Interview Frank van der Linde
Ik ben niet trots op Neêrlands trots Christoph Schmidt in gesprek met Frank van der Linde
‘K
unnen we nog een thee bestellen?” Logisch dat Frank van der Linde’s keel gesmeerd moet worden na anderhalf uur spraakwaterval, waarin hij zijn visie ontvouwt op armoedebestrijding, de rol van maatschappelijke organisaties, Nederland als belastingparadijs en als wapenexporteur, het old boys’ network van de ontwikkelingssector, de combinatie van hulp en handel, antibiotica, en oneerlijke Nederlandse handelspraktijken. Om maar enkele thema’s te noemen. Van der Linde (45) heeft een missie. In zijn voorbije werk bij fairtrade-organisatie Fairfood en als bestuurslid van Partos, koepel van zo’n 120 ontwikkelingsorganisaties, ergerde hij zich steeds meer aan het ‘wereldje’. De ontwikkelingssector is lethargisch, kritiekloos en passief tegenover bedrijfsleven en overheid, en alleen tot actie bereid als de eigen subsidies in gevaar komen. Sinds 2011 probeert hij als schrijvende opiniemaker en adviseur de boel wakker te schudden, onder meer met spraakmakende columns voor vakblad Vice Versa en voor de opiniesite Joop.nl van de Vara. Met koppen als ‘Nederland is een ontwikkelingsland’ en ‘Buza: draai NU de geldkraan dicht!’, verwijzend naar de subsidies voor ontwikkelingsorganisaties. Voordat we het over de grote boze wereld gaan hebben: wat is uw missie? Waar zou u over vijf jaar trots op terugkijken? “Ik zal trots terugkijken als Nederland minder trots is. Elke keer als de overheid bezuinigt, zeggen ontwikkelingsorganisaties dat de goede reputatie van Nederland in gevaar komt, en wijzen ze erop hoe goed wij wel niet bezig zijn in arme landen. Maar hoe terecht is die trots? Daarover zouden ontwikkelings- en andere
10
zaterdag 2 3 m a a rt 2 0 13
Minister Ploumen presenteert haar plannen met ontwikkelingshulp. Goededoelenkenner Frank van der Linde verwacht woede in die sector. ‘Laat ze eens verder kijken dan hun eigen belangen’
maatschappelijke organisaties juist heel kritisch moeten zijn. Nederland is internationaal gezien een belangrijke wapenexporteur. Door ons antibioticagebruik, zowel bij toediening aan de mens als in de vee-industrie, dragen we enorm bij aan de opkomst van resistente bacteriën. Multinationals maken gretig gebruik van de fiscale regelingen van belastingparadijs Nederland, zodat ze in ontwikkelingslanden nauwelijks belasting hoeven te betalen. Zo onttrekt Nederland veel meer geld aan ontwikkelingslanden dan het via ontwikkelingssamenwerking daarheen stuurt. We voeren oneerlijke handel, ook doordat onze industrie in ontwikkelingslanden ruim baan krijgt. Er komt nu een MKB-fonds uit het budget voor ontwikkelingssamenwerking van 750 miljoen euro. Daar gaat vooral het Néderlandse
bedrijfsleven van profiteren. Hoe absurd is dat? Wat mij betreft krijgt het Nederlandse bedrijfsleven geen cent uit de pot voor ontwikkelingssamenwerking. Ze maken miljarden winst! Als ze zo betrokken zijn bij de wereld, dan moeten ze zelf een deel van die winst in riskantere projecten stoppen.” En wat doen de Nederlandse ontwikkelingsorganisaties precies verkeerd? “Die organisaties – maar ook milieuclubs en andere instellingen – zouden alleen overheidsgeld mogen krijgen als ze elkaar het licht in de ogen gunnen, en gezamenlijk met een goede visie op de wereld komen. Zoals het nu gaat, zijn ontwikkelingsorganisaties onderaannemers van de overheid. Ze krijgen alleen subsidie voor projecten die passen bij de belangrijkste keuzes van de regering – zoals waterbeheer, voedselzekerheid, en veiligheid en rechtsorde. Zo’n organisatie moet eigenlijk zeggen: daar gaan wij helemaal niet aan voldoen, wij willen een pot geld om onze rol als tegenmacht fatsoenlijk te kunnen vervullen. Dat is essentieel voor een goede democratie. Wij lezen andere landen wel de les over democratie, maar onze eigen democratie gaat helemaal niet goed. Politiek en bedrijfsleven zijn sterk verweven, en dat old boys’ network gáát maar door. Sjoerd van Keulen, oud-topman van SNS Reaal, mag na al die nationalisatieperikelen gewoon aanblijven in de raad van toezicht van het Wereldnatuurfonds. Dirk Elsen (wegens vriendjespolitiek en hoge salarissen opgestapt als directeur van ontwikkelingsorganisatie SNV, red.), heeft nu een hoge positie bij de Triodosbank.” Hoe heeft u geprobeerd de ontwikkelingssector van binnenuit te veranderen? ▶
Frank van der Linde Interview
‘Laat die bedrijven zelf hun winst in riskante projecten stoppen’
FOTO’S PATRICK POST
Trouw L E T T E R & G E E S T
11
Interview Frank van der Linde
Frank van der Linde laat zich geregeld ongezouten uit over ontwikkelingshulp, Nederland en het Westen. Een kleine bloemlezing:
In plaats van te mokken over bezuinigingen, had de Nederlandse ontwikkelingssector zichzelf opnieuw moeten uitvinden.
‘Ontwikkelingsorganisaties zien de donateur als een geldmachientje. Ze zoeken geen contact met de burger ’
Waar komt die obsessie van Nederlandse ontwikkelingsorganisaties voor de 0,7-procentsnorm vandaan? Voor een gedeelte om de eigen organisatie in stand te houden. Het ministerie van buitenlandse zaken is de grootste financier. Dat moet de subsidiekraan per direct dichtdraaien net zolang totdat de sector met een nieuwe en complete visie op ontwikkelingssamenwerking komt. Extreme armoede blijft vooral bestaan doordat wij in het Westen niet bereid zijn onze verworvenheden gedeeltelijk op te geven. Binnen de hulpindustrie is er een schromelijke overschatting van de invloed van ontwikkelingssamenwerking. Zodra ontwikkelingslanden zich enigszins ontwikkelen, penetreren westerse voedselbedrijven deze landen met fastfood en ongezonde, bewerkte supermarktproducten. Eerlijk of duurzaam voedsel bestaat niet. Bepaald voedsel is hooguit duurzamer dan ander voedsel. Ik heb me het hoofd lopen breken over de vraag waarom ik toch zo anders denk dan vele collega’s in de sector. Wellicht komt dat omdat ik Nederland een heel fout land vind. Ik ben nooit trots geweest op Nederland en schaam me vaak dat ik Nederlander ben.
12
ZatErDag 2 3 m a a rt 2 0 13
“Ik ben in het Partos-bestuur gaan zitten omdat ik me ergerde aan die passieve houding, het wachten op wat de minister doet. Ik heb geprobeerd dat te doorbreken, en ook: de slechte samenwerking te verbeteren. Elke organisatie wil haar eigen vlaggetje planten en houdt vast aan haar eigen projecten. In het bedrijfsleven doen ze dat beter. Neem supermarkten, die concurreren hard met elkaar, maar ze werken goed samen op punten die hen verbinden, zoals het tegenhouden van allerlei duurzaamheidswetgeving. Als het om zijn eigen geld gaat, dan werkt de sector opeens wel goed samen, zoals in de campagnes ‘Genoeg is Genoeg’ en ‘Je Krijgt Wat Je Geeft’, gericht tegen bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking. Dat ging alleen maar over die heilige 0,7-procentsnorm, het aandeel van het nationaal inkomen dat naar ontwikkelingssamenwerking gaat. Ik vind het beter om je af te vragen waar het heenmoet met de wereld en welke rol Nederland in de toekomst kan spelen. Je moet werken vanuit inhoud, niet vanuit je budget. Toen minister Ploumen laatst zei dat ontwikkelingshulp z’n langste tijd gehad heeft, verweet Farah Karimi (directeur van Oxfam Novib, red.) haar een gebrek aan visie. De pot verwijt de ketel, denk ik dan.” Welke visie moeten die organisaties dan uitdragen? “We zijn een maatschappij geworden waarin het bruto binnenlands product en vooral de groei daarvan het ultieme doel is. Terwijl iedereen het erover eens is dat geld slechts een middel is. Na de kredietcrisis van 2008 ontstonden er een half jaar lang interessante debatten. Het ging weer ergens over. Totdat we het oude sys-
teem herstart hadden en we zijn overgegaan tot de orde van de dag. Debatten vinden weer in de marge plaats. We hebben de kans laten lopen om het bruto nationaal geluk te presenteren als maatstaf voor het succes van onze maatschappij. Geluk kun je gewoon meten. Dat zou een enorme uitstraling hebben gehad naar andere debatten, maar dat is allemaal niet gebeurd. In de laatste verkiezingscampagne is het hele woord ‘buitenland’ bijna niet voorgekomen. Dat het bedrijfsleven en de politiek daar niet mee komen, soit. Maar dat het maatschappelijk middenveld niet in staat is om in die campagnes buitenlandse kwesties in te brengen, zoals het conflict in het Midden-Oosten... Ook dat heeft, plat gezegd, uiteindelijk een grote invloed op de koopkracht van de Nederlander.” Kiezers interesseert dat niet. Die zijn toch ook alleen maar op binnenlandse thema’s gefixeerd? “Dat kun je niet van de ene op de andere dag veranderen. Maatschappelijke organisaties moeten aan de slag met hun achterban, of beter gezegd met hun voorhoede. Ze moeten de waarde van het debat inzien. Maar de ontwikkelingsorganisaties zijn de burger vooral als donateur gaan zien. Vroeger waren het allemaal verenigingen, met ledenvergaderingen. Dat is misschien niet meer van deze tijd, maar nu zijn het allemaal stichtingen: een heel ondemocratische rechtsvorm. Organisaties zien de donateur als een geldmachientje. Ze zoeken geen echt contact met de burger.” Minister Ploumen wil hulp en handel verbinden. Eind vorig jaar zei ze dat zij de eerste ontwikkelingsminister is die een samenhangend beleid gaat voeren.
Frank van der Linde Interview
“Dat hebben al heel veel ministers gezegd dus dat is een beetje arrogant, maar goed: ik twijfel niet aan haar goede bedoelingen. Het opvallende is ook dat de ontwikkelingssector in 1968 al heeft gezegd: trade, not aid: geen hulp maar handel. Nu is het eindelijk zo ver, en zijn ze daar heel negatief over. Veel interessanter zou zijn als de organisaties gaan hameren op FAIR trade, not aid. Dwing Nederlandse bedrijven met keiharde regels op een eerlijke, duurzame manier handel te drijven in de wereld. Maar dat willen we niet, want dan moeten we een stukje van onze welvaart opgeven. Het zal straks weer gewoon over het budget gaan. We kunnen het aftellen: Ploumen komt een dezer dagen met haar visie, en dan breekt de pleuris weer uit, zoals ook gebeurde bij campagnes als ‘Je Krijgt Wat Je Geeft’. En in de tussenliggende periode is het doodstil, en zijn de ontwikkelings- en andere organisaties niet in staat om de kwesties waar het echt om gaat – hoe fout zijn wij als Nederland, hoe onterecht trots zijn wij als Nederland – aan de orde te stellen.”
Goededoelencriticus Frank van der Linde (1968) maakt zijn vwo niet af maar begint op z’n 19de een eigen bedrijf. Dat verkoopt hij op z’n 27ste om vervolgens jarenlang als managementadviseur te werken. In 2001 stapt hij over naar de goededoelensector: eerst bij Fairtrade Original, daarna Amnesty International. Vervolgens gaat hij aan de slag bij Fairfood, waar hij in 2008 aan het roer komt te staan. Onder zijn leiding
wordt Fairfood een internationale organisatie met diverse kantoren wereldwijd. In oktober 2007 wordt Van der Linde door de leden van de branche-organisatie Partos gekozen tot bestuurslid, waar hij probeert de sector te vernieuwen. Na zijn vertrek bij Fairfood International en Partos op 31 juli 2011 ontpopt Van der Linde zich tot een kritische schrijver en opiniemaker, een bezigheid waar hij zich sinds kort helemaal aan wijdt.
U bent nogal gebeten op de rol van Nederland en schuwt de grote woorden niet. Vertilt u zich niet? “Ik ben een generalist, maar ik richt me de komende jaren op Nederland. Ik zou liever op internationaal niveau bezig zijn. Maar dán zou ik me juist vertillen. Nederland kan weer een grote morele autoriteit worden in de wereld. Als we kunnen zeggen: we hebben onze ecologische voetafdruk naar een verantwoord niveau teruggebracht, en we verdienen geen geld meer aan wapenexport. Kijk eens, we hebben ons eigen land op orde gebracht.” ■
Trouw L E T T E R & G E E S T
13
vandaag
Trouw zaterdag 23 maart 2013
3
Bezuinigingen bij Justitie
Gevangenissen die moeten sluiten. Links: Tbs-kliniek 2Landen in Utrecht. Midden: Breda De Boschpoort (alias ‘De Koepelgevangenis’). Rechts: de Penitentiaire Inrichting Haarlem. FOTO’S ANP
Twee op één cel wordt heel gewoon in soberder gevangenis n Bezuinigingsmaatregel leidt tot sluitingen en gedwongen overplaatsing personeel Van onze redactie politiek Bij een drastische bezuiniging en versobering in gevangenissen wordt de helft van de 11.000 gedetineerden gedwongen met twee in één cel geplaatst. Complete gevangenissen sluiten en 2400 personeelsleden moeten elders bij de overheid aan de slag. Staatssecretaris Teeven (veiligheid en justitie) gaf gisteren bij de presentatie van zijn snoeiplan toe dat een zware periode aanbreekt voor het personeel van zijn Dienst Justitiële Instellingen. “Veel medewerkers moeten mobiel worden. Terwijl veel ouderen daar al heel lang werken.” Justitie wil hen overplaatsen naar banen bij bijvoorbeeld de politie of het arrestantenvervoer. Gedetineerden krijgen te maken
met een veel schraler regime. Nu nog zitten 1300 gevangenen met twee op één cel en ze kozen daar zelf voor; straks zijn er ruim 5700 plekken voor gezamenlijke plaatsing en dan wordt dat afgedwongen. Alleen de gevaarlijkste criminelen en gedetineerden met zware psychische stoornissen zullen geen cel gaan delen. Ontspanning en sport wordt veel minder mogelijk voor gedetineerden in de eerste weken dat ze binnen zijn. Bijzonder verlof wordt bovendien nog maar zelden gegeven, alleen bij begrafenissen of ziekenhuisbezoek. In plaats van het nu nog gebruikelijke reïntegratieverlof mogen gevangenen tegen het eind van hun straf alleen nog eerder naar buiten met een enkelband. Niet om de hele dag thuis met ‘een biertje op de
bank’ te gaan zitten, zoals de VVDstaatssecretaris het uitdrukt. Ze worden verplicht te werken. “Wij bepalen hun dagindeling bij elektronische detentie”, waarschuwt Teeven, al geeft hij toe dat het gedrag thuis
Ook minder sport en ontspanning voor gedetineerden niet 24 uur per dag in de gaten kan worden gehouden. De Dienst Justiële Inrichtingen wordt in totaal met 340 miljoen euro gekort. Het departement van minister Opstelten en staatssecretaris Teeven moet volgens de bezuinigings-
plannen van het kabinet totaal één miljard inleveren. De twee VVD-bewindslieden hebben beloofd dat ze de politie zullen ontzien, daarom komt de klap bij de gevangenissen harder aan. Met straks 13 procent cellen minder, draait het de komende jaren uit op sluiting van veel gevangeniscomplexen. Burgemeesters van getroffen regio’s reageerden verontwaardigd over dreigend verlies aan arbeidsplaatsen. Teeven houdt vol dat krimpregio’s in het noorden, Limburg en Zeeland zijn ontzien. Het verouderde Veenhuizen krijgt een nieuw complex. De sluitingsgolf treft enkele ‘beroemde’ gevangenissen, zoals de Bijlmerbajes in Amsterdam en de koepels in Haarlem, Breda en Arnhem.
30 complexen dicht 2014: Negen locaties: Heerhugowaard Westlinge, Amsterdam Havenstraat, Almelo Niendure , Bankenbosch en Fleddervoort in Veenhuizen, Hoogeveen, vrouwengevangenis Breda, Maastricht Overmaze en Tilburg. 2015: Zeven locaties: Scheveningen, Almelo Karelskamp, Arnhem De Berg, Doetinchem De Kruisberg, Utrecht Wolvenplein, Middelburg De Nederhof en tbs-kliniek Oldenkotte in Rekken. 2016: Zes locaties: Breda De Boschpoort (‘Koepelgevangenis’), Haarlem, Amsterdam Over-Amstel (‘Bijlmerbajes’), Amsterdam Tafelbergweg, tbs-kliniek Veldzicht in Balkbrug, tbs-kliniek 2Landen Utrecht. 2017: Vier locaties: Zuyderbos en Amerswiel in Heerhugowaard, De Marstal in Grave en jeugdinrichting De Heuvelrug locatie Eikenstein in Zeist. 2018: Vier locaties: Hoogvliet, Zoetermeer en de locaties Esserheem en Norgerhaven in Veenhuizen. Voor drie locaties in Veenhuizen (Fleddervoort, Esserheem, Norgerhaven) komt nieuwbouw.
‘Ontwikkelingsorganisaties hebben geen visie’ n Kritiek van goededoelenkenner Van der Linde n Bezuinigingsplannen van minister zo goed als rond Christoph Schmidt De Nederlandse ontwikkelingsorganisaties zijn passief en visieloos. Ze wachten af tot minister Lilianne Ploumen met details komt over de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking – mogelijk komende week – en zullen daarna ouderwets in de verdediging schieten. Die kritiek komt van Frank van der Linde, oud-bestuurslid van Partos, de koepel van ruim honderd ontwikkelings-organisaties, zoals Oxfam Novib en Cordaid. “We kunnen straks weer aftellen: Ploumen komt met haar beleidsnota, en dan breekt de pleuris uit”, zegt
publicist en adviseur Van der Linde. “Dan krijgen we dezelfde discussie als bij eerdere campagnes, zoals ‘Genoeg is Genoeg’ en ‘Je Krijgt Wat Je Geeft’.” Met die campagnes protesteerde Partos de afgelopen jaren tegen bezuinigingen. “In de tussenliggende periode is het doodstil, en zijn de organisaties niet in staat om de kwesties aan de orde te stellen waar het echt om gaat.” Van der Linde, van 2008 tot 2011 directeur van fairtrade-organisatie Fairfood, vindt dat de sector kritischer moet staan tegenover de overheid en de rol die Nederland internationaal speelt, bijvoorbeeld als wapenexporteur en belasting-
paradijs voor multinationals. In het regeerakkoord van VVD en PvdA staat dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking met 750 miljoen tot 1 miljard euro moet krimpen, ongeveer een kwart van het totaal. Waar de klappen vallen, maakt Ploumen (PvdA) vlak voor of na Pasen bekend. Van der Linde vindt dat ontwikkelingsorganisaties onderaannemers zijn geworden van de overheid. Die stelt de beleidsprioriteiten, bijvoorbeeld op het gebied van water en voedselzekerheid, en verstrekt subsidies aan de clubs die zich profileren op die thema’s. “Terwijl die organisaties eigenlijk moeten eisen dat die
subsidie ‘vrij geld’ is, waarmee ze hun functie als tegenmacht kunnen uitoefenen. Dat de overheid maatschappelijke organisaties gebruikt als uitvoerders van beleid, en dat die organisaties zich daar ook nog voor lenen, dat is dubbel fout.” Partos-directeur Alexander Kohnstamm wijst de kritiek van de hand. “We kennen Van der Linde als een stoker met het hart op de goede plek. Maar helaas neemt hij kennelijk niet de moeite om de websites en jaarverslagen van ontwikkelingsorganisaties te lezen. Dan had hij gezien dat veel organisaties wel degelijk hun mond opendoen over de overheidsplannen.”
Directeur Kohnstamm benadrukt de stevige basis die ontwikkelingsorganisaties hebben in de samenleving. “Maatschappelijke organisaties voeren hun eigen doelstellingen uit die worden gesteund door miljoenen Nederlandse donateurs en vrijwilligers. Kijk ook naar ons verzet tegen de enorme bezuinigingen van PvdA en VVD op de Nederlandse inzet voor wereldwijde welvaart en gerechtigheid. Daarmee zakken we zelfs volgens PvdA-fractieleider Diederik Samsom onder een fatsoensnorm.” LETTER & GEEST Interview met Frans van der Linde
