moneytalk
procent
procent
7
3,3
7,7
is het tarief in Vlaanderen voor de schenking in eerste lijn
betaalt u in Vlaanderen voor de schenking aan derden
is het tarief in Wallonië voor een schenking aan een wettelijke partner
betaalt u in Wallonië voor een schenking aan niet-familieleden
procent
procent
COR
3
SCHENKEN AAN DE KINDEREN “Sommige schenkers ondervinden achteraf dat ze te veel hebben geschonken.”
EEN BELEGGINGSPORTEFEUILLE SCHENKEN AAN DE KINDEREN
SCHENKEN MET CONTROLE Geld doorgeven aan de volgende generatie is eenvoudig, maar voor schenkingen geldt wel het principe ‘gegeven is gegeven’. Als ouders of grootouders de controle over hun schenking willen behouden, is het raadzaam dat ze vooraf goed nadenken over hun aanpak. JOHAN STEENACKERS
128 24 SEPTEMBER 2015 WWW.TRENDS.BE
ien jaar geleden werden de schenkingsrechten op roerende goederen drastisch verlaagd. Sindsdien is schenken hot geworden. Ouders stoppen hun kinderen bedragen toe om hun bouwplannen te steunen of om later erfbelasting — de vroegere successierechten — te vermijden.
T
“Ook een gewone bankoverschrijving is al een schenking. Schenken is dus eenvoudig”, zegt Sven Hubrecht van financiële planner Optima. “Maar net daar liggen de valkuilen. Als ouders de controle over hun schenking willen behouden, is het verstandig dat ze vooraf goed nadenken over hun aanpak.”
Hoeveel kunt u missen? Voor schenkingen geldt het principe ‘gegeven is gegeven’. “Sommige schenkers ondervinden achteraf dat ze te veel uit handen hebben gegeven”, zegt Hubrecht. “Na de uitbraak van de financiële crisis in 2008 verzeilden veel mensen in dat straatje. Wie een schenking overweegt, doet er verstan-
WWW.TRENDS.BE 24 SEPTEMBER 2015 129
≤
moneytalk coververhaal
3000
≤ dig aan eerst een overzicht van zijn financiële situatie te maken en in kaart te brengen hoeveel hij nodig heeft om zijn levensstandaard in stand te houden.” Op die manier kunt u berekenen hoeveel van uw vermogen u kunt missen. Dat bedrag komt in aanmerking voor een schenking. Daarbij kunt u ook bepalen hoeveel inkomsten van het geschonken kapitaal u eventueel wilt behouden.
Is het moment geschikt? Daarnaast moet u zich afvragen of het wel het goede moment is om geld te schenken. “In sommige situaties kunnen de partners het beste onderling een voorlopige planning uitwerken”, legt Sven Hubrecht uit. “Dat gebeurt vaak als de kinderen nog jong zijn. Schenkingen tussen partners zijn wel herroepbaar. Dat is een voordeel als de begunstigde huwelijkspartner het eerst zou overlijden of als het koppel zou scheiden. Maar een schenking tussen echtgenoten is niet mogelijk voor goederen die deel uitmaken van de huwelijksgemeenschap.”
Wilt u de inkomsten behouden? U kunt een deel van uw vermogen wegschenken aan uw kinderen, maar de inkomsten eruit behouden. Zulke inkomsten zijn bijvoorbeeld de dividenden van een beleggingsportefeuille of de intresten van een spaarrekening. Zo vermijdt u dat uw kinderen erfbelasting afdragen op het kapitaal, en tegelijk blijft u er de vruchten van krijgen. U kunt opteren voor verschillende technieken. · Regelmatige overschrijving “De schenker kan de begunstigde de last opleggen dat hij hem regelmatig een bepaalde som betaalt”, zegt Sven Hubrecht. “Dat kan een vast bedrag zijn, een percentage van het geschonken bedrag of de opbrengst van de beleggingen. Hij kan opteren voor een uitkering met vaste tussenpozen, maar hij mag ook bepalen dat de begunstigde de bedragen alleen hoeft te voldoen als hij erom vraagt.” In theorie is het mogelijk dat de lasten hoger zijn dan de schenking. U legt 130 24 SEPTEMBER 2015 WWW.TRENDS.BE
euro
moet u rekenen voor een adviseur die voor u de statuten van een maatschap opstelt
ALS UW KIND EERDER OVERLIJDT Het is iets waar u liever niet aan denkt, maar bij een schenking moet u er rekening mee houden dat uw zoon of dochter voor u kan overlijden. “Het gebeurt dat de blote eigendom van de geschonken goederen dan toevallen aan de zeer jonge kleinkinderen en het vruchtgebruik aan de schoonzoon of de schoondochter”, zegt Sven Hubrecht. “Die moeten dan erfbelasting betalen op dat vermogen.” U kunt daar bewust voor kiezen, maar u kunt ook een zogenoemd optioneel beding van terugkeer verbinden aan de schenking. Als u bij het overlijden van de begunstigde die clausule inroept, keert de schenking naar u terug. Het kapitaal blijft dan vrij van erfbelasting en uw schoonkind kan geen aanspraak maken op het vruchtgebruik.
Een schenking waarvan u het vruchtgebruik behoudt, is alleen mogelijk via een notaris. daarom het beste een limiet vast, bijvoorbeeld dat de gecumuleerde bedragen maximaal 50 procent van de waarde van de schenking mogen belopen. Om te voorkomen dat de begunstigde later weigert de opgelegde last te betalen, kunt u de schenking verbinden aan een controlestructuur zoals een spaar- of beleggingsverzekering of een maatschap.
· De blote eigendom schenken Een andere manier om zich ervan te verzekeren dat u inkomsten uit uw schenking blijft ontvangen, is dat u het vruchtgebruik behoudt en enkel de blote eigendom overdraagt. Daarvoor moet u een schenkingsakte laten verlijden door een notaris. Sven Hubrecht: “De vruchten zijn bijvoorbeeld de dividenden of de intresten. Veel beleggingen in aandelen zijn interessant omwille van het meerwaardepotentieel, en niet zozeer voor de dividenden. Maar op de meerwaarde van de beleggingen kan de vruchtgebruiker geen aanspraak maken.” Er is wel een grote valkuil. “In de praktijk merken we dat sommige schenkers zich misrekenen in die vruchten”, zegt Hubrecht. “Zo was er een ouder koppel dat kapitalisatiefondsen schonk met een voorbehoud van vruchtgebruik. Zulke producten leveren helemaal geen inkomsten op. Als beiden aan die schenking de last hadden gekoppeld dat de begiftigden hen een periodieke som zouden betalen, hadden ze wel nog inkomsten gehad. Of ze hadden boven op het voorbehoud van vruchtgebruik ook een minimumbedrag als inkomen kunnen vastleggen.” “Maar ook in beleggingen die wel vruchten opbrengen, kunnen de schenkers zich lelijk vergissen. Denk maar aan obligaties, die vandaag weinig opbrengen.”
Welke schenkingsvorm kiest u? U kunt roerende goederen schenken via een bankgift — een gewone over-
≤
moneytalk coververhaal
COR
SCHENKEN AAN DE KINDEREN “Soms wordt eerst een voorlopige planning tussen de partners uitgewerkt.”
Het bedrag van de erfbelasting dat verschuldigd is als u binnen de drie jaar na een bankgift zou overlijden, kunt u indekken via een levensverzekering. schrijving van rekening naar rekening ≤— of via een Belgische of Nederlandse notaris. Een schenking waarvan u het vruchtgebruik behoudt, is alleen mogelijk via een notaris. Een bankgift volstaat als u het geld wilt onderbrengen in een spaar- of een beleggingsverzekering, want dan draagt u in principe de volle eigendom over. Veel mensen kiezen ook voor een bankgift om de kosten te drukken. “Als ze via een notaris schenken, moeten ze rekening houden met ongeveer 1500 euro kosten”, zegt Sven Hubrecht. Anders dan een schenking voor een Nederlandse notaris, wordt een schenking voor een Belgische notaris altijd geregistreerd, zodat er ook schenkbelasting — de vroegere schenkingsrechten —verschuldigd is. In Vlaanderen 132 24 SEPTEMBER 2015 WWW.TRENDS.BE
bedraagt die belasting 3 procent voor een schenking van roerende goederen aan de huwelijkspartner, de samenwonende partner en erfgenamen in rechte lijn. Een stel moet wel wettelijk samenwonen of meer dan één jaar feitelijk onder hetzelfde dak wonen om in aanmerking te komen voor dat tarief. Voor schenkingen aan andere personen bedraagt in Vlaanderen de schenkbelasting 7 procent. Het Brussels Gewest hanteert dezelfde vlakke tarieven, maar feitelijk samenwonende partners kunnen er geen aanspraak maken op het tarief van 3 procent. In Wallonië bedragen de schenkingsrechten 3,3 procent in rechte lijn en tussen getrouwde en wettelijk samenwonende partners; 5,5 procent tussen broers, zussen, ooms en tantes; en 7,7 procent voor anderen.
“Hoewel die tarieven vrij laag zijn, proberen veel mensen die belasting toch nog te vermijden door de schenking niet te laten registreren”, weet Hubrecht.
Loopt u een fiscaal risico bij overlijden? U ontwijkt dan wel de schenkbelasting als u de schenking van een beleggingsportefeuille niet laat registeren, maar u loopt een risico: als u overlijdt binnen de drie jaar na de overdracht, dragen de begiftigden op de schenking toch nog erfbelasting af. · Bankgift registreren Als u door ziekte vreest dat u de termijn van drie jaar niet haalt, kunt u de bankgift of de schenking voor een
≤
moneytalk coververhaal
≤ Nederlandse notaris toch nog laten registreren (lees Nooit te laat om te plannen, blz. 137). · Levensverzekering voor erfbelasting Maar u hoeft een bankgift of een schenking voor een Nederlandse notaris niet per se te registreren. Het bedrag van de erfbelasting dat verschuldigd is als u binnen de drie jaar zou overlijden, kunt u indekken via een levensverzekering. “In dat geval betaalt de schenker de erfbelasting met het kapitaal dat de verzekeraar uitkeert”, zegt Sven Hubrecht. “Hij kiest dan het beste voor periodieke premies in plaats van voor een vaste premie. Nog beter zijn periodieke premies die stijgen naarmate de tijd verstrijkt. Overlijdt de schenker toch vroegtijdig, dan heeft hij nog altijd maar een deel van de premies betaald. Hij moet er wel op toezien dat de uitkering van de levensverzekering niet aan erfbelasting wordt onderworpen.” Een voorbeeld: Ivan wil een schenking van 300.000 euro doen aan zijn dochter Ilse. De potentiële erfbelasting voor die som bedraagt 33.000 euro in het Vlaams Gewest, 38.250 euro in het Waals Gewest en 33.000 euro in het Brussels Gewest. Als hij de schenking laat registreren, is hij 9000 euro aan schenkbelasting verschuldigd in het Vlaams en het Brussels Gewest, en 9900 euro in het Waals Gewest. Dat zou al een hele belastingbesparing hebben opgeleverd. Maar Ivan kiest ervoor de schenking niet te laten registreren en een tijdelijke overlijdensdekking af te sluiten. Om de erfbelasting gedurende drie jaar te verzekeren betaalt Ivan — die 50 jaar is en rookt — ongeveer 620 à 700 euro. U kunt offertes aanvragen bij enkele verzekeraars om de premies te vergelijken met de schenkingsrechten. Hoe ouder de verzekerde is, hoe hoger de premies oplopen.
Hoe behoudt u de controle? Veel schenkers willen na de schenking het beheer van hun beleggingen in handen houden. In dat geval is het opzetten van een controlestructuur de meest sluitende werkwijze. 134 24 SEPTEMBER 2015 WWW.TRENDS.BE
· Beheersvolmacht De begunstigde kan een beheervolmacht geven aan de schenker. “Maar volgens sommige rechtsgeleerden is dat in strijd met de onherroepelijkheid van de schenking, zodat het de schenking nietig maakt”, merkt Sven Hubrecht op. · Vruchtgebruik behouden Een andere mogelijkheid is een schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik. In zo’n geval is de toestemming van zowel de schenker als de begunstigde vereist om delen van de portefeuille te verkopen en te herbeleggen. “De vruchtgebruiker kan dus niet alleen beslissen de kapitalisatiefondsen, die geen inkomsten opleveren, te vervangen door distributie- of uitkeringsfondsen”, zegt Hubrecht. “Beide partijen kunnen in de schenkingsakte wel bepalen dat de schenkervruchtgebruiker de beleggingen kan verkopen en herbeleggen. Maar sommige juristen zien graten in die werkwijze.” Vaak wordt een schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik daarom gecombineerd met de oprichting van een maatschap. “Dat is een eenvoudige vennootschap waarvoor geen notariële akte is vereist, zolang er alleen roerende goederen worden ingebracht. De ouders zijn dan onafzetbare zaakvoerders die bevoegd zijn om de portefeuille in de maatschap te beheren. Maar het opstellen van de statuten door een adviseur kost al gauw 3000
Een schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik wordt vaak gecombineerd met de oprichting van een maatschap.
euro. De maatschap heeft geen invloed op de inkomstenbelasting.” Het is belangrijk dat de ouders en de kinderen de statuten naleven, hoe eenvoudig de maatschap ook is. “Het is raadzaam elk jaar een algemene vergadering met notulen te houden en een eenvoudige boekhouding bij te houden. Daar wringt het schoentje vaak”, zegt Hubrecht. “Als dat niet gebeurt, kan het bestaan van de maatschap ter discussie worden gesteld, zeker als het vermogen van de maatschap na verloop van tijd vermengd raakt met andere vermogensbestanddelen.” · Beleggingsverzekering Als u op lange termijn de controle over de beleggingen wilt behouden, kunt u ook opteren voor een tak21- of tak23-beleggingsverzekering. “Het begunstigde kind sluit dan meestal een polis zonder einddatum af. De schenkers worden aangewezen als de begunstigden”, zegt Hubrecht. “Het kind kan die polis niet afkopen zonder toestemming van de ouders. Die zijn er dus zeker van dat hun kind het kapitaal niet kan opsouperen.” “Voor die techniek kan een eenvoudige handgift worden gebruikt. Een maatschap is in principe overbodig, tenzij de schenkers alleen willen beslissen over de herbelegging van de vrijgekomen gelden als de polis zou worden stopgezet. Met een beleggingsverzekering kan onder bepaalde voorwaarden de roerende voorheffing worden vermeden.” z
moneytalk coververhaal
SUCCESSIEPLANNING IN EXTREMIS
NOOIT TE LAAT OM TE PLANNEN Het is nooit te laat om een successie te plannen. Maar als een erflater plots zwaar ziek wordt en de tijd dringt, maakt dat de zaken wel moeilijker. Welke mogelijkheden blijven er nog over? BART CHIAU EN JOHAN STEENACKERS
COR
SUCCESSIEPLANNING De afspraken in een huwelijkscontract primeren op het wettelijk erfrecht.
moneytalk coververhaal
ls een erflater zijn successie niet heeft gepland, wordt zijn nalatenschap verdeeld uitgaand van het wettelijk erfrecht. Dat bepaalt wie de erfenis krijgt en hoeveel belastingen erop moeten worden betaald. Met een testament kan hij tot op zekere hoogte afwijken van de regels van het wettelijk erfrecht. Op die manier kan hij zijn partner beschermen, een zorgenkind bevoordelen of een persoon die geen wettelijke erfgenaam is, een deel van zijn vermogen nalaten. Met een successieplanning kan hij er ook voor zorgen dat zijn erfgenamen minder erfbelasting afdragen. Maar wat kan hij nog ondernemen als hij te horen krijgt dat hij niet lang meer te leven heeft? Lastminuteplanningen zijn niet altijd de voordeligste, maar ze blijven wel vaak nuttig. We overlopen een aantal technieken.
A
registreren of die te laten verlijden door een Belgische notaris. Daarop is geen erfbelasting meer verschuldigd, zelfs als de schenker binnen de drie jaar overlijdt, maar er moet wel schenkbelasting worden betaald, plus eventueel het honorarium van de notaris (lees ook Schenken met controle, blz. 128). Als een schenker door ziekte vreest dat hij de termijn van drie jaar niet haalt, kan hij de schenking toch nog laten registreren door de onderhandse schenkingsdocumenten aan te bieden op het bevoegde registratiekantoor en schenkbelasting af te dragen. In Vlaanderen is het niet meer mogelijk de onderhandse schenkingsdocumenten neer te leggen via een Belgische notaris. Reservataire erfgenamen — de huwelijkspartner, de kinderen en de ouders — hebben recht op een gewaarborgd minimumdeel van de erfenis. Als de schenker die regel niet respecteert,
Goederen schenken · Roerende goederen Een bank- en handgift van roerende goederen en een schenking voor een Nederlandse notaris zijn belastingvrij, op voorwaarde dat de schenker daarna nog minstens drie jaar in leven blijft. Overlijdt hij vroeger, dan betaalt de begiftigde toch nog erfbelasting op de schenking. Het is mogelijk een schenking van roerende goederen te laten
3
kunnen de benadeelde erfgenamen via de rechtbank hun reservataire deel opeisen. · Onroerende goederen Een schenking van een onroerend goed — bijvoorbeeld een woning of een stuk grond — moet altijd gebeuren via een notaris. De schenkbelasting wordt berekend op de waarde van de goederen. Het tarief hangt af van het gewest waar de schenker op het ogenblik van de schenking zijn fiscale woonplaats heeft, en van de verwantschap tot de schenker. Het tarief is progressief: hoe hoger de waarde, hoe hoger de schenkbelasting. Sinds 1 juli is de schenkbelasting voor onroerende goederen in Vlaanderen fors verlaagd, waardoor vastgoed schenken vaak voordeliger is dan erven. In rechte lijn en tussen partners is 3 procent schenkbelasting verschuldigd op de eerste schijf van 150.000 euro, 9 procent op de schijf van 150.000 tot 250.000 euro, 18 procent op de schijf van 250.000 tot 450.000 euro en 27 procent op het deel boven 450.000 euro. In het Waals en het Brussels Gewest bedraagt het tarief 30 procent op het deel boven 500.000 euro.
procent betaalt op de eerste schijf bij de schenking van een onroerend goed
Een testament maken De erflater kan de vererving van zijn nalatenschap vastleggen door een testament op te maken. Hij kan dat zelf opstellen of daarvoor een beroep doen op een notaris. Met een testament kan hij anderen dan de wettelijke erfgenamen bevoordelen, of een wettelijke erfgenaam meer geven dan zijn reservataire erfdeel, binnen de beperkingen van de wettelijke reserve. Het is ook mogelijk een deel van zijn vermogen na te laten aan een goed doel via het zogenoemde duolegaat. Dat is
Sinds 1 juli is de schenkbelasting voor onroerende goederen in Vlaanderen fors verlaagd, waardoor vastgoed schenken vaak voordeliger is dan erven. 138 24 SEPTEMBER 2015 WWW.TRENDS.BE
≤
moneytalk coververhaal
≤ een testament dat een deel van de nalatenschap doet toevallen aan een goed doel — zoals het Rode Kruis — en een ander deel bijvoorbeeld aan een ver familielid of een vriend. Doordat in het duolegaat wordt opgenomen dat het goede doel zowel de eigen erfbelasting als die van het familielid of de vriend betaalt, kunnen de begunstigen daarmee flink wat belasting uitsparen.
Begunstigingsclausule van een levensverzekering Heeft een erflater een of meer levensverzekeringen met een uitkering bij overlijden, dan kan hij de begunstigingsclausule altijd wijzigen. Alleen in polissen waarvan de premie fiscaal in mindering is gebracht, zoals een pensioenspaarcontract of een langetermijnspaarcontract, is er een verplichte begunstigingsclausule bij overlijden waarvan de verzekeringsnemer niet kan afwijken. De houder van een groepsverzekering kan vrij een begunstigde aanwijzen. Gaat het kapitaal naar de huwelijkspartner of de kinderen jonger dan 21 jaar, dan hoeven die daar geen erfbelasting op te betalen, andere begunstigden wel.
Huwelijkscontract · Getrouwd onder het wettelijk stelsel Getrouwde partners kunnen erfenisbeschikkingen treffen door hun huwelijkscontract aan te passen. De afspraken in een huwelijkscontract primeren op het wettelijk erfrecht. Een echtpaar
dat getrouwd is onder het wettelijk stelsel, kan bijvoorbeeld laten vastleggen dat het gemeenschappelijk vermogen volledig toevalt aan de langstlevende partner (het verblijvingsbeding). De sterfhuisconstructie is een clausule die bepaalt dat de langstlevende partner het gemeenschappelijke vermogen krijgt als het huwelijk wordt ontbonden, ongeacht of dat gebeurt
De verzekeringsnemer kan de begunstigingsclausule van een levensverzekering wijzigen. door een overlijden of door een echtscheiding. Daarop waren vroeger geen successierechten verschuldigd. In de praktijk werd zo’n beding vaak snel in het huwelijkscontract opgenomen als een van de echtgenoten zwaar ziek werd. Sinds 2012 staat die sterfhuisconstructie op de zwarte lijst van de fiscus, omdat de antimisbruikbepaling ze beschouwt als fiscaal misbruik. In het Vlaams Gewest is sinds 1 juli 2015 een decreet van kracht dat de sterfhuisconstructie altijd als een fiscaal misbruik beschouwt. Brussel en Wallonië blijven de zwarte lijst toepassen. Daardoor heft de fiscus toch erfbelasting op de helft van het gemeenschappelijke vermogen, tenzij de langstlevende partner kan bewijzen dat die techniek niet uitsluitend was ingegeven door fiscale motieven.
Er is wel een alternatief voor het sterfhuisbeding. Echtparen die getrouwd zijn met een gemeenschapsstelsel kunnen via hun huwelijkscontract een deel van de roerende goederen uit de huwelijksgemeenschap overplaatsen naar het vermogen van de partner van wie ze verwachten dat hij het langst zal leven. De langstlevende partner hoeft dan geen erfbelasting te betalen op de roerende goederen die hij boven op zijn helft in de huwelijksgemeenschap verkrijgt. Hij betaalt daarop de voordelige schenkbelasting van 3 procent (of 3,3% in het Waals Gewest), in plaats van de erfbelasting, die kan oplopen tot 27 of 30 procent. Dat is geen misbruik, omdat die maatregel dient om de partner te beschermen — wat een niet-fiscaal motief is. · Getrouwd met een scheiding van goederen Voor koppels die getrouwd zijn met een scheiding van goederen of waarvan de zieke partner eigen goederen heeft — bijvoorbeeld uit een schenking of een erfenis — is er een andere uitweg. De zieke partner kan zijn roerend vermogen overdragen aan de andere partner, in ruil voor de betaling van 3 procent schenkbelasting (3,3% in het Waals Gewest). De schenking gebeurt het beste via een notaris, omdat het risico op een overlijden groot is. Ook samenwonende partners kunnen die techniek gebruiken, omdat ze enkel eigen vermogen hebben. Ook hier moet rekening worden gehouden met de reserves van de kinderen. z
