In mijn koffer op zolder
In mijn koffer op zolder Levensverhalen van ouderen voor ouderen
José Franssen
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008
Cl Bohn Sta~eu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2008
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt. in enige vorm efop enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën ofopnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaan-
de schriftelijketoestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16bAuteurswet1912j" het Besluitvan 20juni '974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985. 5tb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051,2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich
tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een be-
trouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 9789031353224 NUR748
Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg
Bohn Sta~eu van Loghum HetSpoorz Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud Inleiding: Het levensverhaal en ik zijn onafscheidelijk Jopie Tilly (1925):
'Ik voelde mij na het schrijven een ander mens' ....................... 30
Onze eerste auto ......................................................... 34 Dejurk ...................................................................... 35 Het korset .................................................................. 36 Dehoed ..................................................................... 37 Jeanne Last-Frijnts (1918):
'Ik heb geleerd vrede te hebben met mijn verhaal' .................... 40 Bomenavontuur ......................................................... 50 Het spel ..................................................................... 51 Herfst ........................................................................ 52 Muziek ...................................................................... 52 Marktdag .................................................................. 53 De hoofdweg .............................................................. 54 Een lange nacht ......................................................... 56 De dood van Lena ....................................................... 56 Gina Schotsborg (1937):
'De herinneringen zijn helemaal van mijzelf ..........................
58
Ons huis aan de Javastraat ........................................... 63 Mama ....................................................................... 63 MeneerVanZanten ..................................................... 65 Mijn nicht Rina .......................................................... 66 Een mens kan meer dan hij denkt ................................ 67 .,. , 6 Zeg nomt nomt .......................................................... 7 Irmgard Brose (1930): 'AI schrijvend ontdekte ik mijn thema steeds opnieuw' .............. 69 De geur van koffiebonen .............................................. 75 De lindeboom ............................................................. 76 Het Grote Adresspel. ...................... ......... ......... ......... ... 77 De weg ...................................................................... 78 Van Berlijn naar Sittard ............................................... 80 Afscheid van mijn vader .............................................. 82 Seizoenen .................................................................. 84
6
Paul van de Boel (1931):
'Zonder my had niemand deze geschiedenis vastgelegd' ............ 85 Luchtkastelen ............................................................ 92 De beeldenzolder ........................................................ 93 Vermogen is zichtbaar maar over geld praat je niet ......... 94 Een nieuwe start ........................................................ 96 Terug uit Duitsland .................................................... 97 Een bijzondere begrafenis ............................................ 99 Het portret ................................................................ 101 Chef ......................................................................... 103 Klari Boer (1933): 'Door te schrjjven over myn leven bevestig ik mezelf ............... 104 Zakgeld .................................................................... 107 Geknoedel. ................................................................ 107 Kleurrijk ................................................................... 108 Zondagmorgen .......................................................... 108 Geheime kamer ......................................................... 109 Bevnjdlng ................................................................ llO De Tribune ................................................................ III Over leven ................................................................. ll2 Cécile van der Loo (1936): ~l schrijvend maakte ik de schatten in myn levensverhaal weer zichtbaar'.............................................................
11]
Klik-klak .................................................................. ll6 Ontsnapt .................................................................. ll7 Hielen ...................................................................... ll8 De bekroning ............................................................ ll9 Lieve opa Willem ....................................................... 120 Afscheid ................................................................... 120 Josephine Dubois (1933):
'Ik werd geconfronteerd met myn ontwikkeling: een leerzaam proces' ......................................................
122
Watersnood .............................................................. 124 Een heuglijke jaarwisseling ........................................ 126 Duitslandgevoelens ................................................... 127 .. bank'je .............................................................. 128 Mljn Tijd is de rivier door het landschap van mijn leven ......... 129
Francine Rugebregt-Tampie (1930): 'Ik wilde de kinderen vertellen hoe wii hier kwamen' ..... ......... .. IJl Francine ................................................................... 136 Lieve zorgzame opa .................................................... 136 Paling ...................................................................... 138 Koninginnedag ......................................................... 138 In het meisjesinternaat tijdens de Japanse bezetting ..... 139 Mijn aankomst in Nederland ...................................... 141 Huwelijksfeest in de Zwitserse bergen .......................... 142 Mijn geboorteland ..................................................... 143 Veroon Snater (1934): 'Ik geefvorm aan miin levensverhaal, zonder dat anderen
het kunnen herkennen' ................................................... 145
Logeren blJ opa en oma ............................................... 151 Breien en haken ........................................................ 151 Middenkleedje .......................................................... 153 Borduren .................................................................. 153 Het badhuis .............................................................. 154 Een nieuwe baan ....................................................... 155 De deurwaarder ......................................................... 156 Afscheid van de opleiding ........................................... 157 Cécile Kruiniger (1931):
'Ik ben doorgegaan met schrjjven en stuurde de verhalen naar een uitgever' ......................................................... 158 Een feestelijke verjaardag ........................................... 162 Waar de blanke top der duinen .................................... 163 Naar de bollen ........................................................... 164 Artis ........................................................................ 165 Oorlog ...................................................................... 166 Afra van den Berg (1932):
'Ik ben miin eigen verhalen meer gaan waarderen' .................. 168 Alfra, Alfra, wat heb jij gedaan?. ................................ 171 De paden op .............................................................. 172 Boodschappendag ...................................................... 174 Over de grens ............................................................ 177 Erfzonde .................................................................. 180
7
8
Maria Peerboom (1939): 'Voor het eerst in mUn leven had ik een hele dag voor mUzelf ..... 182 Weg met: maandag, wasdag! ...................................... 185 Menstruatie .............................................................. 185 De eerste klas ............................................................ 186 Spinazie ................................................................... 187 Mijn beroep? Huisvrouw ............................................. 187 Ab Kugel-Brongersma (1923): 'Er komen steeds herinneringen bU' .................................... 189 Buiten ...................................................................... 196 Binnen ..................................................................... 196 Door het Friese land ................................................... 196 . vresel"k . k ........................................... 197 DIe IJ e groene JUT Eigen werk ................................................................ 198 Kerstmorgen ............................................................. 199 Ineke Herberichs (1936):
'Door te spelen met taal vond ik het schrijfplezier terug' ........... 200 Engelsen in huis ........................................................ 205 Elke morgen vroeg op ................................................. 206 De bibliotheek ........................................................... 207 Zaterdagavond .......................................................... 208 De toestand in de wereld ............................................ 209 Een zondag in Amsterdam .......................................... 210 De lentes met jou ....................................................... 211 Ria Vernooij (1939): ~I schrijvende ontdekte ik het mooie van mUn leven' ............... 213 Mijn vader ................................................................ 217 Kelders ..................................................................... 219 IJspret ...................................................................... 221 De aannemer ............................................................ 223 Geluk ....................................................................... 225
Pieter Hoes (1.946):
'In het detail wordt het geheel zichtbaar' ....... ..... .... ... ..... .... . ZZ7 Wat een weertje ...... ... .... ..... ............. .. .. ............... ....... 234 Zondagmiddag ..... ..... ........ ..... ..... .. .. ...... ............. .... .. . 236 Miep Jennekens (1.928):
'Ik zie nu dat mijn levensverhaal eigenlijk heel gewoon is' ......... 241 De bevrijder ........................... .......... ... .......... .... ........ 248 Eigen geld ... .............................. .. ......... ....... .. .... ........ 250 Zomaar een zondag ................. .............. ........... .. ........ 253 Verraderlijk leven ................... ...... .. ... .. ... ....... .. ... ....... 254 Het landschap dat mij liefis ...... ...... ... ... .. .... .. ... ......... . 255 Sheila van Voss (1.927): 'Ik wil een spoor van mijn leven achterlaten, als een
-r. ., soort •• ,ems ... ..... .... ......... ......... .... ..... .... .. ... ......... ...... 257
.. eerste b · .. .. ..... ....... .... ..... .. ..... ................ ... 2 61 MIJn aantjes 7 maart 1942 ......... ..... ..... .... ..... .. ....... ......... ...... .. ....... . 262 7 maart 1946 .. .... ... ................ ...... ... ... ... .... .. ... .... .... .... . 263 I mei 1946 ...... ...... .................. ........ ..... .... .. .... ... .. ... .... 264 Mijn laatste werkkring ..................... ...... .... ..... .... ....... 265 De ontmoeting ........................ ......... .... ..... ...... ... ....... 267 Marianne Oudenhoven (1943):
'Mijn verhalen zullen er zijn, ook als ik ze zelf vergeet' ...... ....... z6g Twee moeders .... ... ... .... ....... .... .... ... .. .... ... .. .... ... .. .. .. ... . 273 lWee dochters .. ... .. .. .. .... ... .. ... .... .... ...... ... ....... .. .......... 274 De processie .............. ..... .............. ......... ......... ........... 276 MIJn buurDlan ....... .. .. .. .. ... ... ... ............... .. .. .. ... ....... .. . 279 Sannie Huijbregsen-v.m de Werfhorst (19Z7):
'Ik ben nu de bewaarder van de verhalen in de familie' ........... .. 283 Kerstdiner .. .... ............................... .. .. .... ... ... .... .... .. ... 287 Bevrijdingsrok.................................... ..... .. .. .. .... ........ 287 Op een schoen en een slof .............. .... ........ .... ... .......... 289 Stadse stilte ......................... ... ........ .... .. ....... ..... ........ 290 Nieuw leven .. ..... .. ................ ... .... ...... .. ....... ....... ..... .. . 292
9
'0
Jeanne Feijts (1940):
'Verdriet mocht er zijn, maar we leerden het los te laten en door te gaan' ............................................................... Z94 Slacht ....................................................................... 299 Verlies ..................................................................... 300 Baobab .................................................................... 300 Moederschap ............................................................. 301 Keerpunt .................................................................. 302
Lydia Françoise Lieftinck (1934): 'M" l over "wIe k !In verh aa gaat I nu ben' ................................. 304 Ons partijtje ............................................................. 312 De feest jurk .............................................................. 313 .. d omInee . MIJn ........................................................... 314 Thuiskomen .............................................................. 316 Geel golfballetje ........................................................ 317 Grenzeloos ................................................................ 318 Twee foto's ................................................................ 320 Ton Terstappen (1926): 'Ik vond het f!in om mijn verhalen terug te vinden' .................. 3ZZ Goederenvervoer ........................................................ 328 IJskoude winterrnorgen .............................................. 329 De kamer van heeroom ............................................... 331 De vrachtauto uit Neer ............................................... 333 Vaders overlijden ....................................................... 335 Droefheid en vreugde om Paula ................................... 336 Sinterklaas ............................................................... 337 Vera van Cruchten (1931):
'Aandacht voorje eigen verhaal is een vorm van liefde voorjezelf .................................................................. 339 Tante Neske en oom Lei .............................................. 346 De weg van een heg .................................................... 347 Het geldpotje ............................................................. 349 In memoriam patris (1) ............................................... 350 In memoriam patris (2) ............................................... 350 De handen van mijn moeder ....................................... 351 Om alles ................................................................... 351
Maria Klaar-Stützle (1940): 'Ik ontdekte dat mijn leven nog helemaal niet afgelopen was
en dat ik in een nieuwe fase zou komen' ............................... JS3 Maria ....................................................................... 358 'Care'-pakket ............................................................. 359 Voor het eerst naar de kapper ..................................... 360 Tupperwareparty ....................................................... 361 Austria Express ......................................................... 362 De blauwe avondjurk .................................................. 365 Rietje de Haan-Kooistra (1940):
'Met mijn geheugen was het minder slecht gesteld dan ik dacht' ..................................................................... 368 Het gouden schaartje ................................................. 373 Een lange weg ........................................................... 374 Voor het eerst naar school ........................................... 376 Zondag ..................................................................... 377 Au paIr bIJ Jan en Janny .............................................. 378 Een lang leven ........................................................... 381 Themaregister.......................................................... 383
"
