5 Zitten jonge schapen in een rolstoel? De levensloop van het schaap Genieten kan je soms van kleine dingen… Zo zat ik onlangs, tijdens een wandeling, vertederd te kijken naar de lammetjes die in de weide dartel in het rond sprongen. Hoe lang ik daar al zat, weet ik niet, maar het moet een behoorlijke tijd geweest zijn. In ieder geval, de schapenhouder had mij in het oog gekregen en kwam eens poolshoogte nemen. Toen hij door had dat ik zat te genieten van het tafereeltje zei hij: “Ja, de ram heeft goed werk geleverd”. Dat ene zinnetje maakte een spervuur aan vragen bij mij los. En de schapenhouder was een geboren verteller. Luister maar.
“In de bronsttijd brengen wij de ram bij de ooi”. Dat vroeg om wat uitleg. “Wel, de periode waarin de ooi het vruchtbaarst is, noemen wij de bronsttijd. Die is het duidelijkst merkbaar tussen september en januari. De ram moet dan de ooien bevruchten. Je begrijpt wel dat die ram heel belangrijk is voor ons, schapenhouders. Daarom gaan we heel zorgvuldig te werk bij het selecteren van onze rammen”.
“Wordt de ooi dan met de ram in een stal opgesloten?” Nu moest de schapenhouder toch lachen. “Neen, jongen, we laten de ram gewoon tussen de ooien die geslachtsrijp zijn”. “Hoe weet je dan welke ooien bevrucht zijn?”, vroeg ik nieuwsgierig. Ik kreeg een wedervraag als antwoord: “Heb je al eens schapen zien lopen met een verfvlek op hun rug?” Ik knikte. “Heb
je je daarbij dan geen vragen gesteld?” “, Toch wel, maar ik heb er nooit erg lang bij stilgestaan”. “Wel”, vertelde mijn gids, “voor we de ram loslaten, bevestigen we een soort tuig met vetkrijt onder zijn borst. Als hij bovenop een ooi springt om haar te dekken, verft hij meteen haar rug. Zo kunnen we van ver zien welke schapen al bevrucht werden”. “Hoe lang duurt het dan vooraleer het lammetje geboren wordt?” “Ze groeien ongeveer vijf dagen minder dan vijf maanden in de buik van moeder. Tot op een dag precies kan je dat moeilijk voorspellen. Gelukkig verraadt het gedrag van de ooi heel veel”. De vraagtekens in mijn ogen moeten duidelijk zichtbaar geweest zijn, want mijn gids ratelde verder: “Als wij zien dat de ooi
onrustig wordt, zich afzondert van de rest, veel gaat liggen en een gespannen uier heeft, weten we dat de bevalling niet lang meer op zich zal laten wachten. Tijd om haar naar een plekje te brengen waar we een oogje in het zeil kunnen houden. Dit is meestal een stal met aparte hokjes waar de moeder rustig de geboorte kan afwachten”.
4 Grasspriet 16 – Schapen
Gelukkig komen de meeste op hun pootjes terecht. “Zo’n bevalling is waarschijnlijk wel een spannende gebeurtenis?”, informeerde ik. “In de meeste gevallen verloopt de bevalling probleemloos. Naargelang de ouderdom van het schaap kan de geboorte 15 minuten tot zelfs drie uur duren. Eerst verschijnen de voorpootjes, dan het kopje en daarna de rest. Als het lam geboren is, wordt het even spannend. Maar als we zien dat de ooi haar jong likt, weten we dat ze het zal herkennen. Het lam zal dan heel snel melk drinken bij zijn moeder. Die eerste melk, de biestmelk, is heel voedzaam en bevat veel antistoffen die het lichaam weerstand geven”. “Wat gebeurt er als de moeder haar jong niet erkent?” “Dan moeten wij het zelf met de zuigfles voeden. Gelukkig komt dat niet veel voor. Stel je maar voor: bij de meeste ooien worden 2 lammetjes geboren. Worpen van één en drie lammeren komen ook voor, maar minder. Als we die allemaal met de zuigfles zouden moeten voeden… Ook al kunnen we verscheidene lammetjes tezelfdertijd voeden met behulp van een lambar, een emmer met verscheidene spenen”.
“Wat gebeurt er met al die lammetjes? Blijven die allemaal hier?” “Dan zou het hier wel heel druk worden! Neen, ooien en lammeren blijven ongeveer 100 tot 120 dagen samen. Dan worden ze gespeend en kunnen ze verkocht worden aan andere bedrijven. Alleen de beste houden we hier om zelf mee verder te kweken. Na 7 à 9 maanden zijn de jonge ooien al geslachtsrijp en kunnen ze bevrucht worden.” Hij bleef maar door ratelen. Dat schapen, net zoals runderen, herkauwers zijn. Dat ze dus ook vier magen hebben. Dat ze planteneters zijn die vooral gras eten. Maar dat ze tijdens de stalperiode ook hooi, gehakselde maïs en bietenpulp eten. Het verwondert mij dat schapen over een schuilhok moeten beschikken als bescherming tegen guur winterweer. Met zo’n dik pak wol op je huid dacht ik dat je altijd buiten kon blijven. Het beschermt wel tegen de kou, maar bij storm en regen is een schuilhok noodzakelijk. Het is meteen ook een plaats waar het wintervoedsel voorradig is, voor de dieren bereikbaar in dagelijkse porties. Toen ik later naar huis wandelde bedacht ik dat het leven van een schapenhouder toch niet zo eenvoudig is. Ik kon gewoon niet meer bijhouden waarop hij allemaal moest letten. Wat ik mij wel herinner, is dat het een hele klus is om de schapen gezond te houden. En dan mag ik nog niet denken aan alle papierwerk en oormerken die de schapenteelt zijn binnengeslopen. Je zou er wel van achterover vallen. En dat is voor ons minder erg dan voor een schaap. Als die op hun rug terechtkomen, raken ze meestal niet op eigen kracht recht en vinden ze bijna altijd de dood. Gelukkig komen de meeste op hun pootjes terecht.
5 Grasspriet 16 – Schapen
1. Crypto-schapen Heb je de titel boven de tekst goed bekeken? Wat zou de schrijver daarmee bedoelen? Zoek eerst eens de betekenis van het woord ‘cryptogram’. cryptogram:
verklaring van de titel:
2. Zonder woorden… Wij spreken de dierentaal niet en toch begrijpen we heel vaak hoe de dieren zich voelen. Hun gedrag verraadt veel. In de tekst kan je daarvan een paar voorbeelden vinden. Vul ze in de tabel hiernaast in.
Wat staat er te gebeuren?
Welke symptomen zien we?
Welke lichaamstaal herken je bij je eigen huisdier?
3. Baby-boom: is er een dokter in de zaal? Waarom wordt eerst de kop en worden dan de pootjes geboren?
Hoe is dat meestal bij de mens?
Indien dit niet zo is, welke oplossing is er dan…?
Gebeurt dat ook bij onze huisdieren?
En in de vrije natuur? 6 Grasspriet 16 – Schapen
4. Het schaapje valt niet ver van de boom! Groot feest in de schapenstal! Er zijn twee lammetjes geboren: Mieke is het ooilam en Staf het ramlam. De gelukkige ouders zijn Rosa de ooi en Jef de ram. Tante Lotte, de zus van Rosa was er ook bij. Zelf heeft ze ook net een lam waarvan Jef de vader is: Lena. Mieke, Lena en Staf zijn dus zowel neven en nichten, als halfbroers- en zussen. In het hok ernaast liggen de oude ooi Rita en oude ram Karel te wachten op de geboorte van hun klein-lammen (kleinkinderen). Ze zijn natuurlijk erg benieuwd wat hun dochter ter wereld had gebracht. Maar er was ook nog een andere grootram (grootvader). Louis was altijd de sterkste ram van de boerderij geweest. Zijn ooi, Martha, waarmee Jef ter wereld was gekomen, was al jaren geleden geslacht. Jef zijn zus, Jeanne, was echter het evenbeeld van haar moeder. Zij bracht vorige maand Marco ter wereld: een pracht van een ramlam die een belangrijke rol zal spelen, later bij het bevruchten van andere lammeren. Zijn vader, Ludo, kwam ook uit een éénlingworp en bezat alle kenmerken die een sterke jonge ram moet hebben.
Mieke
Staf
Rosa
Karel
Louis
Martha
Jef
Lotte
Lena
Jeanne
Rita
Ludo
Marco
Maak zelf een stamboom van deze schapenfamilie:
5. Ram + ooi = ? Als een ooi zwanger is, groeit het lammetje in een speciale plek in de buik van de moeder: de baarmoeder. Het embryo, het ongeboren lam, groeit er in het vruchtwater. Deze vochtige massa zorgt voor zijn bescherming. Via de navelstreng wordt het wezentje gevoed. De voeding komt uit de moederkoek, die bestaat uit verschillende bloedvaten. Benoem de aangeduide delen op de tekening: baarmoeder, embryo, vruchtwater, navelstreng, moederkoek
7 Grasspriet 16 – Schapen
6. Het dieren-rijk? Volg de correcte weg op het schema, gebruik daarvoor de gegevens uit de tekst. Bij welke klasse kunnen we het schaap indelen? Noteer de belangrijkste kenmerken van deze klasse. Hoe kan je in de tekst lezen dat het schaap ook die kenmerken heeft? Noteer enkele zinnen.
Klasse
Kenmerk
In de tekst
…
1
7. Kruisende schapen Horizontaal: 2 Dier dat levende jongen ter wereld brengt en ze voedt met moedermelk 3 Kenteken dat in het oor van een dier wordt aangebracht 5 Vrouwelijk schaap 9 Geboorte van één lam 10 Emmer met verscheidene spenen, waardoor verscheidene lammetjes tegelijkertijd gevoed kunnen worden 12 Periode waarbij de schapen op stal staan 13 Dieren die aan elke poot twee tenen hebben zijn… 14 Man of vrouw die schapen onderbrengt en verzorgt 16 Jong schaap
De letters in de blauwe hokjes vormen de naam van een eilandengroep in Europa. Tip: Het antwoord heeft alles te maken met dit thema.
2
3
4
5 6
7
8
9
10 12
13
15
14
Verticaal: 1 Is bij de geboorte van een lam eerst zichtbaar 4 Wordt gebruikt als het lam niet natuurlijk gevoed kan worden 6 Dieren die gedeeltelijk verteerd voedsel opnieuw kauwen 7 Dier dat zich uitsluitend met plantaardig voedsel voedt 8 Het fijne haar van o.a. schapen, dat vaak gebruikt wordt voor het maken van kledij 11 Tijd van paring bij de dieren 15 Mannetje van het schaap
10 Grasspriet 16 – Schapen
16
11
1. Enkele doordenkers bij de tekst Waarom moet men zorgvuldig te werk gaan bij het selecteren van de rammen? Om later problemen te vermijden. Bijvoorbeeld rammen met een of ander verborgen erfelijk gebrek zullen dat overzetten op hun nageslacht (bv. een fout gen dat blindheid veroorzaakt). Ook schapen uit een minder vruchtbare moeder zullen minder lammeren krijgen dan vruchtbare moeders. Wat bedoelt de schapenhouder als hij zegt: de lammeren worden gespeend en verkocht? Spenen is het stopzetten van de zoogperiode. Zeg in je eigen woorden wat geslachtsrijp betekent. Geslachtsrijp betekent dat de schapen groot en oud genoeg zijn om te kweken, dus dat ze bronstig worden. Citaat: “ In de bronsttijd brengen wij de ram bij de ooi.” a. waar brengt de ram zijn tijd door vóór en nà die periode? Waarom? Wanneer men de ram gedurende een bepaalde periode van de bronsttijd bij de ooien toelaat, centraliseert men de tijdsspanne van de geboortes. Het tijdstip van de geboorte hangt af van het ras. De ram blijft, voor en na die periode meestal afzonderlijk in een aangrenzend perceeltje weiland. b. waarom brengt men één ooi niet bij verscheidene rammen? Rammen dulden geen concurrentie en vechten tot de dood, tijdens de bronst. Citaat: “Als hij bovenop een ooi springt om haar te dekken, verft hij meteen de rug van de ooi. Zo kunnen we van ver zien welke schapen al bevrucht werden” Hoe weet de schapenhouder bij welke ooien de bevruchting geslaagd is en bij welke niet? Wanneer de ooi zich 16 tot 18 dagen na de paring niet opnieuw laat dekken, is ze voor 90% zeker zwanger bij de eerste dekking.
2. Waarom heeft onze schapenhouder een jaarkalender? Bram de ram heeft in de herfst zijn werk goed gedaan. Molly is op 28 september gedekt. Bolly op 5 oktober, Dolly op 18 oktober, Lolly op 26 oktober en Wolly op 4 november. Welke data zal onze boer met stip aangeduid hebben voor de bevalling van onze 5 zusjes? Kleur de geboortedatum op een kalender: Molly rood, Bolly blauw, Dolly groen, Lolly bruin en Wolly geel. Oplossing: Molly is geboren op 23 februari, Bolly op 28 februari, Dolly op 13 maart, Lolly op 21 maart en Wolly op 30 maart.
11 Grasspriet 16 – Schapen
3. Trendy schapen ! De oormerken van de schapen kan je met een beetje fantasie vergelijken met piercings bij mensen. Met nog meer fantasie kan je de verfvlekken op de wol van de ooi vergelijken met tatoeages. Misschien dé gelegenheid om eens een boompje op te zetten over piercings en tatoeages. Volgende vragen kunnen je op weg zetten. Piercings bij schapen? - Wat is een piercing? het aanbrengen van gaatjes voor sieraden in oorlellen, neusvleugels, tepels enzovoort - Waarom laten sommige mensen een piercing aanbrengen? Om esthetische redenen, om bij een groep te horen - modeverschijnsel - Waarom dragen schapen oormerken? Een oormerk onderscheidt elk schaap van de andere schapen. Het bevat belangrijke informatie zoals wie de moeder is, wie de vader is, welke inentingen reeds gegeven zijn, … Tatoeages bij schapen? - Wat is een tatoeage? in de huid figuren aanbrengen door kleurstoffen erin te prikken - Waarom laten sommige mensen een tatoeage aanbrengen? Om esthetische redenen, om bij een groep te horen - Waarom hebben sommige ooien een gekleurde vlek op de rug? Als de ram de ooi gedekt heeft, verft hij de wol van de rug van de ooi met krijt.
4. Schaap in zoutdeeg Zo maak je het deeg. We maken zoutdeeg want dat bewaart langer:
1 kopje water 3 kopjes witte bloem
Alles goed kneden tot een soepele bal die niet aan je handen kleeft. Neem dan een houten plank, een bakplaat of een vel bakpapier en gooi daar wat bloem over, zodat je vermijdt dat het deeg blijft kleven. Voor de vorm ga je zo te werk: - maak een balletje, zet het op een ondergrond en maak het plat zodat er een vlakke achterkant ontstaat - maak nu een kleiner balletje voor het hoofd en maak die vast aan het lijf (te hechten kanten een beetje nat maken met penseel) - maak 4 kleine rolletjes en maak die vast onderaan het lijf: dit zijn de poten - voor een ‘schaapeffect’ neem je nu een knoflookpers en je knijpt het brooddeeg door de pers zodat er wormpjes doorkomen: dit is de wol, maak ze vast met behulp van een houten stokje. (Je kan ook vooraf witte verf door je deeg mengen)
1 kopje zout
1 eetlepel olie
Nu bakken: Als je vorm klaar is, leg je hem op een beboterde en bebloemde bakplaat. De oven staat op 100 tot 150 °C, afhankelijk van de dikte van je deeg. Je hoeft de oven niet voor te verwarmen. Er is 1 tot 3 uur baktijd nodig. (Eventueel op voorhand uitproberen) Tips: Om te voorkomen dat je gebakken figuurtje na verloop van tijd week wordt, breng je best aan beide zijden een laagje vernis aan. Als je het schaapje niet te groot maakt kan je er een magneetje opplakken en zo je ’kattenbelletjes’ achterlaten op bv. de koelkast voor je familieleden.
12 Grasspriet 16 – Schapen
