen verhalen uit voor de verhalenbundel ‘Geboeid’. Ze confronteren ons met de rauwe werkelijkheid van mensenhandel. Speciale plek in de bundel hebben de verhalen van twee slachtoffers van mensenhandel die momenteel in de opvangvoorziening van Fier verblijven. Fier, CKM en Home of Change geloven dat iedereen die iets wíl doen, iets kán doen! En dat begint met bewustwording.

HOE MEER MENSEN ZICH NAMELIJK BEWUST ZIJN VAN HET ONRECHT DAT MENSENHANDEL IS, HOE MEER MOGELIJKHEDEN ER ONTSTAAN OM MET ELKAAR VERANDERING TEWEEG TE BRENGEN.

Super! Ik kan meedoen aan een nieuw realityprogramma dat in Nederland wordt opgenomen dat heet 'Can you survive?'

24 Uur met anderen opgesloten, voor onbepaalde periode... door camera's continu geobserveerd, gratis kost en inwoning, geen contact met vrienden of familie. Samen lichte werkzaamheden doen. Ze spraken over knippen van zelf gekweekte plantjes ofzo. Zal ik het doen? Lijkt mij vet!

We roepen lezers van de bundel dan ook op om deze door te geven aan een vriend, collega, familielid, klasgenoot, buurvrouw of kennis om op een eenvoudige manier bewustwording in Nederland te vergroten. De verhalenbundel Geboeid is als pdf of ebook (.epub) te downloaden. Je vindt ‘m op: www.ckm-fier.nl, www.fier.nl en www.homeofchange.nl

 © Fier en Home of Change

54 | mensenhandel

© Marcel Flohr

mensenhandel | 55

WAT KUN JIJ DOEN TEGEN

V

oorin deze glossy vind je informatie over organisaties die zich inzetten tegen mensenhandel. Zij werken aan een wereld zonder mensenhandel. Een wereld waarin mensen niet gekocht, verkocht of uitgebuit worden. Een wereld waarin mensen vrij zijn en een eerlijke vergoeding krijgen voor het werk waar zij zelf voor hebben gekozen. Dat doet iedere organisatie op haar eigen manier door middel van preventiewerk, de opvang van slachtoffers, het inzetten op beleidsverandering, bewustwording creëren en vooral door jou te inspireren en aan te sporen tot actie! BEN JE OOK VERONTWAARDIGD EN BOOS OVER DIT ONRECHT? Doe dan mee en strijd samen met ons tegen mensenhandel! STEUN JOUW FAVORIETE ORGANISATIE Door middel van jouw donatie kunnen wij onze strijd tegen mensenhandel blijven voortzetten. Jouw steun is voor ons erg belangrijk! KOM IN ACTIE! Organiseer een sponsorloop, verkoop spullen die je overhebt op een rommelmarkt, bak koekjes, organiseer een kledingruilavond, een filmavond met een documentaire over mensenhandel en doneer de opbrengst aan jouw favoriete organisatie! WAT JE NIET ZIET, BESTAAT NIET Vertel je vrienden en familie over mensenhandel, zodat zij ook weten wat mensenhandel is en hier wat tegen kunnen doen! En: deel dit magazine! Hoe meer mensen weten wat mensenhandel is, hoe meer we dit fenomeen kunnen voorkomen. Samen kunnen we de strijd aangaan!

56 | mensenhandel

mensenHANDEL?

HOE HERKEN JE

mensenHANDEL?

EEN SLACHTOFFER VAN

KOOP UITBUITINGVRIJ! Kies er bewust voor om uitbuitingvrije boodschappen te kopen. Koop bijvoorbeeld alleen maar eerlijke voedingsmiddelen en kleding. Je kunt deze producten herkennen aan keurmerken zoals Fairtrade, UTZ Certified en Rainforest Alliance. Op de site van Rank-aBrand kun jij kijken hoe eerlijk en duurzaam jouw favoriete kleding/schoenen/sieradenmerk is!

 © Stop the Traffik

Lijkt angstig, angstig of paranoïde. Vermijdt oogcontact. Heeft onverklaarbare blauwe plekken, snijwonden of andere tekenen van fysieke mishandeling. Lijkt in een relatie te zijn met iemand die domineert. Is nooit alleen en/of heeft altijd iemand bij zich om te vertalen of om vragen te beantwoorden. Is niet in controle van eigen financiën. Doet geheimzinnig of is niet in staat om vragen over waar ze wonen te beantwoorden. Inconsistente informatie bij het vertellen van hun verhaal. Heeft geen rijbewijs, paspoort of andere identiteitsdocumenten. Onvermogen om werk of verblijf te verlaten. Is (recent) naar Nederland overgekomen en spreekt geen Nederlands. Is jonger dan 18 jaar en verstrekt commerciële seksuele handelingen. Of verstrekt op elke leeftijd ongewild commerciële seksuele handelingen.

Voor meer informatie over waar u kunt melden: www.wegwijzermensenhandel.nl/bezorgde_burger/ Meldmisdaad anoniem Lokaal politiebureau Inspectie SZW

Krijg je een kans hem of haar alleen te spreken, stel dan de volgende vragen: Kun je je baan of huis verlaten wanneer je wilt? Waar komen die blauwe plekken vandaan of doet iemand je pijn?

KIJK NIET WEG! Mensenhandel is dichterbij dan je denkt. Moderne slavernij speelt zich soms al om de hoek van de straat af, in je eigen buurt. Vraag je je wel eens af of die jongen in de snackbar die er dag en nacht staat ooit een vrije dag heeft? Of zie je mensen wonen op het terrein van hun werkgever? Heb je een vermoeden dat iemand gedwongen in de prostitutie werkt? Sluit je ogen niet en kom in actie. Ook als je twijfelt of iemand echt slachtoffer is, is het de moeite waard dit te melden! Doe dit via: Meld misdaad anoniem: 0800-7000 FairWork Een lokaal politiebureau CoMensha Inspectie SZW Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel

©davedehaan.com

Krijg je betaald voor je werk? Een eerlijk loon? Hoeveel uren werk je? (Als het een vreemdeling betreft) Hoe ben je in Nederland terecht gekomen en is het wat je ervan had verwacht? Word je gedwongen om dingen te doen die je niet wilt doen? Leef je met of in de buurt van je werkgever? Heeft je werkgever je huisvesting geregeld? Zijn er sloten aan de buitenkant van de deuren of ramen? Word jij of jouw familie bedreigd? Heb je (hoge) schulden? Vermoed je dat iemand een slachtoffer van mensenhandel is, neem dan de volgende acties: Vraag de persoon of je kan helpen een veilige plek te vinden om direct naartoe te gaan. Of maak een actieplan als dit niet meteen kan. Neem contact op met een van de instanties genoemd op de pagina hiernaast.

 © Stop the Traffik

mensenhandel | 57

DE STILLE AANKLACHT Niemand gelooft mij Niemand gelooft in mij Is het soms omdat ik te koop ben Ja inderdaad Kijk, er hangt een prijskaartje aan Ik ben te koop Ik ben gekocht Ik ben verkocht En weer doorverkocht Men zegt dat ik lieg Dat ik steel en bedrieg Vreemd, voor iemand Die niemand echt ziet staan Zelfs niet al die mannen Mannen die zijn langsgekomen Klaargekomen en weer heengegaan Waarom toch? Wat heb ik misdaan?

Gek eigenlijk, dat alle blokjes van een chocoladereep even groot zijn terwijl het in de cacaoketen zo ongelijk verdeeld is. Wij houden niet van ongelijk verdelen. Daarom willen we een eind maken aan slavernij en uitbuiting in de chocoladeindustrie. Onze missie is om chocolade 100% slaafvrij te maken. Niet alleen onze chocolade, maar alle chocolade wereldwijd.

In ons eentje maken we onze chocolade slaafvrij, maar samen maken we alle chocolade 100% slaafvrij. Dus we vragen jou met ons mee te doen. Want hoe meer mensen kiezen voor slaafvrije chocolade en ons verhaal delen, hoe eerder 100% slaafvrije chocolade normaal wordt. Uiteindelijk bepaal jij. Doe je mee?

Niemand gelooft mij Niemand gelooft in mij Ik geloof ook niet meer In mij Ik kijk ook niet meer Naar mij Ik geloof in niets Ik kijk en zie niets Net als jij Sluit ik mijn ogen Waar heb ik dit aan verdiend?  Jerrol 2015 © CoMensha

58 | mensenhandel

crazy about chocolate, serious about people

NO ONE SHOULD BE HELD IN SLAVERY