1 Moslims in ons land Er zullen weinig mensen in ons land zijn die nooit in aanraking kwamen met een of meer moslims. In de grote steden is dat al helemaal het geval. Het grootste deel van de naar schatting een miljoen moslims in ons land woont in de grote of middelgrote steden. In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag is bijna 30 procent allochtoon en van de jongeren is dat zelfs meer dan de helft. Nu betekent allochtoon lang niet altijd moslim. Er zijn ook christenallochtonen en hindoes en boeddhisten. Ruim 700.000 allochtonen zijn christen. Iets meer dan de helft van de allochtonen is moslim. Het begrip allochtoon behoeft trouwens nuancering. Wanneer is iemand allochtoon? Veel zogenaamde allochtonen zijn in ons land geboren en zijn Nederlander. Ze behoren tot de tweede of derde generatie. Toch blijven ze naar het gevoelen van veel mensen allochtoon.
Moslims Het gaat me echter in dit boek om moslims. We komen met hen in aanraking op het werk, in de polikliniek van het ziekenhuis of op de ziekenzaal; jongeren ontmoeten hen op de middelbare school, op de sportclub of aan de universiteiten. We kunnen niet om hen heen. Vroeg aflaat wonen ze in onze buurt, staan we met hen in een winkel of zitten we tegenover hen in de trein of bus. Jongeren op school sluiten vriendschap met een moslimjongen of -meisje en het is te verwachten dat dat eerder zal toenemen dan afnemen. Evenals het te verwachten is dat het zal komen tot huwelijken met een moslim. De islam is niet meer uit ons land en West-Europa weg te denken. Tweede godsdienst? Moslims vormen ongeveer het vijfde deel van de wereldbevolking, wat betekent dat de islam na het christendom de tweede
13
godsdienst in de wereld is. Lang niet alle moslims zullen het islamitische geloof praktiseren, maar dat is ook met vele christenen zo. Toch is een moslim een moslim en als het erop aankomt, zal hij het voor het moslimgeloof opnemen. Evenals dat ook met veel naamchristenen ten aanzien van het christendom het geval is. Zal de islam ook de tweede godsdienst van ons land worden? Dat wordt weleens gezegd, maar als we de feiten bezien, moeten we zeggen dat dat niet te verwachten is. Tenzij de kaalslag van de kerken en de secularisatie zich zo sterk doorzetten dat het dicht in de buurt komt. In Frankrijk is bijvoorbeeld het aantal moslims ongeveer vijf keer zo groot als het aantal protestanten. Maar Frankrijk is dan ook een overwegend rooms-katholiek land en het aantal moslims is vele malen kleiner dan het aantal roomskatholieken. We moeten ons niet laten leiden door allerlei berekeningen en nog minder door angst. Moslims werden onze naasten en dat is onomkeerbaar. Bijbels gezien weten we hoe we ons jegens onze naasten hebben te gedragen: wij zullen hen naar het gebod van]ezus liefhebben als onszelf
Afkomst Hoe kwamen moslims in ons land? Een groot deel van hen, voornamelijk Marokkanen en Turken, kwam in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw als arbeidsmigranten. Meestal was dat voor het minder aangename of zware of vuile werk. Nederlanders verkozen dat niet. Dikwijls waren het mensen met een heel geringe opleiding, afkomstig van het platteland. We noemden hen gastarbeiders, maar eenmaal aangetrokken, bleven ze in ons land wonen. Vanwege hun afkomst uit Marokko en Turkije worden hun kinderen weleens denigrerend 'Marokkijers' of'Murkies' genoemd en het wereldje waarin ze leven 'Marokkije'. Daar is echter geen enkele reden toe: hun ouders deden werk dat Nederlanders niet wilden doen. Inmiddels kan de volgende generatie, onder andere door de automatisering en computerisering, moeilijk aan het werk komen. Het zou zéker onjuist zijn en ook niet mogelijk hen zomaar naar hun land terug te sturen. 14
Een ander deel, met name Surinamers en Molukkers, is afkomstig uit de voormalige koloniën. De meesten van hen zijn geen moslim, maar christen of aanhanger van een van de Aziatische godsdiensten. Zij behoorden tot het koninkrijk der Nederlanden en hadden alle recht om naar ons land te komen. Zij hadden het voordeel Nederlands te spreken en wisten zich in de regel snel aan de Nederlandse samenleving aan te passen. Een ander deel bestaat uit vluchtelingen, uit Irak, Iran, Afghanistan, Somalië of uit een ander land. Zij vluchtten vanwege ernstige oorlogsomstandigheden of omdat het leven hun onmogelijk was onder een streng islamitisch regime. Ze zijn dus moslim, maar hebben aan den lijve ervaren wat een streng islamitisch regime is. Vaak hebben zij een open houding tegenover het christelijk geloof
Vluchteling Het is goed te bedenken wat het betekent om uit het eigen land te vluchten naar een ander, totaal onbekend land. Zelf kwam ik herhaalde malen in aanraking met vluchtelingen die geen enkel contact meer konden hebben met hun geboorteland: niet met ouders, broers, zusters, andere familieleden of vrienden. Ze wisten vaak niet eens of zij nog leefden. Ik denk aan een christenouderpaar, dat na veertien jaar geen enkel contact met de familie gehad te hebben, vernam dat vader en twee broers enkele jaren tevoren door oorlogsomstandigheden waren omgekomen. Vanwege de zeer hechte familiebanden is dat voor een oosterling of Afrikaan zo mogelijk nog ingrijpender dan voor ons. Allochtonen zijn mensen met dezelfde gevoelens, vreugden, verdriet, angsten en verwachtingen als wij, maar hebben deze gevoelens te verwerken in een voor hen volkomen vreemd land, waar men de eigen familie mist. Daar komt nog iets bij. Veel vluchtelingen hebben vaak traumatische ervaringen opgedaan, marteling, lange tijd gevangenschap of bittere armoede. In ons land kwamen ze terecht in een asielzoekerscentrum, waar de procedure om in ons land te mogen blijven vaak vele jaren duurde. Het is niet moeilijk voor te stellen wat dat betekent: de onzekerheid of men in Nederland kon blijven, 15
de doelloosheid omdat men, zolang men geen status had, niet mocht werken, terwijl men dat, al was het voor weinig geld, graag wilde, enzovoorts. Het is terecht dat kerken en christenen zich hebben ingespannen en dat nog doen om, in de naam van Jezus Christus, wat voor asielzoekers te betekenen en daarmee iets te laten zien van de liefde van Christus. Dankbaar mogen we zijn voor het werk van onder andere de stichting Gave in Harderwijk, die het werk onder asielzoekers in ons land begeleidt en coördineert en vrijwilligers uit de verschillende kerken op een goede wijze toerust.
Cultuurverschillen Inmiddels kregen veel asielzoekers de status om in Nederland te kunnen blijven. Anderen, met name de arbeidsmigranten, zijn al vele jaren Nederlander. Het aantal moslims groeide door gezinshereniging. Men had vrouwen kinderen moeten achterlaten, maar na verloop van tijd was het mogelijk dat deze naar ons land kwamen. We kunnen daar bijbels gezien moeilijk bezwaar tegen hebben. Het gezin hoort immers zoveel mogelijk bij elkaar. Door geboortes was er de natuurlijke aanwas. In het algemeen waren de gezinnen groter dan het gemiddelde Nederlandse gezin, maar we zien in onze tijd ook bij moslims de trend naar kleinere gezinnen. Door huwelijk en gezinsvorming ging de groei nog verder door. Er werd dikwijls een huwelijkspartner uit het land van herkomst gezocht, die vervolgens naar ons land kwam. Ook tegen deze ontwikkeling kunnen we moeilijk bezwaar hebben. Nuchter gezien moeten we zeggen dat wij, als wij in hun omstandigheden verkeerden, hetzelfde zouden doen. Zij het dat het alleszins redelijk is dat de regering daaraan voorwaarden verbonden heeft, zoals het volgen van een taal- en integratiecursus, voordat men in ons land wordt toegelaten. Bestond de eerste generatie arbeidsmigranten uit heel eenvoudigen, die soms nauwelijks onderwijs genoten hadden, de tweede en vooral derde generatie heeft, mede door de leerplicht, behoorlijk onderwijs ontvangen, waardoor er sprake is van een 16
allochtone middenklasse. Ook aan de hogescholen en universiteiten studeren steeds meer moslims. In een aantal steden kwamen scholen met de Koran, zoals wij scholen met de Bijbel kennen. Er is de Nederlandse Moslim Omroep (NMO), die islamitische programma's uitzendt en op radio en tv informatie over de islam geeft. Is het zo moeilijk om moslimseholen vrijstelling te geven van het verplichte gemengde zwemmen, omdat de omgang tussen jongens en meisjes bij hen nu eenmaal anders is dan bij ons? of om ruimte te maken voor eigen gesloten vrouwenbijeenkomsten, omdat moslims dat nu eenmaal wensen? Denk aan het vrouwenstandpunt van de SGP. Of om hen in de vastenmaand Ramadan, waar mogelijk, in bepaalde opzichten te ontzien en in ieder geval niet in hun aanwezigheid uitdagend te eten en te drinken? of rekening te houden met islamitische kledingvoorschriften, zoals reformatorische christenen dat ook graag zien ten aanzien van de kleding van meisjes? Er kunnen ook irritaties ontstaan, zoals wanneer een clubleider ziet dat jongens niet helpen de rommel op te ruimen, omdat dat in de moslimcultuur meestal een aangelegenheid van meisjes is. of wanneer men ziet dat jongens een meisje commanderen. Het is heel gemakkelijk om te zeggen dat men zich maar moet aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Dat heeft zijn tijd nodig, zoals dat ook het geval is wanneer Nederlanders naar een ander land emigreren of voor korte of lange tijd in een land met andere gewoontes verblijven. De ontmoeting der culturen kan vermoeiend, maar als er oog is voor de ander ook boeiend zijn.
Zendingsland Nederland is zendingsland geworden. In de eerste plaats door de enorme secularisatie. Over veertien jaar zal driekwart van de Nederlanders buitenkerkelijk zijn.' Ons land is ook zendingsland geworden door de komst van mensen uit andere culturen en met een ander geloof. Er is sprake van een multireligieuze en multiculturele samenleving. Zou het een van Gods bedoelingen zijn dat moslims naar ons land kwamen
17
zodat ze in aanraking zouden komen met het christelijk geloof, waar zending in moslimlanden moeilijk of onmogelijk is? Wat is het meest bedreigend: de islam en andere religies of de secularisatie? Ik verbaas me er wel eens over dat mensen zich soms meer zorgen maken over de 'oprukkende islam' dan de, in veel ernstiger mate, toenemende secularisatie, het liberalisme en de onkerkelijkheid in ons land. Is dat juist?
Moskeebouw Dikwijls wordt gewezen naar de ernstige situatie waaronder veel christenen in streng islamitische landen leven. Dat is terecht. Denk aan het werk van de stichting Vervolgd Christendom en Open Doors, die de zorgvolle omstandigheden van christenen in moslimlanden gedurig onder onze aandacht brengen. Het is goed om moslims in ons land daarop te bevragen. We moeten echter ook bedenken dat veel moslims om vergelijkbare redenen uit deze landen naar ons land vluchtten. Hetzelfde geldt het verbod in veel islamitische landen op het bouwen van kerken of de tegenwerking bij de bouw van een kerk. Terwijl moslims in ons land alle ruimte hebben om een moskee te bouwen. prof. J.A.B. Jongeneel deed de suggestie om in ons land en andere westerse landen een bouwstop voor nieuwe moskeeën in te stellen totdat in elk islamitisch land een rooms-katholieke en protestantse kerk zou zijn gebouwd, en om voor elke verwoeste kerk in een moslimland een moskee in ons land of in West-Europa te sluiten.' Het is echter de vraag of dat de juiste weg is. Veel moslims veroordelen de politiek in streng islamitische landen eveneens. Bovendien is het de vraag welke moskee in een dergelijk geval gesloten zou moeten worden. Het zou de kloof tussen christenen en moslims eerder groter maken. Is de moskeebouw met zijn hoge minaretten in veel plaatsen in ons land echter juist? Zijn de hoge minaretten geen symbool voor 'de meest verheven godsdienst', die de islam pretendeert te zijn? Toegegeven, wij kennen de hoge kerktorens. Maar die zijn niet zozeer een symbool van een verheven godsdienst, maar wegwijzers naar Boven, naar God. Zou het niet goed zijn als de islam bij de bouw van een moskee in ons land bescheiden zou 18
zijn en niet de indruk zou wekken de 'religie van de wereld' te zijn? Mag bovendien niet tot uitdrukking komen dat Nederland een land is met een eigen, door het christendom gestempelde traditie en cultuur? Ergernissen Daarnaast zijn er de kleine ergernissen van moslimjongeren die op straat rondhangen en de straat onveilig maken. Geldt dat echter niet evenzeer Nederlandse jongeren in bijvoorbeeld achterstandswijken, en wonen veel moslimsjongeren niet in dergelijke wijken? Kennen veel dorpen ook geen (autochtone) hangjongeren, die niet allemaal lieverdjes zijn? Is het sombere beeld van vooral Marokkaanse jongeren die de straat terroriseren en hinderlijk of crimineel gedrag vertonen trouwens waar? Zeker, onder met name Marokkaanse jongeren is de werkloosheid groot; een op de vijf van hen heeft geen baan. Zij vormen vaak ook de meest problematische groep in het onderwijs. Dikwijls heeft dat te maken met de lage sociale status van de vaders , die als ongeschoolde arbeiders voor werk in ons land werden aangetrokken. Toch zullen we er goed aan doen andere moslims er niet op aan te zien. Bedreiging? Vormt de islam in ons land een bedreiging? Zal hij binnen enkele decennia in ons land en andere West-Europese landen de meerderheid vormen? Velen in ons land zijn die mening toegedaan. Is de secularisatie echter niet een veel grotere bedreiging? Deze gaat bijna geen gezin of gemeente voorbij. Moslims vormen in ons land ongeveer 5 procent van de bevolking. Daar kan in de komende jaren nog een kleine 1 à 2 procent bijkomen. Daarbij moet men rekening houden met het feit dat de statistieken ervan uitgaan dat iedereen van Noord-Afrikaanse en Turkse afkomst moslim is. De secularisatie onder moslims is echter ook groot. Een groot aantal van hen bezoekt zelden de moskee. velen houden zich nauwelijks of helemaal niet aan de voorschriften. Anderen komen - zoals veel christenen met Kerst alleen tijdens de Ramadan in de moskee. In moslimkringen is 19
grote zorg over een groot deel van de opgroeiende generatie op wie de moskee nauwelijks vat heeft en die van de islam dreigt te vervreemden. Moslimjongeren komen in aanraking met de westerse cultuur, kleden zich westers, denken steeds meer westers en zijn bijna geheel westers georiënteerd. Toegegeven, moslims die hun religie nauwelijks of niet praktiseren, beschouwen zichzelf als het erop aankomt toch als moslim en hebben een bewuste of onbewuste binding met de islam. Maar is dat reden om de 'oprukkende' islam als een bedreiging voor het vrije Westen te zien? Leidt dat niet tot islamofobie, angst voor de islam? 'God zelfbeware ons voor op racisme, angst en vooroordelen gebaseerde kritiek op mensen die medelander en moslim zijn. Christenen zouden daar niet in mogen meegaan.'J Daarnaast is er ook een groeiende groep van vooral jonge overtuigde moslims. Een deel zoekt de islam te verbinden met de westerse cultuur en werd liberale, moderne moslims. Er is echter ook een kleine maar groeiende groep die zich keert tegen de westerse samenleving en open staat voor radicalisering. Daarvoor kunnen we niet kritisch en waakzaam genoeg zijn. Overweging verdienen de woorden van ds. J. van Mulligen, bestuurslid van de Stichting voor getuigenis en dienst onder moslims in Nederland: 'De islam in ons land is niet bedreigend. Veel Nederlanders kunnen een voorbeeld aan hen nemen. Zij zijn positief, vriendelijk, welwillend en in geen geval vijandig ofbeledigend. We kunnen als christenen het gesprek met hen niet uit de weg gaan. Nodig is een open luisterhouding en het over en weer wegnemen van verkeerde beeldvorming en karikaturen'. 4 Waar ik aan toevoeg dat we dat uitdrukkelijk doen als christen, zonder de belijdenis van Christus als de Weg, de Waarheid en het Leven los te laten.
Aan onze kant? Begin 2005 betoogde dr. G. van den Brink tijdens een bijeenkomst van het Platform voor waarden en normen, dat de christelijke kerken zich in het publieke debat achter moslims moeten scharen, omdat we meer met hen gemeen hebben dan met het groeiend aantal liberale denkers in ons land die religie naar het rijk 20
der fabelen verwijzen. Hij noemde als samenbindende factoren onder andere het diepe ontzag voor Iemand Die heilig is en de oriëntatie op een heilig boek, voor christenen de Bijbel, voor moslims de Koran. Mét hen zullen we het op moeten nemen tegen het intolerante seculiere denken, aldus dr. Van den Brink. Hij werd daarin bijgevallen door ds. w. Visscher, predikant van de Gereformeerde Gemeenten, die schreef dat we het gevaar van de islam niet moeten overschatten en dat van de seculieren niet moeten onderschatten. De ruim 50 procent seculieren in ons land maken meer kapot dan de 5 procent moslims, zo stelde hij. Wie begint over de minaret, moet niet vreemd opkijken als straks ook de kerkklokken het zwijgen opgelegd zal worden; wie moskeeën wil sluiten, kan verwachten dat de seculieren ook wel raad weten met kerkgebouwen waar gewaarschuwd wordt voor de zonde van de homoseksualiteit; wie klaagt over de boerka, moet niet vreemd opkijken als ook de reforokken aan de beurt komen; wie moeite heeft met moslimscholen, moet bedenken dat ook het bijzonder onderwijs op de tocht kan komen te staan. Ds. Visscher pleitte voor een breed beraad van religieuzen in de strijd tegen de secularisatie in ons land. We vallen zowel dr. Van den Brink als ds. Visscher daarin bij. Nederland is het snelst seculariserende land van Europa. Nog maar 26 procent van de geboren kinderen, hetzij protestant, hetzij rooms-katholiek, wordt gedoopt. Vinden we de islam niet aan onze kant als het gaat om waarden en normen? Ook Jenö Sebök, hoofd publiciteit van Open Doors in Nederland, viel hen bij. Eerder liet Anne van der Bijl, medeoprichter en voortrekker van Open Doors, zich er in gelijke zin over uit. Daarbij is er geen sprake van dat de verschillen tussen het christendom en de islam zouden worden weggepoetst. Christenen en moslims mogen elkaar blijvend bevragen op het meest wezenlijke van wat zij geloven. Christenen zullen daarbij de uniciteit en noodzakelijkheid van het geloof in Christus voluit belijden. Onze naasten
Moslims zijn onze naasten. Ze waren dat al toen er nog nauwelijks een moslim in ons land woonde. Maar toen waren zij verre 21
naasten. Nu zijn ze heel dicht bij ons gebracht en dat is onomkeerbaar. Voor ons is de vraag hoe we met de moslirnnaaste omgaan én of ons geloof in Christus en Zijn middelaarswerk en het geloof in de drie-enige God sterk genoeg is om de zuigkracht van de islam te weerstaan. Daarbij denk ik ook aan onze jongeren. We kunnen het als ingrijpend ervaren dat, zoals in verschillende steden gebeurde, een kerkgebouw moskee werd. Het is echter niet zozeer erg dat kerken moskee werden, schrijft Anne van der Bijl, maar dat die kerken leegstonden omdat er geen kerkgangers meer waren. Is het waar dat christenen in de ogen van moslims er een gemakzuchtige, luimakende geloofshouding op na houden? Dan dringt de islam in ons land tot zelfonderzoek. We belijden voluit Christus als Heiland. We zullen, naar het gebod, God liefhebben met heel ons hart, onze ziel, ons verstand en onze kracht. Maar evenzeer de naaste als onszelf. Daar hoort ook de moslimnaaste bij.
Gespreksvragen 1 Waar zou u meer moeite mee hebben: als uw (klein)zoon of (klein)dochter bevriend was met moslimvrienden of met puur onkerkelijke vrienden? Waarom? of zou u er helemaal geen moeite mee hebben? Kunt u vriendschap sturen? Zo ja, hoe? 2 Wat kunnen de gevolgen zijn van traumatische ervaringen? Probeert u eens verschillende dingen te noemen? Hoe zouden de gevolgen het beste weggenomen kunnen worden? afkan dat niet? 3 Vindt u dat er veel verschil is tussen een aantal opvattingen (het vrouwenstandpunt, kledingvoorschriften, omgang jongens-meisjes e.d.) van strenge moslims en bijvoorbeeld reformatorische christenen? Zo ja, welk verschil? of is er weinig verschil? 4 Dr. G. van den Brink en ds. W. Visscher vinden dat we ons in bepaalde opzichten achter moslims moeten scharen. Bespreek de argumenten voor en tegen. Kunt u een aantal waarden en normen noemen waarvoor het zou kunnen gelden? 22
