... 21
e
eeuw
... creativiteit ... hersenen
team
Leren in de eenentwintigste eeuw
In kronkels denken Het is een open deur: kinderen van nu leven in veel meer werelden dan kinderen van ‘toen’. Naast de leefwereld, de gevoelswereld, de grote wereld is er een digitale wereld bijgekomen; een wereld die zich tot in alle dimensies uitstrekt. Werelden om te ontdekken, te onderzoeken, te bewonderen, te ervaren, te genieten en zo een plekje te veroveren voor jezelf binnen een gemeenschap in die wereld. In elk mens zit de drang om zichzelf te verwezenlijken. De drang om te worden wie je bent. Jezelf uitvinden en jezelf uitvinden in relatie met anderen. Een plek in de wereld, een plek in meer werelden.
^
Praxisbulletin jaargang 33
... nummer 7 ... maart 2016
Creativiteit als hoogste orde van denken, creativiteit om in al die werelden te kunnen (over)leven. Creatief denken is nog nooit zo belangrijk geweest.
Ino de Groot Ino de Groot is hogeschooldocent aan de Marnix Academie en specialist beeldend op de basisschool.
(
De snelheid van veranderingen en de hoeveelheid werelden waarin een kind van nu leeft, vraagt om aangepaste eigenschappen en vaardigheden. Lef moet je hebben, doorzettingsvermogen, geduld, improvisatietalent. Je moet koren van kaf kunnen scheiden, je kunnen inleven in de ander, je moet durven vertrouwen, oordelen, kunnen wikken en wegen, eventueel alles kunnen omgooien. Je moet kunnen schakelen, reageren, aanpassen, en jezelf en anderen verbazen…
Markt – uitje – vakantie – zon – warm – schaduw – leiboom
verbeeldingsoefening
‘Zeg het eerste woord dat in je opkomt,’ vraag ik aan mijn groep. Kees zegt ‘plakband’, Hamza zegt ‘taart’, Mieke zegt ‘schaar’. De opdracht: verbind dit woord met ‘leiboom’. De schaar van Mieke is gemakkelijk... elk jaar moet de leiboom gesnoeid worden.
15
%
Flauw, flauwer, flauwst oefening in grenzen verkennen Bedenk flauwe moppen. Grappen verkennen de grenzen van wat wel en niet kan; de grenzen van de heersende cultuur.
Ronddenken 16
‘Onderzoeken’ staat aan de basis van de ontwikkeling van elk kind. Baby’s ontwikkelen zich door te doen. Ze proberen, herhalen en ontdekken hoe hun kleine wereld in elkaar zit. In de wieg met de rammelaar, in de box met alles wat voorhanden is. Langzaam maar zeker wordt de wereld ontdekt en die wereld wordt langzaam maar zeker dus groter. Je zou het onderzoekend en ontdekkend leren kunnen noemen. Zo’n kleine pakt op, ruikt, stopt het in de mond, gooit, pakt weer op, sabbelt, gooit. Alles kan, alles mag, niets is fout. Lieve woordjes die gezegd worden stimuleren alleen maar. Kinderen stralen als ze ont-dekken; leren lijkt als vanzelf te gaan.
divergeer- en convergeeroefening Neem een concrete term, bijvoorbeeld ‘olifant’. Associeer, om er uiteindelijk weer bij terug te komen. Een olifant heeft een slurf, een slurf lijkt op een stofzuigerslang, een stofzuigerslang zuigt alles op, zuigen is de kracht van lucht, de kracht van lucht is een hydraulische pers, en zo’n pers is sterk... Een olifant is sterk.
In kronkels denken
... denk niet aan een roze olifant ...
Denken gebeurt door het doorgeven van signalen tussen de hersencellen. Deze signalen kiezen een weg via allerlei verbindingen. Is een verbinding eenmaal gelegd, dan wordt die versterkt doordat een volgend signaal hetzelfde spoor volgt. Hoe vaker hetzelfde pad gebruikt wordt, hoe sneller de verbinding. In de hersenen ontstaan zo patronen: denkpatronen, clusters van gegevens die voor ons succesvol zijn. In gelijksoortige situaties kunnen we deze patronen snel oproepen en daardoor snel handelen. Patronen vergen geen denkwerk meer, waardoor er ruimte is om verder te onderzoeken en voort te bouwen. Het weten gaat dan bijna onbewust en je weet niet meer dat je dit ooit bedacht hebt. Zonder dat je het beseft, zit je vast in deze denkrichting en laat je niet zo gemakkelijk een andere richting meer toe. Ons denksysteem haalt haar kracht uit de stabiliteit van patronen en dus gewoonten.
]a Een kind leert – naarmate het ouder wordt – creatief denken af. Er ontstaan namelijk denkpatronen. Buiten de banen denken kost energie en wordt vermeden. Creatief denken kost energie. De hersenen zijn gebouwd om snel, effectief en efficiënt te werken. Creatief denken is niet effectief of efficiënt (voor een kind dat de wereld aan het ontdekken is).
... 21 eeuw ... creativiteit ... hersenen ... team e
Welke kleur heeft sneeuw? Welke kleur is de ijskast? Een schaakspel heeft twee soorten stukken, zwart en … Een koe drinkt …
! Er is nog een handicap: de structuur van ons brein. Ons brein bestaat uit drie delen: een heel oud evolutionair en dominant deel (het reptielenbrein), een minder oud en minder dominant deel (het zoogdierenbrein) en een actief brein. Het reptielenbrein en het zoogdierenbrein bepalen zeventig procent van ons handelen. Het reptielenbrein zegt: we hebben dit zo altijd gedaan (vanuit de evolutie is dit goed gebleken) en zo blijven we het dus doen. Het zoogdierbrein denkt in genot of pijn en zal gebruik willen maken van dat wat het snelwegstelsel biedt. Buiten de paden lopen doet pijn. Het actieve brein wat ons denken is, moet wel van heel goede huize komen om die oudere delen te kunnen overtuigen. Creativiteit gaat tegen deze oude en wijze breinen in… Dan moet je inderdaad sterk zijn, gemotiveerd zijn en tegen tegenslagen kunnen. Het creatieve moet het conservatieve overtuigen.
Praxisbulletin jaargang 33
... nummer 7 ... maart 2016
Mihaly Csikszentmihalyi heeft het – als hij het over een creatieveling heeft – over een vat vol tegenstrijdigheden: speels én gedisciplineerd, intelligent én naïef, fantasierijk én realistisch, energiek én ontspannen, gek én gezond. Creatieve mensen moeten sterke persoonlijkheden zijn om die uitersten bij elkaar te houden. Creatievelingen onderling verschillen in vele opzichten van elkaar, maar één ding hebben ze volgens Mihaly gemeen: ze genieten zichtbaar van wat ze doen, het zijn genietende blije mensen die constant leren.
17
Hoeveel is 12 gedeeld door 3? Het gaat om de strategieën.
het denkpatroon bepaalt het antwoord
x = :
Delen is vermenigvuldigen
Lees hardop
Wat hebben Amy Winehouse, Vincent van Gogh, David Helfgott, Camille Claudel en Salvador Dalí gemeen? Het romantische beeld van de kunstenaar zit in de hoofden van mensen. Het romantische beeld van een kunstenaar als eenling, als dwaas, als een in zichzelf gekeerde zonderling. Iemand die niet van deze wereld is, mooi kan zingen, mooi kan schrijven, mooi kan pianospelen of kan schilderen en verder een beetje gek is. En sommige kunstenaars lijken dit beeld te bevestigen. Amy zong geweldig, raakte mensen in hun hart, maar was wel wat vreemd en aan de drank en drugs. Vincent schoor zich in een dronken bui en nam zijn halve oor mee. David…, Camille…, Salvador…
‘verder dan de neus lang is’-oefening
& ^ Creativiteit is geen gekte. Salvador Dalí geeft zelf het antwoord: ‘Het enige verschil tussen mij en een halve gare is dat ik niet gek ben.’ Het is een manier van denken. Een manier van denken die het mogelijk maakt nieuwe dingen het licht te laten zien, nieuwe dingen die waardevol zijn.
- Igor Byttebier beschouwt creativiteit als een vaardigheid die elk mens kan leren door te oefenen. De hersenen zijn als een spier, die kun je trainen. Creativiteit is niet voorbehouden aan die ene met aanleg, iedereen is creatief! Hier ligt een taak voor het onderwijs.
Betekenis divergeeroefening
Pak een willekeurig woord; het eerste wat bij je opkomt: probeer er meer betekenissen aan te geven. Vijf betekenissen is aardig, tien betekenissen is aardig goed.
Ontevreden omgekeerde brainstormoefening Kies jouw favoriete product of lievelingsprogramma, iets dat je heel leuk vindt. Maak jezelf nu ontevreden. Schrijf zo veel mogelijk nadelen op om een verbetering aan te brengen aan jouw product.
Tip
18
In kronkels denken
... 21 eeuw ... creativiteit ... hersenen ... team e
Een voorbeeld van een opdracht waarbij de verbeelding tot leven komt is ‘Sint incognito’, in het artikel Tot verbeelding verleiden (Praxisbulletin 29-3). U vindt dit artikel en de opdracht in het archief op praxisbulletin.nl.
Bronnen
!n
@
Om nieuwe antwoorden te verzinnen, moeten we dus verder denken dan de gangbare oplossingen, meer verzinnen dan we spontaan zouden doen. We moeten dus doordenken, ook al lijkt het antwoord al gegeven. Niet dat ene antwoord is per se van waarde, de mogelijke andere antwoorden kunnen ook interessant zijn (divergeren). Nieuwe ideeën passen per definitie niet in bestaande denkpatronen. Daar zullen we dus moeite voor moeten doen. Daarom duurt het lang voordat nieuwe inzichten doorbreken; oude denkpatronen – visies – moeten overwonnen worden.
Creativiteit is niet exclusief het domein van de kunstvakken, maar de kunstvakken binnen de basisschool kunnen een grote bijdrage leveren aan de ontwikkeling van creativiteit. De kunstvakken zijn geworteld in de cultuur, het helpt kinderen ook een plek binnen die cultuur te verwerven, de wereld te ontdekken.
(^ Kinderen moeten vanaf de eerste schooldag aangemoedigd worden eigen antwoorden te vinden, verder te kijken dan hun neus lang is. Leer kinderen dat er meer antwoorden mogelijk zijn. Goede opdrachten geven die ruimte. Daarin komt de verbeelding aan de macht. Geen instrumenteel techniekje, maar doorbloed en levend, kloppend in het hart. Zo zet u kinderen ook in hun kracht.
Met de kunstvakken toon je jezelf, mooi en knap en wijs vanuit jezelf. Je toont jezelf in spel, al experimenterend, al onderzoekend, nieuwsgierig en kritisch. Kunstonderwijs zoekt de grenzen op, daagt uit tot onderzoek, daagt uit tot reflectie, daagt uit tot nieuwe wegen verkennen. Grenzen verleggend, eerst voor jezelf en dan later als uitvinder, als innovator, als denker…
,Q]^F,Q0 RHet geheim van je brein..R $R644
Creativiteitstest creativiteitsoefening en -meter
Praxisbulletin jaargang 33
... nummer 7 ... maart 2016
Teken cirkels. Wat kunnen de cirkels worden of voorstellen? Teken in de eerste… een pizza bijvoorbeeld. Teken in de tweede…
19
