• B o u w p r o c e s •
Waardevolle verbinding tussen stadshart en tentoonstellingen
Drents Museum ‘bouwkunstig’ vernieuwd Het Drents Museum in Assen voert een actief en ambitieus tentoonstellingsbeleid, vaak samen met buitenlandse musea. Om dit beleid te realiseren en zo meer bezoekers te trekken, was uitbreiding van het museumcomplex noodzakelijk. draaijer+partners is hierbij betrokken geweest als adviseur en projectmanager, vanaf het eerste haalbaarheidsonderzoek tot en met de oplevering. Op 16 november is het vernieuwde museum geopend door Hare Majesteit Koningin Beatrix.
Edgar Anholts
I
n de beschermde, historische kern van Assen is de afgelopen jaren intensief gewerkt aan de uitbreiding en interne verbouwing van het Drents Museum. Het voormalig Provinciehuis aan de Brink vormt het centrale gebouw. Het Ontvangershuis en de Abdijkerk (beide uit de 17e eeuw), het Drostenhuis (18e eeuw) en Huize Tetrode (19e eeuw) behoren eveneens tot het museumcomplex. Het museum moest een nieuwe expositievleugel en een nieuwe entree krijgen. Ook moest het bestaande pand worden heringericht. Verder was er een nieuw depot nodig.
Uitdaging
In de initiatieffase ontstond het idee om het verderop gelegen parkeerterrein aan de Zuidersingel bij het museum te betrekken. Maar dat was niet eenvoudig, omdat het museum omgeven wordt door historische panden aan de Kloosterstraat. Er moest dus rekening worden gehouden met die cultuurhistorische kwaliteiten. Bovendien moesten ook de stedenbouwkundige ontwikkelingen van de gemeente Assen en de eisen van de Rijksgebouwendienst voor Cultureel Erfgoed in het plan worden meegenomen. Met dit alles in het achterhoofd zijn verschillende stedenbouwkundige varianten onderzocht. Toen duidelijk werd dat uitbreiding van het museum haalbaar was, lag er een mooie uitdaging voor het ontwerp. Deze uitdaging is via een architectenprijsvraag met beide handen aangegrepen door toparchitect Erick van Egeraat. In tegenstelling tot alle andere ontwerpers koos Van Egeraat voor een ondergrondse uitbreiding. Hij heeft een eigentijdse en toch tijdloze tentoonstellingszaal voor het museum ontworpen, waarbij via een ingenieuze ondergrondse verbinding oud en nieuw met elkaar zijn verbonden.
Haalbaarheid
Het ondergronds verbinden van de oudbouw met de nieuwe vleugel moest vervolgens haalbaar gemaakt worden. Samen met het Drents Museum, de provincie Drenthe en de gemeente Assen heeft draaijer+partners — adviseurs voor een waardevolle verbinding van gebied, gebouw en gebruik — gewerkt aan de haalbaarheid van dit plan. De eisen, wensen en prestaties voor de nieuwbouw zijn verwoord in het Programma van Eisen. Met steun van derden is de noodzakelijke financiering gerealiseerd. Tegelijkertijd is ook de haalbaarheid en realisatie van het nieuwe depot ter hand genomen. Een hoogwaardig museum heeft tenslotte ook tot taak om alle kunstvoorwerpen professioneel te conserveren.
Met een slag op een Chinese gong verricht Koningin Beatrix, met links museumdirecteur Michel van Maarseveen, de heropening van het vernieuwde Drents Museum in Assen.
• 2 0 1 1 / 7 9 • 4 1 •
• B o u w p r o c e s •
Verbinding
Van Egeraat ziet zijn ontwerp voor het Drents Museum vooral als een aanvulling op de bestaande stad: het moest meer zijn dan een eendimensionale toevoeging van een ruimere tentoonstellingszaal. Het nieuwe museumhart klopt voortaan onder de grond. Pal onder het Koetshuis, dat nu de nieuwe entree vormt, ligt een grote publieksruimte. Hier bevinden zich de nieuwe museumshop en informatiebalie. Ook is dat de plek waar belangstellenden zich verzamelen voor een rondleiding. De transparante publieksruimte verbindt het moderne en het monumentale gedeelte van het museum. De gebogen, verspringende dakvlakken laten het daglicht toe en maken dat deze ruimte op elke plaats een andere ervaring biedt.
Michel van Maarseveen Directeur Michel van Maarseveen van het Drents Museum is “meer dan tevreden” over het uiteindelijk resultaat: “Het is een prachtig ontwerp van architect Erick van Egeraat. We hebben vanaf het begin veel aandacht en zorg geinvesteerd in het bouwproces. Daarbij is het belangrijk dat bij alle betrokkenen — architect, aannemer, overheid, het Drents Museum — vanaf het begin de neuzen in dezelfde richting stonden. Het resultaat is een ongelooflijk mooi, tijdloos gebouw, waarbij esthetiek en functionaliteit hand in hand gaan, dat fraai is ingepast in het landschap en dat zeer positieve reacties bij bezoekers oproept. Het is kortom groter en grootser uitgepakt dan ik vooraf had verwacht.” Toch heeft Van Maarseveen ook een les geleerd uit het gevolgde proces: meer tijd nemen. De praktijk bleek vaak weerbarstig en zeker in de slotfase kwam alles samen en moest iedereen onder hoogspanning werken. Van Maarseveen: “Het is gelukt omdat er een enorm commitment was bij alle betrokken. Bovendien heeft draaijer+partners het hele proces goed gemanaged.” Een ander leermoment zat in het onderhoud en beheer. Van Maarseveen: “Een onderdeel van het ontwerp zijn de prachtige witte vloeren. We hebben ons vooraf onvoldoende gerealiseerd dat je daarop alles ziet en dat ze dus intensief moeten worden schoongemaakt. Inmiddels hebben we het opgelost. Maar we hebben het er graag voor over want de witte vloeren geven ook mede een enorme allure aan het gebouw.” Tijdens de bouw waren er verschillende uitdagingen. Van Maarseveen: “Onze voornaamste zorg vooraf was dat oud en nieuw goed qua sfeer op elkaar moesten aansluiten. De architect heeft dat opgelost door met twee fraaie spiltrappen ‘oud’ en ‘nieuw’ met elkaar te verbinden. Ook is er voor gekozen de eerste zaal van het oude gedeelte zoveel mogelijk de sfeer van de nieuwbouw te geven, waardoor er een soepelere overgang is voor bezoekers.”
Langs twee indrukwekkende ronde trappen kunnen bezoekers stijgen en dalen, van oud naar nieuw lopen of van een tijdelijke tentoonstelling naar de vaste collectie gaan. De vaste collectie is eveneens volledig vernieuwd; in de oudbouw zijn maar liefst vier nieuwe collectieafdelingen gemaakt. Ook is daar een nieuw museumcafé verrezen (Grandcafé Krul) en is er een prachtige ontvangstzaal gecreëerd in de voormalige Abdijkerk. De museumtuin op het dak van de expositiezaal completeert de inpassing in Assens historisch centrum. Een subtiele aansluiting met de Drostenlaan en de singel zorgt ervoor dat deze uitbreiding aanwezig is, maar niet domineert. De renovatie en nieuwbouw hebben in totaal ruim 21 miljoen euro gekost.
Een andere uitdaging was de bewegwijzering. Van Maarseveen: “Door de nieuwbouw is het museum groter geworden en is goede bewegwijzering dus belangrijker dan voorheen.” Ook wilde het museum voorkomen dat bezoekers zich teveel ‘opgesloten’ zouden voelen. Van Maarseveen: “Dat is ondervangen doordat Erick van Egeraat veel glas heeft gebruikt, waardoor het museum opener en transparanter is geworden en veel visueel contact is tussen binnen en buiten.” Voor complexen met vergelijkbare bestemmingen, die voor een vergelijkbare grote ingreep staan, heeft Van Maarseveen nog wel enkele tips. Allereerst: neem de tijd. En ten tweede: schakel een bouwadviseur in. “In dit proces was de provincie Drenthe opdrachtgever en wij gebruiker. Daarnaast waren er nog andere partijen bij betrokken, zoals de architect, de aannemer en draaijer+partners. Onze bouwadviseur, Rein van den Oever, fungeerde in deze constructie als ‘linking pin’ tussen de partijen. Hij hield ons scherp en beoordeelde of onze wensen realistisch waren. We hadden in dit hele proces niet zonder een bouwadviseur gekund!”
Museumdirecteur Michel van Maarseveen in het vernieuwd Drents Museum. Foto: Xandro Media.
• 2 0 1 1 / 7 9 • 4 2 •
• B o u w p r o c e s •
Waagstuk
De nieuwbouw vereiste heel wat kennis en kunde van alle bouwpartijen. Tot een diepte van acht meter ondergronds bouwen in een omgeving met historische panden en waardevolle bomen vergt de grootste zorgvuldigheid qua logistiek, bouw en bronbemaling. Een extra complicerende factor was het feit dat de nieuwbouw onder de monumentale panden doorliep. Het Koetshuis, een Rijksmonument, is zelfs tijdelijk verplaatst op een rails. Op de oorspronkelijke locatie is onder het maaiveld de nieuwe entree gebouwd; vervolgens is het Koetshuis weer teruggeplaatst. Een andere complexe opgave betrof het ondergronds aansluiten van de nieuwbouw op het bestaande museum, precies op de plek waar zich toen nog
de beveiligingsruimte van het museum bevond. Met onderwaterbeton is onder het bestaande pand een volledig nieuwe kelder gebouwd. Die is vervolgens aangesloten op de nieuwe vleugel.
Integrale aanpak
De beheersing van het totale bouwproces lag in handen van draaijer+partners. Bij een bouwproject als dit zijn talloze mogelijke wijzigingen onvermijdelijk. Het is zaak iedere keer af te wegen of het verstandig of nuttig is om de betreffende wijziging in te passen — en de bijbehorende kansen en bedreigingen te onderzoeken. Hierbij is een open relatie met de bouwpartijen en met de politiek essentieel. Daarom werkt draaijer+partners altijd
Nieuwbouw nieuwe vleugel Drents Museum. Foto’s: J. Collingridge. • 2 0 1 1 / 7 9 • 4 3 •
• B o u w p r o c e s •
Nieuwbouw nieuwe vleugel Drents Museum. Foto’s: J. Collingridge.
vanuit een integrale aanpak, met langdurige sturing op gezamenlijke belangen. draaijer+partners ziet dat als de enige manier om complexe bouwprocessen succesvol te managen.
Van waarde
Als het vernieuwde Drents Museum iets duidelijk maakt, dan is het wel dit: dat met ambitie, drive en intensieve samenwerking niets onmogelijk is. Dan kunnen zelfs de meest complexe opgaven slagen. Ondanks de zeer beperkte ruimte, zowel fysiek als vanwege het beschermd stadsgezicht, is toch een hoogwaardig programma gerealiseerd. Dat kon alleen door gebied (het stadshart), gebouw (het museum) en gebruik (de exposities) met elkaar te verbin-
den. Daardoor is waarde ontstaan. draaijer+partners heeft in het ontwerp- en bouwproces een spilfunctie vervuld.
Sterkere beleving
Het museum kan zijn tijdelijke en permanente (inter) nationale tentoonstellingen nu beter huisvesten. Dit is mede te danken aan de huidige grootte van het museum, de eigentijdse publieksvoorzieningen, de nieuwe luchtkwaliteitbeheersing en de juiste beveiliging. Ook wordt een betere dienstverlening geboden aan het publiek door de herschikking van functies. Hierbij staat de sterkere beleving van kunst door de bezoekers centraal. Door het ontwerp en de inrichting van de ruimten biedt elke plaats in het museum namelijk een andere ervaring. Zo kan het
• 2 0 1 1 / 7 9 • 4 2 •
• B o u w p r o c e s •
De Gouden Eeuw van China Chinezen zijn zich sterk bewust van hun identiteit en zijn trots op hun oude cultuur. Van oudsher is China een multi-etnisch en multireligieus land dat altijd — bewust of onbewust — allerlei culturele invloeden van buitenaf heeft ondergaan. Maar de periode van de Tang-dynastie (618 — 907 na Christus) is ongetwijfeld de meest glori-
Vrouwenbeeldje. Driekleurig geglazuurd aardewerk, Zhongbao, Coll. Shaanxi Provincial History Museum
euze periode uit de Chinese geschiedenis: de Gouden Eeuw van China. Toen werden reusachtige stappen voorwaarts gezet op het gebied van literatuur, kunst en wetenschap. De Tang-dynastie verdient dan ook de aandacht die ze krijgt in de exclusieve tentoonstelling in het Drents Museum. In de nieuwe tentoonstellingszaal staan vijf abstracte paviljoens met de kleuren van de architectuur uit de Tang-periode: wit met rode en zwarte accenten. In de paviljoens, die de oude stad Chang’an verbeelden, komt het leven van de stad voorbij. Elke ruimte heeft haar eigen sfeer in vormgeving en uitstraling, ook door de verschillende voorwerpen die er worden getoond. Zo ontdekt de bezoeker in elke ruimte een nieuwe kant van de samenleving uit China’s Gouden Eeuw. De tentoonstelling is te bezichtigen tot en met 15 april 2012.
Doosje in vorm van schildpad. Verguld zilver, Baoji, Famen Tempel Museum.
Drents Museum zijn collecties nog beter voor het voetlicht brengen. Ook bij de herinrichting is draaijer+partners nauw betrokken geweest.
Officiële opening
Hare Majesteit Koningin Beatrix heeft op 16 november 2011 het vernieuwde Drents museum officieel geopend met een klap op een Chinese gong. Na de opening, met Chinese dans en muziek, bekeek de koningin de openings-
tentoonstelling De Gouden Eeuw van China. Deze toont een overzicht van de Chinese samenleving ten tijde van de Tang-dynastie (618-907 na Christus). De vaste collecties Archeologie, Kunst 1885-1935 en Hedendaags Realisme zijn alle opnieuw ingericht, onder meer met nooit eerder vertoonde werken. Museumdirecteur Michel van Maarseveen verwacht jaarlijks ongeveer 150.000 bezoekers. Alleen al voor de expositie over de Tang-dynastie gaat het museum uit van eenzelfde aantal bezoekers.
Edgar Anholts is directeur bij draaijer+partners. Reageren op dit artikel kan via mail
[email protected] en 050 — 524 46 66. Interview Michel van Maarseveen: Peter Bekkering, journalist van Real Estate Magazine. • 2 0 1 1 / 7 9 • 4 5 •
