In mei 2000 lanceerden we binnen het ACV, ter voorbereiding van de Vlaamse

h e t

h o o f d s t u k

Wat heb je vandaag buiten school geleerd(*) Erkenning van verworven competenties (EVC): tussentijdse balans

Chris Serroyen

I

n mei 2000 lanceerden we binnen het ACV, ter voorbereiding van de Vlaamse ACV-dagen van 16 en 17 maart 2001, de discussie over de erkenning van het buitenschoolse

leren,

het

debat

over

de

erkenning

van

verworven

competenties (EVC) . (1)

Dit werd toen sterk geïnspireerd door het rapport van de Internationale Arbeidsorganisatie Formation pour l’emploi, dat voorlag op de Internationale Arbeidsconferentie van 2000(2). EVC was toen nog, althans in Vlaanderen en België, een vrij onontgonnen terrein. Wie er het voortreffelijke rapport Making learning visible van Cedefop (Europese denktank inzake beroepsopleiding) op naleest, wordt onvermijdelijk getroffen door de voorsprong die andere Europese landen ter zake hebben genomen(3). Sindsdien is het nochtans erg snel gegaan en niet enkel in Vlaanderen, maar ook langs Franstalige kant, evenals op federaal en Europees vlak.

ze verwerft, evenwaardig worden erkend”. Uitwerking van die globale doelstelling moest gebeuren door een adviescommissie met vertegenwoordigers van vooral overheid en sociale partners, onder wetenschappelijke begeleiding van het Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA) en de Universiteit Antwerpen (UA). Deze commissie leverde op 13 januari 2002, naast een reeks wetenschappelijke rapporten, haar beleidsadvies op: Ruim baan voor competenties(4). Belangrijk daarin was het voorstel om van start te gaan met concrete, haalbare projecten. De Vlaamse regering had daar oren naar en besliste op 22 maart 2002 om zowel de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) als de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR)

STROOMVERSNELLING IN VLAANDEREN EVC werd een van de belangrijkste punten van het actieplan ‘Een leven lang leren in goede banen’ van de Vlaamse regering (juli 2000). Ook in het Pact van Vilvoorde (22 november 2002) duikt het op als doelstelling voor 2010: “Een lerende samenleving erkent dat competenties, hoe ook en waar ook men

Chris Serroyen is adviseur op de ACV-studiedienst.

h e t

h o o f d s t u k

12

Wat heb je vandaag buiten school geleerd Erkenning van verworven competenties (EVC): tussentijdse balans

prioritaire projecten te laten ≥ Chris Serroyen samenwerkingsakkoord afgeslovoorstellen. Beide raden leverten voor de uitbouw van een Ook de werkgevers den op korte termijn voortreffegemeenschappelijk systeem voor hebben alle belang lijke adviezen af, op basis waarEVC en de aflevering van combij volwaardige erkenning van het van de Vlaamse regering al op petentiebewijzen, gebaseerd op informele leren. 19 juli 2002 prioriteiten kon een netwerk van erkende EVCbepalen. De inmiddels opgerichcentra. te werkgroep-EVC, in het kader Federaal minister van Werkvan het Interface-programma, goot dit in het gelegenheid en Arbeid Onkelinx speelde daarnajaar 2002 in een projectoproep. Op basis op in met een wettelijk initiatief om, in het daarvan start begin 2003 een aantal projeckader van het betaald educatief verlof, ook (5) ten rond vijf actiedomeinen : een recht op betaald verlof toe te staan voor • EVC in de zorgsector, inzonderheid voor de het doorlopen van een EVC-procedure. Het toegang tot het beroep van kinderopvang uitvoeringsbesluit ligt nog voor advies in de en/of gediplomeerd verpleegkundige; Nationale Arbeidsraad (NAR). • EVC in de lerarenopleiding en voor de toegang tot het lerarenberoep; Ook Europees zit EVC sinds kort werkelijk in • EVC in het kader van inburgeringstrajecten de lift. Ook al werd de beweging op dit echevoor zowel nieuwkomers als reeds aanwezige lon al vroeger ingezet, toch zien we vooral de allochtonen (‘oudkomers’), in het bijzonder afgelopen twee jaar - in het verlengde van de ook met het oog op erkenning van taalcomEuropese Tops van Lissabon en Feira - dat het petenties; EVC-debat aan belangstelling wint. De knik • EVC in de toeristische sector, met name lijkt er te zijn gekomen met de Mededeling voor de toegang tot het beroep van reisleider van de Europese Commissie ‘Realiseren van of gids; een Europese ruimte voor levenslange oplei• EVC voor laaggeletterden en ongekwalifiding en vorming’ (21 november 2001), met ceerde schoolverlaters, in het kader van badaarin uitermate veel nadruk op de erkenning siseducatie en/of tweedekansopleidingen. van het non-formele en informele leren. De Europese Raad volgde in de loop van 2002 De start van deze projecten is hoe dan ook met tal van beleidsteksten inzake EVC, vooreen belangrijk eerste resultaat van de gezaalsnog weliswaar zonder veel praktische relemenlijke actie van ACV en ACW om het vantie. geheel van competenties van jongeren en volwassenen sterker te waarderen. EVC: OP HET SNIJPUNT VAN MAATSCHAPPELIJKE EVOLUTIES ELDERS ONTWIKKELINGEN

’’

Een gelijkaardige versnelling zien we overigens ook langs Franstalige kant en daardoor ook op federaal vlak. Tussen Franstalige Gemeenschap, Waals Gewest en Franstalige Gemeenschapscommissie werd in 2002 een

Die plotse doorbraak komt uiteraard niet uit de lucht vallen. Hij ligt in het verlengde van de nieuwe inzichten inzake leren die oprukten in de loop van de jaren ’90: • de onderkenning van het belang van het


levenslange leren, waarbij men onvermijdelijk tot de vaststelling komt dat de op latere leeftijd verworven competenties slechts in beperkte mate in schoolse opleidingssystemen worden opgedaan; • de groeiende kritiek op de overaccentuering van cognitieve aspecten, van kennisoverdracht in de formele opleidingssystemen, met onvoldoende aandacht voor de verwerving van vaardigheden en attitudes, en dit gekoppeld aan de vaststelling dat de formele opleidingssystemen niet altijd de beste plaats zijn voor dit soort van competenties; • de erkenning van het belang van informele leerprocessen, in eerste instantie van het nut van werkplekleren, maar gaandeweg ook verruimd tot het informele leren via persoonlijke of maatschappelijke activiteiten, buiten het bedrijfsleven; • een groeiende kritiek op de ‘diplomacultus’, die in sterke mate bepalend is voor de achterstelling van kortgeschoolden op de arbeidsmarkt en in de samenleving; • de erkenning van een toegenomen internationale mobiliteit, met dan telkens de vraag hoe de in het buitenland verworven competenties in België kunnen worden gevaloriseerd en vice versa; • de groeiende aandacht voor een afstemming tussen initieel onderwijs en volwasseneneducatie enerzijds en tussen de diverse sectoren van deze laatste anderzijds, met daarbij onvermijdelijk ook meer aandacht voor de kwestie van uitwisselbaarheid, zeker in een globaal streven om leertrajecten te modulariseren; • groeiende twijfels over de focus in een aantal onderdelen van het arbeidsmarktbeleid op ‘laaggeschoolden’, gedefinieerd op basis van het diplomaniveau in plaats van op basis van de reële afstand tot de arbeidsmarkt; • en tot slot de vergrijzing van de bevolking

op actieve leeftijd, met daarbij de vaststelling dat heel wat oudere werknemers en nietactieven weliswaar een laag onderwijsniveau hebben, maar niet zelden een hoog opleidingsniveau en nog vaker een hoog competentieniveau. EVC ligt precies op het snijpunt van deze verschillende evoluties. EVC: IN GOEDE BANEN Voor een buitenstaander is misschien niet onmiddellijk duidelijk dat doorheen dit groeiproces in Vlaanderen een aantal duidelijke keuzen werd gemaakt en dit sterk onder invloed van ACV en ACW. We zetten de belangrijkste even op een rijtje: • focus op de persoonlijke ontwikkeling van het individu, zonder vermenging met het competentiemanagement van bedrijven; • vermijden dat alleen sprake is van erkenning van het buitenschoolse leren; • erkenning van de competenties die ‘levensbreed’ werden verworven; • geen erkenning om de erkenning; • focus op de kansengroepen; • aandacht voor kwaliteitszorg en deontologie; • proberen quick wins te realiseren. Erkenning zonder bedrijfsbemoeienis Een uitermate belangrijke keuze was ongetwijfeld het aflijnen van het debat tot EVC op initiatief van de volwassene zelf, het hanteren van het perspectief van het individu. Werknemers- en werkgeversorganisaties waren hierin objectieve bondgenoten. Van vakbondszijde wilde men in een opstartfase de weerstanden bij de werknemers tegen de risico’s van inschatting van competenties op vraag van en onder leiding van de werkge-

h e t

h o o f d s t u k

13

14


ver(s) vermijden. Van patronale ≥ Chris Serroyen trum hebben verworven niet zijde wilde men enerzijds inmenvolledig kunnen meenemen Er is een groeiende ging door de overheid in het enzovoort. Uitdaging is dus niet kritiek op de ‘diplopersoneelsbeleid van bedrijven enkel de erkenning van de commacultus’, die in sterke mate bepaontlopen en anderzijds ook het petenties die buiten het onderlend is voor de achdebat over het verzilveren van wijssysteem – elders dus – werterstelling van kortverworven competenties in de den verworven, maar ook de geschoolden op de loonvorming uit de weg gaan. erkenning van de competenties arbeidsmarkt en in de samenleving. Dit mag men niet beschouwen die men zich binnen het onderals een ontkenning van de posiwijs heeft eigen gemaakt. Bij tieve bijdrage die objectieve deze verbreding van het EVCEVC-procedures eventueel kunnen spelen debat speelde ook een tactische overweging binnen het competentiemanagement van mee. Verwacht kan worden dat de actoren bedrijven. Een en ander moest vooral de van het onderwijs meegaander zouden zijn werknemersorganisaties toelaten zich grondials men het debat zou verruimen tot de ger voor te bereiden op dit debat.(6) erkenning van de competenties die binnen het onderwijs werden verworven. Erkenning van hier verworven competenties Erkenning van het levensbrede Tweede niet onbelangrijke keuze betreft de consensus om EVC te hanteren als acroniem Ten derde werd van bij de aanvang ook het voor ‘erkenning van verworven competenties’. ‘levensbrede’ meegenomen en dit in een dubDat lag niet voor de hand. Tot voor kort werd bel opzicht. Enerzijds de erkenning van comEVC vaak ook gebruikt als afkorting voor petenties die werden verworven in levenser‘elders verworven competenties’. Daarbij ging varingen buiten het beroepsleven, anderzijds men er impliciet van uit dat het wel snor zit de erkenning van competenties die niet met de erkenning van de competenties die onmiddellijk relevant zijn voor de arbeidsinbinnen het onderwijssysteem werden verworzetbaarheid (employability). Vanuit ACV en ven en dat het er nog vooral om ging het buiACW werd die brede invulling sterk bewaakt, tenschoolse leren te valoriseren. Nochtans in het bijzonder ook met het oog op een voldoen er zich ook heel wat problemen voor waardige erkenning van de competenties die wat betreft de competenties die eerder in het werden verworven via vrijwilligerswerk en onderwijs waren verworven: jongeren die maatschappelijk engagement in het vereni‘afzakken’ naar een ‘lagere’ richting, zonder gingsleven, het maatschappelijk middenveld. dat wordt voortgebouwd op wat ze al geleerd Dat is trouwens nooit een discussiepunt hebben, afgestudeerden die vaststellen dat ze geweest. De aanvankelijke vrees bij ondervoor de toegang tot de gereglementeerde wijswereld en sociaal-culturele sector voor beroepen of tot de openbare sector nog aan een al te ‘economische’ benadering - vanuit allerlei voorwaarden worden onderworpen, de vaststelling dat vooral het kabinetvolwassenen die bij overstap van het ene cenWerkgelegenheid en de sociale partners in dit trum van volwassenenonderwijs naar het dossier sterk aan de kar trokken - bleek groandere de competenties die ze in het ene centendeels onterecht. Immers, ook de werkge-

’’

h e t

h o o f d s t u k


vers hadden alle belang bij volwaardige erkenning van het informele leren, beducht als ze zijn voor de kost van door de bedrijven aangeboden formele leertrajecten en voor de kritiek dat ze weinig doen aan formeel leren.

waar aan een Vlaamse middenstandstraditie om de muren van frietkoten, cafés en kapsalons te behangen met kalligrafisch geschreven en mooi omkaderde ‘diploma’s’ en brevetten allerhande. Maar als doelstelling voor een optreden van een Vlaamse overheid en de Geen erkenning om de erkenning sociale partners is dit toch wat mager. Minstens mag verwacht worden dat EVC echt Vierde belangrijke beleidslijn was de gerichtals hefboom fungeert voor persoonlijke ontheid op het praktische nut voor de direct wikkeling en sociale promotie. EVC moet betrokkenen. Als ACV en ACW – hierin enerzijds als basis kunnen dienen voor een gevolgd door de andere gesprekspartners – persoonlijk ontwikkelingsplan (loopbaanhebben we van bij de aanvang van de bespreoriëntering en/of opleidingsadvies): de ‘forkingen duidelijk gemaakt dat een erkenning matieve’ functie van EVC. EVC moet anderom de erkenning niet hoefde. Van meet af zijds ook een juridisch effect sorteren; met aan werd afstand genomen van een benadeandere woorden, bijkomende rechten openen ring waarbij de erkenning van de verworven voor de betrokkene: toegang tot meer jobs of competenties een doel op zich promotiemogelijkheden, toegang werd, waarbij het zou volstaan ≥ Chris Serroyen tot meer onderwijs- en opleiop een adequate manier de voldingsvoorzieningen, verkorting Minstens mag verledigheid van iemands compevan leertrajecten, eventueel ook wacht worden dat EVC echt als heftenties in te schatten en vervol– maar dat debat werd uit de boom fungeert voor gens te erkennen middels een weg gegaan (zie hoger) – recht persoonlijke ontof ander attest. Die ‘papieren’ op hoger loon. Belangrijk daarbij wikkeling en sociale erkenning is op zich ongetwijwas zeker ook de consensus om promotie. feld een eerbare doelstelling, beide sporen - de formatieve en met zelfs enige nuttigheidsde summatieve functie - evenwaarde. Een aantal lerenden ontleent er wichtig te ontwikkelen. ongetwijfeld een versterking van het zelfwaardegevoel aan. En zeker ook kan het Erkenning zonder Mattheüseffecten benut worden in de communicatie met werkgevers bij wie men solliciteert. Minstens zal Vijfde keuze: de focus op kansengroepen. EVC het het zelfvertrouwen versterken van hen moet een hefboom zijn voor maatschappelijdie aan de basis liggen van formele of nietke emancipatie van kortgeschoolden en, ruiformele leerprocessen buiten het onderwijs. mer, van kansengroepen. Het moet voor hen Alleen legt een dergelijke benadering de lat de toegang tot jobs, opleidingen en behoorwat laag. EVC moet ook voor de lerende een lijke inkomens vergemakkelijken. Bij een tastbaar effect hebben, méér dan een louter ondoordacht beleid riskeert men echter het psychologisch effect. EVC moet tot méér dieomgekeerde effect. Eerst en vooral dreigt al nen dan volwassenen de mogelijkheid te bieeen ongelijke deelname aan EVC-procedures. den een attest of brevet op de schoorsteenMaar zelfs mocht die gelijke participatie kunmantel op te hangen. Het beantwoordt welisnen gegarandeerd worden, dan zal snel blij-

’’

h e t

h o o f d s t u k

15

16


ken dat de kortgeschoolden en kansengroe• de bescherming van de privacy, in het bijpen ook veel minder mogelijkheden hebben zonder de garantie dat de werkgever nooit gehad voor buitenschools leren. En dit geldt kan ingelicht worden over de resultaten van zowel voor het formele als voor het informeeen EVC-procedure; le leren. Volgens de laatste cijfers van de • de toegankelijkheid: laagdrempelige EVCEuropese arbeidskrachtenenquête (2001) procedures, ook aangepast aan kortgeschoolblijkt dat amper 2,6% van de kortgeschoolden met ongelukkige schoolervaringen en bijden in de vier weken voor de gevolg met een maximale ≥ Chris Serroyen bevraging deelnam aan permainspanning om test- en zeker nente vorming. Voor mensen examensituaties te vermijden; Garanties dienen gegeven dat de met een diploma hoger onder• de onafhankelijkheid: kost wat leerbewijzen en wijs bedraagt dat deelnameperkost vermijden dat EVC op een portfolio’s het centage zo maar eventjes 14,5%. of andere wijze gecontamineerd eigendom worden En wat het informele leren wordt door de zorg om een van de werknemer. betreft, is al voldoende vastgebepaalde opleiding te vullen. steld dat kortgeschoolden en Dat laatste wordt wellicht nog kansengroepen aanzienlijk minhet moeilijkste punt. We merken der terug te vinden zijn in krachtige leeromimmers dat elk van de opleidingsverstrekkers gevingen. De deelname aan het verenigings(hoger onderwijs, volwassenenonderwijs, leven is sowieso lager. En als ze aan het werk VDAB) zich begint te organiseren om EVC in zijn, komen ze relatief meer terecht in dead de eigen voorzieningen in te bouwen. Van end-jobs met een schrale taakinhoud. Dit zodra zo’n instelling moeilijkheden onderhoudt dan ook in dat EVC in eerste instantie vindt om de opleidingen te ‘vullen’, kan EVC, moet benut worden voor de maatschappelijals het in functie staat van inkorting van de ke emancipatie van die kortgeschoolden en opleidingsduur, een behoorlijk masochistische kansengroepen. De Vlaamse regering heeft oefening worden. die prioriteit trouwens overgenomen in haar recente projectoproep (zie hoger). Concrete actie

’’

Erkenning met kwaliteit Zesde belangrijke optie: de sterke aandacht voor kwaliteit en deontologie. EVC moet plaatsgrijpen in een deontologisch kader, met voldoende waarborgen inzake kwaliteit en toegankelijkheid. Dit omvat een geheel van garanties, terug te vinden zowel in het EVCbeleidsadvies als in het SERV-advies, en inmiddels volledig overgenomen door de Vlaamse regering, ook voor de concrete projecten die in 2003 opstarten. Wat komt bovendrijven, zijn in elk geval:

h e t

h o o f d s t u k

Laatste gemeenschappelijke krachtlijn van de consensus is het voorstel om op korte termijn van wal te steken met concrete projecten. EVC is, zeker zoals het geformuleerd is in het Pact van Vilvoorde, een massieve uitdaging, met zeer ingrijpende consequenties voor het onderwijs- en opleidingsbeleid en voor het arbeidsmarktbeleid. Maar massieve uitdagingen houden ook het risico in op inertie omdat men niet onmiddellijk ziet hoe die koe bij de horens dient gevat en men vervolgens vlucht in ronkende retoriek om daadkracht te verbergen, zoals we dat vandaag op Europees


vlak beleven. Het streven moet zijn om op vrij lijken te zijn voor overheid en/of maatschapkorte termijn op specifieke deelterreinen pelijk middenveld. vooruitgang te boeken, om quick wins te realiseren, met een sterk demonstratie-effect. Communicatie van competenties De opgave wordt aan te tonen dat EVC noch dagdromerij, noch holle retoriek is, maar voor Precies ook met het oog op toegankelijkheid de betrokkenen tot tastbare resultaten kan voor kansengroepen moeten test- en exaleiden. Daarom ook het voorstel in het EVCmensituaties zoveel als mogelijk worden uitbeleidskader om gebruik te maken van de gesloten (zie hoger), al zal dat uiteraard niet aanknopingspunten die de bestaande regelvolledig kunnen. De personen verantwoordegeving al biedt. In het bijzonder biedt de huilijk voor de inschatting van de reeds aanwezidige onderwijsreglementering reeds tal van ge competenties (‘assessoren’) moeten maximogelijkheden voor onderwijsinstellingen om maal proberen voort te bouwen op de levensaf te wijken van toegangscriteria geschiedenis van de betrokkeen/of vrijstellingen te geven op ≥ Chris Serroyen nen, liefst op basis van concrete basis van EVC. In het hoger bewijzen van vroegere leerervaNiet enkel onderonderwijs worden die mogelijkringen. Om die reden hebben de wijskansen, maar heden trouwens sterk vergroot voorstanders van een veralgeook kansen op buitenschoolse compevia het Bologna-decreet. Maar meende EVC-benadering, zowel tentie-ontwikkeling dan moet er op elk van die deelop Vlaams als op Europees vlak, zijn ongelijk verterreinen wel een navenant de ‘portfolio’-benadering omdeeld. beleid vanuit de overheid en de helst: een systematische bundeonderwijsinstellingen tegenover ling van papieren stukken (in de staan, zodat die decretale ruimten daadwertoekomst wellicht digitaal) als indicatie van kelijk invulling krijgen. de competenties die werden opgebouwd gedurende iemands levensloop. Dit vereist dat De Vlaamse regering had in elk geval oren jongeren en volwassenen ook wordt aangenaar zo’n aanpak. In de loop van 2003 dient leerd die ‘bewijzen’ van competentieverwereen vijftal projecten afgewerkt op specifieke ving systematisch, volgens de portfoliotechdeelterreinen (zie hoger), enerzijds als basis niek, bij te houden. Dit zal echter maar lukken voor een structureel EVC-beleid op die deelals de opleidingsverstrekkers, en ruimer het terreinen en anderzijds als leerschool én katageheel van lerende organisaties, tot een dublysator voor actie op andere deelgebieden. bele afspraak komen: • elke opleiding afsluiten met het overhandiNIEUWE UITDAGINGEN gen van een attest als bewijs dat men de opleiding heeft gevolgd en nog liefst van de De opstart van vijf concrete projecten in 2003 competenties die werden verworven doormag evenwel geen voorwendsel zijn om debat heen de opleiding. Als ACV hebben we dat het en dynamiek rond andere uitdagingen een ‘leerbewijs’ genoemd; jaar of langer stil te leggen. In de rest van • geen eigen portfoliosystemen uitwerken, deze bijdrage wordt even afgepunt, in willemaar een gemeenschappelijke methodiek ter keurige volgorde, wat ter zake de prioriteiten zake ontwikkelen.

’’

h e t

h o o f d s t u k

17

18


Beide voorstellen, initieel van het ACV, werEVC en certificatie koppelen den opgenomen in het SERV-advies en onderschreven door de Vlaamse regering in juli In het actieplan van de Vlaamse regering ‘Een 2002. Overigens kreeg de EVC-stuurgroep, in leven lang leren in goede banen’ werd het het kader van het Interface-programma, de EVC-debat om onbegrijpelijke redenen ontopdracht dit in de loop van 2003 verder op koppeld van het certificatiedebat. Precies om muziek te zetten. al te arbeidsintensieve EVC-procedures met Eerste opgave wordt in elk geval dit ook af te veel tests te vermijden en met het oog op een stemmen enerzijds op de Europese ontwikkemaximale rechtszekerheid van de betrokkelingen en anderzijds op de evoluties in de secnen, is het belangrijk dat men maatschappetoren. Zo creëerde bijvoorbeeld de bouwnijlijk tot een aantal conventies komt over de verheid, bij ontstentenis van overheidsinitiawaarde die aan bepaalde leertrajecten wordt tief, een eigen systeem: het opleidingspasje.(7) gegeven, óók als die buitenschools werden En op Europees vlak wordt, gekoppeld aan de georganiseerd. Veel vooruitgang kwam er invoering van een gemeenschappelijk format trouwens niet. Uiteindelijk werd de certificavoor cv’s, ook gedacht aan de uitbouw van tiedoelstelling van het actieplan overgenoeen Europees portfoliosysteem. men in het Interface-programma. Daarin Ten tweede moet men er in lukken hierin het werd die toegespitst op de uitwisselbaarheid hele opleidingsveld mee te krijgen. Omwille van modules tussen beroepssecundair ondervan weerstanden bij de werkgevers werd, binwijs, VIZO en VDAB en dan nog specifiek voor nen de SERV, het ACV-voorstel inzake de veréén sector - het bouwbedrijf -, met aanvanalgemening van het leerbewijs kelijk vooral aandacht voor de ≥ voorlopig ingeperkt tot opleiuitwisselbaarheid tussen deelChris Serroyen dingen verstrekt of gesubsitijds onderwijs en middenHet arbeidsmarktdieerd door de Vlaamse overstandsleerlingwezen. En zelfs die beleid ten aanzien heid. Belangrijk is echter in een beperkte benadering blijkt van werkzoekenden staat vandaag nog tweede fase ook het particuliere uitermate moeizaam te verlosteeds sterk in initiatief mee te krijgen, zowel pen. Zo halen we de doelstelling functie van hun de bedrijven als de sectorale van het Pact van Vilvoorde scholingsniveau. sociale partners, en waarom ook nooit. In een versneld tempo zal niet het gehele verenigingslehet debat moeten worden aanven. gegaan voor meer sectoren en voor meer Tot slot moeten arbeidsrechtelijk de garanties opleidingen, zeker ook nu het de bedoeling gegeven worden dat de leerbewijzen en portlijkt om op vrij korte termijn de modularisefolio’s het eigendom worden van de werknering in het secundair onderwijs af te stemmer, zoals dat vandaag al op voorstel van het men op die in het volwassenenonderwijs. ACV is ingebouwd in de regelgeving op de VDAB en Syntra’s (vroegere Centra voor opleidingcheques voor bedrijven. Werkgevers Middenstandsopleiding) moeten aan hetzelfzijn nogal eens geneigd bewijsstukken van de tempo mee, overigens samen met de verworven competenties of genoten opleidinopleidingscentra van de sociale partners, die gen achter te houden om vrijwillig vertrek nu kennelijk wat aan de zijlijn zijn komen te van personeel tegen te gaan. staan.

’’

h e t

h o o f d s t u k


Veralgemeende EVC

onderwijs - te combineren is met de doelstelling om tot een veralgemeende, maximale EVC te komen, met rechtszekerheid voor de lerende en bijgevolg met een min of meer gelijkwaardige inschatting en valorisatie van eerder verworven competenties door elke onderwijsinstelling afzonderlijk.

Op veel terreinen volgt het beleid de praktijk. Bij EVC doet zich het omgekeerde voor. De regelgeving wijzigt snel, maar de praktijk evolueert niet mee. In het volwassenenonderwijs heeft de directeur een aanzienlijke autonomie om vrijstellingen toe te staan op basis van EVC. In het hoger onderwijs zijn we inzaDaarbij mag overigens niet worden verwaarke regelgeving ook goed op weg, zeker als het loosd tegelijk een EVC-kader uit te tekenen Bologna-decreet wordt aangenomen. De voor de vierde graad van het secundair onderwijsinstellingen volgen evenwel niet onderwijs. In het bijzonder een richting als zoals zou mogen verwacht worden, of mingediplomeerd verpleegkundige bereikt stens met sterk verschillende ≥ behoorlijk wat volwassenen, Chris Serroyen snelheden, zodat van enige zeker sinds verzorgenden Ook Europees zit rechtszekerheid voor de potenopnieuw kunnen gaan studeren EVC sinds kort wertiële cursist geen sprake is. met behoud van loon. Daarbij kelijk in de lift. gaat het per definitie om volProbleem is dus minder de wassenen met al behoorlijk wat regelgeving, maar de inertie bij al te veel relevante competenties, verworven via zowel onderwijsinstellingen om tot een veralgeberoepservaring als in de privé-sfeer, maar meend EVC-beleid te komen, gericht op een zonder dat men daar vandaag veel rekening maximale erkenning van de competenties die mee houdt. Daarom ook stond een project ter elders werden verworven, zowel voor de toezake op het verlanglijstje van zowel de VLOR gang tot de opleidingen als voor de bepaling als de SERV en nadien van de Vlaamse regevan de noodzakelijke opleidingsduur. EVC ring. Alleen dreigt het aan middelen te ontwordt dan versmald tot een gunst, moeizaam breken om dit in 2003 op te starten. en krenterig aanvaard door een instelling, na herhaald aandringen van een uitzonderlijk EVC voor werkzoekenden assertief en mondig cursist, die uit het Staatsblad weet welke EVC-mogelijkheden er Het arbeidsmarktbeleid ten aanzien van op papier bestaan. Ik heb niet de ruimte om werkzoekenden staat vandaag nog steeds in te gaan op de talrijke verklarende factoren sterk in functie van hun scholingsniveau. Dat voor die inertie. Belangrijk is dat vandaag geldt niet zozeer voor het curatieve beleid kennelijk breed aanvaard wordt dat het zo (voor langdurig werklozen). In de meeste niet verder kan. Binnen de Raad voor curatieve maatregelen werd het scholingscriVolwassenenonderwijs van de VLOR kon in terium niet weerhouden (cf. sociale werkieder geval een grote openheid worden ervaplaatsen) of geschrapt (cf. werkervaringsproren voor de problematiek. Alleen is de vraag gramma’s). In het preventieve beleid blijft dit hoe het nieuwe credo van een vergaande nochtans sterk bepalend, met daarbij vooral autonomie voor de onderwijsinstellingen het onderscheid tussen kortgeschoolden zowel in het volwassenen- als in het hoger (geen diploma of getuigschrift hoger secun-

’’

h e t

h o o f d s t u k

19

20


dair onderwijs) en hogerge- ≥ Chris Serroyen bij wordt om niet enkel oog te schoolden. Dit wordt ook sterk in hebben voor wat de werkzoeDe sociaal-culturele de hand gewerkt door de federakende (nog) niet kan, met het sector heeft niet le arbeidsmarktmaatregelen: het oog op een doelmatig traject, het monopolie van het levensbrede startbanenplan met RSZ-kortinmaar ook voor de erkenning (via leren. gen voor kortgeschoolde jongeportfoliosystemen) van wat hij ren enerzijds en het inschakeof zij al wél kan. lingsplan, gericht op begeleiding van diezelfDaarbij zullen we ongetwijfeld lering kunnen de doelgroep anderzijds. Op voorstel van het trekken uit de dynamiek van de inburgering ACV heeft de SERV medio 2002 voorgesteld, van allochtonen, waar EVC en normaliter ook in het kader van de EVC-projecten, om na te portfolio-opbouw standaard worden. gaan hoe we de dichotome indeling van In één adem dient dan ook bekeken hoe EVC werkzoekenden op basis van hun scholingsnistandaard kan worden ingebouwd in het outveau kunnen vervangen door een volwaardiplacement van werknemers die ontslagen of ge EVC, waarbij tijdstip en intensiteit van de met ontslag bedreigd zijn. De Vlaamse overacties bepaald worden door het risico om in heid zou hier, via het Herplaatsingsfonds, het de werkloosheid te blijven. Dat risico wordt voorbeeld kunnen geven voor wat betreft het zonder twijfel sterk mee bepaald door het outplacement dat zij garandeert aan werknescholingsniveau, zeker op een arbeidsmarkt mers die worden ontslagen door insolvabele waar de diplomacultus vrij hardnekkig is, ondernemingen. maar het kan niet het enige criterium zijn om de afstand tot de arbeidsmarkt in te schatten. Ontwikkeling en erkenning van de levensbrede competenties Globaal dient dit bekeken in het kader van de algemene discussie over de toekomst van de In het debat over de uitbouw van het levenstrajectbegeleiding bij de VDAB. Trajectlange leren wordt terecht gewaarschuwd voor overeenkomsten tussen VDAB en werkzoeeen eenzijdige focus op de beroepsgerichte kenden moeten in functie staan van een volcompetenties. Echter, veel verder dan een waardige screening van de betrokkenen. Er vaag pleidooi voor de erkenning van het zijn voldoende signalen dat het vandaag niet ‘levensbrede leren’ en een (terechte) vraag loopt zoals het zou moeten. Niet in het minst naar meer middelen voor de sociaal-culturele de snelle vervanging van de ontwikkelde sector komt men doorgaans niet. In het EVCscreeninginstrumenten is daarvoor een aandebat vertaalt de eis tot erkenning van het wijzing. Ter zake lopen twee belangrijke levensbrede zich in een pleidooi om in EVConderzoeken van het HIVA in het kader van procedures ook de competenties die werden het Viona-onderzoeksprogramma: een evaluverworven buiten de arbeidsmarkt - en in het atie van de huidige screeningpraktijk van de bijzonder via vrijwillig engagement en inzet VDAB enerzijds en een globale evaluatie van in het verenigingsleven - mee te nemen. Maar de trajectbegeleiding anderzijds. We hopen ook hier schort het aan praktische vertaling. dat zij het nodige materiaal zullen leveren Overigens doet zich een paradoxale ontwikvoor een doordacht EVC-beleid voor werkkeling voor(8). De overheid tracht het levensbrede leren een eigen profiel, een afzonderlijzoekenden binnen de VDAB. Uitdaging daar-

’’

h e t

h o o f d s t u k


ke plaats te geven in het landschap van de niet het monopolie van het levensbrede leren. volwasseneneducatie via het nieuwe decreet Met het gehele maatschappelijke middenveld op het sociaal-cultureel volwassenenwerk. zullen we moeten bekijken hoe we de in het Het is echter precies die nieuwe profilering en verenigingsleven verworven competenties afzondering die het in de toekomst moeilijker maximaal kunnen laten valoriseren door zal maken om binnen een globaal EVC-beleid andere instituties. Zoals we ook zullen moede levensbreed verworven competenties naar ten nagaan hoe we de competenties die werwaarde te schatten. Zo wordt certificatie een den verworven buiten elk georganiseerd vertaboe in het sociaal-culturele vormingswerk, band, in het bijzonder als gezinstaak of als alsof ook levensbreed verworven competenhobby, kunnen waarderen. Een loodzware, ties niet zouden kunnen worden gecertifimaar uitermate boeiende uitdaging ter zake ceerd en geen vertrekpunt zouden kunnen werd trouwens geformuleerd in het raam van zijn in arbeidsmarktgerichte trajecten. de recentste campagne ‘Een leven lang leren: Al zijn er ook enkele hoopgeniet geslaagd’ van Welzijnszorg, vende ontwikkelingen. Zo is ≥ Chris Serroyen in samenwerking met onder SoCiuS een concreet project meer ACV: hoe voortbouwen op We stellen vast dat gestart, waarbij het uit buitende competenties die de armsten heel wat arbeidsorlandse ervaringen probeert hebben verworven, buiten elk ganisaties veeleer het levenslange lering te trekken voor een EVCgeorganiseerd verband, alleen afleren in de hand beleid in de sociaal-culturele maar door hun dagelijkse overlewerken. sector. En normaliter start vanvingsstrijd? uit de regering in 2003 ook een concreet EVC-project in de toeristische sector Ten derde dient zelfgenoegzaamheid verme(zie hoger), waarbij het onder meer de bedoeden. Werkgevers hameren er op hoe belangling is om ten aanzien van de professionaliserijk het leren op de werkplek wel is, maar ring van de sector ook de competenties te tegelijk stellen we vast dat heel wat arbeidserkennen die men als gids of reisbegeleider in organisaties veeleer het levenslange afleren het verenigingsleven heeft opgedaan. in de hand werken. Op dezelfde wijze is ook het maatschappelijk middenveld aan een Daarbij moeten drie valkuilen vermeden worgewetensonderzoek toe. Hoe kunnen vereniden. gingen en organisaties werkelijk krachtige leeromgevingen worden voor hun vrijwilliTen eerste worden beroepsgerichte en levensgers? Kunnen ze niet, zoals bedrijven dat brede competenties nogal kunstmatig tegenschoorvoetend beginnen te doen, maar dan over elkaar gesteld. Werkgevers zijn vandaag wel op een eigen wijze, een volwaardig comde eersten om te wijzen op het belang van petentiemanagement uittekenen voor de vrijmaatschappelijke sleutelcompetenties op de willigers? werkvloer (al zijn ze merkelijk trager om tot arbeidsorganisaties te komen die deze comNaar een verbod van discriminatie op basis petenties effectief valoriseren). van diploma?

’’

Ten tweede heeft de sociaal-culturele sector

Onlangs werden op Europees, federaal en

h e t

h o o f d s t u k

21

22


Vlaams vlak belangrijke stappen gezet in de Een EVC-beleid moet daarom absolute voorrichting van een behoorlijk sluitend verbod rang geven aan de toegankelijkheid van EVCop discriminatie, waarbij een ruim gamma procedures voor kansengroepen: kortgevan discriminatiegronden werd aangepakt. schoolden, allochtonen, niet-actieven, lage Niemand die er toen aan dacht discriminatie inkomensgroepen… Kosteloosheid is daar een op grond van diploma te verbieden. Is dat belangrijk aspect van. echter zo’n domme gedachte? Waarom dát debat niet eens aangaan? Uit Daarbij kan naar analogie alle recent onderwijsonderzoek ≥ Chris Serroyen gewerkt worden met de vrijstelblijkt hoe sterk de kans op een ling van inschrijvingsgelden Kost wat kost dient diploma en nog sterker de kans voor bepaalde doelgroepen in vermeden dat EVC op een of andere op een diploma hoger onderwijs het volwassenenonderwijs en de wijze gecontamiafhangt van de sociale achterkosteloosheid voor werkzoekenneerd wordt door grond. Als dat diploma dan den bij VDAB-opleidingen. de zorg om een nadien in sterke mate de toeProbleem is echter dat die vrijbepaalde opleiding ‘te vullen’. gang tot jobs, promotiekansen, stellingen de meeste kortgeopleidingen en hogere barema’s schoolde werknemers niet bereiblijkt te bepalen, dan moeten we ken. Voor deze groep heeft het diploma-eisen ook durven bekijken als een ACV, inmiddels samen met het ABVV, voorfactor ter versterking van ongerechtstellen klaar liggen met betrekking tot de vaardigde maatschappelijke verschillen. invoering van opleidings- en begeleidingsUiteraard hoeft het niet onmiddellijk de cheques voor kortgeschoolde werknemers, bedoeling te zijn te verbieden dat naar het waarmee betrokkenen dan zowel opleiding en diploma wordt gevraagd of dat het diploma loopbaanbegeleiding als EVC-procedures nog langer gehanteerd wordt als bewijs van kunnen inkopen. Het is een eenvoudiger competenties. Maar het kan eventueel wel variant van de bijblijfrekeningen voor werkleiden tot de verplichting om, telkens als nemers, waarmee men momenteel experidiploma-eisen worden gesteld, dit te koppementeert in het kader van het ESF-beleid, en len aan EVC-procedures die een gelijke kans een noodzakelijke pendant voor de vetpot geven aan personen die, zonder te voldoen van opleidings- en adviescheques die vanaan de diplomavereisten, wel over hetzelfde daag klaarliggen voor ondernemingen en competentieniveau blijken te beschikken. zelfstandigen.

’’

Toegankelijkheid van EVC-procedures Hoger wezen we reeds op het risico van Mattheüseffecten bij een ondoordacht EVCbeleid. Niet enkel onderwijskansen, maar ook kansen op buitenschoolse competentie-ontwikkeling zijn ongelijk verdeeld, waarbij bovendien blijkt dat beide ongelijkheden sterk samenvallen.

h e t

h o o f d s t u k

Blijft ook het tijdsprobleem. Zeker mensen die worstelen met de combinatie van arbeid en gezin, zullen niet spontaan geneigd zijn zich buiten de werkuren nog eens in te schakelen in een intensieve EVC-procedure. Voor deelname aan opleidingen werd dit gedeeltelijk opgelost door het betaald educatief verlof en recentelijk ook door het opleidingskrediet. Voor EVC ligt ter zake een voorstel ter tafel


van minister Onkelinx: een recht op een aantal uur voor EVC-procedures, in het kader van het betaald educatief verlof, naar analogie van het recht op een competentiebalans zoals voorzien in het Franse arbeidsrecht. Niet dat alle werknemers er tuk op zijn om EVC-verlof te vragen aan hun werkgever; die dreigt dat immers als een signaal te zien dat hij of zij wil opstappen. Maar dan hebben werknemers minstens de keuze. Uitbouw (levens)loopbaanbegeleiding en inbouw van EVC In het EVC-beleidsadvies was uitdrukkelijk sprake van de evenwichtige uitbouw van de formatieve functie van EVC: EVC als instrument bij loopbaanbegeleiding en opleidingsadvies. Voor werkzoekenden kan dat in het kader van de trajectbegeleiding onder regie van de

VDAB. Voor ontslagen of met ontslag bedreigde werknemers kan het in het kader van het outplacementbeleid. Voor allochtonen moet dat vooral in het kader van het inburgeringsbeleid, al dient dit dan wel uitgebreid naar allochtonen die hier al langer aanwezig zijn (‘oudkomers’). Voor de grote groep van werknemers ontbreekt het vandaag echter aan voorzieningen voor loopbaanbegeleiding en opleidingsadvies. De uitbouw van de formatieve EVC voor deze mensen is daarom onlosmakelijk verbonden met de uitbouw van een toereikend en toegankelijk aanbod van centra voor loopbaanbegeleiding en opleidingsadvies. Ter zake liggen, in opdracht van minister Landuyt, concrete voorstellen voor van een task force in de schoot van de Koning Boudewijnstichting. In een volgend nummer van De gids op maatschappelijk gebied gaan we daar uitgebreider op in.

(*) Naar een liedje van De Elegasten. (1) ACV, Kiezen voor kwaliteit. Besprekingsdocument Vlaamse ACV-dagen 16-17 maart 2001, ACV-Vakbeweging, 10 mei 2000. (2) Internationaal Arbeidsbureau, Formation pour l’emploi: inclusion sociale, productivité et emploi des jeunes. Rapport V, Internationale Arbeidsconferentie, 88de zitting, Genève, 2000. (3) BJORNAVOLD, J., Making learning visible. Identification, assessment and recognition of non-formal learning in Europe, Cedefop, Thessalonica, 2000. Zie ook: VLOR (Vlaamse Onderwijsraad), Elders verworven competenties. Vergelijkende studie van systemen voor erkenning in Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland, Duitsland en Finland, Leuven-Apeldoorn, Garant, 2002. (4) VANHOREN, I. (red.), DE CONINCK P. en ROELS, J., Ruim baan voor competenties. Advies voor een model van (her)kenning van verworven competenties in Vlaanderen: beleidsconcept en aanzet tot operationalisering, Viona, Administratie Werkgelegenheid, 2002. Zie ook VANHOREN, I., Van herkennen naar erkennen. Praktijken en ontwikkelingen rond ‘de (h)erkenning van verworven competenties’ in Vlaanderen, KU Leuven, HIVA, 2002. (5) Bij het afsluiten van deze bijdrage moest de Vlaamse regering nog concreet beslissen over deze projecten. Normaliter komt deze informatie beschikbaar op de website van VIZO: www.vizo.be. (6) Zie hierover onder meer VANHOREN, I., ‘Nut en haalbaarheid van EVC, ook in het bedrijfsleven’, in Klare kijk op competenties. Bijlage bij De gids op maatschappelijk gebied, september 2002, p. 27 e.v. (7) Zie hierover CULOT, B., BORLOO, D. en FRANCEUS, P., ‘Erkenning van competenties in de bouwsector’, in Klare kijk op competenties. Bijlage bij De gids op maatschappelijk gebied, september 2002, p. 40 e.v. (8) Hier werd reeds uitvoerig op ingegaan in SERROYEN, C., ‘Erkenning van verworven competenties (EVC) en sociaal-cultureel werk. Over erkenning van het levensdiepe leren’, in Vorming. Vaktijdschrift voor sociaal-cultureel werk, juni 2002.

h e t

h o o f d s t u k

23

In mei 2000 lanceerden we binnen het ACV, ter voorbereiding van de Vlaamse

Recommend Documents