In het spoor van de Shoah Verslag van een beklijvende herinneringsreis - Belzec Studiereis Stichting Auschwitz - Auschwitz in Gedachtenis vzw - editie 2015 Verslag door Simon Schepers (Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie)
Belzec Het begin van ‘Aktion Reinhardt’
het midden symboliseert de weg die de gevangenen
Belzec was een van de eerste centra van ‘Aktion
vanop het perron moesten afleggen om naar de
Reinhardt’, een geheime operatie om de massale
gaskamers te gaan.
vernietiging van de Poolse Joden te realiseren. Aan
In de grote stenen vlakte van het monument vind
het hoofd van Belzec stond kampcommandant
je enkele bomen. Ze staan gegroepeerd in een
Christian Wirth. Hij was in Duitsland reeds betrokken
hoekje. Deze bomen staan hier niet om de bezoekers
geweest bij de eerste euthanasieprojecten van
van schaduw te voorzien. Wel zijn het de laatste
mensen met een fysieke of mentale beperking. Zijn
getuigen van de misdaden die zich in Belzec hebben
expertise met betrekking tot vergassingen kwam in
voltrokken. Deze bomen stonden hier ten tijde van
Polen goed van pas. In Belzec werden de eerste vaste
het vernietigingscentrum. Ze werden verplant en
gaskamers geïnstalleerd. Langs de buitenkant zagen
geïntegreerd in het memoriaal.
ze eruit als gewone houten barakken en konden de Joden weinig vermoeden over hun eindbestemming.
In rechte lijn naar een fataal lot Mijn bezoek aan Belzec zal ik nooit vergeten. De brandende zon stond hoog aan de hemel en zoals op vele herdenkingsplaatsen was het er muisstil. Er zijn ook amper restanten die doen herinneren aan de aanwezigheid van een vernietigingscentrum. Op deze site bevindt zich nu wel een groot en modern monument uit 2004. Wat meteen opvalt is de gigantische vlakte met ontelbare zwarte en grijze stenen. Deze vlakte wordt in twee gesplitst door een rechte lijn die je naar de achterkant van het memoriaal brengt. Op de begane grond kan je het moeilijk zien, maar vanuit de lucht wordt duidelijk dat de kleurverschillen van de stenen de locaties van de massagraven markeren. De gang in
Monument van Belzec. © Simon Schepers
De laatste getuigen van het drama in Belzec. © Simon Schepers
Symbolische gang naar de gaskamers. © Simon Schepers
Belzec als inspiratiemodel
Belzec een klein centrum was, niet bedoeld om te
Het systeem in Belzec was niet perfect, maar bleek
blijven, maar wel om ontsmet te worden en nadien
toch een goede basis om centra zoals Sobibor
verder te reizen naar een werkkamp. Dit was natuurlijk
en Treblinka vorm te geven. Zo kwam het gas,
een leugen, maar op die manier konden de nazi’s de
aangedreven door een motor, niet uit het plafond
massa bedaren. Dit werd ook toegepast in Sobibor en
maar uit een pijp die uit de grond kwam en was
Treblinka.
de weg naar de gaskamers te lang. In Sobibor en Treblinka werd deze gang aangepast en voorzien van
Het verzet van Kurt Gerstein
een bocht. Die bocht moest paniek vermijden omdat
In het museum van Belzec vertelt men het buiten-
men dan niet kon zien wat er aan het einde van die
gewone verhaal van Kurt Gerstein. Deze man werd
gang op hen wachtte. In andere centra kwam het gas
in 1941 lid van de Waffen-SS. Hij wilde namelijk
uit het plafond om sabotage te voorkomen.
met eigen ogen kunnen vaststellen wat er zich in
Bij aankomst in Belzec probeerden de nazi’s de
de concentratiekampen afspeelde. In Belzec was
gevangenen gerust te stellen. Er werd verteld dat
hij getuige van een gruwelijke vergassing. Door
Deur naar de bezinningsruimte in Belzec. © Simon Schepers
Verhaal van Kurt Gerstein, museum Belzec. © Simon Schepers
problemen met de motor die de CO produceerde voor
opent, kom je in een gigantische lege ruimte. Waar
de gaskamers, duurde het lijden van de slachtoffers
je ook kijkt, zie je beton. Er zijn slechts twee spotjes
wel meer dan drie uur. Toen de gaskamers werden
die aanspringen wanneer iemand binnen komt. Ze
geopend om ontruimd te worden, zag hij de lijken
werpen het hoogst noodzakelijke licht om je weg te
rechtop staan, sommigen hand in hand (families).
vinden in deze zaal. Aan de ingang bevindt zich een
Vervolgens
de
soort altaar, maar dit zonder religieuze symbolen.
lichamen controleren op gouden tanden en andere
Deze ruimte is bedoeld voor iedereen die het
waardevolle spullen. Gerstein was zo gechoqueerd
memoriaal bezoekt. Het is een plaats waar je even
door wat hij zag, dat hij nadien een rapport opstelde
kan bezinnen, van welke levensovertuiging je ook
om de wereld op de hoogte te brengen van de gruwel
bent.
van de Shoah.
Het maakt niet uit of je jood, christen of moslim
moesten
Sonderkommandos
bent, man of vrouw, hetero of homo, Pool of Belg, … Een universeel verhaal
Er is op deze plaats een gruwelijke misdaad tegen de
Het memoriaal van Belzec heeft voor de bezoekers
menselijkheid gebeurd en dergelijke zaken gebeuren
een bijzondere ruimte gecreëerd. Wanneer je het
vandaag de dag nog altijd. Het is daarom onze taak
kleine museum op de site bezoekt, leidt een smalle
om in te grijpen en dit een halt toe te roepen. Het is
gang je naar een grote zwarte deur. Als je de deur
aan ons allen om de herinnering aan de Shoah levend
te houden en over onze acties in het hier en nu na te denken. Wat kunnen wij doen om zoiets in de toekomst te voorkomen? Wat is onze verantwoordelijkheid en is er een manier waarop we - zelfs als individu - een verschil kunnen betekenen?
Slachtoffers van de Shoah, museum Belzec. © Simon Schepers
“Earth, do not cover my blood; let there be no resting place for my outcry!”. © Simon Schepers
