Ik moet door. Ton van der Ham en de Strijd om. Wat heeft dit kind nodig? I. Thema Strijd: Conflicten beginnen meestal klein I

Relatiemagazine van de Christelijke Hogeschool Ede

November 2010 nr. 7

‘Ik moet door muren breken’ Ton van der Ham en de Strijd om de werkelijkheid

I 8 Thema Strijd: Conflicten beginnen meestal klein I 26 ‘Ik wil geen biometrisch paspoort’ I 30 Goede Zorg, de strijd tussen hart en papier I 32 Een goede preek is een geloofsavontuur I 38 Wat heeft dit kind nodig?

De Christelijke Hogeschool Ede (CHE) is een protestants christelijke hogeschool op gereformeerde grondslag. De CHE heeft tien opleidingen, 4200 studenten en 425 medewerkers. Daarnaast biedt de CHE cursussen, trainingen, advies en onderzoek aan via CHE-Transfer. Christelijke Hogeschool Ede Oude Kerkweg 100 6717 JS Ede Telefoon: 0318-696300 E-mail: [email protected]

Strijd “Welkom in de strijd”. Dat horen ( jonge) mensen

zijn met onze strijdbaarheid. Want dan gaan we

nogal eens in de Hervormd-Gereformeerde kerken

het al gauw hebben over onze “beginselen”, onze

als zij gefeliciteerd worden met hun zojuist

“belangen”, onze “strategie” en dat zijn geen Bijbelse

afgelegde openbare belijdenis van het geloof. De

begrippen. Wel Bijbels is het om elkaar eraan te

ouderen willen daarmee duidelijk maken dat het

herinneren dat wij burgers zijn van het rijk der

mooi is om belijdenis te doen, maar dat deze niet

hemelen, dat wij hier geen blijvende stad hebben

alleen maar rozengeur en maneschijn met zich

en vooral dat God in zijn Zoon reeds overwonnen

meebrengt, maar vooral ook strijd. Er is de strijd in

heeft op Golgotha. Pas zo heeft “onze” strijd zin,

ons eigen leven, tussen vlees en Geest (Rom. 7). Er

ook die voor een bekostigingsstelsel en een CAO.

is de strijd in de hemelse gewesten (Ef. 6). Hoewel

En zo ook gaan wij niet militant of juist gedwee te

deze gevechten lang niet altijd meevallen, is het toch

werk, maar meer, zoals de theoloog Noordmans het

Mens & Organisatie

een goede strijd, deze strijd van het geloof (1 Tim.6).

ooit zei, “spelenderwijs aan de hand van de Vader”,

Management Economie & Recht Personeel & Arbeid

Als hogeschool voeren wij ook strijd, bijvoorbeeld

ontspannen en vertrouwend op Zijn weg en werk.

voor een rechtvaardig bekostigingsstelsel, voor

Journalistiek & Communicatie

het behoud van de vrijheid van onderwijs, voor

Dr. Kees Boele

Journalistiek Communicatie

een CAO die past bij onze hogeschool, enzovoorts.

Voorzitter College van Bestuur

Toch denk ik dat we als CHE voorzichtig moeten

Christelijke Hogeschool Ede

Gezondheidszorg Verpleegkunde Educatie Leraar Basisonderwijs Theologie Godsdienst Pastoraal Werk Leraar Godsdienst / Levensbeschouwing

Sociale Studies Maatschappelijk Werk & Dienstverlening Sociaal Pedagogische Hulpverlening

2

inhoud

CHE overtuigend anders

In deze SCHERP 4

12

22

32

Identiteit

Educatie

Strijd/Coverstory

Strijd/CHE in beeld

Strijd/Rond de tafel discussie

Strijd/Opleidingen

CHE/Verpleegkunde

Transfer/Nieuws

8

20

26

38

En verder Voorwoord 2 / Nieuws 6, 7 en 11/ Column Nico van der Voet 10 / 3 Strijdportretten 19, 25 en 30 /

SMR houdt oogje in het CHE-zeil 18 / Column Gert-Jan Segers 20 / Strijd: De Stelling 31 / Post-hbo Indicatiegericht hulpverlenen 35 /

3

Transfer Nieuws 36 / Publicaties 40 / De vierkante meters van 41 / Agenda 42

w w w. c h e . n l

identiteit

‘Een proces van worstelen, vechten en bidden’

Jordy Kroon, tienerwerker

De ‘verkeerde’ hbo-opleiding volgen en toch je bestemming vinden. Jordy Kroon (23) voelt zich na zijn opleiding Leraar Basisonderwijs als tienerwerker bij de HGJB, de jongerenbeweging binnen de Protestantse Kerk, als een vis in het water. Spijt van de Pabo?

mij bestemd te zijn en ik ben op de vrijdagen

weet dat God bestaat maar ik heb er nu geen

‘Het leek logisch. Ik kan goed met kinderen

gaan inwerken terwijl ik ondertussen de Pabo

zin in. Ik wil even los.” Maar een leven waarin je

omgaan en het leek me leuk om voor de klas te

afmaakte. In mijn dagelijks werk ben ik nu verant-

ten volle tiener kunt zijn en je dromen en idealen

staan. Bovendien wilde ik graag van betekenis zijn

woordelijk voor Spirit - het tienermagazine van

kunt uitleven bestaat! God geeft vrijheid. Dat

voor mensen. Maar op mijn stages had ik het niet

de HGJB - en ik organiseer scholierenweekenden.

jongeren dat niet uitgelegd krijgen is voor mij

zo gemakkelijk. “Ik heb een hekel aan stagiaires,

Ook sta ik regelmatig voor jongerenverenigingen

een heilige frustratie. En geeft me een enorm

dus dan weet je dat vast”, zei mijn stagebege-

om Bijbelstudies te geven of te spreken over

verlangen om dat te veranderen. Ik werk aan

leider op mijn eerste dag. Ik was erg bezig met

allerlei onderwerpen die tieners bezighouden.’

een boek voor tienerjongens dat in januari 2011

wat er van me verwacht werd. Buitenschoolse activiteiten en sporttoernooien vond ik leuk. Voorbereiden, nakijkwerk en vergaderingen

Wat is je passie?

verschijnt. Het behandelt allerlei thema’s als vriendschap, zelfbeeld, seksualiteit, lifestyle,

‘Mijn passie kun je samenvatten in twee kern-

homoseksualiteit, omgaan met je ouders. Er zijn

woorden: tieners en spreken. En met dat laatste

veel christelijke boeken voor mannen geschreven,

bedoel ik Gods Woord uitdelen. Ik ervaar in mijn

maar een vlot eigentijds boek voor tienerjongens

Ik was voordat ik met de Pabo begon ook bewust

eigen leven hoe levend Gods Woord is en hoe

is meer dan welkom.’

gaan geloven en er groeide in mij een enorm

goed het is voor je eigen leven. Tieners hebben zo

verlangen om Gods Woord te verkondigen. Mijn

veel potentie. Er gebeurt zoveel op hun leeftijd.

hart kwam steeds meer bij spreken en organise-

Het is prachtig als ze al in hun tienertijd met God

ren te liggen. Ik ging naar de conferenties van de

op kunnen groeien en vandaar uit keuzes maken.

HGJB en besloot daar in het vierde jaar van mijn

In mijn eigen tienerjaren was ik veel bezig met

opleiding Leraar Basisonderwijs te solliciteren

uitgaan en aandacht van de meiden. Je hebt

gehad. Maar ik laat me

naar een baan als tienerwerker.’

die dingen niet nodig om een gave tienertijd te

bemoedigen door wat

hebben.’

Paulus in de Bijbel zegt

minder.

Je dacht wel kans te maken..

‘”Zonde van je tijd”, zei mijn vader over die sollicitatie. “Je hebt nog niet eens je diploma en geen werkervaring.” Maar het bleek wel voor

Zitten de tieners op die boodschap te wachten?

‘Laatst sprak ik een tiener die me vertelde: “Ik

Heb je genoeg levenservaring voor zo’n boek? ‘Die gedachte heb ik

tegen Timotheus: “Sta niemand toe dat hij vanwege je jeugdige leeftijd op je neerkijkt.” Ik sta zelf nog dicht bij de tieners en ik geloof dat God bijzondere

4

CHE overtuigend anders

dingen wil doen en daar jonge mensen voor gebruikt. Als ik dit zo vertel dan lijkt het misschien alsof ik overal doorheen fiets en alles me gemakkelijk afgaat. Helemaal niet. Het is een proces van worstelen, vechten en bidden. En in sommige tijden kun je het zwaar hebben. Zoals mijn tijd op de Pabo. Dan is het een kwestie van keuzes maken en doorzetten. Het zijn volgens mij dé momenten die God gebruikt om je op je plek te zetten. Ook het werk is uitdagend. Bijvoorbeeld op het podium staan. Tieners zijn heel direct. Ze vertellen je heel eerlijk of je boodschap ze boeit of niet. En als je een mop maakt die niet aankomt, zullen ze niet de beleefde glimlach van een volwassene geven. Tieners vinden het belangrijk dat je echt bent. Of ze de boodschap nu wel of niet waarderen, ze kijken scherp of je zelf wel leeft naar wat je zegt.’

Hoe kijk je terug op je tijd op de CHE?

‘Ondanks dat de Pabo achteraf beter een theologieopleiding had kunnen zijn, ben ik blij dat ik op de CHE mijn studie heb gevolgd. Ik ben enorm gevormd in de periode. Er is aandacht voor studenten. Ik heb vaak goede persoonlijke gesprekken kunnen voeren met docenten. Als ik nu zelf met tieners kijk naar hun toekomst en ze willen een opleiding die de CHE biedt, dan adviseer ik ze om erheen te gaan. Het argument om voor een seculiere omgeving te kiezen omdat de maatschappij dat ook is, deel ik niet helemaal. Zie het als een kans om op jonge leeftijd een stevige basis onder je leven te leggen om later aan de slag te gaan bij een seculier bedrijf.’

Over tien jaar...?

‘Hoop ik een coach te kunnen zijn voor andere tienerwerkers. En gegroeid te zijn in het spreken. Ik hoop veel jongerenevents te hebben ▼

opgezet. En door God op een waardevolle manier te zijn gebruikt.’ Jordy’s boek: Jongens met lef verschijnt in januari 2011.

5

w w w. c h e . n l

nieuws

Eerste SCHERPdag gepland voor 9 april 2011 De CHE schept een band. Een hechte, duurzame band die verankerd is in een gedeeld geloof, een gedeelde visie op het leven en een gedeelde passie voor het beroep. Hoogste tijd dus voor een netwerkdag. Het thema: Bezinnersgeluk. Bezinnersgeluk is voor iedere (oud-) student, -docent en -relatie van CHE. Tijdens deze dag die in het teken staat van de vraag ‘Hoe creëer je balans tussen leven, werken en geloof?’ zal een aantal sprekers, onder wie André Rouvoet, acte de presence geven en kan men deelnemen aan diverse aantrekkelijke workshops. Bezinnersgeluk is een unieke netwerkdag die je niet mag missen! ▼

In de volgende SCHERP vind je meer informatie.

Volg de CHE ook op Twitter

twitter.com/dehogeschoolede

Overheid betaalt opleiding eerstegraads Leraar Godsdienst en Levensbeschouwing Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft toegezegd de opleiding eerstegraads Leraar Godsdienst en Levensbeschouwing (GL) op de CHE te bekostigen. Wanneer de opleiding komend jaar ook door de kwaliteitstoetsing komt, gaat de opleiding in september 2011 van start. De hbo-master wordt ontworpen in nauwe samenwerking met de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Kampen.

Rouvoet op CHE beaamt noodzaak aandacht voor het gezin Het College van Bestuur van de CHE installeerde 24 september het lectoraat Jeugd en Gezin. De hbo-master wordt de enige bekostigde

De samenwerking tussen de CHE en

lectorale rede Gezin in Gesprek. Het lectoraat

opleiding in Nederland die eerstegraads

de PThU biedt mogelijkheden voor een

gaat de komende jaren onderzoek doen naar de

GL-leraren opleidt voor het orthodox-

combinatie van wetenschappelijke inzichten

hulpverlening aan gezinnen met jongeren vanuit

christelijke werkveld. De master biedt

en het toepassen in de beroepspraktijk. Zo

een systemische benadering.

ook universitair geschoolde theologen de

is er sprake van de inzet van docenten van

Demissionair minister van Jeugd en Gezin Andre

mogelijkheid een onderwijsbevoegdheid

beide opleidingen bij het combineren van

Rouvoet was ook aanwezig en reageerde op de

te halen voor de bovenbouw van het

programma-onderdelen. Ook wordt de mas-

rede: ‘Ik ben buitengewoon blij met de installatie.

middelbaar onderwijs. De bekostiging van

ter, voorheen onderdeel van de Theologische

Er lag een taboe op het gezin vanwege politieke

de hbo-master sluit aan bij de wens van de

Hogeschool van de Gereformeerde Bond

bemoeienis. Maar nu hebben wij een Centrum

Academie voor Theologie om opleidingen

(THGB), gevoed door het lectoraat Geestelijk

voor Jeugd en Gezin en sinds vanmiddag ook een

te verzorgen voor zowel de onder- als de

leiderschap, verbonden aan de Academie

lectoraat Jeugd en gezin.’

bovenbouw.

voor Theologie van de CHE.

▼

Meer informatie op www.che.nl/jeugdengezin.

▼

Lector dr. Martine Noordegraaf hield hier haar

6

CHE overtuigend anders

Geen fusie CHE en Gereformeerde Hogeschool Zwolle in 2011 De intentie om in 2011 een fusie van de CHE en

Samenwerking CHE met christelijke scholen voor impuls identiteit

de Gereformeerde Hogeschool Zwolle (GH) te realiseren wordt voorlopig niet doorgezet. De CHE heeft aangegeven de fusie vooralsnog minimaal twee jaar te willen uitstellen. Begin november 2009 tekenden de CHE, GH en Driestar Educatief een intentieverklaring om samen een strategische alliantie te vormen. Daarnaast tekenden de CHE en de GH een intentieverklaring om

Zeven christelijke middelbare scholen en de CHE gaan de komende twee jaar aan de slag om de

te komen tot een fusie. De strategische motieven om

christelijke identiteit beter te verankeren in de lesinhoud en om de vakinhoudelijke kwaliteit van

tot een fusie te komen, gelden voor beide besturen

de docenten te vergroten. Daartoe heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

onverminderd.

een subsidie van een half miljoen euro verstrekt aan het project Kwaliteit en identiteit in

 

leergebieden. De scholen die zich aan het project hebben gecommitteerd, vertegenwoordigen de

Vanaf november 2009 is intensief samengewerkt

volle breedte van het bijbelgetrouw voortgezet onderwijs.

om te komen tot een gemeenschappelijk Strategisch Instellingsplan. In dit proces is het vertrouwen

projectleider namens CHE. ‘Maar het is vaak

gegroeid dat de CHE en de GH in staat zijn tot de

voor de inhoud van de lesstof, gekoppeld

individueel ontwikkeld, het materiaal is erg

ontwikkeling van een gezamenlijke strategische

aan de identiteit van de school. Tijdens de

divers en soms niet af. We willen bovendien

agenda en dat een gefuseerde hogeschool gestalte

projectperiode leren docenten om hun vakken-

het bestaande materiaal verbinden met het

kan geven aan verdere versterking van kwalitatief

nis en vaardigheden vorm te geven vanuit de

gedachtegoed van de christelijke filosofie. Zo

goed christelijk hoger onderwijs.

identiteit van de school. In het bijzonder wordt

is er op het Ichthus College in Veenendaal,

 

aandacht besteed aan christelijke wetenschaps-

dat samen met de CHE initiatiefnemer is van

In de achterliggende maanden zijn naast het

filosofie, zodat docenten de inhoud van hun vak

het project, een module rondom het thema

gemeenschappelijk Strategisch Instellingsplan

ook wetenschappelijk kunnen plaatsen.

Romantiek en kent het reformatorische onder-

ook de bestuurlijke, organisatorische en financiële

Concreet levert het project cursussen voor

wijs het thema Toerusting & Vorming. Prima

gevolgen van de interne beleidsagenda’s voor beide

docenten en projecten op scholen binnen de

voorbeelden die we verder kunnen uitwerken

hogescholen en de te fuseren instelling, inzichtelijk

vakken en in de lessen. In de projecten leren

en verspreiden. Juist de gezamenlijkheid leidt

gemaakt. Hoewel beide hogescholen zelfstandig

de scholieren om wetenschappelijk denken in

tot een kwaliteitsimpuls.’

hun agenda kunnen realiseren, zijn daarbij verschillen

verband te brengen met hun christen-zijn, iets

 

in bestuurs- en toezichtcultuur geconstateerd en

waar ze hun voordeel mee kunnen doen wan-

Uitwisselen

zijn de financiële risico’s in kaart gebracht. Deze

neer ze doorstromen in het hoger onderwijs.

Om de kennisdeling te faciliteren is het I&K-

laatste belemmeren naar het oordeel van de CHE

Op de agenda staan ook een startcongres voor

platform (Identiteit & Kwaliteit) opgericht. Huib

een succesvolle fusie op dit moment.

docenten in het komend cursusjaar en een

van Leeuwen, voorzitter van de stuurgroep en

 

nationaal congres Kwaliteit en identiteit in de

namens twee gereformeerde scholen betrokken

De CHE en de GH hebben besloten verder te werken

leergebieden in 2012, waar de resultaten van

bij dit project: ‘Om het I&K-Platform optimaal

aan de eigen strategische agenda’s. Daarbij is de

het project gepresenteerd worden.

vorm te geven komt er een bruikbare en goed

intentie uitgesproken om, waar mogelijk, samen te

functionerende ICT-omgeving, zodat docenten

werken en elkaar te ondersteunen.

leermateriaal en concrete praktijkvoorbeelden

‘Er is al veel lesmateriaal ontwikkeld waar we op

kunnen uitwisselen.’

aan kunnen sluiten’, vertelt Roel van Swetselaar,

7

▼

Romantiek 

▼

Het doel van het project is een kwaliteitsimpuls

>

w w w. c h e . n l

CHE educatie

Wat heeft dit kin CHE en CNS Putten ontwikkelen talenten leerlingen

Hoe kun je zowel leerlingen en leerkrachten stimuleren meer uit hun talenten te halen? Schoolvereniging CNS Putten en de Academie Educatie van de CHE hebben de handen ineengeslagen om in een pedagogische proefpraktijk nieuwe kennis alle kansen te geven. Zij zijn in september gestart.

Volgens Jacquelien Bulterman-Bos, lector Docent en

de informatie uit oudergesprekken kunnen vertalen in maatregelen

Talent van de Academie Educatie, heeft het project

die leraren in de klas nemen. Ook toetsen we of kennis van leerstijlen

voor beide partijen voordelen. ‘In een pedagogische

en leerlijnen helpt om beter te ontdekken wat het kind nodig heeft.

proefpraktijk is het streven praktijknabije kennis

Het gehele project is gericht op kennisontwikkeling om daarmee

te ontwikkelen. Dit is zowel van belang voor de

meer recht te doen aan de leerling als uniek schepsel.’

scholen als voor de lerarenopleiding. Samen met de leraren van schoolvereniging CNS kijken we bijvoorbeeld hoe leraren gesprekken met ouders

n Ja cqu e limea n-Bo s Bu lt e r

Nieuwe cultuur van samen leren

Het traject wordt inhoudelijk geleid door medewerkers van de

en kinderen kunnen voeren zodat echt duidelijk

CHE. Met de kennis die in de pedagogische proefpraktijk wordt

wordt wat kinderen nodig hebben. Ouders zijn

aangedragen, gaan leerkrachten in hun eigen praktijk aan het werk.

belangrijke partners van de school, zij kunnen

Leerkrachten en studenten komen samen in heterogene groepen,

relevante informatie geven. De vraag is hoe we

waarin zij hun ervaringen uitwisselen. Dat levert nieuwe inzichten

8

CHE overtuigend anders

d nodig? en leraren basisschool

op en vragen waarvoor nog oplossingen gezocht moeten worden.

verbeteren door in te spelen op de ontwikkelingsbehoeften van

Het lectoraat verzamelt deze informatie. Theoretische kennis wordt

individuele leerlingen.

verdiept aan de hand van praktische ervaringen. Zo ontstaat kennis die ook voor de lerarenopleiding van belang is.

Een concreet voorbeeld is de gedragsproblematiek. In het basis­­ onderwijs zien wij een duidelijke toename van de gedragsproblematiek.

Bulterman-Bos: ‘Op alle niveaus kunnen mensen leren van dit project.

Leerkrachten kunnen hierop reageren met een handelingsverlegenheid.

De leerkrachten van CNS Putten worden zeer persoonlijk bij het project

Om hun vragen hierover optimaal tegemoet te komen, spelen kennis

betrokken. Studenten zorgen voor meer handen in de klas, maar zijn

en ervaring van de CHE-docenten een belangrijke rol. Dat is een

ook degenen die zich er niet voor hoeven te schamen als ze iets nog

bijzonder voordeel dat wij als CNS Putten hebben.’

niet kunnen. Dat kan een openheid creëren waardoor ook leraren meer vrijheid voelen om hun ervaringen uit te wisselen. In het onderwijs zijn we gewend dat leraren in hun eentje werken. Een cultuur van samen leren groeit. Studenten spelen daarin een positieve rol.’

Nascholing op de werkvloer

Win-win-situatie

De CHE en CNS Putten huldigen beide het standpunt dat Pabostudenten veel meer leren uit de combinatie school en praktijk, dan uitsluitend achter de boeken te zitten. De studenten gaan op in een interessant veranderingsproces waarin zij met leerkrachten zoeken en

Dat de zaken daadwerkelijk flink worden aangepakt, blijkt uit het

experimenteren hoe zij maximaal tegemoet kunnen komen aan de ver-

feit dat nascholing en deskundigheidsbevordering van leerkrachten

schillende onderwijsbehoeften. Al in vroeg stadium zullen zij ervaren

direct in het project zijn opgenomen. Dit gebeurt nu dicht bij de

hoe belangrijk de bijdrage is die zij nu en in de toekomst zullen leveren.

eigen werkvloer en vanuit het primaire onderwijsproces waar de praktijkvragen van de leerkrachten de basis vormen voor nascholing.

Visser: ‘Op alle vlakken winnen we. Leerkrachten, studenten en

Een vorm die meer resultaat heeft dan de voormalige theoretische

docenten gaan in dit project van elkaar leren. Wat voor een ieder

opfrisser die soms mijlen is verwijderd van de eigen onderwijssituatie.

meer resultaat en voldoening geeft en waarbij de leerling zijn talenten ontdekt. Het koppelen van de aanpak “Anders opleiden in

Kees Visser, bovenschools manager schoolvereniging CNS Putten,

de scholen” aan het thema “Realiseren van passend onderwijs”

benadrukt de rol van de leerkracht: ‘Voor de leerkrachten geldt

brengt elke betrokkene op een hoger niveau. Dat is dé uitdaging

meer reflecteren op het door hen verzorgde onderwijs. Als we uitgaan van de individuele gaven en talenten van leerlingen, realiseren wij

K e e s Viss

9

er

voor de CHE en CNS Putten voor de komende jaren.’

▼

dat ze anders leren kijken naar kinderen en

Lectoraat Docent en Talent

Op woensdag 13 oktober 2010 is het lectoraat Docent en Talent

met elkaar een vorm van passend onderwijs.

van de Academie Educatie officieel geïnstalleerd. Jacquelien

In deze opzet is de benodigde begeleiding

Bulterman-Bos hield haar lectorale rede ‘Geef de onderwijs-

en deskundigheid altijd aanwezig. Want

ontwikkeling terug aan leraren’. Deze rede en meer informatie

het is de leerkracht die door een maximale

over het lectoraat en de pedagogische proefpraktijk vind je op

ontwikkeling het onderwijs kwalitatief kan

www.che.nl/docententalent

w w w. c h e . n l

column

Christelijke vechters Nico van der Voet

Vraag mij wat de samenvatting is van de

het geweld niet om het kwade aan te pakken, of dat nu een kleine of

ethiek van het Nieuwe Testament. Ik zeg dan

grote satan genoemd wordt. De kerkgeschiedenis getuigt ook van de

zonder aarzelen dat dat Romeinen 12:21 is.

vechtersbaasmentaliteit van christenen.

‘Overwint het kwade door het goede.’ Dat is een diepzinnig woord van Paulus. Christenen

Paulus bedoelt wel iets anders. Hij daagt mensen uit om te vechten

zijn strijdlustig. Althans, dat wenst hij. Ze

tegen het kwade door het goede te doen. Een christen hoort inderdaad

gaan niet zozeer het gevecht aan om hun

een vechtersbaas te zijn. Hij krijgt ook nog een wapen om daarmee om

persoonlijke doelen te behalen. Ze laten zich

zich heen te slaan. Dat wapen is: het goede doen. Dat is bij Paulus een

inschakelen in de strijd tegen het kwade.

synoniem van liefhebben. Christenen meppen met liefde. Doorgaans stellen mensen tegenover kwaad ander kwaad. Daarvan griezelt de

Vechten tegen het kwade is typisch een

apostel. Geef je vijand maar te eten en te drinken, stelt hij. Dat lijkt

religieus doel. Alle godsdiensten proberen

slap, maar is in werkelijkheid een unieke actie om de vijandschap te

aan te wijzen wat het goede is en wat het

overwinnen.

kwade is. Vervolgens bestrijden ze het

Als je ergens vóór vecht, bijvoorbeeld voor je idealen, vergeet niet ook ergens tégen te vechten. Maak onrecht, armoede, honger, oorlog,

Als die niet werken schuwen aanhangers van diverse godsdiensten

communicatieproblemen, een kopje kleiner door goed te doen.

▼

kwade, waar mogelijk met godsdienstige of politieke wetten en regels.

Nico van der Voet is docent Pastoraal Agogische Vaardigheden en Ethiek, schoolpastor en schrijver van verschillende boeken.

Muntz helpt merken verder Muntz biedt het allerbeste op het gebied van reclame. En trouwens ook op het gebied van branding, online marketing, direct marketing en de meeste andere communicatietechnieken. Dat kunnen we omdat we All Active zijn: een unieke werkwijze die uitgaat van het activeren van alle kennis, ervaring en talent die we in huis hebben. Een werkwijze dus die succes onvermijdelijk maakt.

muntz.nl

All Active Muntz is actief in Amersfoort en Apeldoorn.

nieuws

Afgestudeerde godsdienstleraar ligt beter in arbeidsmarkt

SKIN presenteert dvd Veelkleurig Getuigen

Afgestudeerden aan de opleiding Leraar Godsdienst en Levensbeschouwing

Op het Pinksterfestival Opwekking in Biddinghuizen heeft SKIN (Samen Kerk

(GL) vinden sneller een baan dan afgestudeerden aan de opleiding

in Nederland) haar eerste dvd Veelkleurig Getuigen gelanceerd. De dvd is op

Godsdienst Pastoraal Werkers (GPW). Daarnaast hebben GL-ers vaker een

verzoek van SKIN en Stichting Zonneweelde door de CHE geproduceerd.

vaste aanstelling en werken ze vaker fulltime. Dat blijkt uit onderzoek van de CHE onder 250 oud-studenten van de vijf hbo-theologie-opleidingen in Nederland. Opvallend is dat de opleiding GPW een stuk populairder is dan die van GL. Er zijn ook overeenkomsten tussen GL-ers en GPW-ers, het salarisniveau ligt op een lijn en een overgrote meerderheid is tevreden met de eerste baan na de studie. Dit is steeds vaker een baan die aansluit bij de opleiding: in 2009 was dat 73 procent, in voorgaande jaren was het nog 67 procent. Het Alumni onderzoek GPW en GL 2010 is te downloaden op www.che.nl/ ▼

theologie.

Geefmijderuimte.nl maakt jongeren wegwijs naar volwassenheid

Sinds 2009 hebben de CHE en SKIN - welke migrantenkerken in contact brengt met Nederlandse kerken, de overheid en ander organisaties - besloten op meerdere terreinen samen te werken. Toen ook Stichting Zonneweelde, een protestants-christelijk fonds dat op theologisch en reformatorisch wijsgerig terrein actief is, zich bij deze samenwerking aansloot, ontstond het plan om de veelkleurigheid in zang en muziek van de migrantenkerken letterlijk in beeld en geluid te brengen. Met als resultaat een unieke dvd waarop tien verschillende ▼

groepen, koren, musici samen getuigen van hun christen-zijn.

Bram Kasse wint EigenWijsPrijs De EigenWijsPrijzen gaan dit jaar naar de kinderboekArjanne Heikamp, student SPH, heeft een website ontwikkeld om

auteurs Bram Kasse (Educatie) en J. F. van der Poel,

jongeren wegwijs te maken in de reis die ze maken naar volwassenheid:

aldus de Werkgroep Christelijke Kinderboeken. De

www.geefmijderuimte.nl. Arjanne: ´Arjanne:’Door mijn stage in de

EigenWijsPrijs is een publieksprijs die door kinderen

crisisopvang bij stichting Timon met jongeren tussen de twaalf en

wordt toegekend. Kasse won de EigenWijsPrijs in de

achttien, zag ik dat er behoefte is aan voorlichting over de pubertijd.

categorie vier tot acht jaar met De rijkste opa van

Daarnaast zocht ik een uitdagende opdracht voor mijn verdiepingsminor

de wereld. De winnaars ontvangen elk 350 euro en

Pedagogiek en de site is hiervan het resultaat. Geefmijderuimte.nl richt

een foto van Gertjan Koelmans, gebaseerd op het

zich op de lichamelijke en cognitieve veranderingen, seksualiteit en op het

thema van de Christelijke KinderboekenMaand 2010.

veranderen van de band met ouders. Ik hoop er veel jongeren mee

De prijzen werden 25 september uitgereikt op de Lees&Luisterbeurs in Ede.

▼

11

▼

te bereiken.´

w w w. c h e . n l

STRIJD Coverstory

‘Voor het echte verhaal moet ik soms door muren breken’

Ton van der Ham en de strijd om de waarheid

12

CHE overtuigend anders

Hoe komt dit? Waarom loopt het zo? Volgens Ton van der Ham zijn het eenvoudige

ord is vragen waarmee je als onderzoeksjournalist start. Het krijgen van een eerlijk antwo n ede h r e minder eenvoudig. ‘Onwelkome vragen stuiten op de muren die bedrijven en ov opwerpen.’ Van der Ham, oud-CHE student Journalistiek, werkt sinds 2007 voor documentaireprogramma Zembla. Van der Ham maakte onder meer documentaires over de hygiëne in

van het verhaal geven die de minste schade oplevert. Geen volledige

ziekenhuizen en de Q-koortsepidemie die genomineerd en bekroond

openheid. Damage control. Daar lijkt het om te draaien. Sinds ik

zijn met journalistieke prijzen. Maar achteroverleunen als gevestigd

onderzoeksjournalistiek doe, is mijn vertrouwen in het openbaar

en gevreesd journalist is er niet bij. ‘Dat kun je nooit in dit vak’, vertelt

bestuur niet bepaald toegenomen.’

hij. ‘Je bent zo goed als je laatste verhaal. En alles moet kloppen. Altijd.

Gevreesd zijn is één, vrees voelen is ook geen onbekend fenomeen voor

Jouw reputatie en die van je programma liggen snel aan diggelen als

Van der Ham. ‘Ik kan gek van de stress worden en met buikpijn wakker

de feiten niet op orde zijn.’

liggen. Wij maken uitgesproken programma’s. We brengen zaken aan het licht die voor de betrokken bedrijven of organisaties grote gevolgen

Lastige journalisten

kunnen hebben. Ze dreigen soms met rechtszaken. Je voelt, als ik een

Gevreesd? Van der Ham: ‘Ik vermoed dat op diverse ministeries en

fout maak, gaan ze me daar op pakken. Ik ben me bewust van de

bedrijven lijstjes rondgaan met “lastige” journalisten. Het ministerie van

risico’s. Ook die voor anderen. Denk aan de klokkenluiders die mij in het

Landbouw was niet blij met de uitzending over de Q-koortsepidemie.

geheim hun stukken bezorgen. Het is mijn verantwoording dat niets

Op het moment kom ik er moeilijk binnen. Sommige clubs willen niet

herleidbaar is tot die mensen.’

meer met mij of met Zembla praten. Want als documentairemakers nemen we een standpunt in.’ Een standpunt dat volgens Van der Ham ingenomen wordt na weken onderzoek en hoor en wederhoor. ‘Wie eerlijk is heeft niets te vrezen. De overheid wil altijd de versie

Topjaar

Dat hij gewapend met camera en microfoon de wereld in zou gaan heeft Van der Ham niet gepland. Sowieso was journalistiek als

>

Recht van spreken. Het geloof in de vrijheid van meningsuiting CHE-docent Journalistiek Johan Snel schrijft nieuwe uitgave CHE Reeks In dit zevende deel van de CHE-reeks beschrijft en analyseert Snel het actuele debat over vrijheid van meningsuiting. Er is sprake van botsende waarden. Seculiere overtuigingen staan tegenover religieuze,

13

In het boek leg je uit hoe de vrijheid van meningsuiting in ons land onder druk staat. En dat de dreiging hoofdzakelijk komt van mensen die er juist voor opkomen. Wie zijn dit?

secularisme botst met christendom en islam, vrije

‘Er zijn mensen die rondlopen met spandoeken voor

meningsuiting wordt afgezet tegen vrijheid van

de vrijheid van meningsuiting. Zoals bij het begin

godsdienst. SCHERP stelde hem hier 4 vragen over.

van het proces tegen Wilders. Het boeiende is dat

>

w w w. c h e . n l

De Principe Polis

Een verantwoorde én betaalbare zorgverzekering.

DVZ biedt jou een unieke zorgverzekering aan: De Principe Polis. Een verantwoorde verzekering met respect voor het leven. Zeg NEE tegen levensbeëindigend handelen, zeg JA tegen christelijke zorg. Kies voor de Principe Polis! Studenten ontvangen:  10% korting op de basisverzekering  15% korting op alle aanvullende verzekeringen  10% korting op de doorlopende reisverzekering Geen student? Ook dan hebben wij een aantrekkelijk aanbod: 7,5% korting op de basisverzekering, 10% korting op alle aanvullende verzekeringen en op de doorlopende reisverzekering. Stap over per 1 januari en ontvang een VVV Cadeaubon van € 50,-!

www.dvz.nl

In principe de beste zorgverzekeraar van Nederland

M/V Coverstory STRIJD Coverstory

tussenstap bedoeld. ‘Mijn propedeuse halen en dan Nederlands studeren. Maar het eerste jaar in Ede werd echt een topjaar. Er kwam zoveel verdieping in mijn leven. Ik genoot van de inhoud van de lessen en werd gegrepen door het beroep. Hbo bleek echt iets voor mij. Sterk op de praktijk gericht. In het vierde jaar liep ik stage bij het Parool en Elsevier. Pittige stages waar ik me een slag in de rondte werkte. Ik vond televisie toen een erg oppervlakkig medium. Journalistiek was wat mij betreft een pen vasthouden en altijd papier bij je hebben.’

‘Ik kan heel erg boos worden. Boosheid kan legitiem zijn. Mijn temperament zit me wel eens in de weg. ’ Megaknaller

Een eerste redactiebaan eind jaren negentig bij het toenmalige NCRV-actualiteitenprogramma Heilig Vuur bracht de ommekeer. ‘Mijn eerste klus ging over de manier waarop Hervormde Diaconieën hun vermogen belegden. Ik vroeg jaarrekeningen op en ging in gesprek met beheerders. Die diaconieën bleken over enorme geldsommen te beschikken die ze onprofessioneel belegden. Het begint allemaal met een nieuwsgierige vraag. Je

Lees verder op pagina 16

ze daarmee denken aan het recht om anderen aan te mogen vallen. In werkelijkheid is de vrijheid van meningsuiting eerder het omgekeerde: het is het recht van minderheden om zich ook te uiten, juist wanneer ze worden aangevallen. Mensen die demonstreren voor de vrijheid van meningsuiting zijn in werkelijkheid opvallend vaak tegen dit grondrecht en willen soms zelfs boeken verbieden. Vaak

De open vrijheid, die juist zou moeten gelden voor anderen, krijgt een ideologisch geladen en exclusieve invulling. Secularisme en liberalisme bepalen het speelveld. Laten christenen hun stem wel horen? Komen zij op voor minderheden zoals moslims? ‘Christenen bestaan niet als maatschappelijke groep. Er zijn

pleiten ze er openlijk voor minderheden het zwijgen op te leggen. Een

christenen in alle soorten en maten en met alle mogelijke

mooie paradox. Net zo mooi als de paradox dat voor velen de vrijheid

maatschappelijke opvattingen. Dat kan ook niet anders, het evangelie

van meningsuiting iets is waarover geen discussie mogelijk is.’

is er immers voor zondaars, voor hoeren en tollenaars. De kerk

Lees verder op pagina 16

15

w w w. c h e . n l

STRIJD Coverstory

hoeft niet briljant te zijn, maar je moet wel de juiste vragen kunnen stellen. En doorzetten. Het item werd een megaknaller. De volgende

Ruimte voor twijfel

Van der Hams baan is vaak hectisch. In zijn privéleven zoekt hij de

dag opende het Acht Uur Journaal ermee. Toen zag ik hoe waanzinnig

rust en de stilte. ‘In de kerk en in retraitecentra. Met mijn vrouw

groot de impact en het bereik van de tv is.’

Els heb ik jaren retraites begeleid. Retraites bieden een vorm van

Gek van voorlichters

spiritualiteit die dicht bij jezelf blijft, met mooie rituelen en vormen. Je helpt mensen om stil te worden en stil te staan bij levensvragen.’

Na twee jaar NCRV volgde zeven jaar journalistiek werk bij de EO: 2Vandaag en Netwerk. Drie jaar geleden maakte Van der Ham de

Die ruimte voor vragen had hij vroeger niet. Vijftien jaar geleden was

overstap naar Zembla. ‘De omroep maakt mij niet zoveel uit. Het gaat

Van der Ham naar eigen zeggen een radicaal mannetje. ‘Vervelend

om het programma waarvoor je werkt. Bij Zembla maken we met

voor anderen, want erg overtuigd van mijn gelijk. Met opvattingen

zes verslaggevers en zes redacteuren 26 uitzendingen per seizoen. Ik

over van alles: als christen luister je niet naar die of die muziek of

vind het een voorrecht om voor zo’n programma te mogen werken. Je

ga je hier of daar niet heen. Luisteren kon ik niet zo goed. Ik was

hebt tijd om tot de bodem te gaan. Het leuke aan mijn vak is dat je

onherroepelijk vastgelopen als ik op die weg was doorgegaan. Er is in

na elk verhaal iets totaal nieuws hebt geleerd. In een paar weken tijd

mijn leven nu veel meer ruimte voor vragen en twijfel dan toen.

kom je van alles te weten over een onderwerp. Je moet creatief en

Ik heb enorme moeite gekregen met dogmatisch geloven. Met de

gemotiveerd zijn om de waarheid boven tafel te krijgen. Voorlichters

hardheid en stelligheid van orthodoxie. De overtuiging dat wie het

maken mij vaak gek. Ik erger me aan de manier waarop ze informatie

anders ziet, verkeerd bezig is. En dat het dan ook verkeerd met je

achterhouden of versluieren. Het dwingt je om alternatieve middelen in te zetten.’

Undercover

In 2009 werkte Van der Ham als undercoverjournalist in de schoonmaakdienst van twee ziekenhuizen. Hij legde in het geniep vast wat er aan de hygiëne schort. De documentaire deed ook figuurlijk veel stof opwaaien. Van der Ham: ‘Undercover gaan is een beetje achterbaks. Ik heb liever een open vizier. Maar het is soms de enige manier om de werkelijkheid te betrappen. Ik moet soms door muren heen breken om achter het echte verhaal te komen.’ In zijn vak moet je het conflict aan willen gaan. Horen ruzies erbij? ‘Ja, dat is een lastig pad. Ik kan heel erg boos worden. Boosheid kan legitiem zijn. Mijn temperament zit me wel eens in de weg. Maar ik

Opnames voor een uitzending over hygiëne in ziekenhuizen

word rustiger. Het is iets waarin ik wil groeien.’

raapt op wat verloren dreigt te gaan, het kan geen club zijn van

maatschappelijk klimaat waarin minderheden onder druk staan en

gesettelden. Ik verwacht geen bijzonder verheven opvattingen van

ook weinig aan het woord komen. Er is wel degelijk de dreiging van

hoeren en tollenaars of van andere christenen. Wel verwacht ik wat

een nieuwe meerderheidscultuur die een nieuwe publieke moraal

van de kerk en christelijke organisaties. Over het algemeen gesproken

probeert door te duwen, die zowel seculier als liberaal - in de zin van

spreken deze zich vaak uit en durven ook het evangelie wel te

bevrijdingsliberalisme - van aard is. In die zin neemt de tolerantie

noemen. We hebben in Nederland geen situatie zoals die van de

hand over hand af, de Nederlandse samenleving is hard op weg

Deutsche Christen, die meededen met Hitler.’

intolerant te worden.

Geloof wordt in de ondertitel van het boek bedoeld als ‘er vertrouwen in hebben’. Heb je zelf nog vertrouwen in de waarborg van vrijheid van meningsuiting?

Terecht verbindt de Nijmeegse filosoof Bas van Stokkom die

‘Over de vrijheid van meningsuiting maak ik me geen zorgen, die

Waar die hufterigheid en intolerantie een tijdje geleden vaak bij

is onbedreigder dan ooit. Wel maak ik me zorgen over een hard

extreem links zat, is het nu vooral een kwestie van wat ik in het

intolerantie met de hufterigheid die zo opvallend ons publieke debat en zelfs de maatschappelijke omgangsvormen is gaan beheersen.

16

CHE overtuigend anders

afloopt! Ik heb niets tegen vroomheid en bevindelijkheid. En ik houd van devotie. Maar wel zonder het opgeheven vingertje. Orthodoxe gemeenschappen sluiten vaak uit. Er is veel xenofobie. Ik schrik ervan als ik hoor hoe christenen over buitenlanders praten. En neem homoseksualiteit. Je mag wel homo zijn, je mag het niet doen. Hoe weet jij zo zeker dat jouw interpretatie klopt? Ik vind het een vorm van geweld, dat soort uitsluiting. Ik schaam me regelmatig voor mijn “afkomst”. Lekker imago hebben wij als christenen.’

Hellend vlak

‘Mijn ouders komen uit een generatie die erg goed wist wat goed en fout was. Ik kan dat niet meer. In mijn geloof wil ik vragen mogen stellen en accepteren dat ik geen antwoord krijg. Als

Zembla valt in de prijzen

mensen dat willen beschouwen als ruimdenkendheid dan mag dat. Ruimdenkendheid wordt als een hellend vlak beschouwd. Is dat geen gebrek aan respect voor je geloof? Alsof God van

nemen met de feiten en zeker geen mensen te grazen nemen.

zelf geen kloof tussen de manier waarop ik ben opgevoed, in de

Het strijden voor de waarheid en de gerechtigheid zijn bijbelse

Gereformeerde Bond, en de manier waarop ik nu leef met God.

thema’s. Dat inspireert en motiveert. Ja, het klopt dat je macht

Als een ander dat wel ziet, het zij zo. Uit de Bijbel leer ik heilzame

hebt met je camera. Het is een keuze om niet voor jezelf te

principes waar ik me graag op richt. Ik hunker naar inspiratie.

scoren, maar voor de goede zaak. Journalistiek die op zoek gaat

Het vieren van de opstanding, het avondmaal. Dat God zich

naar de feiten wordt steeds belangrijker. Laat ze in Ede vooral

bekommert om mensen.’

veel aandacht besteden aan onderzoeksjournalistiek.’

Schoonheid en waarheid

Hoe verhouden zich het zoeken naar stilte en schoonheid en

Documentaires van Zembla zijn online

de vaak lelijke waarheid in de onderzoeksjournalistiek? Is een

te bekijken op zembla.vara.nl

▼

ons afhankelijk is! Ik denk dat het voortkomt uit angst. Ik zie

treurige werkelijkheid niet spraakmakender en daarmee beter voor het succes van de programmamaker? Van der Ham ziet geen controverse: ‘Ik ben een fan van de waarheid! Ik wil gewone mensen recht doen. Geen loopje

boekje nieuwrechts noem. Van mensen als die rond GeenStijl. Die

maar niet voor anderen. Niet alleen is dat geen godsdienstvrijheid, maar

intolerante moraal is een serieuze dreiging, ook voor het publieke debat.

je zaagt dan ook letterlijk aan de poten van je eigen stoel. Waarom zou

Maar de vrijheid van meningsuiting op zich staat niet ter discussie.’

een seculiere meerderheid dan straks jouw vrijheid nog erkennen?

Zijn christenen in staat om de ander de grondwettelijke en gewetensvrijheid te gunnen die ze zelf nodig hebben om hun geloof te belijden en te beleven?

Overigens hebben ook secularisten een raar idee over godsdienstvrijheid:

‘Dat is een goede vraag. Niet voor niets heb ik als motto voorin het

juist mogelijk gemaakt dat je ook atheïst mag zijn. Zonder

boekje de woorden van Jezus: “Behandel anderen steeds zoals je zou

godsdienstvrijheid geen secularisme, zou ik zeggen. Het is dan ook

willen dat ze jou behandelen”. De erkenning van de gewetensvrijheid en

opvallend hoe intolerant sommige secularisten zijn tegenover andere

de vrijheid van overtuiging van anderen, heeft alles met het evangelie

overtuigingen, met name overigens in Nederland.’

ze willen die vaak afschaffen omdat ze denken dat ze mensen met een religie extra rechten geven. In werkelijkheid heeft godsdienstvrijheid

te maken. Met ontzetting neem ik waar dat er in Nederland christenen

17

www.che.nl/publicaties

▼

zijn die vinden dat godsdienstvrijheid wel voor christenen moet gelden,

w w w. c h e . n l

STRIJD statistieken

Waakhond Studenten Medezeggenschapsraad (SMR) houdt oogje in het CHE-zeil Je zoekt een baan in de zorg en wilt werken bij een werkgever met een positief christelijke identiteit? Kijk eerst scherp naar wat je zelf wilt en maak dan kennis met Agathos! Wij bieden al 40 jaar zorg en hulpverlening in de thuissituatie: hulp bij huishouden, persoonlijke verzorging, verpleging en psychosociale hulpverlening. We verlenen integrale zorg vanuit 6 rayons door geheel Nederland. Totaal zijn iedere dag ongeveer 600 medewerkers aan het werk. Denk je dat je bij Agathos past en zoek je een concrete baan met inhoud? Surf dan regelmatig naar onze website - www.agathos-thuiszorg.nl en houd de vacatures scherp in de gaten.

Top 10 meest ­voor­komende conflicten/­irritaties op de werkvloer: Ook op de werkvloer is strijd een ‘hot item’. Ben jij benieuwd welke conflicten het meeste voorkomen?

Roland Bruggeman

Waar strijdt de SMR eigenlijk voor?

‘De SMR komt op voor de belangen van de CHE-studenten en houdt zich in de eerste plaats bezig met de kwaliteit van het onderwijs. Een SMR bestaat altijd uit zeven leden. Het is wettelijk vastgelegd dat er een SMR moet zijn. We zijn dus gewoon onderdeel van de organisatie en alle studenten, of ze nu willen of niet, zijn lid. Ons bestaan is zeer terecht want studenten zijn als eerste de dupe als er sprake is van slecht beleid. Je bent dan én slecht voorbereid op je toekomstige baan én je collegegeld wordt over de balk gesmeten. We werken keihard om de CHE beter te maken en daar zijn we trots op. De SMR is noodzaak.’

Leeft de SMR onder CHE-studenten?

‘Aan de mailtjes van studenten, voornamelijk met klachten over de CHE, merken we dat we voldoende bekend zijn. Meerdere keren per week krijgen we vragen over huisvesting, werkdruk, werkplekken, OCIES (opleidingscommissies) en digitale readers. Daarnaast hebben we ook de standaardonderwerpen die elk jaar terugkomen zoals het studentenstatuut waar de OER (onderwijs- en examenregelingen) onderdeel van is, het instellingsplan, de kaderbrief en de begroting -zowel de jaarlijkse als de kaderbegroting en het meerjarenplan. Toch is onze eerste taak het richten op de inhoud en dat is meedenken over beleid. Wij willen daar vooral kwaliteit leveren. Ons nieuwe twitter account SMR_CHE gaat onze bekendheid uiteraard ook vergroten.’

▼

• Beloftes niet nakomen • Werk afschuiven • Niets voor een ander overhebben • Geroddel • Ongelijke behandeling door leidinggevenden • Pesterijen • Doen alsof men het druk heeft • Onverschillige houding van de top • Klikken tegen de baas • Bureaucratie

Twee vragen aan voorzitter

3 Strijdportretten Wat is jouw strijd?

‘Gelijke kansen voor mensen met een lastig lichaam’ Manon van den Heuvel, 19 Student Personeel & Arbeid aan de CHE ‘Gelijke kansen op de arbeidsmarkt beginnen met een goede

eenduidig beleid te krijgen. Nu verschilt de “toegankelijkheid”

opleiding. De organisatie Handicap en Studie becijferde dat 16%

per opleiding. Met ondersteuning en de juiste hulp hoeven

van de studenten in het hbo een functiebeperking heeft. Op het

studenten niet uit te vallen. En versterken ze zichzelf voor de

hbo vallen nog te veel studenten uit in het eerste of tweede jaar

arbeidsmarkt. Ook daar is nog veel te bereiken. Werkgevers

omdat zij leven met een lastig lichaam, een andere benaming

moeten verder kijken dan de beperking.

voor een handicap of chronische ziekte. Dat kan van alles zijn, een dwarslaesie, diabetes mellitus, autisme of dyslexie. Mensen

Valid people

realiseren zich niet hoeveel energie het kost om een opleiding te

Ik loop stage bij Valid People. Mijn doel is dat ik aan het einde

volgen als je dagelijks rekening moet houden met beperkingen.

van deze stage drie mensen met een lastig lichaam heb

Daar is begrip voor nodig.

begeleid naar een baan. Bij Valid People versterken we mensen met een tweedaagse training. We maken filmpjes waarin ze zich

Versterken

voorstellen aan werkgevers. Mensen met een beperking moeten

Voor de CHE heb ik een half jaar onderzoek gedaan. Alle 4.000

zich niet laten ontmoedigen door tegenslag. Denken dat je toch

studenten heb ik gevraagd anoniem te melden of en welke

geen kans maakt helpt al helemaal niet. Ik weet uit ervaring dat

aandoening ze hebben en hoe zij de voorzieningen binnen

knokken nodig is. Maar als je er kracht bij zet, dan lukken dingen.

onze hogeschool waarderen. Ik kreeg 859 reacties waarvan 24%

Het is mijn passie om anderen daarbij te helpen.’

aangaf een zichtbare of niet-zichtbare beperking te hebben.

19

Meer weten? www.validpeople.nl

▼

Ik heb daarop aanbevelingen geschreven om op de CHE

w w w. c h e . n l

STRIJD CHE in BEELD

‘Je moet wel openstaan voor ontmoetingen’

Ronald de Graaf over de CHE en de vrijheid van onderwijs ‘De CHE is absoluut geen onbenaderbaar bolwerk dat ja-knikkers verwelkomt en andersdenkenden de poort wijst. Wij weigeren in principe niemand, tenzij een student aangeeft de grondslag niet te willen respecteren. Onze hogeschool geeft ruimte aan studenten met een andere religieuze achtergrond of zelfs zonder religieuze opvattingen. Zij tekenen wel een verklaring van respect voor onze grondslag. Wij gaan geen strijd aan, onze kracht ligt in dat wat verbindt, in de ontmoeting die stemt tot nadenken en relativeren.’ Als opleidingsdocent aan de Academie Educatie heeft Ronald de Graaf te maken met studenten die zich willen aanmelden voor de opleiding Leraar Basisonderwijs bij de CHE. Bij aanmelding wordt de aankomende student gevraagd naar de protestants-christelijke identiteit en motivatie om hier te studeren. Als je niet of anders gelovig bent, volgt er een persoonlijk gesprek om de wederzijdse verwachtingen te bespreken. Bijvoorbeeld als iemand verklaart moslim te zijn of niets met godsdienst op te

weten de doelgroepen ook. Onze core business is gewoon goed lesgeven:

hebben. Artikel 23 van de Grondwet waarborgt de vrijheid van onderwijs evenals

bijzonder hoger onderwijs met een zeer hoge kwaliteit en een hoofdletter C.

de eerbiediging van godsdienst en levensovertuiging. Toch staat de inhoud van

Dat trekt elk jaar veel studenten. En daar komen ook een aantal studenten op

dit artikel ter discussie in politiek en samenleving. D66 en GroenLinks filosoferen

af die katholiek, moslim of boeddhist zijn. Op de CHE is ongeveer 6 procent

hardop over toekomstige regelgeving die scholen verplicht iedere leerling en

niet of anders gelovig.

docent te accepteren. Wat betekent dit voor de CHE?

Als andersgelovige hoef je bij de CHE geen water bij de wijn te doen. Je moet

Springlevende C

wel open staan voor ontmoetingen. Je zal door medestudenten gevraagd worden hoe je bidt of wat je hoofddoek betekent. Zo’n ontmoeting kan een

Ronald de Graaf: ‘In de acht jaar dat ik hier werk heb ik nog nooit meege-

sterke basis worden. Je hoeft je hier in ieder geval niet te verdedigen omdat je

maakt dat een student is afgewezen vanwege zijn of haar overtuiging. De

religieus bent. Uiteraard wordt bij een eventueel intakegesprek wel duidelijk

CHE is in Nederland duidelijk herkenbaar als christelijke hogeschool En dat

gemaakt dat de C springlevend is. Laat daarover geen misverstand bestaan, de

20

Column

CHE overtuigend anders CHE strijdt voor een levend geloof en kiest voor een toekomst met Jezus. 99% van de voltijdstudenten kiest CHE dan ook vanwege de C.’

De kampioen

Het overbrengen van de inhoud van het christelijke geloof gebeurt in de les en in de omgang met elkaar. Daarom wordt er van alle docenten van de CHE wel verwacht dat zij christen zijn. Een docent met een C kan voor een wijsgerige insteek kiezen om het religieuze aspect te duiden. Het uitgangs-

Een beetje bang, een beetje dapper Gert-Jan Segers Een fatsoenlijk islamdebat. Dat

punt van de CHE is dat studenten vanuit hun persoonlijke geloof ervaren

is waarvoor ik me inzet. Via een

wat waardevol is. Hier horen geen discussies bij of Jezus of Mohammed de

zevenjarig verblijf in Egypte is de

kampioen is. Het is een feit dat Nederland een multi-religieuze samenleving

islam in mijn leven gekomen, om

is waartoe óók mensen met andere seksuele geaardheden behoren.

voorlopig nog even te blijven. Ik lees,

Verschillen zijn er dus. Zowel docenten als studenten zullen hiermee

denk, praat en schrijf erover. Kan

rekening moeten houden, we zijn nu eenmaal tot elkaar veroordeeld.

de islam zich ooit verzoenen met

Een experiment

Juist om de blik van onze studenten te verruimen en hen voor te bereiden op de complexiteit van de samenleving, hebben wij vanuit de Pabo een uitwisselingsproject opgestart met het Calvijn en Junior College, een zwarte vmbo uit Amsterdam Slotervaart. De CHE heeft een format opgesteld dat vmbo-leerlingen van deze school koppelt aan Pabo-studenten. In eerste instantie leren zij elkaar kennen via e-mail, dan volgen de wederzijdse bezoeken. En dat is soms even schrikken, van beide zijden. Maar het zijn zeker ontmoetingen vol inspiratie en zingeving. De school ziet dan ook graag CHE-leraren voor de klas. Wat je je overigens hierbij wel kunt afvragen is of je christelijke scholen met een bepaald percentage zwarte andersgelovige leerlingen nog wel christelijk mag noemen. Welke christelijke waarden worden daar hooggehouden? In dat licht zou het een interessant experiment zijn als een orthodoxchristelijke school - waar de PVV-denkbeelden toch redelijk leven tien procent moslimstudenten zou toelaten. Puur om te zoeken naar een manier om uit de ontmoeting in vrijheid van elkaar te leren en met ▼

elkaar om te gaan. Ik ben benieuwd.’

vrijheid? Wat is de beste manier om vervolgde christenen in islamitische landen te helpen? Hoe kunnen we PVV-stemmers zo serieus nemen dat Wilders niet langer hun enige hoop in bange dagen is? Dat zijn mijn vragen. En ik hoop dat mijn antwoorden de goede zijn. Maar ik ben een beetje bang. Bang dat ik de plank mis sla en aan het verkeerde front beland. Ds G.H. Kersten was voor de Tweede Wereldoorlog de grote man van de Gereformeerde Gemeenten en geobsedeerd door het ‘Roomsche gevaar’. Zozeer dat hij het kwaad van de Nazi’s niet genoeg onderkende en na de oorlog niet mocht terugkeren in de Tweede Kamer. Maar in Duitsland was er een jonge theoloog, Dietrich Bonhoeffer, die het kwaad van zijn tijd wel onderkende. Hij streed ertegen, zozeer dat zijn mede-christenen hem een vervelende lastpak vonden. Maar hij streed de goede strijd en is als een martelaar aan Hitlers galg gestorven.

Bijzonder Onderwijs, onder redaktie van Ronald de Graaf In Bijzonder Onderwijs vertellen meer dan veertig onderwijsspecialisten uit het reformatorisch, gereformeerd en evangelisch onderwijs op persoonlijke wijze hoe ze de praktijk laten aansluiten bij de Bijbel. Wat maakt de les Frans op een christelijke school anders dan op een openbare school? Kan het reformatorisch onderwijs het vak economie een eigen inhoud geven? In Bijzonder Onderwijs geven de auteurs aan hoe aan de geloofsoverdracht handvatten voor zowel jonge docenten als ervaren leerkrachten.

heb geleefd in het Midden-Oosten en heb me hier gemengd in het islamdebat. Maar levensbedreigend is het nog niet geweest. Maar wat als het er op aan gaat komen? Ben ik dan een soort Kersten, geobsedeerd door het ‘islamitische gevaar’, en zie ik het kwaad van mijn tijd over het hoofd? Of lijk ik dan meer op Bonhoeffer die zelfs bereid was om voor de goede zaak te sterven? Ik verbeeld me maar niets en hoop op de Geest die in alle waarheid leidt.

▼

in het onderwijs kan worden vormgegeven. Kortom, concrete

Tot nu toe ben ik nog maar een beetje dapper geweest. Ik

ISBN: 9789023921219. Daarnaast schreef Ronald de Graaf Oorlog om Holland over strijd in de Middeleeuwen en Oorlog, mijn arme schapen over de Tachtigjarige Oorlog, waar inmiddels meer dan

21

Instituut van de ChristenUnie

▼

10.000 exemplaren van zijn verkocht.)

Gert-Jan Segers is directeur van het Wetenschappelijk

w w w. c h e . n l

STRIJD rond de tafel discussie

‘Ik adem strijd’

Een projectmanager, student en docent over de strijd die regelmatig hun pad kruist. Vlnr: Roland Bruggeman, Anique Grievink en Rolf Wiersema

Als strijd eenmaal wordt begrepen, zijn er wonderen mogelijk. Dat was tenminste de stelling van de Chinese dictator Mao Zedong. Misschien niet de beste persoon om te quoten in SCHERP, maar schuilt er waarheid in de woorden van Mao? Is het goed om strijdbaar door het leven te gaan? En wat is het waard om voor te strijden? Tijd een voor een goed gesprek. Aan tafel projectmanager Anique Grievink, student Roland Bruggeman en docent Verpleegkunde Rolf Wiersema.

22

CHE overtuigend anders Anique Grievink werkt voor de BeHr Groep.

Dan pas kun je jezelf echt gaan ontplooien.’

overal tegenstellingen ziet en overal strijdt, vind

Multicultureel Vakmanschap, staat op haar

De BeHr Groep, waar Anique voor werkt, probeert

je toch geen rust?’ Rolf: ‘Die strijd is een gegeven.

kaartje. ‘We trainen organisaties op het gebied

vooroordelen over onder meer culturen en

Ik zoek het niet op. Begrijp me niet verkeerd: ik

van diversiteit. Hoe kun je als professional in deze

huidskleuren weg te nemen. Zonder dat ze het

ben best tevreden met mezelf. Misschien wel té.

tijd de brug slaan in de samenleving en op een

in eerste instantie doorhad, had ze zelf ook last

Maar telkens stel ik me de vraag waarom ik iets

goede manier omgaan met alle multiculturele

van vooroordelen. ‘Bijvoorbeeld in mijn afweging

doe zoals ik het doe.

dilemma’s? Dat is een belangrijke vraag. Een van

om voor de BeHr groep te gaan werken. Dan sta

mijn projecten loopt bij de politie. Ik probeer de

je er toch bij stil dat je met drie Marokkaans-

mensen daar met een open blik te laten kijken

Nederlandse moslims gaat werken. Het was

naar multiculturele verschillen.’

best een schok toen ik erachter kwam dat ik dat

tafel wel overeenstemming. Rolf: ‘Tenminste, als

onbewust meenam in mijn overweging.’

je onderliggende motieven goed zijn. Niet om

Verbazing

Anique’s educatieve wortels liggen op de CHE; bij de opleiding Personeel & Arbeid. Na haar studie ging ze aan de slag bij de marechaussee, waar ze nieuwe werknemers koppelde aan ervaren collega´s voor persoonlijke ontwikkeling. In 2009 stapte ze over naar de BeHr groep. ‘Heel uitdagend werk. Alleen al omdat het een bedrijf is dat wordt gerund door drie Nederlands-Marokkaanse moslims.’ Naast zijn Pabo-studie steekt Roland

Dat gaat vanzelf

Strijdbaarheid is iets goeds. Daarover is aan

er zelf alleen maar beter van te worden.’ Dat

‘Ik had ook vooroordelen, het was een schok dat ik dat onbewust meenam’

Bruggeman veel tijd in zijn voorzitterschap van de Studenten Medezeggenschapsraad. ‘Ik vind het

vindt Roland ook. ‘Ik kan ongerechtigheid niet verdragen. Dan wil ik opkomen voor de mensen die onrecht worden aangedaan. Alle mensen zijn waardevol en daarom waard om voor te strijden.’ Ook voor Anique is de juiste motivatie van belang. ‘Soms zie je dat mensen er zoveel moeite voor doen om zichzelf te bewijzen. Dat hoeft helemaal niet. Strijd is goed, maar houd wel je onderliggende waarden in het oog.’

Stoeien met je overtuiging

Op de CHE is veel aandacht voor die waarden.

belangrijk werk. Er lopen hier meer dan vierduizend

Toen Anique van haar opleiding kwam, was

studenten rond, het is goed dat er iemand is die

ze geneigd zwart-wit te denken. ‘Als kersvers

‘Studenten krijgen de kans toegerust te worden’,

voor hen opkomt.’ Al die studenten gaan Roland

afgestudeerde dacht ik immers te weten hoe het

zegt Roland. ‘Maar je moet wel initiatief nemen.

aan het hart. ‘Want zij zijn hier met hun toekomst

precies zat. Toen ik bij de marechaussee bezig was

In gesprek met medestudenten en docenten

bezig. De studenten van nu zijn de toekomst van

met persoonlijke begeleiding van werknemers,

kun je dan echt verder komen.’ Anique bewaart

morgen.’ Rolf Wiersema loopt al twintig jaar rond

kreeg ik het gevoel dat ik weinig succesvol was.

warme herinneringen aan haar schooltijd. ‘Maar

op de CHE; veel langer dan hij in eerste instantie

Het ging me allemaal niet snel genoeg. Maar

gemakkelijk is anders. Je wordt echt geprik-

had gedacht. ‘Het werk is te interessant om op

toen ik beter keek, zag ik dat deze mensen in hun

keld om de zwart-witte ideeën die je vanuit je

te geven.’ Wiersema is docent Verpleegkunde en

beleving al grote stappen hadden gezet. Ik zat

schooltijd meeneemt naar de CHE, eens even

voert veel supervisiegesprekken. Iets waar hij zich

vast aan een beeld dat op mijzelf was afgestemd,

goed onder de loep te nemen. Ze laten je stoeien

ook in zijn eigen huispraktijk mee bezig houdt.

terwijl ik juist ruimte moest geven aan andere

met je overtuiging en dat kan best pijnlijk zijn.’

‘Ik krijg uiteenlopende mensen over de vloer.

mensen om die belangrijke - weliswaar kleine -

Rolf knikt. ‘Daar zijn we de hele dag mee bezig.

Predikanten, mensen uit de zorg en zelfs koks. Ik

stappen te zetten. Dat kostte mij veel strijd.’

Het is confronterend als je met bepaalde ideeën

vind het boeiend om te zien dat mensen er bewust van worden dat ze kunnen veranderen. Vaak tot

De strijd is een gegeven

naar de CHE komt en je mensen tegenkomt die het totaal me je oneens zijn. Maar zoiets vormt

Rolf heeft ook strijd met zichzelf geleverd. ‘Ik heb

je wel, je ontwikkelt een persoonlijkheid. Dat kost

weerbaarheidstraining waarin hij deelnemers leert

er geen behoefte meer aan aardig gevonden te

strijd, jazeker. Maar je hebt er baat bij in je verdere

om te gaan met agressie en conflicten.

worden. In het verleden zocht ik heel sterk naar

leven, als je bijvoorbeeld als verpleegkundige

bevestiging. Maar ik kwam erachter dat ik ook

rondloopt in een ziekenhuis. Dan moet je kunnen

hun eigen verbazing.’ Op de CHE geeft Rolf ook

Ik weet wie ik ben

opkomen voor een patiënt als hij dat zelf niet kan.

‘Hoe is je dat gelukt?’, vraagt Anique. Rolf: ‘Het is

Dan lever je een goede strijd.’

manier een strijd te leveren. Roland: ‘Ik heb

een proces om dat patroon van het zoeken naar

geleerd op te komen voor mezelf en de naaste.

bevestiging te doorbreken. En op een gegeven

Dat kost tijd en strijd. Het is moeilijk om niet

moment valt het kwartje.’ ‘Ik adem strijd’, vervolgt

bang te zijn voor andere meningen of tegenstand,

Rolf. ‘Ook omdat ik christen ben. Christenzijn

maar ik ben bewuster van mezelf geworden. Ik

impliceert strijd. Strijd bijvoorbeeld met niet-

weet wie ik ben, wat ik kan en waar ik voor sta.

bijbelse levensstijlen. De strijd daarmee, de strijd

Het kost moeite om boven erkenning van anderen

met jezelf, die houdt nooit op.’ ‘Maar raak je dan

uit te stijgen en je zelf te waarderen zoals je bent.

niet enorm gefrustreerd?’, reageert Roland. ‘Als je

23

▼

kan bestaan zonder dat iedereen mij aardig vindt.’

De drie tafelgasten hebben elk op hun eigen

w w w. c h e . n l

adv fc 105x135 torendruk 19-04-10 09:55 Pagina 1

Gebruik je Touwslager 3 3861 SP Nijkerk Postbus 212 3860 AE Nijkerk Tel. (033) 245 83 75

talenten in Azië en de Arabische wereld

Fax (033) 246 26 49 E-mail [email protected]

Torendruk maakt in opdracht van u creatieve producties. De drukkerij – met z’n draaiende persen, stapels papier en typische inktgeur – vormt het kloppend hart van ons bedrijf. Daaromheen doen we alles wat ons product tot een totaaloplossing maakt. Vormgeving, opmaak, prepress, lithografie, printen, lamineren, vernissen, rillen, vouwen, stansen, pregen, binden, inpakken, verzenden. Kortom: van A tot Z. Dat vraagt om hightech machines en een gestroomlijnde organisatie. We benutten de mogelijkheden van het digitale tijdperk, zònder uit het oog te verliezen waar het om draait: persoonlijke betrokkenheid, aandacht, vakbekwaamheid en inzet. Aan ons de taak om te bewijzen dat we ons dáárin onderscheiden. Neemt u gerust de proef op de som.

Theologie niks voor jou? Kom nou! • Kijk op onze website • Vraag informatie aan over onze opleiding • Kom een dag de colleges bezoeken Bepaal dán of theologie echt niks voor je is. Of toch wel.

tua.nl Wilhelminapark 4 te Apeldoorn, 055-577 57 00, [email protected]

Interserve zoekt christenen die willen getuigen van hun geloof en willen dienen in hun beroep. Uitzendingen vanaf drie maanden. Interesse? Kijk op www.interserve.nl

3 Strijdportretten Wat is jouw strijd?

‘God schept de mens en daar moeten wij van afblijven’ Bert Dorenbos, 68 voorzitter Stichting Schreeuw om Leven ‘De kern van mijn strijd? God schept de mens en daar moeten

“Christenfundamentalisten, wij haten jullie!” Natuurlijk hoor ik

wij van afblijven. Ook in de baarmoeder. Het pornovirus heeft

dat als wij actievoeren. Maar ik vind het een geuzennaam, een

de mensen in zijn greep en abortus is het gevolg. Wat die twee

erenaam. Als je je hoofd boven het maaiveld uitsteekt, word

met elkaar te maken hebben? Gebrek aan stabiele seksuele

je weggezet als agressief. Ook door christenen. Als ik reacties

relaties leidt tot ongewenste zwangerschappen. In Nederland

lees op internet onder interviews met mij, dan heb ik te doen

zijn circa 33.000 abortussen per jaar. Wereldwijd zijn het er

met al die mensen die tekeer gaan. Het zegt meer over hen

volgens de Wereldgezondheidsorganisatie 50 miljoen. Moeder

dan over mij. Het kan te maken hebben met onze manier van

Theresa noemde het ombrengen van zoveel ongeborenen “de

actievoeren, misschien doen we het niet goed. Maar de 30.000

derde wereldoorlog die in de moederschoot woedt”. De meeste

mini-foetussen die wij voor de ingang van de Tweede Kamer

christenen maken zich nauwelijks druk. Ze maken vijftien

legden is een actie die succes heeft. Het gaat de hele wereld

euro over naar onze stichting en daar blijft het bij. Vrije seks is

over. Er komt aandacht voor het ongeboren leven. Ik voer geen

gemeengoed, ook in kerken. Je oren klapperen als je hoort wat

normale strijd. Het is een strijd met “de tegenstander” die deze

zich afspeelt op christelijke scholen. Jonge mensen worden niet

kinderen het leven niet gunt. Wat mij sterkt? De getuigenissen

gewapend tegen de aanval van de vrije seks. Dat onze acties

van de vrouwen die wij via onze stichting kunnen helpen.’

scherper worden zullen vooral de christenen merken. Zij moeten

25

Meer lezen? www.schreeuwomleven.nl; www.erishulp.nl

▼

wakker worden.

w w w. c h e . n l

STRIJD OPLEIDINGEN

CHE biedt post-hbo Mediation

‘Conflicten beginnen

‘Wat ik u nog ga vertellen, dat zult u nog nooit gehoord hebben’, waarschuwen sommige cliënten mediator Peter van Genderen voor zij hun conflict uit de doeken doen. ‘Maar na tien jaar mediatorschap word ik zelden verrast’, vertelt Van Genderen. Hij is een van de docenten van de posthbo opleiding Mediation die de CHE in het voorjaar van 2011 voor de tweede keer aanbiedt.

26

CHE overtuigend anders

meestal klein’ ‘Waar begon het

gesprekken wel inziet dat Piet een notoir lastpak is die niet kan

eigenlijk ook al weer?’

en wil luisteren? Van Genderen: ‘Natuurlijk loop je als mediator

De cliënten die Van

wel eens tegen je eigen grenzen aan. Soms zet je in overleg met

Genderen aan de tafel

partijen even een andere pet op. Je coacht dan en wijst mensen

krijgt, moeten soms diep

op wat bijvoorbeeld in het belang is van het kind waarover ze

achter hun oren krabben

met elkaar in conflict zijn.’

om zich te herinneren waar hun jarenlange ruzie ooit mee startte. Peter van Genderen

Van Genderen is als mediator de neutrale partij, waar mensen

zonder tussenkomst van een rechter naar een oplossing voor hun conflict zoeken. Hij ziet in zijn praktijk alle lagen van de

‘Vaak willen mensen zich de dure gang naar de rechter besparen.’

bevolking en alle soorten conflicten voorbij trekken. Strijd over de erfenis, de bedrijfsopvolging, de hoogte van de schutting met de buren, de bezoekregeling, noem maar op.

Strijdende partijen

In de mediationgesprekken kunnen de emoties hoog oplopen. ‘Er zijn momenten dat zo hard op tafel wordt gebonsd dat de bloempotten omvallen. Maar dit werk is vooral zeer

‘Mensen begrijpen elkaar niet meer, maar hebben de wil om

bevredigend. Mensen zijn opgelucht als het ze lukt om tot een

eruit te komen. Bij de mediator is ook ruimte voor de emoties

oplossing te komen. Je ziet begrip groeien en de lucht klaren.

achter een conflict. Er is geen juridische stok achter de deur. Aan

Mijn ervaring is dat wanneer het gesprek weer ontstaat, soms

het begin van een traject leggen we vast: wat moet er worden

na jaren stilte, de uitvoering niet zo moeilijk meer is. Conflicten

opgelost? Vervolgens gaat de mediator met de strijdende par-

beginnen meestal klein. Laat je jouw irritaties doorgroeien, dan

>

tijen terug naar de kern en brengt belangen in beeld. Vergelijk het met het afpellen van een ui. Dan ontstaat ook ruimte om na te denken over mogelijke oplossingen. Wat haalbaar is wordt uitgewerkt en komt in een vaststellingsovereenkomst te staan. Daar zetten de partijen hun handtekening onder. Soms maak ik op verzoek van cliënten met hen de gang naar de accountant of de notaris om gemaakte afspraken ook daar vast te leggen.’

Post-hbo Mediation op CHE De post-hbo Mediation op de CHE is erkend door het Nederlands Mediation Instituut (NMI) en leidt op voor het deel Basisvaardigheden Mediation

Ruimte voor emoties

‘Vaak willen mensen zich de dure gang naar de rechter besparen. Een mediator kost tussen de 75 en de 250 euro per uur, veel advocaten beginnen vanaf dat laatste bedrag.’ Van Genderen herinnert zich een mediationcasus waarbij een kind kosten daarvan bedroegen al meer dan 100.000 euro.’

theoretisch examen. Mediation is een vrij beroep. Certificeren bij het NMI is onder voorwaarden mogelijk. Meer info op www.NMI-mediation.nl, en uiteraard op www.che.nl onder het aanbod van transfer Sociale Studies.

▼

met de vijfde rechtszaak tegen haar moeder bezig was. ‘De

dat toegang geeft tot een door het NMI verzorgd

De mediator kiest geen partij. Hoe moeilijk is dat als je na twee

27

w w w. c h e . n l

- advertorial -

Ik dacht dat Ik het wIst... Charlotte van Putten (16 jaar) uit Dirksland ging met vier klasgenoten naar Cambodja in het kader van de Act Positive campagne. Daar bezocht ze Aids-patiënten die door de organisatie Spien worden ondersteund. Charlotte dacht dat ze wist wat Aids betekent…

verdienen, maar het is nooit genoeg om van te leven. Gelukkig krijgen ze voedsel en medicijnen van stichting De Brug (Spien in het Khmer). Hoe zien deze mensen hun toekomst? Sor huilt stil als we dat vragen, terwijl Srey zich voorover buigt om met een punt van zijn deken zijn tranen af te vegen.

‘’De warmte drukt zwaar op ons. Na een korte reis in een gammel busje lopen we nu over zandpaadjes en langs houten krotjes op palen naar een terminaal zieke HIV-besmette man. Ik denk dat ik weet wat dat betekent: terminaal, ziek, HIV-besmet.

Ik voel me beroerd. Wij lopen, blakend van gezondheid, terug naar ons busje. We rijden naar ons hotel, met kamers die groter zijn dan het varkenskot. De waarde van de inhoud van onze koffers is gelijk aan wat de vrouw in een jaar met haar manden verdient. We zijn hun leven binnengelopen, hebben iets van hun ellende gezien en zijn weer weggegaan. Waaraan hebben zij deze ellende verdiend? Waarom zij, waarom niet wij? Ik weet het niet.

Maar ik weet het niet. Ik weet niet dat terminaal betekent: je vrouw en zoontje achterlaten binnen korte tijd en niet weten wat er van hen gaat worden. Ik weet niet dat ziek betekent: een vlekkerige, oude huid, botten met vel overtrokken. Ik weet niet dat HIV-besmet betekent: een vreselijke ziekte die niet alleen de zieke zelf, maar ook de mensen om hem heen kapot maakt. De man, die Sor Sovert heet, kan niet praten en ligt stil op bed terwijl zijn vrouw, Srey Peo, het verhaal doet. Ze vertelt dat hij zich pas vijf jaar geleden heeft laten testen op het HIV-virus. In de jaren daarvoor heeft het HIVvirus de deur van zijn lichaam al opengezet voor allerlei ziektes. De medicijnen daarvoor kostten zoveel geld dat ze zelfs hun huis moesten verkopen. Nu wonen ze in een verbouwd varkenshok. Srey maakt manden om geld te

Ik weet wel dat Sor, Srey en hun kind hulp nodig hebben. Niet alleen medicijnen, rijst en geld, maar ook mensen die naar hen omzien en hen niet verachten vanwege dat ene woord: Aids.’’ lauw T-shirt) tussen Hier zie je Charlotte (met donkerb bodjaanse tempel. haar klasgenoten bij een oude Cam

stem op jouw held!

In heel Nederland zijn mensen actief in de strijd tegen Aids. Op 1 december ‘WereldAidsdag’ wordt de Act Positive Award uitgereikt aan één van deze helden in de strijd tegen Aids. Jij beslist wie deze Award ontvangt. Kijk op www.actpositive.nl/award en stem op jouw favoriet! Gewoon doen! De Act Positive campagne wordt georganiseerd door ZOA-Vluchtelingenzorg, Tear, Woord en Daad, het Duitse Kindernothilfe en het Slowaakse Acet. De campagne wil jongeren bewustmaken van de Aidsproblematiek wereldwijd en hen aanmoedigen om in actie te komen tegen deze ziekte.

CHE overtuigend anders

> Vervolg van pagina 23 wordt het een etterplek die op een dag barst. De mantel der liefde kan verstikkend zijn als je dingen bedekt die juist besproken moeten worden.’

CHE en mediation

In Nederland zijn ruim twintig instituten die een door het Nederlands Mediation Instituut erkende opleiding aanbieden. Van Genderen verzorgt drie van de negen lesdagen van de opleiding Mediation. ‘De CHE onderscheidt zich met haar christelijke mensen maatschappijvisie. Dat loopt als een rode draad door de opleiding. Maar je hoeft geen christen te zijn om hier de cursus te volgen. Daarnaast merk je aan alles dat de opleiding didactisch goed in elkaar zit. Je volgt haar aan een hogeschool met ervaren docenten die zelf midden in de mediationpraktijk staan. De deelnemers hebben tot dusver een achtergrond in coaching, ▼

personeel en organisatie, maatschappelijk werk of onderwijs.’

Ton Veldhuizen Zelfstandig coach, volgde in 2009 de post-hbo Mediation ‘‘Ik volgde al eerder de post-hbo opleiding

of de wijkagent wordt een gesprek op een

Coaching van de CHE. Ik dacht dat coaching

neutrale locatie georganiseerd om tot een

en mediation dichter bij elkaar lagen, maar

oplossing te komen. Bemiddeling is hier

op de mediationopleidng heb ik gezien dat

altijd met twee mediators.

mediation iets heel anders is. Een coach verbindt zich met een persoon of personen,

De mediationopleiding aan de CHE heeft mij

terwijl een mediator strikt onpartijdig blijft.

voldoende theoretische bagage gegeven. Van mij had het praktische gedeelte, het oefenen van gesprekken in rollenspellen, groter

mediationgesprek, ik breng die niet aan.

mogen zijn. Mijn groepsgenoten hadden

Mensen moeten daar zelf mee komen. In

veelal een supervisie- of coachingsachter-

mijn praktijk houd ik me vooral bezig met

grond en zij beheersten bepaalde gespreks-

coaching en als vrijwilliger werk ik regel-

technieken. Het is prettig om ook van elkaar

matig als mediator of buurtbemiddelaar. Ik

te leren. Aan de docenten merk je dat zij

ben verbonden aan een vrijwilligerscentrale

diep in het vak zitten. Het zijn mensen met

die mij als bemiddelaar inroept voor buren-

jarenlange ervaring en kennis uit de praktijk.

bemiddeling. Via de woningbouwvereniging

Een leerzame tijd.’

▼

29

Al zie ik de oplossing op tafel liggen in een

w w w. c h e . n l

3 Strijdportretten Wat is jouw strijd?

‘Ik wil geen biometrisch paspoort’ Marieke Witzier, 28 Sociaal-juridisch medewerker ‘Ik wil geen paspoort met mijn vingerafdrukken erin. Al

overheid moet zich baseren op vertrouwen in haar burgers.

helemaal niet omdat Nederland voorstander is van een centraal

Omgekeerd heb ik nu wel vertrouwen in de overheid, maar

bestand waarin ze al die vingerafdrukken opslaan. Zodat justitie

wat als er een bestuur komt dat misbruik maakt van al die

er ook gebruik van kan maken.

persoonlijke gegevens? Daarnaast wil ik als christen omzien

De overheid registreert steeds meer persoonlijke informatie.

naar de vreemdeling. De Bijbel is daar volgens mij heel

Sinds de Koppelingswet zijn paspoort en sofinummer aan

duidelijk over.

elkaar verbonden. En worden vreemdelingen op grond van hun illegaliteit verschillende voorzieningen onthouden, zoals

Tegengeluid

een zorgverzekering. Voor mensen zonder verblijfsvergunning

Onder christenen leeft het onderwerp weinig. Ik hoor vaak

begint het net zich steeds meer te sluiten. Het vastleggen van

fatalisme: “Je kunt het toch niet tegenhouden.” In anarchistische

biometrische gegevens is een nieuwe weg. Hierna volgt de

hoek is veel meer verzet. Ik vind dat je als christen een

irisscan. Ik vind dat zorgwekkend.

tegengeluid moet laten horen. In 2013 verloopt mijn huidige paspoort. De rechtszaak loopt dan waarschijnlijk nog. Of ik

Recht op privacy

straks werkelijk geen nieuw paspoort accepteer, kan ik nog niet

Ik ben begonnen met bezwaar maken tegen het afgeven van

zeggen. Ik heb een gezin en ik zie in mijn dagelijks werk met

mijn vingerafdrukken bij mijn paspoortaanvraag en tegen

illegale vluchtelingen hoe moeilijk het leven wordt als je illegaal

de afwijzing daarvan ben ik in beroep gegaan. Nu loopt de

bent. Ik zie mezelf niet als bijzonder strijdlustig. Maar deze

rechtszaak tegen de gemeente Utrecht. De gronden? Mijn recht

rechtszaak is nodig.’

op godsdienstvrijheid en mijn recht op privacy. In de Bijbel lees Meer lezen? www.nieuwpaspoort.nl

▼

ik dat de overheid er vooral is om de burgers te dienen. De

w w w. c h e . n l

De Stelling ‘Strijd in Nederland? Volgens mij kennen we hier geen strijd. Daarvoor hebben we het te goed met elkaar.’

Oneens

‘Helaas wordt er in ons land dagelijks gestreden. Mensen strijden tegen verslaving, ziekte, criminaliteit. Maar ook tegen elkaar. Denk eens aan de strijd die onverdraagzaamheid en intolerantie oplevert! Maar je kunt het ook positief opvatten. Er zijn heel veel mensen die strijden voor een goed doel, die met hart en ziel gaan voor hun uitdagingen..’ Janneke Boterenbrood, Oud-student Management Economie & Recht

Oneens

‘Ik geloof zeker in geestelijke strijd, ik vind echter wel dat in sommige kerkgenootschappen strijd enorm vergeestelijkt is. Dit leidt tot een dualistisch godsbeeld, waarin God en de duivel even veel macht toegekend krijgen. Ik zie het praktischer. Misschien is onze strijd juíst dat wij het zo goed hebben; dat we zonder het door te hebben consumptieslaven zijn geworden. Gebonden aan ons kingdom of comfort.’ Harmen Heutink, Tweedejaarsstudent Godsdienst Pastoraal Werk

Oneens

‘In mijn vakgebied, de journalistiek, is nog voldoende strijd te voeren. Zoals politieorganisaties die hun voorlichters verbieden informatie te geven. Daarnaast blijft leed regelmatig onbesproken omdat een televisie-interview te ernstige consequenties heeft voor de betrokkene. De nieuwsgebruiker krijgt nauwelijks iets mee van de strijd die journalisten soms voeren. Alleen afgeronde verhalen worden uitgezonden. En zo zou je ten onrechte kunnen denken dat we het goed met elkaar hebben...’ Tim van den Brink, Oud-student Journalistiek

Eens

?

‘Ik werk in de ontwikkelingssamenwerking - EEN.nl - en probeer dagelijks draagvlak voor armoedebestrijding te krijgen. Nederlanders vragen zich nauwelijks af wat er in de rest van de wereld gebeurt. Meer of ze zelf kunnen rondkomen en de dingen kunnen blijven doen die ze graag doen. Onze overvloed heeft gevolgen voor anderen. Denk eens aan de koppen koffie die je ’s morgens drinkt. De koffieboer in Zuid-Amerika voert een strijd om te kunnen bestaan. Er is een duurzaam en eerlijk alternatief voor alles wat je doet.’ Jacco Vlastuin, Oud-student Communicatie

31

CHE verpleegkunde

Goede Zorg, de strijd tussen hart

‘Ontmoeting voorwaarde ‘Zonder liefde, zonder aandacht, kan een ziek mens niet goed ziek zijn en ook niet goed herstellen’, citeert Wendy Licht verpleeghuispastor Marinus van den Berg. Rachid Berragiy

Licht is deeltijdstudent Verpleegkunde aan de CHE. Ze studeerde af op het onderzoek Goede Zorg, dat werd aangedragen door het lectoraat Verpleegkundige Beroepsethiek van de CHE. ‘Goede Zorg, met hoofdletters, is minder vanzelfsprekend dan zorggevers en zorgvragers zouden willen. Door alle administratieve taken is er steeds minder ruimte voor de echte zorg. Het menselijke aspect, ingaan op de behoeften van de zorgvrager om erkenning en medeleven, komt snel in de verdrukking als de verpleegkundige onder tijdsdruk staat’, legt docent Verpleegkunde Ria den Hertog uit. Den Hertog begeleidde het onderzoek van Licht en anderen en is lid van de kenniskring Verpleegkundige Beroepsethiek Goede Zorg.

Tijdvreters

Wendy Licht

De tijdvreters zijn bekend: nieuwe standaarden als gevolg van het

Bestaat Goede Zorg niet meer? Den Hertog: ‘De hoogcomplexe

bekostigingssysteem van de zorg. Meetinstrumenten, richtlijnen en

medische en technische zorg en de nadruk op transparantie, zijn mede

protocollen schrijven voor hoe er gewerkt moet worden en er is de

oorzaak van verschraling van de zorg. Patiënten voelen zich niet erkend

voortdurende eis om rapportage. Het is een veelgehoorde klacht van

en ervaren een gebrek aan warmte en betrokkenheid. Maar hoe zien

professionals in de zorg. Den Hertog: ‘Het is niet zo dat verpleegkun-

verpleegkundigen het? Afgelopen voorjaar hebben voltijd- en deel-

digen die standaarden als onnodig beschouwen, maar waar is de tijd

tijdstudenten hier onderzoek naar gedaan. Ze namen interviews af bij

en aandacht voor de manier waarop je met de zorgvrager omgaat?’

verpleegkundigen om te kijken hoe zij verbondenheid in zorg ervaren,

Licht: ‘Verantwoording is goed, laten we niet vergeten dat de zorg ook is

welke kennis zij inzetten voor het verlenen van Goede Zorg én of zij

verbeterd sinds er meer volgens protocol wordt verpleegd.’

daar actief iets voor moeten doen.’

32

CHE overtuigend anders

en papier

voor excellente zorg’ ons onderzoek hetzelfde, al omschrijven zij het verschillend. Door te luisteren, empathisch te zijn en erkenning te geven, bouwen zij aan een vertrouwensrelatie met de zorgvrager. Ze zijn van mening dat ontmoeting een voorwaarde is voor excellente zorg. Onze conclusie is dat het vertrouwen van een zorgvrager in een verpleegkundige bijdraagt aan goede zorg. De zorgvrager zal eerder vertellen wat hem bezighoudt en wat de zorgbehoefte is. Dat veroorzaakt een betere afstemming van de zorg en een toename van de klanttevredenheid.’

Een houding

Licht, die naast haar deeltijdstudie als praktijkverpleegkundige in een huisartsenpraktijk werkt, probeert in haar dagelijks werk het verschil te maken. ‘”Fijn dat het goed gaat met uw bloedsuikers, maar hoe gaat het met ú? Zelfs als het megadruk is, kun je ervoor kiezen die vraag te stellen. Je kunt niet alles oplossen, wel een oor bieden. Het zit hem meer in houding dan in tijd.”

‘Fijn dat het goed gaat met uw bloedsuikers, maar hoe gaat het met ú?’ Ria den Hartog

Een van de verpleegkundigen die ik interviewde werkt op een spoedeisende hulp. Ook als je daar aan het hollen bent, kun je in je verbale en

Ontmoeting als voorwaarde

non-verbale communicatie laten zien dat je er bent voor de patiënten. Dat je ze opmerkt, ook al ben je met veel dingen tegelijk bezig. Mensen

Wendy Licht is een van de vier deeltijdstudenten Verpleegkunde die

willen in de eerste plaats dat jij als verpleegkundige verstand hebt van

afstudeerden op dit onderzoek. Licht: ‘Met drie medestudenten heb ik

hun wond of van hun diabetes. En tegelijkertijd willen ze erkenning

twintig verpleegkundigen geïnterviewd. De centrale vraag was: Hoe

voor wie zij zijn. Oprechte aandacht en belangstelling. Meedenken.’

brengen de verpleegkundigen verbondenheid met de zorgvrager tot stand? De geïnterviewde verpleegkundigen herkenden allen het belang van ontmoeting, of het gebrek daaraan, in de praktijk van alledag. De kern van ontmoeting is voor de meeste verpleegkundigen uit

33

Strijd tussen hart en papier

Den Hertog: ‘Het poetsen van tanden lijkt geen onderdeel meer uit te maken van de standaard aangeboden zorg. Doe je het dan toch

>

w w w. c h e . n l

om in kaart te brengen hoe verpleegkundigen er in slagen om ondanks de druk in de organisatie, toch een waardevolle zorgrelatie aan te gaan. Het onderzoek zal worden afgesloten door aanbevelingen te formuleren voor de zorgsector. Het afnemen van de interviews draagt er toe bij dat het onderwerp op de agenda van de teamvergaderingen staat: excellente zorg, ondanks drukte, ondanks protocollen en ondanks het invullen van verschillende verantwoordingsdocumenten.’

Naastenliefde

Den Hertog: ‘De studenten zelf waren zeer enthousiast over de

Bouwen aan een vertrouwensrelatie.

resultaten die zij konden presenteren. Ze groeiden in het besef dat zij als professional wel degelijk verschil kunnen maken. Of het onderzoek naar de rol van ontmoeting in Goede Zorg een typisch CHE-onderwerp

als verpleegkundige? Maak je er tijd voor? Het is een dilemma waar

is? Qua beroepsintentie past het zoeken naar excellente zorg op alle

verpleegkundigen letterlijk mee te maken hebben. Vaak is de zorgrelatie,

hogescholen en ik denk dat de meeste verpleegkundigen gemotiveerd

de omgang met patiënten, de motor om het vak in te gaan.

zijn. Maar vanuit de CHE zie ik het ook als een morele plicht. Als school

Maar in de praktijk ontdekken ze dat er heel veel werktijd aan admini­

willen we staan voor barmhartigheid in de zorg. Zorg uit naastenliefde

stratieve taken opgaat.

is iets wat veel van onze studenten herkennen. Gelukkig is er een

Een studie van het Centrum voor Ethiek en Gezondheid en Nivel

beweging gaande, bijvoorbeeld vanuit de Universiteit van Tilburg, dat

uit december 2009 laat zien dat 60% van de verpleegkundigen en

er meer wordt gepraat over menslievende zorg dan over de cijfers van

verzorgenden er regelmatig aan denkt om de gezondheidszorg te

de zorg. En dan zijn we weer terug bij de ethiek van de zorg: wat is de

verlaten. De reden is de strijd tussen wat het hart wil en de papierwinkel

definitie van Goede Zorg. Wat is mijn persoonlijke drijfveer om te willen zorgen voor anderen?’

▼

die in de zorg wordt aangetroffen. Doel van het onderzoek Goede Zorg is OPMAAKNIEUW 21-10-2010 10:11 Pagina 1

? H P S d r e e d u t s e g (Bijna) af ! u o j r a a n k e o z Wij zijn op

Op meerdere locaties in de regio Rotterdam, hebben wij diverse vacatures voor de functie van:

Mentor Zorgbegeleider Wie zijn wij?

>

M | V 24 - 36 uur

Stichting Profila Zorg is een evangelische zorgorganisatie. Wij bieden begeleiding aan mensen met een verstandelijke beperking en diverse bijkomende bijzondere hulp- en zorgvragen.

Wat vinden wij belangrijk? > Wij zoeken gedreven medewerkers, met hart voor onze bewoners, die vanuit hun geloof werken en actief lid zijn van een kerk. Als mentor ben je het eerste aanspreekpunt met betrekking tot kwaliteit van zorg en eerstverantwoordelijke met betrekking tot de uitvoering van de zorg- en begeleiding aan cliënten. Wat bieden we jou? Uitdaging om vanuit je geloof te werken > Een open werkklimaat > Salariëring conform CAO Gehandicaptenzorg > Aantrekkelijke secundaire arbeidsvoorwaarden > Heel snel een leuke baan >

He b je in te re ss e? M ail je CV na ar: p& o@ prof ila zo rg .n l Je ku nt oo k on ze we bs ite be zo eken : ww w. prof ila zo rg .n l

34

transfer sociale studies

Post-hbo leert hulpverlener als ondernemer handelen

‘Aanspraak op zorg onvoldoende benut’

Erik Pl u i j

g e rs

Hoe ondernemend zijn hulpverleners? Volgens Erik Pluijgers, senior adviseur bij JC Servira Integrale Ondersteuning, benutten

veel hulpverleners te weinig de wetten en regels waarop hun cliënten vanwege hun problematiek aanspraak kunnen maken. Zouden zij dat wel doen, dan zouden deze zorgorganisaties beter beloond worden voor de geboden hulpverlening. Hoogste tijd voor actie. Pluijgers bood zijn bevindingen en kennis aan bij de CHE en de post-hbo Marianne Verhage-Van Kooten

Indicatiegericht Hulpverlenen was een feit. Pluijgers: ‘Waar heeft de cliënt precies recht

en managementlid Academie voor Sociale

verschillende rendementen op. Hoe al die

op? Dat is de centrale vraag in dit verhaal.

Studies, juicht de samenwerking met het

handelingen effectief en resultaatgericht te

Daaruit vloeien aanvraag van de indicatie,

adviesbureau toe. ‘Veel indicaties worden

managen, onderwijzen wij in deze post-hbo.

planning van het proces en tijdregistratie

vaak niet op de juiste wijze bij het Centrum

voort. Als je deze procedure juist uitvouwt,

Indicatiestelling Zorg (CIZ) aangedragen.

ontvang je ook de juiste vergoeding. De

Om de juiste indicatie voor een cliënt vast te

casemanagers van Vrouwenopvang Overijssel

stellen, moet de hulpverlener de problematiek

date. Onze partner JC Servira licht regelmatig

hebben de lessen van de post-hbo duidelijk

op de juiste wijze weten te verkopen aan het

instellingen door en stelt vast op welke ken-

In-company

De inhoud van de opleiding is altijd up-to-

ter harte genomen. Na hun deelname waren

nisgebieden de hulpverleners kunnen worden

zij in staat om voor 81% van de cliënten de

bijgespijkerd. De post-hbo Indicatiegericht

juiste financieringsbron te verkrijgen op grond van de juiste indicatie. Dit in tegenstelling tot de daaraan voorafgaande 18%. Puur het resultaat van de taakgerichte aanpak. Voor professionele hulpverleners is deze post-hbo een absolute pre wanneer ze solliciteren, want organisaties zitten te springen

‘Je moet als hulpverlener de weg weten in het woud vol regelingen en potjes’

om mensen die ook de zakelijke en financiële

Hulpverlenen is een goed voorbeeld hoe de synergie tussen werkveld, adviesbureau en school vruchten afwerpt. Bovendien kunnen we, gezien de complexiteit van sommige regelingen, voor organisaties en instellingen een op maat gemaakt opleidingsprogramma samenstellen waarbij ook in-companytrainingen mogelijk zijn. Er valt op dit vlak nog veel te winnen.’

prioriteiten helder op een rijtje hebben staan.’ Meer weten over Indicatiegericht

cliënt recht op heeft. Je moet als hulpverlener

Hulpverlenen:

Marianne Verhage-Van Kooten, unit manager

de weg weten in het woud vol regelingen

www.che.nl of stuur een e-mail naar

Transfer van de Academie Sociale Studies

en potjes. Dat kost tijd, maar het levert wel

[email protected].

35

▼

CIZ. Daarvoor dient hij of zij te weten waar de

Resultaatgericht managen

w w w. c h e . n l

transfer

nieuws

Marjet Visscher nieuwe unit manager Transfer Gezondheidszorg

Zorgprofessionals focussen op gedragen leefstijlverandering Door vergrijzing en personeelstekort verandert de vraag naar zorg de komende jaren sneller dan het aanbod. Ingrijpende aanpassingen in deze sector

Marjet Visscher is vanaf september

zijn nodig om hieraan tegemoet te komen. De

2010 de nieuwe unitmanager Transfer

focus moet verschuiven van ziekte en zorg naar

Gezondheidszorg. Ina de Korte, voorheen

gezondheid en gedrag.

unitmanager, is als wethouder aan de slag gegaan in Lopik. Voor vragen over maatwerk, cursussen, trainingen of een advies op het brede vlak van de gezondheidszorg, kunt u gerust contact opnemen. Telefoon 0318▼

696440 of e-mail [email protected].

Cursus Theologische Verdieping

De Academie Gezondheidszorg wil professionals opleiden voor deze veranderende zorg. Zij

Verlangt u naar verdiepende kennis van de Bijbel

zullen steeds meer het zelfmanagement van

en de geloofsleer? Vanaf 13 november geeft de CHE

cliënten moeten bevorderen en de leefstijl en

de cursus Theologische Verdieping. De cursus, i.s.m.

het gedrag van cliënten beïnvloeden. Transfer

THGB, bestaat uit modules die onafhankelijk van

Gezondheidszorg biedt trainingen Motiverende

elkaar gevolgd kunnen worden.

Gespreksvoering (in-company en open inschrij-

Elke module beslaat vijf leszaterdagen, waarbij op

ving) om de zorgprofessionals hierin te coachen.

elke zaterdag drie vakken staan gepland. De vakken

Transfer Gezondheidszorg, telefoon 0318-696440

worden gegeven door de docenten van de hbo-

of e-mail [email protected]

opleiding Godsdienst Pastoraal Werk. Voor wie een deeltijdopleiding GPW te beroepsgericht is. Meer

Bron: Adviesrapport Zorg voor je gezondheid,

info: Transfer Theologie, telefoon 0318-696300,

Raad van de Volksgezondheid aan het ministerie van VWS, april 2010.

▼

▼

www.che.nl/transfertheologie

Welstede leert de kunst van rapporteren Rapporten schrijven is voor veel jongerenwer-

niet langer vanzelfsprekend dat zij projecten

kers en buurtopbouwwerkers geen geliefde

aangeboden krijgen van opdrachtgevers.

en gemakkelijke taak. Toch is het belangrijk

Bovendien, de opdrachtgevers – zoals gemeen-

dat zij helder verslag doen van hun projecten.

ten en ROC’s – hebben een beperkt budget en

Daarom volgden welzijns- en jongerenwerkers

willen waar voor hun geld. Dit betekent dat

van Welstede afgelopen voorjaar de cursus

je als welzijnswerker verantwoording moet

Effectief Rapporteren bij Transfer Journalistiek &

afleggen aan de opdrachtgever over het wel of

Communicatie.

niet halen van de doelstelling. Een belangrijk

Coaching voor communicatieprofessionals

Werken aan jezelf door resultaatgerichte gesprekken met een vert rouwde coach Transfer Journalis tiek & Communicatie

communicatiemiddel hierin is een goed leesbare en duidelijke rapportage.’ Transfer Journalistiek

crisis en de toegenomen concurrentie in de

& Communicatie, telefoon 0318-696300 of

welzijnssector, is het voor welzijnsorganisaties

e-mail [email protected].

▼

Docente Linda Doornbosch: ‘Door de financiële

36

CHE overtuigend anders

Studenten post-hbo Speltherapie ontvangen diploma Op vrijdag 1 oktober ontvingen de eerste tien studenten van de post-hbo Speltherapie hun diploma. Speltherapie is een methode om kinderen individueel of in groepsverband te helpen met sociaal-emotionele, ontwikkelingsproblemen en gedragsproblemen.

Primeur in Nederland:

Marianne Haster volgde de tweejarige opleiding. ‘Kinderen hebben mij altijd geboeid. Al vanaf ik spelleidster was in een kinderziekenhuis en vrijwilligster in het kinderwerk. Deze studie paste dus goed bij mij. Na mijn stage bij Psychologische Hulpverlening Haastrecht kon ik gelijk als speltherapeut aan de slag. Je ziet kinderen op verschillende manieren binnenkomen, verlegen, bescheiden, verdrietig. Het mooie is dat je door spel direct contact met ze hebt en dat zij door spel een stukje van zichzelf laten zien. Spel is hun taal en is heel laagdrempelig. De therapie helpt kinderen niet alleen om zich te uiten, met de therapie kan ik ze ook helpen om anders naar mensen te kijken of ander

THGB viert 25-jarig bestaan

Ouderenzorg en mantelzorg nemen een steeds grotere plek in de Nederlandse ­samenleving in. Mantelzorg is de (onbetaalde) zorg voor iemand uit de naaste omgeving die vanwege ouderdom, een ziekte of handicap hulpbehoevend is. Mantelzorgers worden geadviseerd en bijgestaan door een mantelzorgadviseur om ze wegwijs te maken in het woud van voorzieningen, wetten en regelgeving. Ook staat de adviseur de ­mantelzorger met raad en daad terzijde, om waar mogelijk de draaglast van de ­mantelzorger te reduceren. De post-hbo Mantelzorgadviseur is een specialisatie na de reguliere hbo. Er bestaat namelijk veel overlap tussen de opleiding voor Ouderenzorg en de opleiding voor Mantelzorgadviseur. Daarom biedt Transfer Sociale Studies hulpverleners die de post-hbo Ouderenadviseur achter de rug hebben, een versnelde route om het diploma Mantelzorgadviseur te verkrijgen. Een primeur in Nederland. Meer informatie op www.che.nl/transfersocstud.

op 25 november gevierd met

voortzetting van de vroegere cateche-

een feestelijke bijeenkomst voor

tenopleiding. Al enkele jaren draagt de

allen die zich betrokken weten

De Stichting Theologische Hogeschool

THGB medeverantwoordelijkheid voor

bij de THGB of die belangstelling

van de Gereformeerde Bond (THGB)

theologisch onderwijs (voltijd, deeltijd,

hebben voor het onderwerp

viert dit jaar haar vijfentwintigjarige

cursusavonden) dat wordt verzorgd

verantwoorde hoop (apologetiek).

bestaan. De stichting is in 1985 door

door de CHE. Het vijfde lustrum wordt

Meer informatie: www.thgb.nl.

37

▼

de Gereformeerde Bond opgericht als

▼

▼

gedrag aan te leren.’

Opleiding post-hbo Mantelzorgadviseur

transfer

nieuws

Post-hbo Het Avontuur van de Preek

‘Een preker geeft zijn eigen ziel bloot’ Wat maakt een preek een ‘goede’ preek? Hoe vaak komt het voor dat de luisteraar een preek ervaart als een houvast of inspiratie voor de komende week, een woord van God? Dat is wel het doel. Toch glijden te veel preken - en daarmee de boodschap - van de toehoorder af op het moment dat hij de kerk uitloopt. Voor een predikant, voorganger of spreker blijkt het niet altijd eenvoudig een inspirerende preek neer te zetten. Voor hen heeft de CHE de post-hbo Het Avontuur van de Preek in het leven geroepen.

Als idee een mooie preek

Snijders kan uit persoonlijke ervaring putten waar het gaat over leermomenten. ‘Een aantal jaren geleden kreeg ik feedback uit mijn gemeente die niets aan duidelijkheid overliet: “Als idee was uw preek mooi, maar wat kan ik er maandag mee als ik op m’n werk zit?” Die opmerking trof me. Dat moment was voor mij een leer- en omslagpunt. Ik ben mijn oude preken gaan doorlichten en bij elke nieuwe preek die ik schreef stelde ik me de vraag van de luisteraar: “Hoe kan ik dit toepassen?” Gaf ik daar wel voldoende antwoord op? Daar heb ik behoorlijk aan gewerkt. Het mooiste compliment kreeg ik onlangs als gastspreker toen een jongere na de dienst

‘Preken is doelgericht communiceren. Een goede preek gaat niet over het

naar me toe kwam en spontaan verklaarde dat dit de meest

uitstorten van informatie over de hoofden van de luisteraars. Een goede

concrete preek was die hij in twee jaar had gehoord.’

preek neemt de toehoorders mee in het verhaal. Er gebeurt iets. Mensen merken dat God zich mengt in de menselijke communicatie.’ Arthur

Het Avontuur van de Preek kent drie onderdelen: de persoon-

Snijders, docent Toegepaste Theologie aan de CHE, kent de valkuilen die

lijke doelstelling, preken in de praktijk en de verdieping. In

een goede preek kunnen belemmeren. ‘Voortdurend dezelfde patronen

de persoonlijke doelstelling laat de deelnemer zien waar hij

bewandelen, alleen persoonlijke ervaringen delen en daarmee verzanden

of zij denkt te kunnen groeien. Bij het onderdeel preken in

in subjectiviteit of het vaak gebruiken van abstracte en rationele taal,

de praktijk krijgt de cursist gerichte adviezen aan de hand

kunnen een gebrek aan inspiratie en geloofwaardigheid veroorzaken. Dat

van lessen en relevante feedback op eigen preekfragmenten.

maakt het bruggetje tussen spreker en luisteraar uiterst dun.’

Onderdeel de verdieping legt de nadruk op het verleggen van inhoudelijke grenzen waarbij ‘onmogelijke’ Bijbelboeken

38

CHE overtuigend anders

als Klaagliederen en Openbaring worden genomen. Harry Nijhoff, docent Dramatische Expressie en Christelijk theatermaker, traint op de kunst van het vertellen en het benutten van lichaamstaal.

Tegendraads

PKN stuurt aan op nascholing

Snijders: ‘We zoeken de grenzen op. Treed eens uit je comfortzone en durf je

Dirk van Schepen, manager

stem en lijf in te zetten om een verdiepende communicatie te bewerkstelligen.

Transfer Theologie: ‘De post-

Dan neem je de luisteraars mee. Vraag jezelf ook eerlijk af waar jij je inspiratie

hbo Het Avontuur van de Preek

vandaan haalt. Is Gods Woord ook levend voor jezelf? En als je werkelijk

komt tegemoet aan vragen en

namens God iets te zeggen hebt, probeer dan ook eens tegendraads te preken.

verzoeken uit de praktijk. Uit

Als christenen gaan we veel te gemakkelijk met de stroom mee. Stap ook eens uit je eigen kleine wereldje met jouw eigen persoonlijke band met God en preek over hoe we als christenen onze scherpte verliezen en ingepakt worden door onze cultuur. Daarom is deze post-hbo bedoeld voor iedere spreker die kritisch naar zichzelf kijkt en het graag anders wil. Kortom, een prachtig startpunt voor vernieuwing en verdieping.’

een recent alumni-onderzoek van de GPW-opleiding blijkt dat de beroepsbeoefenaars behoefte hebben aan nascholing op het onderdeel preken. Na je opleiding loop je in de praktijk tegen heel wat vragen aan. Daarnaast

Persoonlijke bezieling loopt als een rode draad door het schrijven van een

stuurt de PKN aan op nascholing voor haar pre-

goede preek. Een preek maken heeft uitdagende en beangstigende aspecten.

dikanten en kerkelijk werkers in het kader van de

Een preek kan ervoor zorgen dat de spreker zichzelf tegenkomt, met zijn

permanente educatie. Op die ontwikkeling sluiten

eigen angsten en idealen. Snijders: ‘Je geeft je eigen ziel bloot. Dat is

we aan. De meerwaarde van nascholing aan de

enorm veeleisend.

CHE is dat wij als HBO-opleiding gericht zijn op de integratie van theorie, praktijk en persoon. Juist bij nascholing wil je niet enkel theorie opnemen, maar wil je dat dit direct in relatie staat met de praktijkuitvoering van het werk en de persoon▼

lijke ontwikkeling.’

Het Avontuur van de Preek De post-hbo Het Avontuur van de Preek kent zes cursusdagen en twee losse dagdelen en telt maximaal vijftien deelnemers. Deelnemers hebben minimaal een hbo-denk- en werkniveau en zijn Arthur Snijders

ruim twaalf jaar actief als predikant of voorganger. Docenten zijn dr. Henk Bakker, baptistenpredikant en universitair docent aan de VU, Nico van der

Daarom is het maken van een goede preek een geloofsavontuur, voor zowel

Voet, lid van de PKN, docent GPW aan de CHE en

de voorganger als de toehoorder. Samen met gelijkgezinden hieraan werken

auteur van onder andere Het woord krijgen en drs.

kan een grote zegen zijn. Dan blijft preken dat avontuur waar je ook na jaren ▼

nog warm voor loopt.’

Arthur Snijders, predikant, docent en supervisor GPW. De post-hbo start in januari 2010. Vragen en info: [email protected] of

39

▼

www.che.nl/transfertheologie.

w w w. c h e . n l

Publicaties CHE Recent verschenen boeken van CHE-medewerkers:

Het geloof in de vrijheid van meningsuiting Johan Snel

Sinds de moordaanslagen op Pim Fortuyn en Theo van Gogh is de vrijheid van meningsuiting een hot item. Voor velen geldt ze sindsdien als het belangrijkste grondrecht, als het hoogste goed. En deze vrijheid zou bedreigd worden, door religie in het algemeen en de islam in het bijzonder. Dit nieuwe deel in de CHE-reeks beschrijft en analyseert het actuele debat over vrijheid van meningsuiting. Er is sprake van botsende waarden. Seculiere overtuigingen staan tegenover religieuze, secularisme botst met christendom en islam, vrije meningsuiting wordt afgezet tegen vrijheid van godsdienst. Dit recht op vrije meningsuiting is dus meer dan enkel voer voor juristen. Hier zijn de kernwaarden van de samenleving in het geding. Het boek eindigt dan ook met een pleidooi voor een rechtstaat die allen recht doet. Uitgeverij Boekencentrum, www.boekencentrum.nl CHE-reeks nr. 7, 120 pag., € 12,90, ISBN: 9789023925606

Praktijkgericht

Handboek voor de hbo-theoloog Prof. dr. Jan Hoek en dr. Stefan Paas e.a. (onder redactie) De hbo-theoloog is niet meer weg te denken uit de samenleving. Er is de laatste tijd dan ook veel onderzoek verricht naar de positie en het profiel van de hbo-theoloog. Dit handboek bevat de resultaten van dit onderzoek plus een schat aan onmisbare informatie voor elke hbo-theoloog in opleiding of aan het werk. In vier delen wordt achtereenvolgens ingegaan op de persoon en de vaardigheden van de hbo-theoloog, het beroepenveld waarvoor de studie opleidt, de werkomstandigheden en -eigenheden van de hbo-er in de kerk en belangrijke adressen en websites. In praktische bewoordingen worden kansen en uitdagingen beschreven, knelpunten benoemd en adviezen gegeven. Boekencentrum Uitgevers, www.boekencentrum.nl, 128 pag., € 14,90, ISBN: 9789023925507

Openbaring

Uitzicht op het Rijk van God drs. Age Romkes Wie Openbaring leest, kan ontmoedigd raken door de moeilijk te begrijpen beelden en gebeurtenissen die Johannes allemaal schildert. Toch is de boodschap van het boek niet onduidelijk. En wie de tijd neemt om te lezen en over de raadselachtige details heen wil stappen, zal meer en meer gaan begrijpen van Openbaring. Daarbij wil dit nieuwe deel uit de serie Luisterend Leven helpen.

Geheel volgens de unieke Bijbelstudiemethode van deze serie bespreekt de auteur en docent aan de Academie voor Theologie een tiental kernen in het Bijbelboek Openbaring. Iedere bijbelstudie begint met drie korte studies voor persoonlijke overdenking en eindigt met een groepsbijbelstudie. Boekencentrum Uitgevers, www.boekencentrum.nl, 112 pag., € 11,00, ISBN: 9789023924852

Bijbelcommentaar Psalmen I (1-106) Studiebijbel OT, deel 7 Prof. dr. Mart-Jan Paul

Vier docenten van de Academie voor Theologie werken mee aan het project van de Studiebijbel Oude Testament: naast dr. Mart-Jan Paul ook drs. Marco Rotman, drs. Cees Stavleu en mw. dr. Gieneke van VeenVrolijk. In dit zevende deel worden de eerste vier onderdelen van het Psalmboek behandeld (de psalmen 1-106). Nieuw is de aandacht voor de opbouw van het Psalmboek en de betekenis van de plaatsing van de liederen in een onderling verband. Tevens is er uitgebreid aandacht voor de Messiaanse psalmen en voor onderwerpen als ziekte en genezing of de vijanden in de psalmen. De toelichting op het Hebreeuws (ook in transscriptie), het gebruik van kaartjes en websites en ook de artikelen die de verbinding leggen met onze eigen tijd, maken dit commentaar geschikt voor leidinggevenden in de kerken. Uitgeverij Centrum voor Bijbelonderzoek te Veenendaal, www.studiebijbel.nl, 23 + 917 pag., € 65,- ISBN: 9789077651070

Lieve God, mag ik u iets vragen Kindergebeden voor elke dag Bram Kasse

Lieve God, mag ik U iets vragen is een gebedenboek voor kinderen vanaf vijf jaar. Er staan dertien gebeden in op rijm, waar kinderen veel van kunnen leren voor nu én voor later. De auteur Bram Kasse, docent bij Academie Educatie, is een bekende kinderboekenauteur. Thema’s die in de gebeden aan bod komen zijn o.a.: God loven, sorry zeggen, God danken en waarom-vragen. Ark media, www.bramkasse.nl, 32 pag., € 7,50, ISBN: 789033831171

De stoerste opa van de wereld Bram Kasse

In de serie Tijs en Jasmijn is het vijfde deel verschenen. Opa wordt te dik! Zo kan het niet langer, vindt de dokter. Tijs en Jasmijn weten wat er moet gebeuren: opa moet naar de sportschool, rennen in het park én minder snoepen. Maar opa heeft daar helemaal geen zin in. Dat belooft weer dolle pret. Den Hertog boekhandel, www.bramkasse.nl, 107 pag., € 7,50, ISBN: 9789033123245

40

De vierkante meters van.. ‘Muziek is mijn grote hobby. Ik zing in een worshipband en treedt als soliste wel eens op met mijn dwarsfluit. Mijn man en ik proberen van elke vakantie een wijnaandenken mee te nemen, onlangs waren we nog in de Dordogne. In mijn vrije tijd lees ik ter ontspanning graag het vrouwenblad Flow.’

Marlinde van den Heuvel-Euijen (21) Tweedejaars Maatschappelijk Werk & Dienstverlening, woont met echtgenoot in een voormalige slagerijkantine in Barneveld. Studeert op de bank en draagt graag sieraden.

‘Ik houd van structuur. Van mijn opgeruimde bureau tot mijn dagindeling. Dat is ook wel nodig want ik maak de planning voor mijn collega’s, bespreek met hen taken, coach hen en documenteer alles in hun persoonlijke

Gerard Harskamp (27)

ontwikkelingsplan. Techniek is

Teamleider bij crisisopvang van Stichting Timon in Zeist.

CV-techniek. Het werken met

Studeerde Maatschappelijk Werk & Dienstverlening.

mijn handen houdt mij lekker

Sleutelt ter ontspanning graag aan motoren en CV-installaties.

in balans.’

mijn grote passie. Een dag per week werk ik als installateur

w w w. c h e . n l

Agenda

Open Dag CHE

november

alle opleid

(10.00-14.

ingen

0 13 novemb 0 uur) er 2010

Start post-hbo Verslavingszorg Transfer Sociale Studies

2 november 2010

Start module Zorg in de klas: Rekenen Transfer Educatie 4 november 2010 4 november 2010

Start cursus IB verdieping, Transfer Educatie

4 november 2010 Start post-hbo Huiselijk Geweld Transfer Sociale Studies 5 november 2010 Start Opleiding Praktijkondersteuner in de Huisartsenpraktijk 1-jarig Transfer Gezondheidszorg 9 november 2010 Start korte training Landelijke Meldcode Kindermishandeling Transfer Sociale Studies

december

1 december 2010 Start post-hbo Bedrijfsmaatschappelijk Werk Transfer Sociale Studies 2 december 2010 Start module Zorg in de klas: Bijeenkomst Eindopdracht en Intervisie Transfer Educatie

januari

 tart opleiding Praktijkondersteuner S Huisartsenzorg GGZ Transfer Gezondheidszorg 4 januari 2011 Nieuwjaarstoespraak en receptie CHE 10 januari 2011

Cursus Risicomanagement Transfer Mens & Organisatie 8 november 2010 11 november 2010 Start cursus IB basis, Transfer Educatie 17 november 2010 Netwerkbijeenkomst De kleuter gekend Transfer Educatie 17 november 2010 Training Time- en stressmanagement Transfer Mens & Organisatie 20 november 2010 Start cursus Theologische Verdieping Transfer Theologie 25 november 2010 25 jaar THGB feestelijke bijeenkomst www.thgb.nl

 Start module Zorg in de klas: Begrijpend lezen Transfer Educatie, 9 december 2010

5 januari 2011 Start opleiding Praktijkverpleegkundige Ouderenzorg, Transfer Gezondheidszorg 6 januari 2011 Start module Zorg in de klas: Lezen Transfer Educatie 13 januari 2011 Start post-hbo Management voor non-profit organisaties Transfer Mens & Organisatie 13 januari 2011 Start opleiding Praktijkondersteuner in de Huisartsenpraktijk 2-jarig Transfer Gezondheidszorg 25 januari 2011 Start cursus Verdieping pastorale vaardigheden, Transfer Theologie

42

CHE overtuigend anders

Meer informatie: www.che.nl/agenda

januari

nnb Start post-hbo Supervisie & Coaching

26 januari 2011 Loopbaanadviesdag voor (a.s.)

Transfer Sociale Studies

gemeentestichters, Transfer Theologie

nnb Start Basiscursus Motiverende

27 januari 2011 Start module Zorg in de klas: Woordenschat

Gespreksvoering voor zorgprofessionals

Transfer Educatie

Transfer Gezondheidszorg

27 januari 2011 Start module Zorg in de klas: Dyspraxie

nnb Start post-hbo opleiding Avontuur

Transfer Educatie

van de Preek, Transfer Theologie

februari

10 februari 2011 Start module Zorg in de klas:

Basiscursus Motiverende Gespreksvoering voor zorgprofessionals Transfer Gezondheidszorg 10 februari 2011

Spellingsproblemen, Transfer Educatie 12 februari 2011

aspecten en interventies bij chronische ziekten, Transfer Gezondheidszorg nnb Cursus Financiën voor niet-financiële managers, Transfer Mens & Organisatie

maart

15 maart 2011 Open Avond 18.30-21.00 uur 16 maart 2011 ICO Terugkomdag, Transfer Educatie

Start module Zorg in de klas: Gedragsproblemen 1 Transfer Educatie

17 maart 2011 Start module Zorg in de klas: Gedragsproblemen 2, Transfer Educatie 24 maart 2011 Start module Zorg in de klas: Handelingsplannen schrijven (verdieping) Transfer Educatie

10 maart 2011

31 maart 2011 Start module Zorg in de klas:

2 maart 2011 Start korte cursus Psychopathologie voor zorgprofessionals

Gedragsproblemen 3, Transfer Educatie 31 maart 2011 Start verdiepingscursus Ouderenzorg voor praktijkondersteuners en verpleegkundigen

Transfer Gezondheidszorg

Colofon SCHERP is het officiële relatiemagazine van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). SCHERP richt zich op alle relaties van de CHE in alle domeinen waar zij voor opleidt: studenten, oud-studenten, stagebedrijven of -instellingen en kerkelijke gemeenten. SCHERP verschijnt driemaal per jaar in een oplage van 14.500 exemplaren. ISSN: 1876-9535.

Open Dag CHE (10.00-14.00 uur)

14 februari 2011 Start korte cursus Psychologische

Redactieadres Postadres: Postbus 80, 6710 BB Ede Bezoekadres: Oude Kerkweg 100, 6717 JS Ede T: 0318 - 696300 E: [email protected] Hoofdredacteur Arjan van Vugt Eindredacteur Richard van Bruinnessen/Muntz Redactiecoördinatie Margreet van der Hauw Cateleijn Schenk/Muntz

Transfer Gezondheidszorg

Met medewerking van Rieke Celebi, Felix de Fijter, Timo Heijstek, Benjamin Hoddenbagh, Clarinde Oussoren en Marijke Toorman Ontwerp en vormgeving Muntz, Amersfoort Fotografie Els Jacobi, Leo de Jong/Muntz, Hwe-fotografie en eigen archief-materiaal geïnterviewden

Uitgever Afdeling Marketing & Communicatie, CHE Druk Torendruk Nijkerk Gedrukt op FSC gecertificeerd papier Advertentie-exploitatie Van Vliet Reclame Peter Kok T: 0341 - 250018 E: [email protected] De redactie is niet aansprakelijk voor de inhoud van advertenties en aanbiedingen in SCHERP.

Eerste Scherpdag 9 april 2011

Thema: Bezinnersgeluk Met o.a.: André Rouvoet, inspirerende workshops en volop gele genheid voor netwerken.

Nabestelling SCHERP is na te bestellen (e 5,- incl. verzendkosten) via het redactieadres. Wil je SCHERP niet meer ontvangen? Stuur dan een bericht naar [email protected] of het redactieadres.

De Volgende SCHERP komt uit in februari met als thema in balans 43

w w w. c h e . n l

Pro Life. De Christelijke Zorgverzekeraar

Verzekerd van goede zorg

U leeft volgens christelijke normen en waarden. Dat is belangrijk voor u. Die wilt u terugzien in alle facetten van uw leven. Ook in uw zorgverzekering. Kies daarom voor Pro Life. Want Pro Life zet zich in voor het verbeteren van christelijke zorg en biedt voordelen die écht tellen.

Uw voordelen: • Goede zorg, ruime keuze uit christelijke en reguliere zorgverleners; • Uitgebreide pakketkeuze en een eerlijke premie; • Uitstekende, snelle service.

Best

eerde gewavaerrd zekeraar Zorg

2010

Resultaat behaald in de Klantenmonitor Zorgverzekeringen ®

Bel voor meer informatie 0800 77 654 33 (gratis) of kijk op www.prolife.nl