in Fryslân 2014 - 2017
1
Inhoudsopgave 1. Inleiding ......................................................................................................... 3 De JOGG-aanpak ........................................................................................... 3 Landelijke en lokale ontwikkelingen ................................................................. 4 2. Doelstelling en doelgroep ............................................................................... 6 3. Provinciale activiteiten ................................................................................... 6 4. Projectorganisatie .......................................................................................... 8 Friese JOGG-teams ........................................................................................ 8 Fries JOGG-platform....................................................................................... 8 Bestuurscommissie Gezondheid ....................................................................... 9 Landelijke ondersteuning ................................................................................ 9 5.
Financiën ...................................................................................................10
Bijlage 1 Landelijke JOGG aanpak ...........................................................................11 Bijlage 2 Competentieprofiel JOGG regisseur ............................................................13 Bijlage 3 Friese cijfers ...........................................................................................14
2
1. Inleiding Het percentage Friese kinderen met overgewicht lijkt de afgelopen drie jaar te stabiliseren (zie bijlage drie). Dit ligt echter wel op een ongezond hoog niveau. In sommige wijken is één op de zeven kinderen te zwaar. De Friese gemeenten hebben daarom overgewicht als speerpunt benoemd in hun gezondheidsbeleid. Enkele gemeenten hebben dit inmiddels vertaald in concrete activiteiten en verschillende gemeenten hebben aangegeven aan de slag te willen met de aanpak van overgewicht. Hiervoor is de lokale JOGG-aanpak (Jongeren Op Gezond Gewicht) nadrukkelijk in beeld, omdat deze aanpak bewezen resultaten zijn behaald in onder andere Frankrijk met de vergelijkbare aanpak “Epode”, Zwolle, Rotterdam, Dordrecht1 en de gemeente Smallingerland; in Nederland één van de voorlopers op het gebied van de aanpak van overgewicht. Eind 2014 gaf de Bestuurscommissie Gezondheid de opdracht te verkennen welke kansen en meerwaarde een provinciale samenwerking ten behoeve van JOGG-aanpakken in alle Friese gemeenten kan bieden. Deze werden met name gevonden op de volgende terreinen: Bundelen van kennis, ervaring en expertise Slimmer benutten van netwerken ten behoeve van publiek-private samenwerking (onder andere: De Friesland Zorgverzekeraar) Wetenschappelijke begeleiding bij monitoring en evaluatie effectiever inzetten Efficiëntie en kostenbesparing: korting op fee voor landelijke deelname als gevolg van efficiencyvoordelen (voor meerdere gemeenten gezamenlijk trainingen en andere vormen van begeleiding/advies organiseren) Samenwerking met provinciaal georganiseerde partners zoals Sport Fryslân en ROS Friesland. Groter bereik met een samenhangende boodschap Met andere woorden: een actieve provinciale aanjaagrol ten behoeve van een lokale aanpak. Naar aanleiding hiervan heeft de bestuurscommissie op 20 november 2014 opdracht gegeven om in samenwerking met gemeentelijke beleidsmedewerkers en andere betrokkenen - een projectvoorstel uit te werken voor provinciale samenwerking op het terrein van JOGG in Fryslân. In dit projectvoorstel worden, op basis van relevante lokale en landelijke ontwikkelingen, de bovengenoemde punten uitgewerkt in doelen, provinciale activiteiten, een projectorganisatie en een begroting. Het gaat daarbij dus om activiteiten die ondersteunend zijn aan de lokale aanpak.
De JOGG-aanpak JOGG is ontwikkeld vanuit het inzicht dat kinderen die opgroeien in een omgeving waar een gezonde leefstijl normaal is en het aantrekkelijk is om te bewegen, fysiek en sociaal beter toegerust zijn op de toekomst. Nederlandse kinderen groeien op in een zogenaamde obesogene samenleving: een omgeving die uitnodigt tot veel eten en weinig bewegen. Voorbeelden daarvan zijn: de producten in het oog springen in de supermarkt, het aanbod in de schoolkantine, de voorbeelden die ze thuis krijgen, de hobby’s van leeftijdsgenoten etc. JOGG is een integrale aanpak waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen gemakkelijk en aantrekkelijk te maken; niet alleen ouders en gezondheidsprofessionals, maar bijvoorbeeld ook winkeliers, bedrijven, scholen en de gemeente zelf. Samenwerking tussen alle betrokken partijen leidt tot betere sport-, beweeg- en speelfaciliteiten en tot meer aandacht voor voeding en beweging. Jongeren van min negen maanden tot negentien jaar, hun ouders en hun omgeving staan hierbij centraal.1 In een wijk of dorp komt alles samen. Zo werken in Smallingerland scholen aan een structureel voedingsbeleid en hebben aandacht voor water drinken op school en tijdens sportactiviteiten; er zijn drie openbare drinkwaterpunten in de gemeente geopend die voorzien in een behoefte; de lokale supermarkt levert fruit tijdens evenementen en de verschillende sportaanbieders zorgen voor een sluitend en laagdrempelig beweegaanbod in de wijk/gemeente. Meer informatie over JOGG, de vijf pijlers en het landelijke bureau, is bijgevoegd in de bijlage 1.
1 Cijfers aanpak Dordrecht: DS Doe FF Gezond FactsheetA4 Algemeen 2014-2015; http://www.doeff gezond.nl. Zwolle: https://jongerenopgezondgewicht.nl/wat-we-doen/jogg-aanpak/effect/deeerste-resultaten-kwamen-uit-zwolle.
3
Landelijke en lokale ontwikkelingen In de periode november 2014- februari 2015 is met alle 24 Friese gemeenten over de JOGG aanpak gesproken. Uit deze gesprekken en gesprekken met het landelijke JOGG-bureau, vertegenwoordigers van het ‘’Programma Gezond in’’, lokale partners en andere regio’s blijken de volgende relevante ontwikkelingen: Gesprekken gemeenten Het merendeel van de Friese gemeenten voert activiteiten uit op het gebied van bewegingsstimulering bij jongeren, ouderen en inactieven. In veel gemeenten zijn buurtsportcoaches en/of combinatiefunctionarissen werkzaam om sport en bewegen te stimuleren. Deze functionarissen zijn vaak gericht op het onderwijs of werken samen met de lokale welzijnsorganisatie. In zeventien gemeenten zijn vakleerkrachten actief die meedoen aan het programma Sport op Basisscholen (http://www.sportopbasisscholen.nl). Op het gebied van het stimuleren van gezonde voeding gebeurt minder. De activiteiten zijn vaak ad hoc en niet volgens een integrale aanpak, bijvoorbeeld verbonden aan beweegactiviteiten in de gemeente. Het programma de Gezonde School wordt in zes gemeenten actief aangeboden aan het onderwijs. Op deze scholen worden vaak goede stappen gezet als het gaat om structurele aandacht voor bijvoorbeeld bewegen, gezonde voeding en het voedingsbeleid op school. In zes gemeenten wordt aandacht besteed aan het optimaliseren van de aanpak van de zorg voor kinderen met overgewicht (JOGG pijler 5: verbinding van preventie en zorg). De overige gemeenten spreken de wens uit hier verbetering in te willen zien en zien kansen in een goede verbinding met de gebiedsteams. Deze pijler is in Smallingerland door de JOGG aanpak in een versnelling gekomen. In Smallingerland is de zorg voor kinderen met overgewicht goed op elkaar afgestemd en is er een nieuw laagdrempelig aanbod voor het kind met het gezin ontwikkeld. In alle gemeentes komt het belang van een sterke verbinding-afstemming met de gebiedsteams naar voren. Het is wenselijk om voor een brede integrale aanpak te kiezen, waarin de jongere en het gezin centraal staat. Het merendeel van de gemeenten ziet voordelen en kansen voor hun eigen gemeente om met de JOGG aanpak aan de slag te gaan. In een aantal gemeenten zijn hier al concrete plannen voor, bijvoorbeeld in Heerenveen en De Friese Meren. In andere gemeenten is dit nog minder het geval, maar ziet men vooral de kans in de integrale aanpak van JOGG en een regisseur met een aanjaagfunctie in de gemeente. Bij de meeste gemeenten ligt de focus op meer dan jongeren alleen, en zal alleen de insteek van het kind, gezin en omgeving mogelijkheden bieden. Dit is ook de insteek van de aanpak van JOGG Er zijn ook bedenkingen, met name bij de kleinere gemeenten. Die gaan vooral over de meerwaarde van JOGG ten opzichte van de huidige activiteiten en de mogelijkheid om voldoende formatie ter beschikking te kunnen stellen om deze aanpak te kunnen realiseren. De gemeenten zien kansen in een provinciale versterking vooral op het gebied van kennisdeling, delen van best practices, regionale aanjaagfunctie en een versterking van de JOGG pijlers bijvoorbeeld Publiek Private Samenwerking (PPS), Wetenschappelijke Begeleiding en Evaluatie (WBE) en inzetten van Social Marketing (SM) strategieën. Programma Gezond in: Achttien gemeenten krijgen financiële middelen vanuit het programma ‘’Gezond in’’ (www.gezondin.nu). In veel van deze gemeenten wordt de integrale benadering van de JOGG aanpak genoemd als mogelijke (gedeeltelijke) invulling van deze middelen. Uit het overleg met de landelijke programmaleider van "Gezond in" kwam naar voren dat de gelden die gemeenten ontvangen vanuit deze decentralisatie-uitkering Gezond in de Stad (GIDS) kunnen worden ingezet in de JOGG-aanpak. Als uit de analyse in de desbetreffende gemeente blijkt dat overgewicht bij jongeren een probleem is en de JOGG-aanpak onderdeel is van een bredere lokale integrale aanpak, past dit prima binnen de inzet van GIDS. De aanpak zal wel gericht moeten zijn om gezondheidsachterstanden te verkleinen. Zo zie je in een bestaande JOGGgemeente, waar al een goed begin is gemaakt in de integrale aanpak (infrastructuur), dat met de GIDS middelen een verbreding op doelgroep en thematiek kan worden gemaakt bijvoorbeeld in het tegengaan van sociaal isolement of eenzaamheid bij ouderen. Een voordeel van de invulling van ‘’Gezond in’’ samen met JOGG, is dat de landelijke JOGG stichting ook extra menskracht en expertise aan gemeenten kan leveren in overleg met de lokale partners.
4
Overige regio’s Landelijk zijn er voorbeelden van regionale dan wel provinciale samenwerkingsverbanden tussen gemeenten (Veluwe, Drenthe, Limburg). Gemeenten benutten in toenemende mate elkaars expertise, menskracht en delen best practices. Deze samenwerking geeft vorm en inhoud aan het landelijke JOGG doel ‘streven naar een samenleving waarin alle kinderen en jongeren wonen, leren, recreëren en werken in een omgeving waarin een gezonde leefstijl de normaalste zaak van de wereld is’’. Relevante partners in Friesland Sport Fryslân en ROS Friesland willen gemeentes faciliteren en ondersteunen met bijvoorbeeld expertise, zodat de lokale kennis in Friesland gedeeld kan worden. Sport Fryslân heeft de mogelijkheid om een JOGG coach te leveren, ROS Friesland heeft kennis verzameld over pijler 5: verbinding preventie zorg en kan samen met GGD Fryslân ook gerichte ondersteuning aan gemeenten bieden. Een gesprek met de provincie Fryslân heeft duidelijk gemaakt dat de taak en financiering voor deze aanpak vooral lokaal bij gemeenten ligt en de provincie hier geen taak in ziet. De Friesland Zorgverzekeraar als PPS partner (nu al van Smallingerland) en samenwerking op het onderdeel preventie-zorg is bij uitstek geschikt om hier op Friese schaal/bovengemeentelijk naar te kijken. Uit de gesprekken met de Friesland Zorgverzekeraar komt naar voren dat zij een meerwaarde zien in een samenwerking op Friese Schaal, waar een integrale aanpak van overgewicht centraal staat en dit zichtbaar wordt in de activiteiten in de gemeenten. Er zijn al projecten zoals Sport op Basisscholen, maar ook Tandje Extra (relatie eetmomenten-voeding) die nu min of meer los worden uitgevoerd. De Friesland Zorgverzekeraar zal verder betrokken worden bij de Friese JOGG ontwikkelingen. Zowel intern binnen de Friesland Zorgverzekeraar als in overleg met externen/gemeenten, zal gekeken worden welke afspraken hieruit voort kunnen vloeien. Op basis van bovenstaande ontwikkelingen, behoeften en wensen, zijn in de volgende hoofdstukken doelen en concrete activiteiten uitgewerkt die ondersteunend kunnen zijn aan de lokale aanpak.
5
2. Doelstelling en doelgroep Dit hoofdstuk beschrijft de overstijgende landelijke doelen. Iedere gemeente of groep van samenwerkende gemeenten bepaalt de specifieke lokale doelgroepen en/ of doelstellingen waaraan gewerkt gaat worden. Dit is mede afhankelijk van de activiteiten die al opgestart zijn of uitgevoerd worden en zijn een uitvloeisel van de landelijke doelstellingen. De provinciale activiteiten die in dit plan beschreven worden, zijn ondersteunend aan de lokale doelstellingen. De landelijke JOGG stichting wil samen met haar partners streven naar een samenleving waarin alle kinderen en jongeren wonen, leren, recreëren en werken in een gezonde omgeving met structureel aandacht voor een gezonde leefstijl in het algemeen en voor een gezond gewicht in het bijzonder. Een omgeving waarin de gezonde keuze weer de normaalste zaak van de wereld is. Het doel is om in 2020 tenminste een miljoen kinderen en jongeren in de leeftijdscategorie van min negen maanden tot en met negentien jaar op deze manier bereikt te hebben. Daarnaast is het streven om een aanduidbare stijging van het aantal kinderen en jongeren op gezond gewicht in de JOGG-gemeenten en een stijging van het aantal kinderen en jongeren dat een gezond gewicht heeft te realiseren. Voorbeelden van doelen die gemeentelijke doelen zijn: 1. Een aanzienlijke toename van het percentage kinderen dat voldoet aan 2 maal per dag 30 minuten bewegen. (Nederlandse Norm Gezond Bewegen, NISB); 2. Een aanzienlijke afname van de inname van gezoete dranken en een toename van water drinken; 3. Een aanzienlijke toename van het aantal kinderen dat ’s morgens gezond ontbijt; 4. Een aanzienlijke toename van de dagelijkse inname van groente en fruit; 5. In elke setting (wijk, school, thuis en zorg) is een gezond aanbod gericht op gezonde voeding aanwezig, en elke setting stimuleert bewegen. Van belang is dat bij alle opgestelde doelen ook aandacht voor borging op de lange termijn is.
3. Provinciale activiteiten Op basis van de in hoofdstuk 1 beschreven verkenning onder gemeenten en de betrokken regionale en landelijke partners en de in hoofdstuk 2 beschreven doelen, worden in dit hoofdstuk de provinciale activiteiten voor de periode 2015-2018 uitgewerkt. Het gaat om activiteiten die ondersteunend zijn aan de lokale aanpak en aanvullend op de activiteiten van het landelijke JOGGbureau. Deze worden uitgevoerd door een provinciaal JOGG-platform, dat in hoofdstuk 4 toegelicht wordt. Als het project door de bestuurscommissie in maart 2015 is vastgesteld, wordt aan het begin van elk jaar een activiteitenplanning opgesteld. Elke gemeente of groep van samenwerkende gemeenten maakt een eigen plan van aanpak met lokale activiteiten. Bundelen en delen van kennis, ervaring en expertise Trainingen en themabijeenkomsten gericht op de vijf pijlers van de JOGG-aanpak worden in de provincie georganiseerd en verzorgd. Dat levert niet alleen een tijd- en geldbesparing op, maar ook de mogelijkheid elkaar te ondersteunen en lokale best practices met elkaar uit te wisselen. Het platform kan daarnaast ook intervisiebijeenkomsten of werkconferenties organiseren. ROS, GGD Fryslân en Sport Fryslân kunnen expertise leveren in de vorm van JOGG coaches of JOGG experts. Provinciaal worden producten en formats ontwikkeld die iedere gemeente kan inzetten. Te denken valt aan een handboek “zorg voor kinderen met overgewicht”, onderzoeken of voorbeelden voor stimuleringsimpulsen voor een beweegvriendelijke omgeving. De implementatie hiervan moet lokaal gebeuren. Het platform signaleert landelijke en regionale ontwikkelingen en kansen en fungeert als aanspreekpunt, zowel voor Friese als landelijke partners.
6
Benutten van netwerken ten behoeve van publiek-private samenwerking Het platform initieert de contacten en faciliteert de samenwerking met de provinciaal georganiseerde private partners, zoals De Friesland Zorgverzekeraar (pijler verbinding preventie en zorg), Friesland Campina, Vitens, Koopmans en bedrijven die bijvoorbeeld op het terrein van social marketing kunnen ondersteunen. Dit draagt niet alleen bij aan de invulling en versterking van deze belangrijke lokale pijler, maar creëert ook kansen omdat het voor private partners interessanter kan zijn om zich aan meerdere gemeenten te verbinden; ook voor bedrijven die nog niet in Friesland gevestigd en hier wat meer ‘voet aan de grond zouden willen krijgen’. Met De Friesland Zorgverzekeraar heeft GGD Fryslân een convenant afgesloten met betrekking tot onderlinge samenwerking. Gemeente Smallingerland heeft al een samenwerkingsovereenkomst met de Friesland Zorgverzekeraar afgesloten als het gaat om PPS. Wetenschappelijke begeleiding bij monitoring en evaluatie Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie (van zowel proces als effect) wordt gecoördineerd vanuit het platform. De uitvoering vindt plaats in samenwerking met de hogescholen, universiteiten, academische werkplaats Noord Nederland en het Fries Sociaal Planbureau. Samenwerking binnen deze pijler levert niet alleen tijdbesparing op, maar ook meer data en daarmee mogelijkheden voor representatief onderzoek. De monitor van GGD Jeugdgezondheidszorg is hier een belangrijk onderdeel van. Communicatie Het platform ondersteunt de JOGG-teams bij de ontwikkeling van communicatiemiddelen met als doel een groter bereik te creëren door middel van eenzelfde uitstaling en toon. Zij levert formats, tekst- en beeldmateriaal en benadert Friese boegbeelden om de boodschap kracht bij te zetten. De inhoud van de communicatie zal lokaal verschillend zijn.
7
4. Projectorganisatie Randvoorwaarden voor succesvolle samenwerking is dat partijen er (ambtelijk en bestuurlijk) actief bij betrokken zijn. Het moet duidelijk zijn wat er lokaal, sub regionaal en provinciaal wordt verwacht. Dit hoofdstuk beschrijft de rollen/taken van de voorgestelde Friese projectorganisatie JOGG. De JOGG-aanpak richt zich op wijken waar het percentage overgewicht onder jongeren (0-19 jaar) het hoogst is. Onder de paraplu van de gemeente werken publieke en private partijen, zoals scholen, sportclubs, huisartsen, buurtsupers en woningbouwverenigingen in en rondom de wijk samen. Lokale partijen kunnen bijvoorbeeld expertise leveren, denken mee, zetten hun communicatie in voor JOGG en kunnen financieel bijdragen aan JOGG-activiteiten.
Friese JOGG-teams Lokaal ligt er de uitdaging om in krachtige teams resultaten te realiseren die aansluiten bij de doelgroep. Deze teams zijn beperkt van omvang en samengesteld uit mensen met verschillende vaardigheden (te vergelijken met scrummen2). De aanjager van deze teams, de zogenaamde JOGG-regisseur beschikt over specifieke competenties die zijn uitgewerkt door het landelijk JOGG bureau (zie bijlage 2). De ambtelijke verantwoordelijkheid voor het traject ligt bij een gemeentelijk beleidsmedewerker die hiervoor voldoende gefaciliteerd moet zijn. De JOGG-aanpak kan ook tot stand komen onder de paraplu van meerdere samenwerkende gemeenten3. Deze gemeenten bepalen gezamenlijk welke wijken/ dorpen worden aangepakt, welke doelgroepen worden aangesproken en welke activiteiten in samenhang worden ingezet. Eén JOGGregisseur zorgt ervoor dat de partijen met elkaar verbonden zijn. De ervaring leert deze clusters beperkt van omvang te houden (maximaal acht gemeenten) en binnen iedere afzonderlijke gemeente de verantwoordelijkheid voor de uitvoering vast te leggen. In Friesland zijn er samenwerkingsverbanden tussen de Waddeneilanden (VAST), de gemeenten in noordoost Friesland (DDFK), Leeuwarden - Leeuwarderadeel, de Westergo gemeenten en SúdwestFryslân – Littenseradiel. De andere Friese gemeenten zijn in gesprek over mogelijke samenwerking of gaan zelf aan de slag met de JOGG aanpak. De JOGG-teams die vanuit individuele gemeenten of vanuit clusters van samenwerkende gemeenten werken, bestaan uit: -
Gemeentelijk beleidsmedewerkers, bij voorkeur zowel sport, volksgezondheid en jeugd (zorgen voor een interne integrale beleidsontwikkeling) Buurtsportcoaches Eventueel: lokale pps-partners Op verzoek: GGD-medewerker Ondersteuning door JOGG coach of JOGG experts Voorzitterschap: JOGG-regisseur
Fries JOGG-platform De meerwaarde van provinciale samenwerking ligt in het ondersteunen en verbinden van alle betrokken partijen door afstemming en uitvoering van activiteiten die voor alle gemeenten meerwaarde hebben (uitgewerkt in het voorgaande hoofdstuk). Het Fries JOGG-platform komt vier tot zes keer per jaar bijeen en bestaat uit: 2 3
Regisseurs en/of beleidsmedewerker Volksgezondheid/Sport/Jeugd van Friese JOGG-teams, naar schatting ongeveer acht tot tien Sport Fryslân ROS Friesland Eventueel provinciale pps-partner(s), bijvoorbeeld De Friesland Zorgverzekeraar Op verzoek: ondersteuning door landelijke JOGG experts op de verschillende pijlers Voorzitterschap, bestuurlijke afstemming, budgetbeheer: GGD Fryslân Scrummen is een innovatieve manier om sneller, beter en flexibeler samen te werken, ISBN9789491845376 In de regio’s Noord Veluwe, Drenthe en Limburg zijn hier inmiddels positieve ervaringen mee.
8
Bestuurscommissie Gezondheid Deze is verantwoordelijk voor het vaststellen van het projectplan, de aansturing projectorganisatie, de acties binnen de eigen gemeente, ambassadeurschap en perscontacten.
Landelijke ondersteuning Om kennisdeling te faciliteren worden landelijk en regionaal verschillende trainingen, bijeenkomsten en workshops georganiseerd. Het JOGG bureau kan gericht menskracht leveren in de vorm van het inzetten van een JOGG coach of JOGG expert binnen de gemeente of clusters van gemeenten in te zetten. Toegang tot de landelijke JOGG wiki: een database waar informatie tussen gemeenten en het landelijk JOGG bureau gedeeld wordt.
9
5. Financiën Er zijn nog gesprekken gaande met het landelijk JOGG bureau over betere voorwaarden voor de concrete invulling van JOGG in de Friese gemeenten. Op 10 maart aanstaande is hierover een overleg met de landelijke programmamanager van JOGG. Na 10 maart kan er mogelijk een op maat voorstel voor de Friese gemeenten komen.
10
Bijlage 1 Landelijke JOGG aanpak Wat is JOGG? Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG). Onder die naam werken we aan een gezonde jeugd in een gezonde omgeving. De JOGG-aanpak richt zich op wijken waar het percentage overgewicht onder jongeren (0-19 jaar) het hoogst is. Onder de paraplu van de gemeente werken publieke en private partijen, zoals scholen, sportclubs, huisartsen, buurtsupers en woningbouwverenigingen samen. Die samenwerking leidt tot betere sport-, beweeg- en speelfaciliteiten en voor meer aandacht voor voeding en beweging. Want gezond eten en drinken, dagelijks bewegen en sporten moet de gewoonste zaak van de wereld worden. Waarom is JOGG nodig? JOGG is hard nodig, want overgewicht is een groeiend probleem. Ongeveer één op de zeven kinderen is te zwaar. In sommige wijken zelfs één op de drie. De afgelopen 30 jaar is het overgewicht onder volwassenen en kinderen toegenomen. Als deze toename doorzet, telt Nederland in 2024 ongeveer 2,5 miljoen obese mensen. Die brengen aanzienlijke zorgkosten met zich mee. Het is dan ook de moeite waard te investeren in preventie van overgewicht op jonge leeftijd. Zo kan de Nederlandse jeugd gezond opgroeien en actief ouder worden. Wat wil JOGG bereiken? JOGG wil een omgeving creëren die kinderen en jongeren motiveert gezond te eten en meer te bewegen. Een gezonde keuze moet voor hen een gemakkelijke keuze zijn, zonder dat ze zich daarvan bewust zijn. Zo verandert hun gedrag en komen ze ongemerkt op gezond gewicht. De JOGG-aanpak De JOGG-aanpak steunt op vijf pijlers: 1. Politiek-bestuurlijk draagvlak. Een gezond gewicht hoort bij een gezonde leefstijl en heeft een belangrijke plaats in het programma van het college van burgemeester en wethouders. 2. Publiek-private samenwerking. Lokale bedrijven en publieke partijen zijn betrokken bij de JOGG-aanpak. Ze leveren expertise, denken mee, zetten hun communicatie in voor JOGG en dragen financieel bij aan JOGGactiviteiten. Bedrijven kunnen zich vanuit hun maatschappelijk verantwoord ondernemerschap inzetten voor JOGG. 3. Sociale marketing. Door met de doelgroep in gesprek te gaan sluit de JOGG-aanpak aan bij de belevingswereld van kinderen en jongeren. Een gezonde leefstijl wordt net zo verleidelijk ‘als een nieuwe smartphone’. 4. Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie. ‘Meten is weten’. Binnen de JOGG-aanpak worden activiteiten gemonitord, geëvalueerd en zo nodig bijgestuurd. Daarnaast wordt het proces van de aanpak zelf gemeten en natuurlijk ook de BMI van de kinderen. Bij de wetenschappelijke begeleiding en evaluatie zijn onder meer de Vrije Universiteit Amsterdam en de Hogeschool Windesheim betrokken. 5. Verbinding preventie en zorg. (Zorg)professionals signaleren overgewicht in een vroeg stadium en stemmen hun dienstverlening onderling op elkaar af. Zo komen jongeren met overgewicht direct op de juiste plek terecht. Elke gemeente kan op basis van deze pijlers de JOGG-aanpak realiseren en concrete beslissingen nemen. Welke wijken worden aangepakt? Welke doelgroepen worden aangesproken? Welke activiteiten worden in samenhang ingezet? Een lokale JOGG regisseur zorgt ervoor dat alle partijen met elkaar verbonden zijn. De JOGG-beweging De ambitie is om in 2015 te groeien naar 75 gemeenten. Alle JOGG-gemeenten bij elkaar vormen de JOGG-beweging: een nationaal netwerk van organisaties die op lokaal niveau met de JOGGaanpak werken; een beweging waarin gemeenten elkaar helpen, kennis en ervaring uitwisselen en elkaar versterken. Rotterdam helpt bijvoorbeeld Dordrecht en Dordrecht helpt Zwijndrecht. Meedoen Om mee te doen met de JOGG-aanpak sluit een gemeente, met college breed commitment, voor drie jaar een samenwerkingsovereenkomst met JOGG. Hierin wordt vastgelegd dat de gemeente de aanpak gaat inzetten, en dat het landelijke JOGG-bureau haar gaat helpen. De gemeente stelt voor minstens 16 uur een JOGG-regisseur aan. Om gebruik te kunnen maken van advies, kennis,
11
materialen en trainingen betaalt een gemeente met meer dan 50.000 inwoners jaarlijks 10.000 euro aan JOGG. Een gemeente met minder dan 50.000 inwoners betaalt jaarlijks 5.000 euro. Het JOGG-bureau Het JOGG-bureau biedt gemiddeld 40 dagen per jaar ondersteuning op maat: advies, opleiding, training, coaching en kennisdeling. Experts helpen bij publiek-private samenwerking en sociale marketing. Het bureau levert communicatieadvies en -middelen. De JOGG-coaches adviseren en begeleiden de lokale regisseurs, zodat ze goed zijn toegerust om op wijkniveau mensen in beweging te krijgen. Het JOGG-bureau maakt zich sterk voor ‘De Gezonde Kantine’ en biedt praktische ondersteuning bij de uitvoering op locatie. Een gezonde gemeente kan niet zonder gezonde kantines, die met een gezond en verantwoord aanbod van eten en drinken een geweldige bijdrage aan JOGG kunnen leveren. De Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum helpt scholen in het voortgezet onderwijs en het MBO met gratis advies op maat. Verder biedt het JOGG-bureau de sportkantineadviseur, die beheerders van sportkantines praktische informatie en een starterspakket leveren. Om de JOGG-doelstellingen te bereiken, werkt het bureau samen met zes landelijke partners: Albert Heijn, Albron, FrieslandCampina, Nutricia, Unilever en Zilveren Kruis Achmea. Thema Gedurende het jaar kiest JOGG voor één heldere boodschap gebaseerd op één thema. Alle JOGGactiviteiten in de betrokken wijken sluiten hier nauw bij aan. Deze boodschap maakt de JOGGaanpak concreter en versnelt het proces. Bovendien maakt een overkoepelend thema kennisdeling tussen gemeenten eenvoudiger. De boodschap van JOGG is vanaf 2013 ‘DrinkWater’, vanaf 2014 is dat ‘Gratis Bewegen’. In 2015 is het thema Groente en Fruit (2015). DrinkWater Met ‘DrinkWater’ wil JOGG vanaf 2013 het drinken van water gemakkelijker en aantrekkelijker maken. Water drinken moet gewoon worden. De gemeente Den Haag organiseerde in de wijken Bouwlust en Vrederust een themamaand ‘Water en Bewegen’ om water drinken op school en tijdens het sporten te stimuleren. Op acht basisscholen werden bidons uitgedeeld, waarvan kinderen met stickervellen hun eigen bidon konden maken. Met opvouwbare bidonkratjes namen de leerlingen hun bidons mee naar de gymles, zodat ze juist daar water bij de hand hadden. Resultaten De JOGG-aanpak levert lokaal resultaten op. Zo daalde in Zwolle het percentage basisschoolkinderen met overgewicht van 12,1 procent in 2009 naar 10,6 procent in 2012. In de Zwolse wijk Holtenbroek was er in dezelfde periode zelfs sprake van een daling van 18 procent. Op twee Rotterdamse Lekker Fit! Basisscholen drinken kinderen 100 ml met suiker gezoete drankjes minder per dag. En de JOGG-gemeente Dordrecht behaalde succes met haar ‘Doe ff Gezond’programma. De resultaten van de jaarlijks terugkerende fittesten wijzen hier op een daling van overgewicht. Bij een vergelijking tussen 2011 en 2012, waarbij scholen én leerlingen beide meetjaren meededen, bleek dat het overgewicht met 3,1 procent was gedaald (van 41,7 naar 38,6 procent). Convenant Gezond Gewicht JOGG maakt deel uit van het Convenant Gezond Gewicht. Dat is een uniek samenwerkingsverband tussen overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Het doel van het convenant - dat onder voorzitterschap staat van Paul Rosenmöller, die tevens ambassadeur is van JOGG - is de stijgende trend van overgewicht en obesitas om te buigen in een daling. Dat gebeurt onder meer door overgewicht en obesitas maatschappelijk te agenderen en de bewustwording van de gezondheidsrisico’s te vergroten. Het convenant heeft een looptijd van 2010 tot 2015. Update februari 2015: Het Convenant Gezond Gewicht was in de periode 2010-2014 een uniek samenwerkingsverband van in totaal 26 partijen afkomstig van (rijks en lokale) overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, die zich gezamenlijk inzetten de stijgende trend van overgewicht en obesitas om te buigen in een daling. Per 1 januari 2015 is deze samenwerking doorgegaan als Stichting Jongeren Op Gezond Gewicht : www.jongerenopgezondgewicht.nl
12
Bijlage 2 Competentieprofiel JOGG regisseur Taken: De JOGG-regisseur: • voert de regie cq. verbindt partijen zodat op lokaal niveau resultaten worden bereikt; • schrijft het Plan van Aanpak en bewaakt de uitvoering hiervan • heeft overzicht over wat er allemaal gebeurt in de JOGG-wijk; • richt de organisatie in van de lokale JOGG-aanpak; identificeert sleutelfiguren in de wijk (zowel publiek als privaat) en betrekt ze: -
-
verbindt partijen door ze op te nemen in stuurgroep en integrale werkgroepen (hierbij zo veel mogelijk aansluiten bij bestaande netwerken in de community). In deze werkgroepen wordt kennis en expertise gedeeld en worden activiteiten afgestemd op elkaar; creëert lokale publiekprivate samenwerking; deelt informatie met alle partijen over activiteiten , JOGG-thema’s, en communicatieboodschappen.
• is de schakel tussen de stuurgroep en lokaal betrokken publieke en private partijen; • bepaalt de keuze van de interventies; identificeert welke acties en interventies al gedaan worden; hoe veelbelovende best-practises kunnen worden geïmplementeerd en/of geoptimaliseerd; • zet interventies, die reeds plaatsvinden in de wijk en die een bijdrage leveren aan de JOGGdoelen, voort onder de JOGG-paraplu; • onderhoudt persoonlijke contacten en deelt kennis en ervaringen uit met de andere JOGGgemeenten. NB. De term JOGG-regisseur brengt tot uitdrukking dat het voeren van regie over partijen (gemeente, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven) belangrijk is. Het is van belang dat er een beweging op gang wordt gebracht waarbij samenwerking en samenhang voorop staat zodat de gewenste resultaten worden bereikt. In verschillende gemeenten wordt ook gesproken over een programmamanager. Taken van de JOGG-regisseur kunnen ook gedeeld worden met de programma-manager. Een programmamanager heeft vaak gemakkelijker toegang tot wethouders en andere afdelingen. Een programmamanager kan ingezet worden om bestuurlijk draagvlak te vergroten en om een rol te spelen bij het leggen van contacten met private ondernemingen. Competenties: De JOGG-regisseur: • is een verbindend en inspirerend persoon die op alle niveaus kan acteren: van uitvoerders in de wijk tot bestuurders op stedelijk niveau; • is vernieuwend, niet bang om buiten de gebaande paden te treden, bijvoorbeeld op het terrein van sociale marketing en publiek-private samenwerking; • is in aanleg gezaghebbend; • is een doener en weet dit over te dragen aan anderen; • heeft kennis van gemeentelijke beleidsprocessen en politiek-bestuurlijke verhoudingen; • heeft ervaring met implementatieprocessen (van beleid naar wijkniveau); • maakt gebruik van bestaande structuren, breidt deze uit en versterkt ze; • is bereid om kennis te verbreden en te delen met andere projectleiders; • is een netwerker met strategisch inzicht en beschikt over goede contactuele eigenschappen. • beschikt over een HBO-opleiding dan wel door kennis en ervaring verkregen vergelijkbaar niveau. Benodigd aantal werkuren ; Om succesvol de JOGG-aanpak te implementeren is het dringende advies om een JOGG-regisseur voor gedurende 2 tot 3 dagen per week in te zetten.
13
Bijlage 3 Friese cijfers Overgewicht in Fryslân: Friese cijfers laten zien dat er een lichte stabilisatie te zien is van het percentage overgewicht bij kinderen de afgelopen drie jaren, het percentage kinderen met overgewicht is desondanks in sommige wijken nog steeds erg hoog: ongeveer 1 op de 7 kinderen is te zwaar. Naarmate de kinderen ouderen worden, stijgt ook het overgewicht nog steeds, bijna de helft van de Friezen van 19 jaar en ouder is te zwaar (47%). Ook in de volwassen bevolking is er de laatste jaren een stabilisatie te zien, maar wel op een ongezond niveau. Friesland wijkt niet af van het Nederlands gemiddelde. (Uit: Opgroeien in… 2013)
Overgewicht (2010-2013)
Fryslân (%)
27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vwo
(n)
7% 8% 9% 15% 18%
12.802 11.952 19.137 19.348 6.873
11%
3.994
Trend overgew icht provincie Fryslân 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2008-2009
2009-2010 Groep 2
Groep 7
2010-2011 Klas 1 vmbo
2011-2012
2012-2013
Klas 2 havo/vw o
14
