In dit nummer: Vriendschapsquiz Dierenvrienden: Ik en m n beessie Vrienden én collega s

Aflevering 3, jaargang 3, 21 september 2013

Kwartaalkrant voor vrijwilligers en bezoekers van De Regenboog Groep

In • • •

dit nummer: Vriendschapsquiz Dierenvrienden: Ik en m’n beessie Vrienden én collega’s

Zoolmaat verschijnt vier keer per jaar, bij de wisseling van het seizoen.

Opening

Nieuwe inzichten

maandag 30 sep 19:00-22:00 uur

donderdag 10 okt 19:00-22:00 uur

maandag 21 okt 19:00-22:00 uur

Verbindend communiceren

Psychotische beleving en contact

Persoonlijke kracht: kwaliteiten en uitdagingen

Leer hoe je in verbinding kunt blijven met jezelf en met je gesprekspartner.

Hoe leg je contact met iemand die een psychose beleeft.

Al gauw nadat Zoolmaat een kleine drie jaar geleden voor het eerst uit de drukpers gleed, besloten we om met thema’s te gaan werken. Het is inspirerend, verdiepend en een slimme manier om de grote Regenboog Groep toegankelijk te maken. Sindsdien passeerden Thuis, Afscheid, Muziek, De Stad, Herinneren, Rust, Verliefd en Dromen. Onderwerpen waar je nooit over uitgepraat raakt. Zodra we aan een nieuw nummer beginnen, gaat het thema een grote rol spelen in het leven van de redactie. We filosoferen en kissebissen tijdens de vergadering, googlen ons een slag in de rondte en vallen onze naasten ermee lastig. Bij dit nummer ging dat net zo, of misschien nog wel een tandje erger. Dat we ons voor het herfstnummer in Vriendschap (inderdaad, met een hoofdletter V) hebben verdiept, hebben onze naasten geweten. Of zullen ze nog te weten komen. Redacteuren en auteurs zijn op zelfonderzoek gegaan, met vragen als ‘is georganiseerde vriendschap iets voor mij?’ (pag. 16), ‘wat vind ik belangrijk in anderen en zij in mij?’ (doe de test op pag. 10!). Anderen maakten van hun hart geen moordkuil en deden een boekje open over verbroken vriendschappen (pag. 14). Het kan niet anders of hun gedachten zijn door deze verkennende gesprekken in beweging gebracht. Ik hoop en wil dat een thema dat doet; gedachten en gesprekken op gang brengen bij lezers en redacteuren. Het mooiste zou zijn als u een nieuw inzicht in de krant tegenkomt. Of zoals in mijn geval, lezen tot nadenken stemt. Toen ik alle artikelen uit had, bekeek ik in gedachten mijn vriendschappen van een afstandje. Ik vroeg me ineens van alles af. Ben ik wel eerlijk genoeg? Is er bij ons sprake van geven en nemen? Hoe kan ik me nog meer blootgeven, zodat onze vriendschap verder groeit? Vragen om eens rustig te herkauwen in de herfst. Ik verheug me erop. Laat die blaadjes maar van de bomen vallen, ik wens u veel leesplezier.

Je leert vanuit je kwaliteiten naar jezelf en anderen te kijken.

Claartje van den Broek Hoofdredacteur

RECTIFICATIE: De fotoserie op de middenpagina van het vorige nummer (thema Dromen) is gemaakt door Femke Wessel.

2

Inhoud

2

Opening: Nieuwe inzichten

14 Kroeggesprek over verbroken

3

Belrondje Regenboog



4

Nieuws van De Regenboog

16 Georganiseerde vriendschap



Groep



6

Interview: Nan Stevens

18 De Zoolmaten + woordzoeker

8

Interview: Vrienden en collega’s

19 KookKunstKoopKunst

vriendschap of natuurlijke?

10 Vriendschapsquiz +





20 Cultuur

Brief aan Daan

+ column Harr

11 De Fakkel: Frans de Jong

22 Reportage Derde Schinkel

12 Fotoreportage dierenvrienden:

23 Poëzieparade + Colofon



24 Katinka’s tips

Ik en m’n beessie

Belrondje Regenboog

Zo groot als De Regenboog Groep is, zo divers gaat iedereen om met vriendschap. We zijn nieuwsgierig hoe en belden een rondje in de gelederen met de vraag:

“Heb jij een zoolmaat? ” Soerty Kanhaisingh, medewerker drukkerij De Derde Schinkel: “Veertig jaar geleden zag de wereld er heel anders uit, de mensen gingen anders met elkaar om. Ik woonde in Suriname, familiebanden en een aantal vrienden waren belangrijk toen. Nu, jaren later, na een scheiding

en problemen met drank, maak ik onderscheid tussen privé en mijn maatjes. Ik laat geen vrienden meer over de vloer komen thuis en mijn privé-problemen kan ik kwijt bij een hulpverlener. Mijn leven maakte me oplettender; niet iedere vriend is een echte zoolmaat.” Talisa Verkuijl-Kaiser, coördinator bij de Amsterdamse Vriendendiensten: “Zeker heb ik een zoolmaat, zelfs twee. Allereerst is er mijn man, waarmee ik me zielsverbonden voel. Vanaf het allereerste moment was het tussen ons heel bijzonder. Hij reisde mij achterna naar India, daarover heb ik een boek geschreven. Dan is er nog mijn hartsvriendin, we kennen elkaar sinds de middelbare school. Zij heeft een heel ander karakter dan ik. We zien elkaar niet zo vaak, maar samenzijn voelt altijd heel goed. Jezelf kunnen zijn, niets moeten, geen verwachtingen, gewoon thuis komen.” Lain Reddish, buddy bij Buddyzorg: “Begrip over en weer is het belangrijkste. Een zoolmaat is geen part-

3

ner voor mij, geen echtgenoot, maar iemand waarmee je een platonische relatie hebt. Hij of zij is gelijkgestemd op moreel vlak, politiek en in wereldvisie. Het is iemand die naar je luistert, mee voelt, waarmee je altijd kunt praten, zonder be- of veroordeeld te worden. Iemand die steeds op de achtergrond aanwezig is, in je hoofd, je hart of reëel. Zo’n soulmate heb ik wel.” Maria Deusenberg, medewerker kaarsenmakerij: “Mijn zoolmaat is een Marokkaanse man, hij is ‘straatklinker’. Hij neemt deel aan mannenkoor De Straatklinkers bij de Diaconie. We delen alles. Hij heet Alfredo. We zijn zeer goede vrienden en houden van elkaar, ondanks alle tegenslag. Hij is een soort broer voor mij, we delen muziek, eten, de daklozensamenleving. Trouwens, dat van die vriendschap wil hij vast niet horen, als macho. Laatst gaf hij mij een hele mooie fiets, hij is reparateur.”

Tekst: Edward van Alphen

Nieuws van De Regenboog Groep

Lezersonderzoek: positief

Zoolmaat: “Raakt het hart”

Alweer een jaar geleden stond in Zoolmaat een enquête, we wilden uw waardering over het blad weten. We kregen twintig reacties, met daarin complimenten en opbouwende kritiek. Er lijkt een goede balans te zijn tussen de hoeveelheid informatie en de prettige, luchtige wijze van schrijven. Kwalificaties als ‘leuk, interessant en raakt het hart’ worden genoemd. Richtlijn voor redactie wat betreft artikelen lijkt een eenvoudig ‘ga zo door!’. De

gratis cursus voor betere beheersing van de portemonnee én meer eigenwaarde. In de training leer je: rondkomen met weinig geld, waar goedkope en gratis activiteiten zijn en voordelig gezond eten. De training bestond al langer en is onderdeel geworden van onze organisatie. Geïnteresseerd? Kijk op www. opeigenkrachttraining.org en vul het contactformulier in, of bel 06 221 662 77. Op Eigen Kracht zoekt regelmatig vrijwilligers om te helpen bij de training.

krant kan meer inzicht en overzicht geven over hoe de organisatie in elkaar steekt. De redactie neemt deze opmerkingen ter harte en zet zich in voor meer informatieve teksten.

Nieuwe stijl

Geen geld, wel sterk

Homeservice, de klussendienst van en voor mensen met psychiatrische klachten, gaat als pilot tot eind 2014 met vrijwilligers werken zonder psychiatrisch verleden. Dit plan is onderdeel van ‘Homeservice Nieuwe Stijl’, een project waarmee de dienst nog beter ingebed wil raken in de stad. De nieuwe vrijwilligers moeten het project versterken en hun collega’s met psychiatrische klachten zo nodig ondersteunen. Alleen mensen met psychia-

Kopzorgen voorbij met Op Eigen Kracht

Steviger in de schoenen staan als het om geld gaat? Doe dan mee aan de Op Eigen Kracht training. Speciaal voor klanten van de voedselbank geeft De Regenboog sinds 1 juli een

GROOT FEEST: Het Verbindingsfestival Amsterdam viert dit jaar haar jubeljaar, en ook de Amsterdamse Vriendendiensten en Buddyzorg jubileren. De Vriendendiensten bestaan 25 jaar en de Buddyzorg 20. Op 3 oktober organiseert De Regenboog Groep daarom Het Verbindingsfestival. Een informatief festival met een ruig randje. We vinden het belangrijk dat verbinding op de agenda blijft staan. Verbinding tussen kwetsbare Amster-

dammers en de rest van de stad. Tussen buurtgenoten. Tussen gemeente en Amsterdammer. Het festival vindt plaats in de meest toepasselijke week van het jaar: de Week tegen Eenzaamheid. Met hoogleraar Lucas Meijs, Kwartiermaker Doortje Kal, ontmoetingen, theater, debat, verhalen van de straat en uit de psychiatrie, feest, verbinding, training, quiz en nog veel meer. Kijk op www.deregenboog.org/ verbindingsfestival. Waar? Theater Tobacco, Nes 73-87 Centrum Amsterdam, van 14-22u. Toegang: gratis,

4

trische klachten komen in aanmerking voor Homeservice, een klus oplossen kost 2,50. Voor info bel 020-422 0102 of mail homeservice@ deregenboog.org

Doe het zelf: training over hepatitis C Hepatitis C is een ernstige leveraandoening. Veel (injecterende) druggebruikers hebben deze infectieziekte in de loop van hun gebruikersperiode opgelopen. Het internationale netwerk van De Regenboog, Correlation, organiseert begin oktober in Porto voor vijftien landen een training voor druggebruikers en betrokken organisaties.

Internationale training voor druggebruikers

Zij leren effectief actie voeren, hulp verlenen of informatie-activeiten organi-

Feestelijke zaal Verbindingsfestival

want we hebben wat te vieren. Voor meer informatie en opgeven mail [email protected] of 020-683 9260. Let op: aanmelden kan t/m 24 september.

seren. In Nederland lijden ongeveer 60.000 mensen aan hepatitis C. Er is momenteel weinig aandacht, behandeling en zorg voorhanden.

Lunchbag in de knapzak Inwoners van Oud-Zuid en omgeving opgelet: lunch bestellen is voortaan makkelijk én verantwoord. Leer-werkbedrijf De Gravin in De Derde Schinkel verkoopt dagelijks heerlijke lunchbags voor slechts zes euro. Ideaal voor de bedrijfslunch. De inhoud bestaat uit een broodje, (karne)melk of vers sap en een verrukkelijk zoet toetje. Voor €2,50 brengt een bezorger de lunch aan de deur, bezorgen boven €25,- is gratis. Graag twee dagen van te voren bestellen, wanneer er meer dan 15 bags moeten komen. Voor het menu en de bestellingen bel 020-6655 801, ma t/m vr van 9-16.30u. Kijk op www.facebook.com/DeDerdeSchinkel

Bedrijfslunch in een zakje

Buurtmaatjes nu ook in Nieuw-West Wie graag iets wil ondernemen bij de Amsterdamse Vriendendiensten in Nieuw-West, moet bij Buurtmaatjes zijn. Buurt-

bewoners en mensen met psychiatrische problemen doen samen leuke dingen. “De groep is gezellig, mensen spreken ook zelfstandig met elkaar af ”, vertelt coördinator Talisa Verkuijl. “Eens in de maand eten we bij Coco’s keuken en we wandelen of bezoeken een film. Net wat de mensen zelf willen.” De Buurtmaatjes zien elkaar twee keer in de maand, twee vrijwilligers begeleiden de groep. Heeft u interesse? Neem contact op met Talisa Verkuijl via 020-6839 260 of tverkuijl@deregenboog. org

Hallo allemaal, In mijn vorige column vertelde ik reeds iets over medezeggenschap. Daar ga ik nog even op door, want oktober is de maand van de medezeggenschap. Ook uw stem doet ertoe, dus schroom niet om contact op te nemen! Wij, de Bezoekers Cliënten Deelnemersraad, gaan met de hele organisatie van De Regenboog Groep in de maand oktober met dit onderwerp aan de gang. Op meerdere locaties zullen we wensbomen plaatsen zodat iedereen zijn of haar wensen kenbaar kan maken. Natuurlijk rekenen we op enthousiaste betrokkenheid van hoog tot laag in de organisatie. We sluiten de maand van de medezeggenschap begin november af met een slotfeest. Hou daarom alle publicaties van De Regenboog goed in de gaten. Over feesten gesproken: we feliciteren de Amsterdamse Vriendendiensten (20 jaar) en Buddyzorg (25 jaar) met hun jubilea. Het bestaansrecht van beide organisaties heeft zich door de jaren heen wel bewezen. We vertrouwen er op dat beide organisaties nog lang hun goede werk voort mogen zetten. Last but not least het thema ‘Eenzaamheid’ wat tijdens de Week tegen Eenzaamheid van 26 september tot 5 oktober centraal staat. Een thema wat velen van ons van dichtbij of in de nabije omgeving wel kennen. Er staat veel op de agenda. Ik hoop u op diverse momenten te mogen begroeten. Spreek me gerust aan!

Een gezellige groep

Samen goedkoop op stap Tijd over voor leuke activiteiten? Ga eens mee met de groepsactiviteiten van De Regenboog. Op de kalender staat wekelijks een keur aan bezigheden, waar u voor weinig geld aan deel kunt nemen. Van een driegang-en-diner voor 5 euro in een buurthuis, tot sporten of zwemmen voor rond de 2 euro in het Marnixbad. Vaak zijn er bijzondere uitjes, zoals op za 24 sep voor €2,50 een bezoek aan Artis en op di 8 okt voor €3,50 bowlen bij Knijn. Meer informatie: bel 020-6839 260 of geef u via [email protected] op voor de Erop Uit kalender.

Vriendelijke groeten,

Jaap Uitterdijk, voorzitter Bezoekers- Cliënten- Deelnemersraad [email protected]

Wél aan het werk Jobchallenge. Zo heet de pilot die dit jaar bij De Regenboog Groep draait. Dit testproject stelt mensen met afstand tot de arbeidsmarkt via een presentatie aan werkgevers voor. De kans op een baan groeit op deze manier. Tot nu toe is

5

bemiddeld naar vervoersbedrijf Jongepier, cateringbedrijf Sodexo en een nog onbekende partner. De pilot levert veel positieve reacties op, de kans op voortgang vanaf 2014 is groot. Interesse? Neem contact op met Jessica Moreno Rojas, coördinator van het project Versterk je Netwerk: [email protected] of 06-4138 8808

Interview

Hoogleraar Stevens: “GEEf aan wat je van elkaar verwacht”

De begrippen ‘maatje’ en in het verlengde daarvan vriendschap, staan steeds uitdrukkelijker ter discussie, nu de overheid in toenemende mate de handen aftrekt van de persoonlijke zorg. Alsmaar luider klinkt vanuit die overheid de roep om een participerende samenleving – inspringende familieleden, buren en vrienden – om tegen lagere kosten hulpbehoevenden toch op de been te houden. Maar wat zijn de consequenties? We vroegen het aan Nan Stevens (1949), hoofddocent Psychogerontologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, die in haar portefeuille ook Vriendschap heeft. Zij waarschuwt: “Het kan niet zo zijn dat persoonlijke hulpverlening de dupe wordt van bezuinigingen. Het gaat immers om de kwaliteit van het leven van de betrokkenen en de druk die het voor de hulpbehoevenden én hulpverleners met zich meebrengt. Het kan ze gefrustreerd en morrend maken, en daar zit niemand op te wachten.” De van origine Amerikaanse baseert zich daarbij niet alleen op empirisch onderzoek (resultaat vanuit eerdere research), maar ook op wat ze zelf heeft ondervonden. Ze kent de ins & outs uit de praktijk: “In de VS is het persoonlijk helpen als individu of als burgergemeenschap - met of zonder overheidssteun - de gewoonste zaak van de wereld, maar dat geldt inmiddels ook voor Nederland, naast de formele hulpverlening.” “In mijn eigen leven heb ik gevallen meegemaakt dat persoonlijke hulp voortkwam uit een wederzijdse relatie, bijvoorbeeld tussen vriendinnen, waarbij van beide kanten voldoening werd ondervonden. Tegelijk heb ik ook een kennis gehad die genoodzaakt was voor haar vader te zorgen die erg veeleisend was en eindeloos klaagde. Ze had nooit een goede relatie met hem gehad, dus was dit erg zwaar voor haar. In zo’n geval moet je je goed afvragen of jij je leven wel wilt inzetten voor iemand die

hulpbehoevend is. Je kunt je voorstellen dat mensen met een gezin of een drukke baan er onderdoor gaan als mantelzorger, hoe graag ze ook hulp willen bieden aan hun moeder, vader of buurvrouw.” Grenzen stellen Het heeft Stevens er duidelijk toe gesterkt om richtlijnen op te stellen voor hoe ver maatjesschap en de er eventueel uit voortvloeiende vriendschap mogen gaan. Ze zegt het maar even klip en klaar in drie zinnen: • Een (hulp)relatie moet van beide kanten vrijwillig zijn. • Hij loopt beter als er sprake is van geven en nemen, als beiden er iets aan hebben. • Er moet evenwicht zijn binnen die relatie (van vrien den, maar ook van hulpverlangers en -verleners). Er zijn genoeg voorbeelden van relaties die beginnen met de beste bedoelingen, maar na verloop van tijd op de klippen lopen. Dat geldt niet alleen voor liefdesrelaties, maar ook voor hulpverleners/maatjes en vrienden. Een relatie is dynamisch: soms loopt hij lekker, soms niet. Maar als er een goede basis is kan hij tegen een stootje. Zeker wat betreft vriendschap. En hoe wordt zo’n basis dan gevormd? “In ieder geval door aan te geven wat je van elkaar verwacht. En met name door aan te geven waar je grenzen

6

Een brug te ver Ze steekt aanvankelijk de loftrompet over alle voorzieningen die in Nederland voorhanden waren en grotendeels nog zijn. Tegelijk begrijpt ze de omslag van overheidsvoorzieningen naar toenemende burgerlijke betrokkenheid niet helemaal: “Ik snap heus wel dat je van de burgers mag vragen om te zorgen voor medeburgers die in de problemen zitten. Maar ik weet dat er veel mensen zijn die al ontzettend veel doen voor anderen, maar daarnaast moeite moeten doen om te zorgen voor hun eigen gezin. En voor hun vrienden en buren.” “Ik snap niet dat de overheid plannen heeft om de persoonlijke zorg - waaronder het Persoons Gebonden Budget - zo te korten. Het was toch juist de bedoeling om de zorg zoveel mogelijk naar de mensen thuis te brengen? En juist daardoor goedkoper te maken?” Ook hier ligt volgens haar een grens. “Prima als buurman je boodschappen doet en gezellig langskomt, maar dat hij vervolgens je ook onder de douche moet stoppen gaat een brug te ver. Daarvoor zijn die basisvoorzieningen nodig waarop momenteel wordt bezuinigd.” Wat Stevens dus wil zeggen: ook hier kent vriendschap grenzen. “Anders loopt het uit op frustratie en terugtrekking uit de relatie.”

liggen. Daarmee geef je degene die jij graag wilt helpen aan: kijk, ik wil jou helpen, maar niet tot in het oneindige.’ Er moet volgens Stevens ook in de hulpverlening sprake zijn van tweerichtingsverkeer. “Dat is essentieel om het traject te doen slagen.” Wat is eigenlijk het verschil tussen een maatje en vriendschap? “Op de rangorde liefde-vriendschap-maatje komt vriendschap meestal op de tweede plaats. Vriendschap kan heel ver gaan en heeft soms aspecten gemeen met een liefdesrelatie, maar er ligt minder druk op. En maatje-zijn is in principe nóg weer losser en daarom juist prettig, hoewel ook delicaat. Zo’n relatie kan makkelijk problematisch worden. Ik ken maatjesrelaties waaruit prachtige en hechte vriendschap is ontstaan, terwijl ik tevens maatjesrelaties ken die vrij snel zijn gestrand, ook in de hulpverlening.” Even tussendoor: is er verschil tussen vrouwen- en mannenvriendschap? “Dat kan per individu verschillen. Vrouwen zoeken bij elkaar met name emotionele steun en bespreken graag de problemen die hen bezighouden. Mannen gaan eerder voor kameraadschap. Ze vinden het vooral leuk om samen dingen te doen en elkaar uit te dagen, problemen komen dan niet altijd aan bod.” Maar Stevens hoedt zich ervoor om wat dit betreft etiketten op te plakken.

Tekst: Marten Dijkstra Foto: privé-archief

7

Interview

Sneller ruzie “Juist omdat je bevriend bent, kun je soms sneller ruzie maken. We hebben nu twee keer een conflict gehad. Ik dacht: je bent toch mijn vriendin, dan moet je me toch niet afvallen? Op dat moment lukt het niet om de vriendschap en het collega zijn te scheiden. Als je dan even rustig gaat zitten gaat het gelukkig weer. Ook leg je het snel weer bij, omdat je bevriend bent. Als ik moet kiezen tussen mijn baan en mijn vriendin steunen, dan kies ik altijd voor vrienden en loyaliteit aan vriendschap. Een vriendschap is voor je hele leven en met je werk ben je niet getrouwd. Ik ben sterk overtuigd van normen en waarden. Stel je voor dat er een oorlog uitbreekt, dan hoop ik dat mensen bij mij willen schuilen. Ik wil moedig zijn en de bedreigde mens beschermen. Andersom zou ik ook graag een schuilplek willen krijgen, als dat nodig is. Ik ben een idealist en in mijn ideale wereld hoeven mensen niet te kiezen voor hun eigen zekerheid.”

Projectcoördinator Nynke Vlieger (1975) en medewerker publiciteit Chulah Berkowitz (1975) zijn al drieëndertig jaar goede vriendinnen. Sinds drie jaar bespreken ze grote en kleine kwesties ook op de werkvloer. Redacteur Lennert bevroeg hen over elkaar.

Meer dan een collega “Het is waar dat je elkaar privé minder ziet, omdat je elkaar al op het werk ziet. Aan de ene kant is dat wel jammer, maar de relatie is nu zo. Als we ooit geen collega’s meer zijn, zien we elkaar vast weer vaker. De andere kant is, dat zij in onze werksituatie meer is dan een collega. En dat maakt het op het werk een stukje leuker. Ik vind het prima dat we collega’s zijn en van mij mag dat ook zo blijven. Wel zouden we onze vriendschap en het feit dat we collega’s zijn meer moeten scheiden. Meer aandacht voor elkaar in plaats van voor elkaars werk. Dat was altijd al zo, ook toen we nog geen collega’s waren, maar nu weten we allebei waar het over gaat!”

Chulah: “Nynke weet heel goed wat ik kan en wat ik wil. Dat is de reden waarom ik haar ooit heb kunnen opvolgen als assistent projectmanager bij Free Voice -een stichting die zich inzette voor vrije pers in ontwikkelingslanden- en we nu bij De Regenboog collega’ s zijn. Als zij een functie ziet, kan ze goed inschatten of het werk bij me past. Dat zegt veel over Nynke en haar vertrouwen in mij. Toen ik Chulah: “Nynke kan net bij De Regeninschatten of werk boog Groep kwam werken, had ik veel bij me past” aan haar. Ik werd in het diepe gegooid en moest mijn weg vinden in de organisatie. Daar hielp Nynke mij mee. Als collega’ s zie je elkaar vaker en leer je elkaar kennen van je professionele kant. Dat heb je in een normale vriendschap niet. We kunnen vaker even bijpraten over hoe het met de kinderen gaat. Doordat je elkaar regelmatig ziet, blijft het soms wel wat oppervlakkig. Je gaat het tijdens je werk niet uitgebreid over je privéleven hebben. Zij heeft een andere functie en het komt voor dat we het professioneel oneens zijn.”

Nynke: “Chulah is één van mijn meest dierbare vriendinnen, ze is een uniek mens. Ik hou van haar grenzeloze manier van denken. Bij haar kan ik terecht om dingen te doen die volgens anderen niet kunnen. En ze weet me altijd op te peppen. Als ik me depri voel, komt zij meteen met allerlei spirituele boeken aanzetten. Normaal gesproken vind ik die echt onzin, maar als zij ermee komt geloof ik alles! Drie jaar geleden vertelde ik haar over een vacature bij De Regenboog Groep en nu zijn we collega’s. We hebben met elkaar te maken, maar niet zo intensief. Ik vond het heel leuk om ook collega’s te worden, zo zien we elkaar weer vaker. Wel is het soms ingewikkeld. Als je een meningsverschil hebt over iets dat werkgerelateerd is bijvoorbeeld. Chulah onderhoudt de website, zij heeft

8

De vriendschap van Chulah en Nynke door de tijd heen Chulah en Nynke ontmoetten elkaar in 1980 op basisschool Woele Wippie in Haarlem, ze zaten drie jaar bij elkaar in de klas. Daarna zagen ze elkaar acht jaar niet. Ze kwamen elkaar weer tegen in een Kibboets in Israël, woonden in hetzelfde studentenhuis en studeerden allebei culturele antropologie. Chulah woont in Amersfoort, Nynke in Amsterdam. Ze hebben beiden een gezin.

daar soms andere ideeën over dan ik. Dit leidt weleens tot conflicten. Dan wil ik dingen sneller of anders en zijn we allebei heel fel. Zoiets staat los van onze vriendschap, het is werk. Het is fijn om zo iemand op je werk te hebben. Als er bijvoorbeeld iets is met mij of mijn gezin, dan kan ik bij haar terecht en begrijpt ze me. Maar zo veel samen delen is niet altijd makkelijk. Toen we tijdens onze studententijd in hetzelfde huis woonden, ging het niet altijd over rozen. Chulah is een ochtendmens, ik echt niet. Toen ze een keer om acht Nynke: “We spreken uur ‘s ochtends heel hard een Nocturne tijdens conflicten van Chopin op de altijd alles uit” piano speelde werd ik horendol. Als we een conflict hebben, spreken we altijd alles uit. Hierdoor houdt onze vriendschap stand.”

zijn. Ik vind het fijn om hier open over te zijn, zodat ze de context snappen. Vaak kies ik automatisch partij voor Chulah, ze is mijn vriendin. Ik heb me weleens voorgesteld dat het zou escaleren. In dat geval moet ik toch voor de zekerheid zou kiezen van mijn baan, al geloof ik niet dat ik snel voor die keuze kom te staan. Daarbij denk ik dat Chulah het zou begrijpen, als ik dan voor mezelf zou kiezen. Ik zou heel pissig worden als iemand haar onrecht aandoet.” Werk verrijkt vriendschap “Op een gegeven moment zagen we elkaar niet meer zo vaak buiten het werk om. We zijn allebei druk met ons werk en het gezin. Omdat wij elkaar tijdens het werk al zien, gaf ik andere vrienden soms voorrang. Hier zoeken we nog een goede manier voor, maar het gaat steeds beter. Dat we het over ons werk kunnen hebben, verrijkt onze vriendschap en ik vind het fijn om te zien hoe Chulah is als ze werkt. Ik geloof niet dat we ooit uit elkaar gaan. Ze zit in mijn hart.”

Liever geen oordeel “Tegenover andere collega’s vind ik het soms wel lastig. Als Chulah een conflict heeft dan heb ik liever niet dat andere collega’s met hun oordeel over haar bij mijn komen. Collega’s vergeten weleens dat we goede vrienden

Tekst: Lennert Ras Foto’s: Claartje van den Broek

9

Quiz

Wat voor soort vriend ben jij? 1. Ik ben een gever en geen nemer.

a: ja b: nee c: soms

2. Ik bel mijn beste vriendin elke dag.

a: ja b:nee c: soms

Blijf Proberen 10 tot 15 punten: Je vindt vriendschap een lastig onderwerp. Er zijn dagen dat je je goed vermaakt in je eentje, maar meestal is voor jou de grote vraag: waar zijn toch de mensen die zich in mij interesseren? Niet dat je altijd open staat voor anderen, je hebt vaak geen puf om gezellig te doen. Je weet wel dat je ervan opknapt om mensen te zien, dus je blijft het proberen.

3. Mijn beste vriend kan me midden in de nacht bellen voor hulp.

a: ja b: nee c: soms

4. Ik ben zelf echt blij als mijn vriendin gelukkig is.

a: ja b: nee c: soms

5. Ik heb om de vier jaar andere vrienden.

a: ja b: nee c: soms

6. Mijn beste vriend zie ik minimaal

8. Ik geloof in echte vriendschap.

a: ja b: nee c: soms

9. Ik heb niet meer dan drie goede vrienden.

a: ja b: nee c: soms

10. Mijn allerbeste vriend? Dat ben ik zelf.

a: ja b: nee c: soms

c=2 c=3 c=2 c=2 c=2 c=3 c=3 c=2 c=3 c=2

7. Mijn goede vrienden ken ik al jaren. a: ja b: nee c: soms

b=1 b=2 b=1 b=1 b=3 b=1 b=1 b=3 b=1 b=1

a: ja b: nee c: soms

1. a=3 2. a=1 3. a=3 4. a=3 5. a=1 6. a=2 7. a=2 8. a=1 9. a=2 10. a=3

één keer per week.

Altijd benieuwd 16 tot 21 punten: Er zijn weken dat je vrienden en jij elkaar niet spreken, dat betekent niet dat jullie elkaar niet trouw zijn. Je bent altijd benieuwd hoe het met ze gaat en ze kunnen bij je terecht als het niet mee zit. Er is wel eens ruzie, dat vind je niet leuk. Gelukkig kun je dan wel bij een andere vriend terecht. Twee handen op één buik 22 punten of meer: Zonder goede vriendschap zou jij niet kunnen leven. Jij en je vrienden zijn twee handen op één buik, jullie zijn echte zoolmaten. Je weet wat de ander nodig heeft en maalt er niet om als er tijden zijn dat hij of zij meer neemt dan geeft. Dat evenwicht komt wel weer terug. Je vrienden zijn vast heel blij met jou!

Tip! Op internet staat een cursus over vriendschap. Hoe je begint, verdiept en zorgt dat de vriendschap in stand blijft. Kijk op: www.leren.nl/sociale-vaardigheden/vriendschap

Brievenrubriek Daan, heet je echt zo? Eerlijk gezegd niet. Daan is mijn bijnaam. Alleen mensen die me heel goed kennen, noemen me soms zo. Het leek me leuk juist deze naam te gebruiken. Ben je deskundig, een psycholoog of zo? Ik ben geen psycholoog maar ik ben wel ervaringsdeskundige. Ik heb een psychiatrisch verleden. Maar ik heb ook een volwassen zoon. Ik heb in het buitenland gewoond. Ik heb betaald werk gedaan en werk nu als vrijwilliger. Ik fotografeer graag en bespeel een instrument. Onder andere door al deze ervaringen kan ik me goed verplaatsen in verschillende situaties. Misschien kan ik een andere kant laten zien of een vrolijke noot toevoegen, niets meer en niets minder. Hoe kunnen mensen een vraag of probleem insturen? Die kunnen ze mailen naar [email protected] met als onderwerp: Brief aan Daan. Wordt elke vraag beantwoord? Dat hangt van het aantal inzendingen af. Maar iedereen die iets inzendt krijgt te horen of de brief in de volgende krant beantwoord zal worden of niet. Dus, heb je een vraag of probleem? Het maakt niet uit wat. Schroom niet, schrijf een brief aan Daan en wie weet zie je jouw brief wel terug in de volgende krant..

Een nieuwe herfst, een nieuwe rubriek. Daan beantwoordt uw brieven. Ze mogen overal over gaan. Stuur maar op: [email protected] Brief aan Daan, wat is de bedoeling? De bedoeling is dat iedereen een vraag of een probleem kan insturen en dat ik meedenk en antwoord geef. Het kan van alles zijn. Van het bekende probleem met je schoonmoeder tot hoe moet ik mijn zelfgemaakte trui wassen? Ik zeg niet dat ik de oplossing heb, maar meedenken zit me in het bloed. Waarom deze rubriek? Vooral omdat ik die altijd zo graag lees in andere tijdschriften. Vragen zijn soms heel herkenbaar of juist niet. En ik ben altijd benieuwd naar de antwoorden. Het zet me steeds weer aan het denken: hoe zou ik hier zelf mee omgaan? Vraag ik me dan af. Dat leek me ook leuk voor Zoolmaat, vandaar.

10

De Fakkel

In De Fakkel portretteren we mensen van De Regenboog Groep. Hoe brandt de vlam van Frans de Jong, hoofd klussenteam? Amsterdam is voor mij… …mijn stad! Ik kan er niet lang buiten. Ik krijg heimwee als ik op vakantie ben, al na één week.” Ik was trots op mezelf, toen ik… …op mijn 38ste het roer omgooide en MBO zorg ging studeren, ik had toen al jaren een eigen timmerbedrijf. Verder ben ik trots op mijn gezin en mijn werk.” Ik werd geboren in… …Amsterdam en ben opgegroeid op de Zeedijk. Mijn moeder is uitbaatster geweest van verschillende cafés, waarvan de Pancho Bar het bekendste is.” Ik ben betrokken bij De Regenboog sinds... …zes jaar. Gitta heeft me als stagiaire aangenomen en ik ben nooit meer weggegaan. Al drie jaar ben ik nu hoofd klussenteam.” Ik erger me aan… …bezuinigingen. Dat zijn kortetermijn oplossingen. Een uitkering houdt je op de been, maar je kunt er niet van leven. Ik ben bezorgd dat als de dagvergoeding wordt afgeschaft, velen waarschijnlijk niet meer zullen komen en weer in een isolement raken of op straat terecht komen.” Ik word gelukkig van… …het zien dat mijn jongens van het klussenteam gelukkig zijn. Als ze be-

seffen toch talenten te hebben. Ook toen mijn dochter van destijds elf zei tijdens het terugfietsen naar huis dat het verschil tussen ons en de mensen van de inloop alleen was drie maanden huur niet betalen.”

“Ik maak me kwaad om vooroordelen” Een blunder beging ik… ...toen ik een leidinggevende taak gaf aan iemand alleen omdat hij leidinggevende ervaring had. Die persoon ontpopte zich als een ware dictator.” De onderkant van de samenleving speelt een belangrijke rol in mijn leven omdat.. ...het ooit een deel van mijn leven was, ik ben opgegroeid op de Zeedijk. Als jonge jongen kocht ik gebak en bezorgde dat bij de hoeren. Ik wilde pooier worden: mooie schoenen, de hele dag kaarten, en geld krijgen alleen omdat je vrouw koffie drinkt met andere heren. Pas later begreep ik dat ze geen gebakjes aten met die heren, dat die werden weggegooid.” Ik raakte tot tranen geroerd door… …het zien van een cliënt en zijn twee kleine kinderen, die achter de kist van zijn overleden vrouw liepen. Bij dat beeld hield ik het niet droog.” Ik maak me kwaad om… ...vooroordelen. Vooroordelen beperken je en zijn vaak ongegrond!” Slapeloze nachten heb ik... …niet! Over het algemeen slaap ik

11

“Ik moet lachen als ik aan De Regenboog denk.”

goed. Ik ben een fanatiek sportvisser. Met een tentje 24 uur aan de waterkant staan, dat is mijn yoga.” Op mijn nachtkastje ligt… …meestal een visblad, de Spiegel of de Karper.” Van mij mag De Regenboog zich extra inzetten om… …door te gaan met wat ze doet. Wij zijn één van de weinige organisaties die verder gegroeid is met nieuwe projecten en initiatieven.” Ooit hoop ik nog... …dat de mensen op hun talenten worden bekeken en op wat ze kunnen. Niet om wat ze níét kunnen. Dat er niet meer onder- of overschat wordt, zodat er de juiste hulp geboden kan worden.” Als ik aan De Regenboog denk… ...moet ik in eerste instantie lachen. Ik vind het een leuke organisatie waar de lijnen kort zijn. Waar heel veel kan.” Frans geeft De Fakkel door aan Hans Wijnands, directeur van De Regenboog Groep.

Tekst: Katinka Syaranamual Foto: Claartje van den Broek

Fotoreportage

Fotografie: Femke Wessel Bianca Baks en Blacky het konijn. Bianca woont samen met haar konijn Blacky en kat Mendy. Blacky heeft ze sinds hij een jonkie was, haar moeder was het eerste konijn van Bianca. Blacky was een van de negen kleintjes, ze kon er maar één houden. Vanaf de eerste seconde wist ze al dat Blacky het zou worden. Ze heeft hem, met de andere kleintjes, zelf opgevoed. Dit was een hele klus maar zo heeft ze een speciale band met het konijntje opgebouwd, ze is ‘super gek’ op hem. Blacky ziet Bianca misschien wel als een moeder, en geeft haar veel liefde terug.

Xandra van Coevorden en Rocky de pionas. Rocky is een pionas -een soort papegaai uit het Amazonegebied- en is al negen jaar bij Xandra. Zij kreeg Rocky toen hij 9 maanden was. Ze wilde hem Lola noemen maar daar reageerde hij niet op. Hij sprak zelf Rocky meerdere malen uit, zo ontstond zijn naam. Xandra is gek op haar vogel en neemt hem overal mee naar toe. Naar binnen, naar buiten, naar de winkel, naar vrienden. Ze zijn nooit alleen. Rocky is haar soulmate en haar hart gaat naar hem uit, dat zie je aan het T-shirt dat ze draagt. In Xandra’s woorden: “Als je de mensen leert kennen, ga je van de dieren houden.”

12

Monique Bouwman en de 23 schapen, die ze allemaal bij naam kent. Al jaren neemt Monique samen met een team de zorg voor de schapen van de Buurtboerderij in Amsterdam West voor haar rekening. Ze krijgt er naar eigen zeggen veel voor terug. Ze heeft een hechte band met ze opgebouwd, met sommige zelfs een speciale band. Ze vertelt dat schapen eigenlijk net katten zijn. “Ze raken op je gesteld en komen op je schoot zitten en kopjes geven”, aldus Monique. Maar het blijkt lastig deze lieve dieren te kunnen onderhouden door de kosten die ze met zich meebrengen. Hierdoor hebben de verzorgers een wervingsfonds opgericht, zodat iedereen die dat kan en wil de schapen kan steunen met een donatie. Ook een leuk nieuw idee: je kan een van de schapen adopteren. Voor jezelf of voor een ander! Alles over de schapen lees je op de www. buurtboerderij.nl.

Arjan Willem ten Seldam en Lola de hond. Lola was een zwerfhond die bij een dakloze man onder een brug woonde. De dierenbescherming had haar in beslag genomen en kwam bij familie van Arjan terecht. Zij hadden al een hondje en dat ging niet goed samen. Arjan heeft Lola toen onder zijn hoede genomen en ze zijn sindsdien dikke vrienden. Toen Arjan zijn huis uit moest, werd Lola weer dakloos. Gelukkig hebben ze nu samen weer een huisje waar ze als maatjes door het leven gaan. “Lola gaat nooit meer weg, wat er ook gebeurt” aldus Arjan.

13

Discussie

Sommige vriendschappen duren van geboorte tot de dood, maar vaak houdt het onderweg ergens op. Kroegvrienden Jaap en Hans ontmoeten elkaar op een zweterige zomeravond aan de bar van café East of Eden tegenover het Tropenmuseum. Een openhartig gesprek over de lasten en lusten van vriendschap die stopt. Hans: “Het lijkt alsof mensen tegenwoordig geen tijd hebben voor vriendschap. Al mijn langdurige vriendschappen zijn stukgelopen.” Jaap: “We zitten in een andere levensfase. Veertien jaar lang in de studentenflat was het iedere dag feest. Nu zie ik de meeste mensen op Face-

Book. Ze hebben een druk leven.” Hans: “En dan is Facebook eigenlijk een troost.” Jaap: “Dat is waar, ik vind het grappig om daar te zien hoe mijn Haarlemse jeugdvrienden leven.” Hans: “Ik heb 850 FaceBook-vrienden, ‘s nachts begint vaak zomaar iemand te chatten, dat is leuk. Maar vroeger hing ik avonden lang bij mensen thuis op de bank, dat mis ik nu. Dat gebeurt niet meer, iedereen is de laatste jaren zo met zichzelf bezig.” Jaap: “Hoe meer mogelijkheden er zijn om met elkaar in contact te komen, hoe minder echt contact mensen lijken te hebben.” Ze moeten geen misbruik van je maken Hans: “Ik voer nooit meer lange gesprekken aan de telefoon.” Jaap: “Ik ben ook kritischer geworden, ik doe geen dingen meer waar ik me niet goed bij voel.” Hans: “Ze moeten geen misbruik van je maken. Ik heb een busje, de mensen zijn ineens mijn beste vriend als ze mijn busje nodig hebben. Daar

14

begin ik niet meer aan. Dat zeg ik ook wel, maar het helpt niet. Gelukkig maak ik makkelijk contact. Er kan altijd iets positiefs op je pad komen.” Jaap: “Laatst las ik een uitspraak van Paulo Coelho: Soms moet een deur dicht omdat hij nergens meer naartoe leidt. Een goeie. Eigenlijk ben ik van pappen en nat houden, ik hou niet van conflicten. Dan ben ik zo een paar dagen gefrustreerd en van de rel. Toch kom ik steeds weer mensen tegen die me dwingen positie te kiezen. Ik had een vriend die constant steken onder de gordel gaf, daar werd ik zo naar van dat ik het contact dit jaar heb laten doodbloeden. Een andere vriend die ik niet meer zie, vindt dat je in vriendschap kritiek hoort te leveren en eerlijk moet zijn. Ik had geen trek meer in botte eerlijkheid. Positief zijn, dat is voor mij de insteek van vriendschap. Daarmee help je elkaar verder.” Hans: “Goede vriendschap is gelijkwaardig, open en met onvoorwaardelijke genegenheid, zonder dat daar seks uit voortkomt. Met dat laatste heb ik vaak een probleem.

Ik trek veel op met vrouwen maar heb geen partner, dus ik kom tekort. Ik had goede vriendschappen met vrouwen met wie ik ook vree, maar uiteindelijk bleken de verwachtingen altijd scheef. Op mijn linkerarm staat de naam van mijn vriendin Anna getatoeëerd, die heb ik in 1974 laten zetten. Ik leerde haar kennen in een moeilijke periode toen ik dagelijks therapie had. Ik was zwaar overspannen, psychotisch en sliep een half jaar niet. We hadden een geweldige band, vreeën ook, blowden en dronken whiskey. Zij kweekte wiet op haar zolder, ik haalde met mijn busje aarde voor haar. Ze gaf me daar vaak spontaan honderd gulden voor en hielp mij thuis met opruimen. Ineens wilde ze dat ik haar voor dat opruimen zou betalen. Wat een bezopen idee! Een donderslag bij heldere hemel, ik was er kapot van. Ik heb haar met ruzie de deur uit gezet. Uit kwaadheid heb ik haar nog een poosje gestalkt. Tot ze me terugstalkte.” We hadden het samen fantastisch Jaap: “Maar snap je het wel eens. als mensen jou laten zitten?” Hans: “Ja hoor. Ik had ooit een vriend, Jaap. We waren samen verslaafd aan harddrugs en hadden een hoop lol. Op een gegeven moment waren we allebei afgekickt, toen ging hij de boot afhouden. Ik denk dat hij niet meer wilde worden herinnerd aan die periode. Daar heb ik vrede mee.” Jaap: “Ik vind zoiets lastig. Er was een groepje van twee vrouwen en nog een man. Als we met z’n vieren afspraken vond ik dat heel erg leuk. Eén van de vrouwen zag ik als mijn bron van wijsheid, die belde ik altijd als ik akkefietjes had. Ze was bijzonder, heeft zelfs een keer vier weken India voor me betaald. Maar op een gegeven moment werd het minder, misschien omdat ik haar teveel vroeg. Ik heb dat nooit besproken. Ik probeer nog wel met ze af te spreken, maar dat gaat altijd moeizaam. Het zou ook kunnen dat zij

wilde dat ik haar goeroe ging aanhangen. Een aardige man, maar niks voor mij.” Hans: “Toch kun je van confrontaties met vrienden leren. Een vriendin vroeg me ooit om alles te herhalen wat ze zei. Ze vond dat ik niet goed luisterde.” Jaap: “Dat hoor ik ook vaak. Ik ben graag zelf aan het woord. Als iemand iets vertelt, herken ik daarin wat van mezelf en wil dat meteen óók vertellen. Ik had een hardloopmaatje, die vond dat ik meer moest doorvragen om te tonen dat iets me echt interesseerde. Hij beweerde ook dat ik te snel wegloop van negatieve situaties. Daarna heb ik nooit meer met hem afgesproken.” Roddelen is leuk Hans: “Mensen vertrouwen mij niet, omdat ik zo loslippig ben. Ik ben heel openhartig, dat krijg je dan. Ze geven altijd mij de schuld als er een geheim uitlekt.” Jaap: “Klinkt bekend. Ik hou van sappige verhalen en die vertel ik makkelijk door. Roddelen vind ik leuk, dat is misschien niet zo integer. Maar ik ben wel heel trouw. Eén vriend ken ik vanaf de kleuterklas.” Hans: “Eigenlijk ben ik het best in kortlopende contacten. Ik hou van spontane acties en kan mensen goed

15

enthousiasmeren. Dat vinden ze meestal heel leuk. Maar als ik niet zelf naar buiten treed, komt er ook niemand bij mij. Jammer, maar het komt me wel uit. Ik ben stemmingsgevoelig, soms heb ik geen zin in mensen. Door Hepatitis-C laat de gezondheid het afweten, ik kom mijn afspraken niet altijd na.” Jaap: “Ik heb een hotline naar mijn ouders en mijn vriendin. Bij hen kan ik alles kwijt. Meestal is er ook nog een goede vriend die ik drie keer in de week spreek, momenteel niet. Ik heb contacten met een man of vijftien, de meesten op afstand. Zij hebben het druk met een baan en hun gezin, ik niet. Ik woon alleen en werk niet fulltime.” Hans: “Mijn zoon is mijn maatje, ik ben heel blij dat hij er is. De vrienden die ik had, waren altijd soulmates. Ik hoop dat ik ooit weer zo iemand ontmoet. Dat verlangen houdt me op de been. Ik sta op allerlei datingsites, je weet maar nooit!”

Tekst: Claartje van den Broek Foto: Gijs Weehuizen

De namen van de gesprekspartners zijn op hun verzoek fictief. De verhalen zijn echt.

Achtergrond

Kun je vriendschap organiseren?

in het vaandel staan. Na de geboorte van mijn zoon die te vroeg was, kwam mijn beste vriend naar het ziekenhuis. In zijn sterke bouwvakkersarmen legde ik mijn te kleine zoon van een dag oud die even uit de couveuse mocht. Gunter was heel stil en bestudeerde met grote ogen mijn zoon. Opeens liep er een traan over zijn wang, die hij niet kon wegvegen omdat hij mijn zoon vasthield. We zeiden alle twee geen woord maar ik wist dat mijn beste vriend meteen evenveel van mijn zoon hield als van mij. Zo iets kan alleen maar als je al jaren goede vrienden bent. Of toch niet? Is het ook mogelijk om vriendschap “te regelen”? Tegenwicht voor snelheid maatschappij Doortje Kal is bijzonder lector Kwartiermaken en betrokken bij de oprichting van het maatjesproject Amsterdamse Vriendendiensten. Via dit project worden mensen met psychiatrische problemen gekoppeld aan vrijwilligers, kunstmatige vriendschap dus. Volgens Kal is het niet nodig dat elke vriendschap gelijkwaardig is. “In de ene vriendschap investeer jij meer, bij een andere krijg je meer terug. Nou en? Vriendschappen met mensen die het moeilijker hebben dan jijzelf kunnen je zingeving bieden als tegenwicht voor de snelheid van de maatschappij en de vervlakking die door sommigen wordt gevoeld.” Kal heeft zelf de ervaring dat uit vrijwilligerscontact een vriendschap kan ontstaan. “Van sommige vrienden verwacht je niet veel. Als je dan toch iets terug krijgt, recht uit iemands hart, juist van iemand van wie je het niet verwacht, is dat heel bijzonder en roerend.” Voor echte vriendschap is volgens Kal nodig dat vrienden zich committeren, trouw blijven en voor elkaar klaarstaan in goede en slechte tijden. Goede vrienden waarderen ook elkaars verschillen. Veel vriendschappen spelen zich af in hetzelfde milieu, ook dat is natuurlijk. “Je kent mensen van een opname of een afkickkliniek, dat kan prima werken omdat je elkaar goed begrijpt. Soms werkt het minder goed; je kan elkaar ook omlaag trekken. Het belangrijkste is dat mensen met een psychiatrische geschiedenis blijk geven behoefte te hebben aan gearrangeerde vriendschap, omdat ze op eigen kracht die vriendschap niet kunnen sluiten. Op het dagactiviteitencentrum waar ik begin jaren negentig werkte bleken mensen naast lotgenotencontact te verlangen naar een maatje om buiten de psychiatrie mee op te trekken.”

Mijn beste vriend ken ik 22 jaar. Hij is onze huisvriend, het mooiste aan hem vind ik zijn autonome karakter. Hij stelt me pijnlijk goede vragen, maar nog belangrijker: hij houdt zijn mond op het juiste moment. Later vegen we samen zwijgzaam de scherven op of plukken de vruchten. Jasperine Schupp (40) onderzoekt de logica van vriendschap. Vriendschap is een verhouding tussen twee of meer mensen, zonder dat hun geslacht een rol speelt. Van liefde is wel sprake en het is wederzijds. Al is deze liefde niet exclusief, want we kunnen tegelijkertijd meerdere goede vrienden in ons leven hebben. Mijn beste vriend Gunter ken ik sinds mijn 18de. Hij is het type van handen uit de mouwen en werkt als loodgieter. Trouw, discreet en zachtaardig zonder week te zijn, dat is Gunter. Daarom ben ik graag bij hem. Vrienden bestaan in vele soorten en maten. Vrienden voor de fun, vrienden die elkaar helpen, onafscheidelijke vrienden, vrienden met een diepe emotionele band. Mensen met veel vrienden en diepgaande vriendschappen zijn lichamelijk en geestelijk gezonder, blijkt keer op keer uit studies. In alle culturen over de hele wereld komt vriendschap voor. Uit een internationale studie over vriendschap blijkt dat in vrijwel alle 47 onderzochte landen trouw, respect en eerlijkheid tussen vrienden hoog

Extra barrière Mensen met psychische problemen of een verslaving vinden het vaak moeilijk om vriendschap te sluiten of vast te houden. Kal: “Kwetsbare mensen kunnen vaak hulp gebruiken bij het aangaan van vriendschap. Door psychiatrische klachten zijn ze in hun schulp gekropen

16

en onzeker. Soms is hun uiterlijk door de medicijnen veranderd.” Dit geldt natuurlijk ook voor mensen die op straat leven, of aan de dope zijn, of alcoholist. Toch kan ik het voor mezelf moeilijk voorstellen dat ik vriendschap sluit met iemand die eerst vrijwilliger was. Terwijl ik wel voor me zie dat ik zo binnen twee maanden op straat sta als het misgaat... Ik ben gewend dat vriendschap vanzelf ontstaat en hulp bij het aangaan van vriendschap klinkt mij vreemd in de oren. Dat zou voor mij een extra barrière betekenen om de ander te vertrouwen. “Ik weet uit ervaring dat je echt geen energie hebt om contact te leggen wanneer je depressief bent. Iemand bellen, daar zie je dan als een berg tegenop”, vertelt vrijwilliger Hanneke Cadee, die zelf een tijd somber was. Later ging ze bij de Amsterdamse Vriendendiensten werken met mensen met psychiatrische problemen. “Vrijwilligerswerk moet ik ook zelf leuk vinden. Ik ben dit werk gaan doen omdat ik meer contacten wilde. En omdat ik mensen buiten mijn eigen kring wilde leren kennen”, zegt Cadee, inmiddels weer kiplekker en aan het werk in een betaalde baan. Het is moeilijk luisteren als je stemmen in je hoofd hebt, steeds aan dope moet denken of als financiële problemen je uit de slaap houden. Kwetsbare mensen zijn bezig met overleven en dan schieten vriendschappen er soms bij in of verwateren. Daardoor raken mensen dan in een isolement. Als ik een vrijwilliger-vriendin krijg, zou ik in contact de hele tijd een stemmetje in mijn hoofd horen dat me eraan herinnert hoe ongelijk en gekunsteld de verhouding is. Maar het is ook een pragmatische keuze, om

je voor iemand open te stellen in moeilijke tijden. Als dat helpt om je weer beter te voelen, waarom niet? Een click Hanneke Cadee vergelijkt georganiseerde vriendschap met het hebben van collega’s. “Je kiest ze niet zelf uit. Je brengt wel tijd met ze door en soms is er een click en ontstaat er vertrouwelijkheid. Dat kan ook zo gaan als je vrijwilliger bent en optrekt met iemand met psychische problemen. Ik kom in een wereld die anders verborgen voor mij zou blijven, zie dingen die me aan het denken zetten. Het geeft voldoening, dat is niet gelijk maar wel fijn.” Met mijn beste vriend bestaat lotsverbondenheid die dieper gaat dan dat. Hij hoort bij mijn leven zoals mijn familie, een bezoek aan de sportschool en de dagelijkse boodschappen. Wat wij hebben kan ik niet vergelijken met georganiseerde vriendschap. Daarvoor is gelijkwaardigheid een te belangrijk ingrediënt. De ene keer haal ik bakzeil, de andere keer hij. Dat evenwicht maakt onze relatie bestand tegen de tand des tijds. Laatst moest hij naar het ziekenhuis voor een naar onderzoek, dus bood ik aan mee te gaan. Dat was goed. We zaten naast elkaar, maar er werd niet gesproken. Woorden zijn niet nodig om onze band nog te versterken, die ís er. Het is bijzonder en toch is ons contact banaal gewoon. Dat is misschien wel het geheim van onze vriendschap.

Tekst: Jasperine Schupp Fotografie: Femke Wessel

17

De Zoolmaten

Jowi Schmitz is schrijver. Haar jeugdroman ‘Ik heet Olivia en daar kan ik ook niks aan doen’ wordt verfilmd. Ze was recensent jeugdtheater voor NRC Handelsblad en de Volkskrant.

Vriendschap

hijzelf, toch een trotse trol, uren had staan wachten. Ze zouden gaan banjeren. Gewoon lopen en kijken, dat was waar het leven volgens de trol voor gemaakt was. Of ja, en eten natuurlijk. De trol keek nog eens naar het glas en bowlingbaan die er verlaten bij lag: er waren blijkbaar ook mensen die liever andere dingen deden. Hij keek naar Jork. Er waren zelfs vrienden die blijkbaar liever andere dingen deden. Wat de trol vooral niet snapte: waarom ze hier tegen de tijd dat het ochtend werd als vanzelf weer samenkwamen, bijeen gebracht door de vervagende armen van de nacht. ‘Vrienden vind je stom en dan hou je nog steeds van ze,’ zei de trol die Richard heette hardop. Hij keek of Jork dat wellicht had gehoord, maar die reageerde niet. Met een zucht stond de trol op. Hij wist nog een vrij schone afvalbak bij een supermarkt vlakbij. Misschien vond hij daar een croissantje of twee. En dan hield hij deze keer de grootste zelf.

auteur: Jowi Schmitz ‘Lul’. De trol die Richard heette stond over Jork gebogen. Jork deed of hij sliep, hij snurkte zelfs een beetje. ‘Lul,’ zei de trol nog eens. Jork draaide zich om en smakte. De trol dacht erover om op zijn vriend te gaan zitten en hem aldus te verpletteren, maar koos toen een stapel ingedeukte dozen iets verderop. Boven zijn hoofd klonk het geluid van auto’s, achter het glas naast hun slaapplek een bowlingbaan met ballen die lichtgaven in het donker. Disco bowlen. De trol snapte niet dat het leuk kon zijn om achter glas met lichtgevende ballen te gooien. Maar hij snapte wel meer niet. Waarom Jork hem had laten stikken gisteren. Waarom

Woordzoeker Stuur uw oplossing naar [email protected], onder de juiste inzendingen verloten we twee dinerbonnen bij één van de buurtrestaurants ‘Open Huis’. Oplossing van de vorige aflevering: Een leven zonder dromen is als een tuin zonder bloemen Jona Berkelstroom stuurde het juiste antwoord en wint het boek ‘Spiders van Blaka Watra’. Gefeliciteerd Jona!

18

Recept

Venkelsoep Venkel is oorspronkelijk afkomstig uit Azië en werd via middeleeuwse handelsroutes naar Europa vervoerd. Vooral in Zuid-Europa wordt de plant veel verbouwd en is een belangrijk ingrediënt van onder meer salades. Ingrediënten: • 1 venkel • 1 prei • 1 teentje knoflook • scheutje olijfolie • 2 groentebouillonblokjes • 1 citroen • peper/zout

Bereiding Was de venkel en snij deze in stukjes. Maak de prei schoon en snij het in ringen. Pel de knoflook en snij in kleine stukjes. Verhit de olie en doe de venkel, prei en knoflook in de pan en bak gaar in circa 10 minuten. Voeg 1 liter water toe aan de groente als deze gaar zijn, en doe de bouillonblokjes erbij. Laat de soep nog circa 15 min zachtjes koken. Gebruik als je er één hebt een staafmixer of keukenmachine om de soep glad te maken, breng op smaak met peper en zout en het sap van een halve citroen.

Column Als de vriendschap alleen vanuit jezelf komt en niet gevoed wordt door de ander, kost het net zoveel energie als de zon in het westen willen zien opgaan in plaats van in het oosten. Daar kan ik best neerslachtig van worden. Toch komen er soms vanuit het niets ook zomaar lichtpuntjes. Zo zat ik een tijdje terug op zondagmiddag heerlijk te eten met een groep mensen bij het Buurtrestaurant van de vernieuwde Kraaipanschool. We kwamen op het onderwerp vakantie en ik vertelde spontaan over mijn reisavonturen op Cuba afgelopen winter. Ik raakte in gesprek met een leuke vrouw, die vertelde dat ze net terug was uit Cuba. We wisselden telefoonnummers uit en inmiddels heb ik verschillende foto’s gezien van haar Cuba-avontuur. Het lijkt me leuk om haar beter te leren kennen. Dat soort dingen vind ik echt een cadeautje.

Vriendschap is een nauwe (over het algemeen nietseksuele) relatie of verhouding tussen twee of meerdere mensen waarbij het geslacht geen rol speelt. Het belangrijkste waarop een goede vriendschap gebouwd is, is dat je je vriend blind op kan vertrouwen en dat diegene onvoorwaardelijk voor je kiest. Tenminste, als je wikipedia moet geloven. Inmiddels loop ik alweer meer dan een halve eeuw mee op deze aardbol en heb al aardig wat energie gestoken in vriendschappen. Met het klimmen van de jaren zijn er nog weinig over en je maakt mij niet wijs dat ik daar de enige in ben. Soms groei je uit elkaar, letterlijk of figuurlijk. Soms komt de vriendschap nog maar van één kant. Zeker in tijden van crisis en armoede zou je verwachten dat mensen elkaar nodig hebben en juist extra openstaan voor vriendschap, maar het tegendeel is waar. Het valt mij op en het verbaast me dat veel mensen juist met zichzelf bezig zijn in plaats van met elkaar. Ze kruipen in hun schulp en zijn eenzaam. Daarom ben ik blij met de Vriendendiensten en alle andere activiteiten van de Regenbooggroep. Een mens is en blijft een sociaal wezen en is niet geboren om alleen maar voor zichzelf te leven.

Een ander voorbeeld is de mail die ik vorige week kreeg. Een Duitse ex-vriendin van twintig jaar geleden had me opgespoord en wilde weer contact met mij. Ik zou haar graag terugzien, maar de afstand van 300 kilometer is wel een struikelblok. Ik heb nog veel mooie herinneringen aan die tijd. Zo denk ik nog vaak aan het zinnetje ‘Was sich liebt das neckt sich’. Ik wens iedereen een mooie liefdevolle Indian Summer en sluit af met een toepasselijke uitspraak van dichter C. Buddingh: ‘Ware vriendschap is de liefde voor de ander, omwille van de ander’.

Harr Wetterhahn Reactie naar [email protected]

19

Cultuur

Amsterdam is de grootste culturele haven van Nederland. De stad bruist vanzkunst, cultuur en erfgoed vol bijzondere verhalen. Op deze pagina’s geven we goede tips om samen te doen dit seizoen. Seizoensgroenten en streekproducten

Eerlijk eten van het land

De R is weer in de maand! De bladeren dwarrelen van de bomen, de zon laat zich minder zien en het wordt steeds vroeger donker. Kortom: het begin van het binnenseizoen. In plaats van zomerse salades eten we een ovenschotel of stamppotje. Het blijft natuurlijk belangrijk dat we gezond eten. Kun je wat tips gebruiken of ben je geïnteresseerd in ambachtelijk voedsel, dan is de Pure Markt iets voor jou. De eerstvolgende editie is 29 september in Park Frankendael. Aanvang 11:00 uur, entree: gratis! Mocht je dan niet kunnen, kijk voor andere data www.puremarkt.nl/agenda.html.

Sportieve woensdagavond Eigenlijk net zo belangrijk als gezond eten is bewegen. Zeker nu we steeds

minder naar buiten gaan en liever op de bank ploffen om tv te kijken. Tijd dus om de hardloopschoenen aan te trekken en je van je sportiefste kant te laten zien. Nike+ Run helpt daarbij, of je nu een ervaren hardloper bent of begint vanaf nul. Je kunt kiezen uit drie afstanden: 3,8 km voor de beginners, 6,9 km voor ervarener lopers en 10,4 km voor de pro’s. Elke woensdag om 18.00 verzamelen bij de Nike Store, Kalverstraat 185; klokslag 18:30 begint de warming up. Meedoen is gratis! Ga je voor het eerst, dan krijg je bij inschrijving een Nike+ Run shirt.

Uniek stukje Amsterdam

teristieke gebouwtjes. Enkele jaren geleden was dit gebied nog verboden toegang, maar tegenwoordig is de Tolhuistuin een kleine oase vol culturele initiatieven. Sinds deze zomer is er de Tolhuistuin Audiotour. Aan de hand van muziekfragmenten en persoonlijke verhalen van onder andere Willeke van Ammelrooy en Wijnand Duyvendak ontdek je een uniek stukje Amsterdam. Tolhuisweg 5, entree gratis (tenzij er een feest is). De audiotour kost €2,50, je kunt hem ook gratis downloaden http://www.tolhuistuin.nl/tolhuistour

Meuk is leuk Ren je rot

De Tolhuistuintour Wil jij meer weten over het galgenveld, waar Elsje Christiaens in 1664 werd opgehangen? Aan de overkant van het IJ, tegenover Amsterdam Centraal, ligt op het voormalige terrein van de Koninklijke Shell een goed verborgen tuin met een aantal karak-

20

Nieuw leven voor rommel

We gooien steeds minder weg. Via Nederlands grootste tweedehands winkel: Marktplaats.nl vinden afgedankte spullen heel simpel een tweede

of derde leven. Toch heeft Marktplaats niet de charme van een ouderwetse rommelmarkt waar je een koopje spot en één op één met de verkoper kan onderhandelen. Ben jij een koopjesfan of liefhebber van prullaria, kijk dan op www.meukisleuk.nl voor interessante vlooienmarkten in jouw buurt. Mijn tip: wees er vroeg bij, er zijn meer kapers op de kust!

Boekenwurmen

Tijd voor een goed boek

Als het echt dagen achter elkaar regent, wat helemaal niet ongewoon is bij ons, dan vallen bovenstaande tips letterlijk in het water. Misschien is het dan tijd om te verdrinken in een goed boek. Zet een grote pot thee, pak de koektrommel erbij en nestel jezelf in een goede leesfauteuil. Hieronder vijf boeken waaraan ik het afgelopen jaar de nodige leesuurtjes heb besteed en die ook cultuurredacteur Thomas van Asperen van harte aanraadt: 1) Bonita Avenue van Peter Buwalda 2) Stoner van John Williams 3) Pier en Oceaan van Oek de Jong 4) Tonio van A.F.Th. van der Heijden 5) Dit zijn de namen van Tommy Wieringa. Tip: dit waren stuk voor stuk bestsellers, dus grote kans dat iemand in je omgeving één van de boeken op zijn plank heeft staan.

Altijd actueel: IDFA Eén van Amsterdams parels op cultuurgebied is het Internationaal Documentaire Festival Amsterdam (IDFA). Dit grootste documentairefestival ter wereld zet van 20 november tot en

Filmrecensie

Before Midnight Gingen de voorafgaande films, ‘Before Sunrise’ en ‘Before Sunset’ nog over verliefdheid en romantiek; in deze film staat de vraag centraal: blijven de hoofdpersonen Celine (Judie Delpy) en Jesse (Ethan Hawke), bij elkaar? Dit levert een realistische film op. Niet romantisch, maar anti-romantisch. Kon er in de voorgaande films nog geargumenteerd worden over karakters, in deze is dat niet meer mogelijk; je hebt het over echte mensen, complex en tegenstrijdig. In ‘Before Midnight’ verbeeldt Celine de terechte angst dat Jesse naar zijn zoon in Amerika zal vertrekken. Mocht ze mee gaan, dan betekent dat het einde van haar carrière en terug bij af. Ze verwijt Jesse dat hij het mannelijke wapen bij uitstek gebruikt: de rationaliteit, ontworpen om vriendelijk te winnen door niet deel te nemen aan een discussie-strijd. Daarmee laat ze hem niet wegkomen. Ze wil door zijn façade breken, hem werkelijk bereiken. Geloof romance ontrafeld Celine’s woorden laten schrijver Jesse weinig ruimte. Ze hangt de vuile was publiekelijk buiten, daagt hem seksueel uit en ridiculiseert zijn talent. Verder maakt ze van zijn fans een farce en ontkent de mythe van hun liefde. Het geloof in hun romance wordt tot op de draad ontrafeld, de heerlijke gesprekken van de eerdere films, worden in deze film vervangen door argumenten. Aldus veranderen de romantische nachten in een relatie waar je je ongemakkelijk bij kunt voelen. Niettemin is ‘Before Midnight’ een ijzersterke film, bijna niet Amerikaans in zijn detail, die blijft fascineren en waarvoor geldt: er is hoop zolang Celine en Jesse blijven praten. Film: Before Midnight Regie: Richard Linklater Hoofdrollen: Ethan Hawke en Julie Delpy Before Sunrise (1965), Before Sunset (2004)

Tekst: Edward van Alphen

met 1 december indrukwekkende, verzwegen, ontroerende en ontluisterende onderwerpen op de publieke agenda. Filmkaartjes zijn helaas niet goedkoop, voor 10 euro kan je naar binnen. Platzak en wel aangesloten op internet? Achter de site van het festival zit een grote database, waar films gratis of tegen een kleine vergoeding te bekijken zijn: www.idfa.nl/nl/film-kijken.aspx

21

Reportage

Meedoen aan de samenleving ondanks beperkingen

Iedereen die in het bezit is van een AWBZ verklaring, kan zijn talenten en wensen botvieren bij De Regenboog, daar hoort de Derde Schinkel bij. Voor de meest uiteenlopend klussen, creaties en inspiraties hebben we een traject in de aanbieding. Interesse? Neem contact op met Freek Jalhay: [email protected] of 06-4617 9814

Of het nu gaat om drukken, administratie verwerken, of nieuwe textielvormen halen uit ‘oud’ materiaal, de Derde Schinkel weet er raad mee.

Naaiatelier Zigzag

Drukkerij De Repro

Bij de deur van Stichting De Derde Schinkel – jawel, aan de Derde Schinkelstraat in Oud-Zuid - staat werkbegeleider Berend van Hattum. Een beer van een vent, met gevoel voor relativering. Hij werkt samen met locatiehoofd Kathleen Denkers, die de Derde Schinkel omschrijft als “een plek waar de mensen werkelijk een vak leren, waar je kunstenaars vindt tegen wie je U zegt, waar mensen enerverende ervaringen kunnen opdoen.” De lunchruimte van De Gravin

Op maat gesneden De Derde Schinkel is bedoeld voor mensen die door problemen en belemmeringen, zoals psychiatrische problemen of verslaving, begeleiding nodig hebben. Bijvoorbeeld naar dagbesteding: onbetaald, gesubsidieerd of betaald werk binnen reïntegratie-organisatie Pantar Amsterdam. Of direct naar de arbeidsmarkt. “Door het bieden van op maat gesneden trajecten werken wij als brug tussen mens en maatschappij”, legt Denkers uit. Van Hattum regelt zijn rondleiding door de Derde Schinkel met vaste tred. Tegelijkertijd geeft hij de medewerkers aanwijzingen en correcties. Hij neemt zijn taak serieus, maar wel met een prettige schwung. We beginnen bij De Gravin. Dat heeft niets met adel te maken, maar alles met de bereiding van de dagelijkse lunch. Hier zwaait Gisella de scepter. Dit is de plek waar driegangen-maaltijden worden bereid voor de buurt, waar lekkere taarten worden gebakken, en waar snacks voor de catering worden geprepareerd. Berend legt uit: “Elke afdeling heeft een werkbegeleider, die als verantwoordelijke de deelnemers motiveert.”

Lust voor het oog Berend neemt ons verder mee, we komen terecht bij een de afdeling Admin – zoals het bondig wordt genoemd-. Bij Admin worden administratieve klussen uitgevoerd. Er kunnen documenten worden gedigitaliseerd, kasboeken bijgehouden en gegevens verwerkt, zodat ze goed worden aangeleverd aan bijvoorbeeld opdrachtgever DWI (Dienst Werk en Inkomen). Vervolgens heet Ankie ons hartelijk welkom in haar naaiatelier ZigZag. Weggegooide stoffen en textielresten worden ‘verbouwd’ tot aantrekkelijke tassen of feestversiering. Locatiehoofd Denkers verwoordt het zo: “Je ziet de mensen hier groeien en bloeien. Er worden prachtige vakken geleerd.”

Tekst: Marten Dijkstra Fotografie: Femke Wessel

22

Poëzieparade

Colofon Zoolmaat nr. 3, jaargang 3, herfst 2013 Zoolmaat is een uitgave van De Regenboog Groep. De redactie is verantwoordelijk voor de inhoud. De hoofdredacteur behoudt zich het recht om ingezonden kopij aan te passen. Zoolmaat verschijnt vier keer per

Lettertekens

jaar, rond de wisseling van het seizoen in een oplage van 3000

Huis Het geeft mij rust, eenzaamheid, mooie muziek, de zon op mijn balkon. Het geeft mij een plek om na te denken en ook veel klusjes om te doen. Ik mag in de war zijn, verdrietig zijn, radeloos zijn en drie dagen ongewassen. Mijn huis vindt alles goed.

Letters in je hoofd Klinken als losse muziektonen Met de schedel als klankboord Zoeken de klank van een woord. Samen gaan ze verder Sluiten een deal Leven samen verder, Gaan stuk voor stuk accoord! Zoiets moois Een brok in je keel Een stukke kapotte ziel wordt heel Nu heb ik er wel de woorden voor Dankzij jouw vriendschap Overstem ik mijn stilleven En leef ik letterlijk door

Paulette Richter

Hoofdredactie: Claartje van den Broek Redactie: Dasya Muller, Edward van Alphen, Harry Wetterhahn, Jasperine Schupp, Katinka Syaranamual, Kitty Breen, Lennert Ras, Marten Dijkstra, Thomas van Asperen Eindredactie: Kees van Unen, Wies Compiet, Ab van Ieperen Corrector:

Harr Wetterhahn

Rob Rand Aan dit nummer werkte mee: Jowi Schmitz

Het beschermt mij tegen regen, kou, harde geluiden en harde mensen. Een beter vriend kan ik mij niet wensen. Mijn huis dat zijn wat muren. Muren die veel geven: ze houden mij in leven.

exemplaren.

Illustraties: Judith Lammers & Mierlo van Rop

ERGENS BLIJVEN SLAPEN

Fotografie: Gijs Weehuizen, Sjef Lagro, Femke Wessel

SOMS BLIJF IK SLAPEN BIJ MIJN ZUS JANICE IN LEIDEN, IN HET WEEKEND. VAN VRIJDAG TOT EN MET ZONDAG, DAN GA IK OOK MEE SPORTEN, DAARNA HALEN WE BOODSCHAPPEN EN HELP IK MEE GROENTEN SNIJDEN EN DAN ZIJN ER OOK SNACKS TIJDENS HET BORRELMOMENT. DAN LUISTER IK OOK NAAR DE RADIO

Vormgeving: Mierlo van Rop Print en verspreiding: De Derde Schinkel, De Repro Redactieadres:  De Regenboog Groep t.a.v. Claartje van den Broek Droogbak 1-D 1013 GE Amsterdam [email protected] www.deregenboog.org

Volg ons op Face-

EARL STOOMRAT

23

book en Twitter!

Katinka’s tips

Benieuwd naar je schoolvrienden? Zoek ze op via internet, wie weet hebben ze een Facebook account.

Dreig je iemand uit het oog te verliezen? Stuur hem een kaartje.

Mis je vrienden? Probeer in de eerste plaats om het leuk te hebben met jezelf.

Te weinig vrienden om mee uit te gaan ? Geef je buurman of vrouw aan de bar een rondje.

Heb je moeite om vriendschap te sluiten? Wees jezelf. Dat is goed genoeg. Veel mensen vinden het moeilijk om vriendschap te sluiten.

De kern van vriendschap volgens Aristoteles: wens elkaar wederzijds het beste toe.

Behoefte aan meer erkenning van je vriend? Besef dat hij van je houdt op zijn manier.

Vier de vriendschap! Net als een liefdesrelatie is het mooi om in jullie jubileumjaren iets speciaals te doen.

Ouderwets gezellig? Duik samen een pasfotohokje in en maak voor een paar euro een flitsende fotoserie.