‘We’re crazy’
FIETSEN
et
Tekst en fotografie Marjolein van Rotterdam
t ka-
odat
rde
FIETSEN TUSSEN DE WARE PORTUGEZEN
ng op rachelden s. rstad deren. e stre-
50,r 31 np. e
bode
e tijd
n. s-
24
7 - 2008
OP0807_FietsenInPortugal 24
19-09-2008 10:14:51
In de Alentejo wonen de ‘echtste’ Portugezen. Het is de bakermat van de Anjerrevolutie, nu al vijfendertig jaar geleden. En ze zijn er nog ongelooflijk aardig ook. Daar moet je zijn!
7 - 2008 25
OP0807_FietsenInPortugal 25
19-09-2008 10:14:59
Afwisselend fietsen door glooiend land, met soms wuivend graan, soms bos.
Grândola, kleine zwarte stad Grândola, kleine zwarte stad Land van broederlijkheid Binnen je muren is het het volk dat beveelt. Binnen je muren regeert het volk. Land van broederlijkheid Grândola, kleine zwarte stad. Overal ontmoet men een vriend Overal ziet men de gelijkheid Grândola, kleine zwarte stad Land van broederlijkheid Land van broederlijkheid Grândola, kleine zwarte stad Overal heerst er gelijkheid Hier regeert het volk In de schaduw van een oude steeneik waarvan niemand nog de leeftijd kent Heb ik je mijn trouw gezworen volgens je eigen verlangen Grândola, naar je eigen wens heb ik je mijn trouw gezworen In de schaduw van de oude steeneik waarvan niemand nog de leeftijd kent. (vertaling: Raymond Annys) Luister op www.oppad.nl naar het lied Grândola Vila Morena.
De gemiddelde Portugees is vijfenzeventig jaar oud, 1 meter 60 hoog, draagt schoenmaat 35 en heeft in een wild verleden de revolutie uitgeroepen, hiertoe aangezet door een schattig maar verboden liedje op de rado. Een opsomming van stereotiepen? Och, in de Alentejo is het gewoon wáár. Iedereen is er gepensioneerd, en ooit, nog niet eens zo heel lang geleden, begon hier de Anjerrevolutie, waarmee Portugals’ dictatorregime naar 26
7 - 2008
OP0807_FietsenInPortugal 26
19-09-2008 10:15:24
Het is moeilijk voor te stellen dat zich hier zulke wilde taferelen hebben afgespeeld
huis werd gestuurd. Dat er geen jongeren zijn hier krijg je pas door als je even onderweg bent. De Alentejo (spreek uit: Alentèzjoe) is een streek waar alles oud is. De lieftallige dorpen met hun persilwitte huizen, de boerderijen, de vestingmuren, maar vooral de mensen. Overal zitten grijsaards op de banken en stoepen in de zon (zo die er is, wij hadden niet voortdurend dat geluk), ze scharrelen in hun tuinen, aaien de poezen, kijken en kletsen, en wandelen de steile straatjes op en af. Zonder scootmobiel of rollator. Ze runnen bovendien de economie, lees: de winkels en de cafés – hoewel dat meestal niet veel voorstelt, behalve wanneer een klant toevallig die rol chocoladekaakjes van die te hoge plank wenst. De Alentejos hebben de tijd van de wereld. Ook voor twee verwaaide vrouwen op de fiets. Iedereen is charmant en wil een praatje maken. Dat gebeurt in het Portugees, ook al zien ze dat je er geen jota van verstaat. Het verhoogt de feestvreugde alleen maar. Ook bij ons, blij als we worden van al die enthousiaste verhalen.
De was kan nog wel even wachten, iedereen wil een praatje maken.
OOIEVAARSKILOMETERS We vragen ons af hoe de Portugezen zo aardig komen. Maakt armoede soms bescheiden? Vroeger, lezen we in Marion Kaplans onmisbare ‘Handboek Portugal – achtergronden van land en volk’, was deze streek straatarm. Je had er graan, olijven, kurkeiken, en hier en daar een mijn. Maar alle opbrengsten gingen naar de grootgrondbezitters. In Mina de Sâo Domingo, achttien ooievaarskilometers voorbij Mértola (op ongeveer elke telefoonpaal is een nest gebouwd!) zien we een kopermijn, verlaten, en een bijbehorend dorpje met piepkleine arbeiderswoningen. Met twee miljoen euro Europese subsidie is dapper geprobeerd er nieuw leven in te blazen. Het dorp heeft nu een gigantisch conferentieoord annex hotelcomplex. De vrouwen in de kroeg ertegenover, waar we net te laat gaan schuilen voor een hoosbui, halen hun schouders erover op. ‘Ach ja, dat hotel. U moet iets droogs aantrekken. Straks vat u nog kou.’
Dat de Alentejo de graanschuur van Portugal is en altijd is geweest, is goed te zien. Op weg naar Monsaraz en Évora fietsen we tussen enorme lappen glooiend land met wuivend graan afgewisseld met kurkeiken en olijfboomgaarden. Het is uitgestorven, en er lopen lange wegen doorheen. Die zijn soms wat saai. Je zou dan niet zeggen dat zich in de streek zulke wilde taferelen hebben afgespeeld. Toch was dat zo.
PROTESTEN De grootgrondbezitters waren in de Alentejo de baas, gesteund door de fascistische regering van dr. António de Oliveira Salazar. Met martelingen, moorden en verbanningen, een eenpartijstelsel en verbod op de persvrijheid en de vakbonden houdt hij het volk eronder. Tot de ellende zelfs de coulante Portugezen naar de lippen stijgt. Catarina Eufémia is een van de
De feiten
Gebied Alentejo, Zuid-Portugal. Gemaakte tocht Fietstrektocht van Faro naar Castelo de Vide. Castelo - Lissabon met de trein. Zwaarte/moeilijkheidsgraad Heuvelachtig gebied, prettig stil, wegen oké. Genoemde etappes zijn erg lang, een kilometer of vijftig per dag is prettiger. Navigeren Luc Otemans gids ‘Fietsen in Zuid-Portugal’, plus overzichtskaart. Beste tijd Voorjaar, najaar, winter. In de zomer is het te heet. Er naar toe Vliegtuig. Heen naar Faro, terug vanaf Lissabon. Prijzen vanaf € 360,-; fietstarief afhankelijk van maatschappij. Overnachten Pensions en hotels. Campings zijn dungezaaid. Meer feiten www.oppad.nl.
7 - 2008 27
OP0807_FietsenInPortugal 27
19-09-2008 10:15:37
De etappes
Dag 1, Faro (luchthaven) - Estoi, 17 km Estoi is een mooi wit dorpje. Slapen in Faro kan ook. Dag 2, Estoi - Mértola, 135 km, 1300 m stijgen. Veel te lange dag. Het begint vlak, maar dat blijft het niet. Leuk: Moncarapacho, Tavira en Mértola. Dag 3, Mértola - Serpa, 83 km, 850 m stijgen (met omweg wegens niet vinden van de rivieroversteekplaats). Let op de ooievaars tussen Mértola en Mina de São Domingos. Dag 4, Serpa - Monsaraz, 91 km Monsaraz is een smetteloos wit dorp, bovenop een heuvel gelegen. Dag 5, Monsaraz - Évora, 75 km Heel mooi tussen Venda en Redondo. De N254 van Redondo naar Évora is absoluut af te raden. Neem de omweg via Sta. Susanna. Dag 6, lift Évora - Estremoz, vervolgens Estremoz - Castelo de Vide, 92 km, 800 m stijgen Vooral het stuk voor Castelo is prachtig. Dag 7, rustdag, rondje in de buurt van Castelo de Vide Dag 8, Castelo de Vide - Vale do Peso, 30 km, nauwelijks stijgen.
28
7 - 2008
OP0807_FietsenInPortugal 28
19-09-2008 10:15:54
We hoeven nooit onze fiets op slot te zetten en ook nooit geweeklaag aan te horen
eersten die protesteert. Ze is woordvoerster van een groep landarbeidsters die brood en werk eisen. In 1954 wordt ze neergeschoten in haar dorp Baleizão, vlakbij Beja. ‘Er is in haar dorp nog altijd een groot monument’, vertelt een meneer aan de bar in Serpa, terwijl hij voor ons een bica, espresso, bestelt. ‘Catarina was een heldin.’
ZOETIG LIEDJE In 1974 breekt in heel Portugal de revolutie uit. Ze begint – natuurlijk – in de Alentejo, op de boerderij Monte do Sobral in Alcáçovas. Portugal wordt dankzij de Anjerrevolutie een volksdemocratie à la Cuba, en krijgt coöperaties naar Russisch model. De laatste vooral in de Alentejo, waar de communisten nog lang de grootste partij zullen zijn, en Évora het Havana van het Westen gaat heten. Op een illegaal radiostation is het verboden lied ‘Grândola, vila Morena’ (met de tekst ‘Grândola, donkere stad, het is het volk dat de macht heeft binnen je muren’, zie pagina 26) het teken dat de revolutie kan beginnen. Een zoetig liedje op de radio als startsignaal. Een vondst die zo uit de fi lm kan zijn geplukt. En precies passend bij de laatste jaren van het regime dat ermee omver wordt geworpen. Toen dictator Salazar
ziek werd en zijn opvolger Caetano zijn plek had ingenomen, durfde niemand dat aan Salazar te vertellen. In het ziekenhuis vergaderde de dictator zodoende gewoon door met zijn ministers en ontving zelfs journalisten. Ook net als in de fi lm. De revolutie is in nog meer opzichten bijna fictie. Soldaten lopen voorop in de strijd voor de vrede – een belangrijk strijdpunt is het stoppen van de wrede koloniale oorlog in Mozambique – en voor het afschaffen van de dictatuur. Ze stoppen rode anjers in de lopen van hun geweren, waardoor ze in het buitenland de ‘hippiesoldiers’ worden genoemd.
ANDERE WERELD In Lissabon, waar we nog een weekend lang wandelen, begrijpen we ineens waar de jonge Portugezen zijn gebleven. Hier, dus. Lissabon is een andere wereld. En ook weer niet. Je komt er behalve de hele jeugd toch ook weer dezelfde lieve oudjes tegen. En ook diezelfde berustende levensinstelling. Wat het Alentejogevoel compleet maakt, is het Casa do Alentejo, het Huis van de Alentejo, een prachtig, gigantisch verenigingsgebouw van de vrienden van de Alentejo met een leeszaal en een restaurant (goed opletten; je loopt de ingang aan de drukke winkelstraat
Rua Portas de Santo Antão zo voorbij). We bestellen een Açorda à Alentejana, soep van brood, knoflook en koriander, met een glas wijn, dat de ober sympathiek vervangt door een fles. Eén glas wijn bestel je niet. Je bestelt een fles. In Lissabon ontmoeten we ook Jose, oprichter van Lisbon Walker, dat bijzondere wandelingen door de stad organiseert. Jose is historicus en neemt ons op sleeptouw door het Lissabon van de dichter Pessoa. Zonder ophouden praat hij, niet gehinderd door de in steeds grotere bakken uitgestorte regen. Over Pessoa, en als hij merkt dat we daar ook belangstelling hebben, over de Anjerrevolutie. ‘Mijn ouders hebben de gebeurtenissen van dichtbij meegemaakt’, zegt hij. ‘Hier op het Largo do Carmo, het plein met de paars bloeiende jacaranda’s in de Bairo Alto stonden ze vier dagen en vier nachten lang te wachten op nieuws. Caetano zat er in het bureau van de militaire politie. Iedereen stond te wachten wat er zou gebeuren. Niemand ging naar bed. Ook vanuit het buitenland was de belangstelling groot. Pers natuurlijk, maar ook anderen. Iedereen wilde die hippie-soldaten zien.’ We zijn onder de indruk. Die lijdzame Portugezen hebben dat toch maar gedaan. Er mag dan geen enkele coöpera-
Vriendelijkheid is hier strijk en zet.
7 - 2008 29
OP0807_FietsenInPortugal 29
19-09-2008 10:16:12
Alentejo met korting
Voor lezers van Op Pad biedt reisorganisatie SNP een aantrekkelijke korting op een 7-daagse fietsrondreis in de Alentejo. De fietsreis start in het schilderachtige plaatsje Arraiolos. Tussen kurkeiken, olijfbomen en golvende graanvelden flakkert het wit van oude dorpjes, waar het op kasseien hobbelig fietsen is. Dichte eucalyptuswouden verspreiden een frisse geur als u vanuit het charmante Vila Vicosa zuidwaarts rolt. In het volledig ommuurde Évora, hoofdstad van de Alentejo, heeft u volop de tijd om de 16e eeuwse schatten te bewonderen. Tijdens deze fietsreis vindt u uniek onderdak in rijke pousada’s: het serene klooster van Arraiolos, een rustiek jachthuis, het imposante kasteel van Estremoz en het stadskasteel van Évora. Reissom vanaf € 410,- p.p. (reiscode 720016). Op Pad lezers ontvangen € 50,- korting p.p. Deze aanbieding is geldig in 2008 en 2009, mits geboekt voor 31 december 2008. Voor meer informatie en boekingen: 024 3277000, www.snp.nl/oppad. Graag bij boeking aangeven dat u gebruik wenst te maken van de speciale korting voor Op Pad-lezers.
tie meer over zijn en de communisten kunnen gereduceerd zijn tot een splinterpartij, het blijft een Grote Daad. ‘Als de Portugezen echt iets willen’, schrijft Marion Kaplan in haar Handboek, ‘dan zijn ze tot alles in staat.’ Lijdzaam, totdat een grens bereikt is. April volgend jaar, bij de herdenking van de Revolução dos Cravos, zal er volop bij worden stilgestaan. ‘25 Abril Sempre - Fascismo nunca mais!’, altijd 25 april - nooit meer fascisme.
Dat er geen jongeren zijn in de Alentejo krijg je pas door als je onderweg bent.
altijd arm geweest en vragen niet veel.’ ‘Het is de cultuur, mevrouw’, zei een klant in de winkel die lang in Portugal gids is geweest. ‘Alentejos zijn net als alle Portugezen in de eerste plaats gastvrij.’ Ze zijn aardig omdat ze zo aardig zijn. Een enorme dankbaarheid welt in ons op. Zoveel warmte kom je niet vaak tegen. En we hoeven nooit onze fiets op slot te zetten. Of eindeloos geweeklaag aan te horen. Op de hele reis komen we maar twee klagende types tegen. Een jonge hotelier en een boer – maar die laatste telt niet, want die is Nederlander. ‘Het gaat niet
Ook zin om te fietsen door Zuid-Portugal? De Alentejo is de tamelijk onbekende én tamelijk niet verpeste landstreek boven de Algarve, van de kust tot de Spaanse grens. Surf naar oppad.nl voor de beschrijving van de fietsroute die dwars door deze Zuid-Portugese streek voert: van Faro naar Castelo de Vide, langs en door vestingstadjes waar de tijd is stil blijven staan. De reis er naartoe is eenvoudig: heen vlieg je op Faro, waarvandaan je direct je tocht kunt oppikken; terug vlieg je vanaf Lissabon. Ook op Oppad.nl: kaarten en gidsen-informatie en tips voor overnachtingsadressen.
HET IS DE CULTUUR De Portugezen van nu lijken op het eerste gezicht niet op rebellen van toen. In Lissabon niet en al helemaal niet in de Alentejo. Ze zijn stukken ouder én ze lijken helemaal niet fanatiek. ‘In de Alentejo zijn de mensen ongelooflijk aardig’, had Luisa van de Portugese winkel al gezegd. ‘Ze zijn 30
goed met Portugal’, zegt João, de hoteleigenaar. ‘De rijken worden rijker en de armen armer. De buitenlanders kopen alles op. In de Algarve, maar ook in de Alentejo, waar de bedrijven vroeger in handen waren van de communisten.’ Hij lacht en begint een enthousiast verhaal over de sinaasappels van Portugal. Maar alsof hem nog wat te binnen schiet, veert hij op en zegt: ‘Kijk ons nou toch, zo’n klein landje. Maar we hebben de grootste brug, de grootste dam, en ook nog het grootste winkelcentrum van Europa. We’re crazy.’
oppad.nl
Download de pdf met praktische informatie
7 - 2008
OP0807_FietsenInPortugal 30
19-09-2008 10:16:31
