IFFR 2003-2004
OPENING IFFR 2004: SANDRA DEN HAMER EN SIMON FIELD
IFFR 2003-2004
OPENING IFFR: JAPANS SLAGWERK
IFFR 2003-2004
DE WINNAARS VAN DE VPRO TIGER AWARDS; VLNR JAN KRÜGER, SRDJAN VULETIC EN LEE KANG-SHENG
IFFR 2003-2004
INSTALLATIE ‘BALTIMORE’ VAN ISAAC JULIEN IN TENT.
IFFR 2003-2004
KAMAL HAASAN, REGISSEUR VAN ‘VIRUMAANDI’
IFFR 2003-2004
CHRISTOPHER DOYLE WERD WERELDBEROEMD ALS CAMERAMAN VAN WON KAR-WAI
IFFR 2003-2004
ROCCO SIFFREDI, CATHERINE BREILLAT EN AMIRA CASAR; ACTEUR, REGISSEUR EN ACTRICE ‘ANATOMIE DE L’ENFER’
IFFR 2003-2004
THE LATE SHOW MET VLNR CARIN GOEIJERS (I SOENI), ZANGER REIN MERCHA, WILFRIED DE JONG EN LUDMILA CVIKOVA
IFFR 2003-2004
KITANO TAKESHI, REGISSEUR ‘ZATOICHI’
INHOUD J A A RV E R S L A G 2 0 0 3 | 4
VOORWOORD
13
AWARDS
14
F E S T I VA L I N C I J F E R S
18
PROGRAMMA
20
T E RU G K E R E N D E P R O G R A M M A’ S
21
S P E C I A L E P R O G R A M M A’ S 2 0 0 4
28
E V E N E M E N T E N, D E BAT T E N
30
IFFR IN GRONINGEN EN MAASTRICHT
30
H U B E RT B A L S F O N D S
32
C I N E M A RT
36
E D U C AT I E
38
DISTRI BUTI E
44
COM MUN I CATI E, MARK ETI NG, P E R S E N W EB S I TE
45
FINANCI ËN, SU BSI DI E, S P O NSO R I NG
50
VO O R WO ORD
De verslagperiode 2003-2004 was een bewogen
EX PLODING C I N E M A; P OW E R : P L AY
En dan waren er ook nog de activiteiten door het
jaar voor het International Film Festival
Tegelijkertijd werd natuurlijk hard gewerkt aan
jaar heen. De vijftiende verjaardag van het
Rotterdam. Kort na de 2003 editie werd het
de voorbereidingen voor het 33e International
Hubert Bals Fonds werd mei 2003 gevierd in
vertrek van co-directeur Simon Field na het
Film Festival Rotterdam dat op 26 januari 2004
New York met een retrospectief van door het HBF
festival 2004 bekend. Na acht succesvolle jaren
spectaculair geopend werd door Kitano Takeshi
gesteunde films samengesteld door het Museum
wilde hij zijn geluk elders, en vooral dichter bij
met zijn meesterwerk Z ATOICHI . In de elf dagen
of Modern Art. De drukbezochte Rotterdam Film
huis, gaan zoeken. Ook moest in dit jaar een
daarna bood het festival een rijk gevulde
Course, die inmiddels in samenwerking met 27
nieuw beleidsplan worden geschreven voor de
kaleidoscope van hedendaagse cinema, teveel
hogescholen en universiteiten in het land wordt
periode 2005-2008. In het vroege voorjaar
om hier op te noemen maar in dit jaarverslag
gegeven. En natuurlijk de Tigers on Tour,
besloten bestuur en directie dat beide ontwikke-
uitgebreid beschreven.
waarmee het IFFR ook door het jaar heen in de
lingen aanleiding gaven tot een diepgaande
Met zijn themaprogramma’s als ‘Homefront USA’,
filmtheaters haar gezicht laat zien.
bezinning en oriëntatie op de toekomst van het
‘Exploding Cinema ; Power : Play’ en ‘Romani
International Film Festival Rotterdam.
Cinema’ gaf het festival meer dan ooit blijk van
‘Nederland mag zich gelukkig prijzen met het
een grote politieke en sociale betrokkenheid
International Film Festival Rotterdam’ zo
Na vele gesprekken met zowel binnen- als
met de wereld om zich heen. ‘Het International
oordeelde onlangs de Raad voor Cultuur over het
buitenlandse experts alsook met de staf en het
Film Festival Rotterdam is de thermometer
festival. Een groot compliment. Ook het IFFR zelf
programmateam van het International Film
in de kont van de wereld’ zei een bekende
kijkt terug op een succesvol jaar. Maar er was ook
Festival Rotterdam, besloot het bestuur van een
Nederlandse schrijver die zich 10 dagen lang had
kritiek. Van de pers, die enige ‘matheid’ in het
tweekoppige directie over te gaan naar de
ondergedompeld in het filmaanbod.
programma observeerde of het festival
benoeming van één directeur. Dat besluit werd
bekritiseerde om zijn grootschaligheid. En van
mede ingegeven door de veranderde situatie in
het publiek dat op de eerste dag van de
de filmwereld en een nieuwe definitie van wat
C I N E M A RT
kaartverkoop gefrusteerd raakte omdat de
cinema is: variërend van off-Hollywood,
Op de CineMart, met een recordaantal deel-
website niet functioneerde. Er zijn altijd genoeg
Aziatische meesters, experimentele films uit
nemers, gonste het van de filmbedrijvigheid.
organisatorische zaken die voor verbetering
Oost-Europa tot en met museale installaties en
Opvallend ook was de hoge kwaliteit van de films
vatbaar zijn. Moeizaam ook was het vinden van
interactieve films op internet. Concreet betekent
die met steun van het Hubert Bals Fonds werden
sponsors en financiers. Kortom geen tijd voor
dat, dat in de toekomst de directeur in de rol van
gemaakt. Tien dagen lang zinderde het in Rotter-
zelfgenoegzaamheid; er wordt inmiddels alweer
hoofdredacteur leiding zal geven aan een
dam, niet alleen in de 24 filmzalen maar ook in
hard gewerkt aan het volgende festival.
herkenbaar team van deskundige programmeurs
de diverse kunstinstellingen in de stad waar het
en curatoren met ieder hun eigen expertise en
festival al sinds enkele jaren nauw mee samen-
netwerken en ruimte biedend aan verschillende
werkt. En wederom kwam het publiek in groten
artistieke perspectieven.
getale en was de aandacht van de pers en buitenlandse filmprofessionals groter dan ooit tevoren.
13
Sandra den Hamer
AWA R D S 2 0 0 4
Lang geleden had het IFFR, uit principe, geen competitie en reikte geen prijzen uit. Anno 2004 is de VPRO Tiger Awards Competitie wereldwijd een begrip en kunnen winnaars rekenen op uitnodigingen door andere filmfestivals. Een prijs in Rotterdam betekent vaak een springplank naar meer vertoningen en een groter publiek. Plus een grotere kans om de filmcarrière voort te zetten. De jury’s eerden T HE M ISSING liefst drie keer maar ook twee films die mede tot stand kwamen met een bijdrage van het Hubert Bals Fonds: S UMMER
G OLDEN V ALLEY en U NIFORM .
V P R O T I G E R AWA R D S
THE MISSING
UN TE RW E G S
Voor de VPRO Tiger Awards Competitie 2004
“De precieze traagheid blijkt in film nog steeds
“Jan Krüger hanteert een ruwe, onconventionele
waren 16 eerste en tweede speelfilms
een magische aantrekkingskracht uit te oefenen.
manier van filmen om een hedendaags virus te
geselecteerd. De drie VPRO Tiger Awards zijn
Lee Kang-sheng schuwt de metafoor niet om het
verbeelden, namelijk de angst voor het
tijdens de Awards Ceremony op vrijdag 31 januari
verhaal van gespleten families in de moderne
onbekende en de ontwrichtende werking van het
2004 in de Willem Burger Zaal van de Doelen
stad op een weemoedige, humoristische manier
vreemde. Uiteindelijk blijft iedereen alleen achter
toegekend aan T HE M ISSING van Lee Kang-sheng
te verbeelden. Ook in deze film speelt de
- ook de kijker van dit sprookje over goed en
uit Taiwan, U NTERWEGS van Jan Krüger uit
verlossende werking van de voorlopige onschuld
kwaad”.
Duitsland en S UMMER
van het kind een belangrijke rol”.
IN THE
G OLDEN V ALLEY van
Srdjan Vuletic uit Bosnië-Herzogovina. De voorzitter van de VPRO Tiger Awards jury was filmmaker Júlio Bressane (F ILME N IETZSCHE
EM
DE
A MOR , D IAS
DE
T URIN ) uit Brazilië. Verder bestond
de jury uit Chris Dercon, directeur van het Haus der Kunst in München (Duitsland), schrijver Hafid Bouazza (Nederland), filmmaker Claire Denis (V ENDREDI S OIR , T ROUBLE E VERYDAY ) uit Frankrijk en Jang Sun-Woo, (R ESURRECTION GIRL )
OF THE LITTLE
M ATCH
filmmaker uit Zuid Korea. Het commentaar
van de VPRO Tiger Awards jury bij de winnende films luidt als volgt:
14
IN THE
AWA R D S 2 0 0 4
S U M M E R I N T H E G O L D E N VA L L E Y
K PN PUBLI E K S P R I JS
“In sprankelende dialogen en een aantrekkelijk
Voorafgaand aan de slotfilm G IRL
verhaalritme, toont Srdjan Vuletic dat zelfspot
E ARRING van Peter Webber (Groot-Brittannië)
filmcritici FIPRESCI (Fédération Internationale de
een heilzame invloed heeft op het verwerken van
werd zaterdagavond 31 januari 2004 in Pathé
la Presse Cinématographique), gevormd door
een oorlogstrauma. De film is verdeeld en gaat
Schouwburgplein het zes uur durende Italiaanse
Ikbal Zalila (Tunesië, Le Renouvau), Jonathan
over verdeeldheid. Alleen het individu kan zich
epos L A M EGLIO G IOVENTÙ bekroond met de KPN
Rosenbaum (USA, Chicago Reader en jury-
staande houden. Maar wie kan er echt
Publieksprijs van het 33e IFFR. Staatssecretaris van
voorzitter), Ruth Pombo (Spanje, Levante), Sabbir
overleven?”
Cultuur Medy van der Laan maakte de winnende
Chowdhury (Bangladesh, The Protom Alo) en
film bekend, waarna Harm Jan Driessen, directeur
Pieter van Lierop (Nederland, Geassocieerde Pers
Aan elk van de drie VPRO Tiger Awards is een
van KPN Breedband Portal, een oorkonde en
Diensten) heeft de FIPRESCI Award toegekend
geldbedrag verbonden van € 10.000. Om de
€ 5.000 uitreikte aan regisseur Marco Tullio
aan P EEP “TV” S HOW van Yutaka Tsuchiya (Japan),
winnende films aan een zo breed mogelijk
Giordana.
een van de genomineerden uit de VPRO Tiger
publiek te tonen, bestaat de prijs verder uit uitzending op televisie door de VPRO. Van maart tot en met juni 2004 organiseerde het IFFR samen met de Volkskrant en VPRO voor de drie winnaars een ‘Tigers on Tour’-ronde langs twintig Nederlandse filmtheaters.
15
F I P R E S C I AWA R D WITH A
P EARL
De jury van de internationale vereniging van
Awards Competitie 2004.
AWA R D S 2 0 0 4
K N F AWA R D
De jury van de KNF, die ditmaal een dertigtal
AM N E S TY I N TE RN ATI O N AL – D O E N AWA R D
De jury van de KNF (Kring van Nederlandse
festivalfilms bekeek, verklaarde verder: “De prijs
T HE L AST T RAIN van Alexej German Jr. (Rusland)
Filmjournalisten) bestond uit voorzitter Bianca
van de Nederlandse Kring van Filmjournalisten is
werd woensdagavond 28 januari 2004 in de
Stigter (NRC Handelsblad), Peter van Bueren
bedoeld om de uitbreng van een film te
Rotterdamse Schouwburg uitgeroepen tot de
(Skrien), Gerhard Busch (VPRO Gids/VPRO
stimuleren die nog niet verzekerd is van
winnaar van de tweede Amnesty International-
Digitaal), Ruben van Eijl (Schokkend Nieuws/TMF
distributie in Nederland. Wij betreuren het dat
DOEN Award van het International Film Festival
Movie Facts) en Remke de Lange (Trouw).
films van bekende regisseurs als Catherine
Rotterdam. De jury kende een speciale
De KNF jury bekroonde T HE M ISSING van Lee
Breillat, Michael Winterbottom en Tsai Ming-
vermelding toe aan U NIFORM van Diao Yinan
Kang-sheng (Taiwan): “Een film even concreet als
liang waarschijnlijk niet in de Nederlandse
(China, 2003), een film die mede tot stand kwam
mysterieus, die simpel, doordacht en eigengereid
bioscopen te zien zullen zijn. Onze prijs gaat naar
door een bijdrage van het Hubert Bals Fonds.
uitdrukking geeft aan het gemis van contact dat
THE MISSING, het debuut van de Taiwanese
mensen in de huidige samenleving ervaren.“
regisseur Lee Kang-sheng, maar het zou een
Aan de Amnesty International-DOEN Award is
genoegen zijn deze film samen te zien met
een stipendium van € 5.000 verbonden.
GOODBYE, DRAGON INN van Lee’s leermeester Tsai
Filmmuseum Distributie brengt T HE L AST T RAIN
Ming-liang.”
eind 2004 uit in de Nederlandse filmtheaters.
op zijn plaats is. Door deze energieke, inventieve
Aan de KNF-prijs is een premie verbonden voor
Voor de Amnesty International-DOEN Award
mix van genres schemert een groot hart.“
ondertiteling van de film, gesponsord door
werden tien films over mensenrechten en/of
Holland Subtitling.
menselijke waardigheid uit het IFFR-programma
Een eervolle vermelding ging naar S AVE
THE
G REEN
P LANET ! van Jang Jun-Hwan (Zuid Korea): “Een film waarbij het uitroepteken in de titel werkelijk
genomineerd. Deze werden beoordeeld door de jury bestaande uit de directeur van het Istanbul International Film Festival, Hülya Uçansu, de filmmakers Murali Nair (India), Garin Nugroho (Indonesië) en Mahamat-Saleh Haroun (Tsjaad), en de in het Joegoslavië Tribunaal gespecialiseerde publiciste/journaliste Heikelina Verrijn Stuart. Aandachtspunten bij de jurering zijn de wijze waarop mensenrechten zijn verbeeld, originaliteit en stijl en de persoonlijke betrokkenheid van de maker.
16
AWA R D S 2 0 0 4
M OV I E Z O N E AWA R D
PRINCE CL AUS F UN D F I L M G R AN T
N E T PAC AWA R D
De vijf meiden die ditmaal de MovieZone Jury
Het Prins Claus Fonds stelde voor de vierde keer
De NETPAC (Network for the Promotion of Asian
vormden (Michka Chel (17), Ilmer Rozendaal (16),
een bedrag van € 15.000 beschikbaar als extra
Cinema) jury bestaande uit Indu Shrikent (India,
Tjakka Diddens (22), Marijke Lamers (22) en Kim
steun aan een van de projecten van de CineMart
Cinemaya), Yves Thoraval (Frankrijk, Le Monde
Klijnsma (23) reikten donderdag 29 januari 2004
2004. In aanmerking komen projecten uit Afrika,
Diplomatique/Cinemaya) en Mani Kaul
de MovieZone Award uit aan Sdrjan Vuletic uit
Azië, Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied.
(Nederland, filmmaker) heeft Lee Kang-sheng
Bosnië–Herzogovina voor zijn film S UMMER
Tijdens de Awards Ceremony op vrijdag 31 janu-
onderscheiden voor zijn T HE M ISSING en geeft een
ari 2004 in de Doelen maakte de jury bekend de
eervolle vermelding aan U NIFORM van Diao Yinan
Prince Claus Fund Film Grant 2004 toe te kennen
(China).
IN THE
G OLDEN V ALLEY . De jury verklaarde: “We vonden SUMMER IN THE
aan T HE A BANDONED L AND van Vimukhti Jayasun-
GOLDEN VALLEY direct een indrukwekkende film.
dara (Sri Lanka).
Het verteld een humoristisch verhaal over een
“De jury heeft gekozen voor een scenario dat op
willekeurige ontwikkeling in het leven van een
jongen die steeds in situaties terechtkomt waarin
meerdere niveaus grote verwachtingen wekt.
oudere vrouw die plotseling verantwoordelijk
het onmogelijk lijkt om niet de verkeerde
Voor een plan waarin de verwoestende kracht
wordt voor haar vermiste kleinzoon maar weet
beslissing te maken. In onze visie representeert
van een oorlog samensmelt met levensdrift en
de diepe pijn ook uit te spreiden over de stad
de hoofdrolspeler een generatie die worstelt met
een zoektocht naar identiteit. De jury vindt het
Taipei zelf. Terwijl THE MISSING een langzaam en
overleven in een getraumatiseerde maatschappij.
bovendien extra prikkelend om een filmmaker te
bijna ‘real-time’ ritme resulterend in compacte
Gelukkig geeft de regisseur een hoopvolle
steunen die aan de vooravond lijkt te staan van
visuele stilstand durft te gebruiken, is de NETPAC
boodschap mee. We hebben de zaal glimlachend
een zeer urgent debuut. Een filmmaker ook, die
Jury verheugd dat de film nergens terugvalt op
verlaten.“
afkomstig is uit een land waarvan we op
gekunsteldheid, een gevaar dat sommige
filmgebied niet vaak iets vernemen.”
Aziatische films onder ogen lijken te moeten
De MovieZone Award van € 5.000 is bestemd
zien”.
voor promotie van de winnende film die
De jury bestond uit Karim Traïdia (filmmaker en
vertoond gaat worden binnen het MovieZone
bestuurslid Prins Claus Fonds), Claire Lajoumard
programma in de Nederlandse filmtheaters.
(producent, Frankrijk), Wang Xiaoshuai
MovieZone is een project van het Nederlands
(regisseur, China), Imruh Bakari (directeur van het
Instituut voor Filmeducatie.
Zanzibar International Film Festival) en Ronald Ockhuysen (redacteur en filmcriticus van de Volkskrant).
17
Uit het jury rapport, “Lee Kang-sheng schetst in zijn film THE MISSING niet alleen de tragische maar
De film speelt zich af in het naoorlogse Sarajevo.
F E ST IVA L I N CIJFERS
V E RT O O N D E F I L M S
VOORSTELLINGEN
Totaal aantal films
782
Totaal
68
Totaal
1513
Lange films
245
Wereldpremières
38
Rotterdam, publieke voorstellingen
1113
Korte films
445
Internationale premières
19
Rotterdam, press & industry screenings
Europese premières
11
Groningen
64
Maastricht
92
Lezingen, debatten en talkshows Performances
18
PREMIÈRES LANGE FILMS
30 4
Installaties
28
Websites
20
P R E M I È R E S K O RT E F I L M S
Exposities
10
Totaal
186
244
GASTEN
Wereldpremières
84
Totaal
2435
Internationale premières
78
Buitenland
1675
Europese premières
24
CineMart
894
F E ST IVA L I N CIJFERS
PERS
WEBSITE
Totaal
541
Nederland
305
Buitenland
236
EXPLOITATIE (EXCLUSIEF HUBERT BALS FONDS)
Totaal aantal bezochte pagina’s tijdens filmfestival
2.8 miljoen
PERSONELE BEZETTING BEZOEKERS
Bestuur
Totaal bezoeken IFFR activiteiten
407.700
Directie, staf en medewerkers
Bezoeken filmfestival
355.000
Tijdelijke medewerkers
Bezoekers aan tentoonstellingen
Vrijwilligers
i.h.k.v. o.a. Power : Play, Romani Cinema in Rotterdamse Kunstinstellingen
20.000
Bezoekers educatieve activitieiten
4.500
Bezoekers distributie activiteiten
4.000
Bezoekers overige activiteiten (Rotterdamse wijken, Paramaribo)
13.000
Bezoeken Groningen
6.200
Bezoeken Maastricht
5.000
Kijkcijfers vertoning IFFR films bij de VPRO en NPS
19
580.000
7 30 90 650
Uitgaven
€ 4.9 miljoen
Recette
€ 1.3 miljoen
Sponsoring, fondsen
€ 1.8 miljoen
Structurele subsidie
€ 1.8 miljoen
P RO GR A MM A H E T F E S T I VA L VA N 2 0 0 4
Op voorhand stond vast dat het 33e International Film Festival Rotterdam onontkoombaar deels in het teken zou staan van het vertrek van Simon Field, na de acht jaren waarin hij de artistieke koers van het festival bepaalde. Hoewel Field uiteraard wist dat “iets” gedaan zou worden, kwam het voor hem als een volslagen verrassing dat filmmakers Naomi Kawase, Tsai Ming-liang, Kees Hin, Jan en Eva Svãnkmajer, Patrick Keiller, Abolfazl Jalili, Ernie Gehr, Catherine Breillat en Kitano Takeshi hun talent nu eens ter viering van dat van Simon hadden aangewend. De zeer uiteenlopende bijdragen – van Kees Hins fraaie persoonlijke afscheidswens tot Tsai’s melancholieke juweeltje en het komische vaarwel van de Svãnkmajers – werden vertoond voor een volle Willem Burgerzaal in de Doelen waar even eerder de prijzen waren verdeeld. Grootste winnaar was Lee Kang-sheng met zijn debuutfilm T HE M ISSING . Tien dagen eerder startte het festival na veel tromgeroffel en in aanwezigheid van Kitano Takeshi met diens opzwepende zwaardvechtersfilm Z ATOICHI .
V P R O T I G E R AWA R D S C O M P E T I T I E
voor haar rekening nam en haar zus Labina een
H U B E RT BA L S F O N D S
De drie winnaars van alweer de tiende VPRO
hoofdrol én de productie. Een prachtig portret
Was de jaaroogst die het Hubert Bals Fonds kon
Tiger Awards Competitie werden boven-
van het (verdwijnende) woestijnleven van de
presenteren in 2003 al het inlijsten waard, de HBF
genoemde Lee Kang-sheng met T HE M ISSING uit
Toearegs van de Zwitserse documentairemaakster
Harvest 2004 overtrof die zowel in kwalitatieve
Taiwan, een alom geprezen verstild stadsdrama
Ulrike Koch was een van de twee in Afrika
als kwantitatieve zin. In het oog springen in de
in de traditie van zijn mentor Tsai Ming-liang in
gesitueerde producties. Uit Zuid Afrika kwam
eerste plaats de maar liefst vijf films die in
wiens films Lee steevast speelt. Ook ging een
T HE
C AMERA , een post-Apartheid drama
competitie meedongen: S UMMER
IN THE
G OLDEN
dat twee weken later op de Berlinale wel in de
V ALLEY , U NIFORM , S OMNAMBULANCE , H OW I K ILLED
van Srdjan Vuletic uit Sarajevo, waar dit frisse en
prijzen viel. Sri Lanka, een interessant en actief
S AINT en D IAS
wrang komische speelfilmdebuut over jongeren,
filmland, bracht het modern-boedhistische
Zeventien van de in totaal dertig gereedgekomen
misdaad en traditie zich ook afspeelt. De derde
melodrama S CENT
Tiger Award ging, verrassend, naar de Duitse
Maitipe (inderdaad, de jonge regisseur werd
waarmee de doelstelling om jong talent in
debutant Jan Krüger met U NTERWEGS , een
ooit vernoemd naar de grote Indiase cineast
ontwikkelingslanden op weg te helpen, ruim-
roadmovie die vergelijkingen opriep met Roman
Satyajit Ray). Uit Japan werd P EEP “TV” S HOW
schoots gehaald lijkt. Een deel van de onder-
geselecteerd waarvan de in “Gothic Lolita”
steunde films was reeds elders in première
Tiger Award naar S UMMER
Polanski’s debuutfilm M ES
IN THE
G OLDEN V ALLEY
IN HET
W ATER , vanwege
OF THE
L OTUS P OND van Satyajit
DE
A
S ANTIAGO .
films in 2003 waren van de hand van debutanten,
ondermeer de locatie aan de Oostzeekust en de
klederdracht gestoken coscenariste veel bekijks
gegaan. U ZAK (door de internationale filmpers
spannende driehoeksverhouding.
trok op het festival. Zij zouden naar huis gaan
(FIPRESCI) gekroond als “film van het jaar”) won
Voor de competitie werden dit jaar in totaal
met de FIPRESCI-prijs. Uit China het eveneens
op het festival van Cannes de grote Juryprijs en
zestien films geselecteerd. Daaronder was geen
digitaal vertoonde, bressoneske U NIFORM , dat een
prijs voor beste acteurs.
Nederlandse bijdrage. Voor het eerst in jaren was
speciale vermelding kreeg.
er een stevige Noord-Europese afvaardiging.
Uit Peru kwam het uitstekend ontvangen D IAS
DE
Afghanistan sinds de val van het Taliban-regime,
Zoals het drie uur durende fileren van de
S ANTIAGO van Josué Mendez, dat met onder meer
won daar de prijs voor het beste debuut. Ook op
westerse condition humaine aan het begin van
een zeer lovende recensie in het vakblad Variety
het festival van Locarno hoofdprijzen voor door
de nieuwe eeuw, F OUR S HADES
op zak reeds tal van festivaluitnodigingen kreeg.
het fonds ondersteunde films: F USE uit Bosnië
OF
B ROWN van het
O SAMA , de aangrijpende eerste speelfilm uit
Zweedse gezelschap Killinggänget onder regie
Filmmuseum Distributie zal D IAS
van Tomas Alfredson. Uit Finland kwam het
uitbrengen in de Nederlandse filmtheaters.
Luipaard) uit Pakistan waren films waar het
DE
S ANTIAGO
(Zilveren Luipaard) en S ILENT W ATERS (Gouden
jeugddrama Y OUNG G ODS dat op weining bijval
De meest begeerde titel onder filmdistributeurs
politieke engagement voorop stond. En op het
kon rekenen in tegenstelling tot het bijzondere
was toch het Belgische A ALTRA : een in zwart-wit
festival van Venetië in september bleek het
“WO2-drama” S OMNANBULANCE van Sulev Keedus
en cinemascope gedraaide ‘oneerbiedige
filmmateriaal van S ILENCE B ETWEEN T WO T HOUGHTS
uit Estland, een van de vijf films in competitie
komedie’ over rolstoelers die wraak willen nemen
van Babak Payami “in beslag genomen” door
ondersteund door het Hubert Bals Fonds.
op de Finse fabrikant van het ondeugdelijke
Iraanse “autoriteiten”, zodat de film van video
Uit voormalig Joegoslavië kwam naast winnaar
landbouwgereedschap dat hen invalide maakte.
vertoond werd. Minder mooi, maar niet minder
Vuletic ook de Macedonische familie Mitevska, 20
WOODEN
waarvan Teona de regie van H OW I K ILLED
A
S AINT
indrukwekkend.
P RO GR A MM A T E R U G K E R E N D E P R O G R A M M A’ S
Kakelvers in Rotterdam waren naast de vijf voor
HOOFDPROGRAMMA
Werner). Er waren uitgesproken fictieve verhalen
competitie uitgenodigde films maar liefst tien
Sinds enige jaren is de festivalprogrammering er
(S AVE
titels: van Algerije tot Wit-Rusland, van Congo tot
actief op gericht om de grootte van het Hoofd-
debutant Jang; F REE R ADICALS van Barbara Albert)
China, van Iran tot Argentinië. Succes was er
programma niet te laten groeien. Op het
en hoogst geconstrueerde documentaires (het
bijvoorbeeld voor het Pintereske debuut van
hoogtepunt vier jaar geleden werden 136 films
inmiddels bekroonde J USTIÇA waarin de
Leonardo di Cesare, B UENA V IDA D ELIVERY , dat
vertoond. Dit is inmddels teruggebracht tot
Braziliaans-Nederlandse Maria Ramos het
werd opgepikt door de grote Franse sales agent
precies 100 in 2004.
Braziliaanse rechtssysteem onder de loep legt; T HE
Wild Bunch; fraaie recensies voor het on-Iraans
Het ligt in de lijn der verwachting dat het
I STER , een drie uur durende documentaire over
experimentele N AVEL of het Wit-Russische
Hoofdprogramma volgend jaar niet terug zal
Heideggers lezing van Hölderlin - “the find of the
oorlogsdrama M YSTERIUM O CCUPATION ; eindelijk
keren. Het Hoofdprogramma bestond uit een
festival” aldus Film Comment.)
een publiek voor door problemen geplaagde
dwarsdoorsnede van het filmmaken waar het
G REEN P LANET ! van de bekroonde
producties als A RSENY T ARKOVSKY E TERNAL P RESENCE
festival het hart aan heeft verbonden. Dat is de
Waar Nederlandse producties ontbraken in de
en T HE M OONLESS N IGHT .
gemeenschappelijke noemer. Verschillen zijn
VPRO Tiger Awards Competitie (op de co-
Het overzicht van de oogst van het Hubert Bals
uiteraard ook te noemen. Er waren vrij grote
productie van Ulrike Koch Toeareg-documentaire
Fonds heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld
producties waar diverse partijen flinke financiële
A ASHAK na) was in het Hoofdprogramma op dit
tot een van de meest levendige en spraak-
belangen bij hebben (het even volwassen als
vlak veel te beleven. De meeste publiciteit ging
makende onderdelen van het festival. Een flink
succesvolle L OST
aantal van de films wordt door Nederlandse
Sofia Coppola; het overweldigende 21 G RAMS met
documentairemaker Ramón Gieling. De
distributeurs in de bioscopen gebracht.
onder anderen Sean Penn en Naomi Watts, de
beroemde voetballer zelf kwam op de tweede
IN
T RANSLATION van Oscarwinnares
Koreaanse hit M EMORIES
OF
M URDER ). En er waren
naar J OHAN C RUIJFF : E N
EL
M OMENTO D ADO van
donderdag voor de première naar Rotterdam en
kleine, hoogst persoonlijke films – privéonder-
kreeg een staande ovatie van het publiek dat een
nemingen welhaast – als het zwijgende I L D ONO
kaartje had weten te bemachtigen. Een week
van de Italiaanse debutant Michelangelo
eerder was op dezelfde plek met veel vuurwerk
Frammartino, H OMME P ORTANT van de eigen-
op straat – het was Chinees nieuwjaar - de zeer
zinnige Brusselaar Boris Lehman of H ANDBIKE -
Rotterdamse martial arts film F IGHTING F ISH in
MOVIE
waarin regisseur Bruch zich met ware
doodsverachting in zijn rolstoel overal ter wereld
21
THE
première gegaan. Het Dutch Perspective (zie verder) werd geopend met de wereldpremière
in het gevaarlijke verkeer stort. Er waren
van Martin Koolhovens derde speelfilm H ET
toekomstverwachtingen (het hedendaagse
Z UIDEN met in de hoofdrol een indrukwekkende
visioen C ODE 46 van Michael Winterbottom,
Monic Hendrickx. Bijzonder veel aandacht was er
B RIGHT F UTURE van festivalfavoriet Kurosawa
ook voor B EAT , de videospeelfilm in Aziatische
Kiyoshi) en historisch drama (A UGUST S UN uit Sri
stijl, voor een appel en een ei gemaakt door de
Lanka, D EADLINES van twee voormalige oorlogs-
aan de NFTA studerende David Verbeek en Rogier
verslaggevers, Ludi Boeken en Michael Alan
de Blok. De speelfilms die net als de ‘Johan
P RO GR A MM A T E R U G K E R E N D E P R O G R A M M A’ S
Cruijff-film’ met een flinke hype gepaard gingen,
precies het uitgangspunt van dit programma-
uit een twintigtal korte films vertoond in een
waren openingsfilm Z ATOICHI en de wereld-
onderdeel weer. In de eerste plaats bestond het
paar blokken, maar een groot (misschien soms
première van Catherine Breillats A NATOMIE
onderdeel uit restauraties en hervertoningen.
wel te groot) festivalonderdeel dat een eigen
Cinema is alleen levend als het vertoond wordt.
balans kent en als apart festival bestaansrecht
film met Amira Casar en Rocco Siffredi.
Het beste voorbeeld hierbij was de werkelijk
heeft. Programmeur Erwin Houtenbrink
De winnaar van de KPN publieksenquête was het
unieke vertoning van de eerste versie van John
selecteerde de meeste films en coördineerde de
epos L A M EGLIO G IOVENTU van Marco Tullio
Cassavetes’ klassieker S HADOWS . Deze ‘heilige
samenstelling. Aparte programma’s werden
Giordana. In zes uur word de kijker op een
graal van de onafhankelijke film’ werd op
samengesteld door onder meer Stéphanie
onweerstaanbare, wijze en ontroerende manier
wonderbaarlijke wijze teruggevonden door de
Moisdon Trembley, Mark McElhatten en Simon
langs veertig jaar Italiaanse (familie)geschiedenis
onvermoeibare Cassavetes-specialist Ray Carney,
Field. De jonge Zweedse filmer Jens Jonsson
gevoerd. Inmiddels is de film ondanks zijn lengte
maar het zal voorlopig blijven bij deze
kreeg een overzichtsprogramma. Werk van het
uitgegroeid tot de succesvolste productie die
vertoningen in Rotterdam. Het IFFR bood zijn
anonieme gezelschap TINA, van de experimentele
Filmmuseum Distributie ooit uitbracht. Ook de
excuses aan de Erven Cassavetes die verdere
meester Robert Beavers en bijvoorbeeld korte
nummers twee en drie uit de publieksenquête
vertoning verhinderen.
films uit India werden in aparte blokken
kwamen uit het Hoofdprogramma. N OVEMBER van
Een andere poot van de Cinema Regained is de
vertoond.
de jonge Spaanse filmmaker Achero Mañas over
cinema over cinema. Thom Andersens erudiete
Als onderdeel van het door de provincie Zuid-
theater, jeugd, idealen en illusies werd door het
L OS A NGELES P LAYS
Holland ondersteunde educatieve project ZIEN
publiek verrassend als tweede gekozen. Op de
Kim Hong-Joon documenteren en herinter-
KIJKEN FILMEN was aan een tiental filmmakers
derde plaats eindigde het debuut van Julie
preteren voor het festival essentiële film-
de opdracht gegeven om een film van een
geschiedenis. Een groot en bijzonder onderdeel
minuut lengte te maken. Zoals zo vaak blijkt
van Jean-Louis Bertucelli die ooit voor het eerste
van Cinema Regained dit jaar was het D-Light
beperking een motor van creativiteit. De fraaie
festival in Rotterdam was, werd bij de première
programma. Samengesteld door Filmbank-
bijdragen van ondermeer Nicolas Provost, Bea de
vergezeld door hoofdrolspeelster Esther Gorintin,
medewerkers Anna Abrahams, Erwin van ’t Hart
Visser, Yaël Bartana of Ann Course maken dat het
die in Rotterdam haar 91e verjaardag vierde.
en Peter van Hoof, presenteerde het IFFR in tien
festival nadenkt over het vervolg op dit initiatief.
L ’E NFER :
DE
een bijna filosofische, weinig verhullende
Bertucelli, D EPUIS
QU ’O TAR EST
P ARTI . De dochter
ITSELF
en M Y K OREAN C INEMA van
blokken een overzicht van veertig jaar experimentele film in Nederland. Tevens presenteerde CINEMA REGAINED
De Filmbank een fraai boekwerk over dit
F I L M M A K E R S E N A RT I S T I N F O C U S
Voor het festival van 2003 was begonnen met het
onderwerp onder de titel ‘mm2’.
De Chileens-Franse regisseur Raúl Ruiz filmde in
programmaonderdeel Cinema Regained. In het
de afgelopen veertig jaar een enorm en veelzijdig
voorwoord in de catalogus gaf Simon Field dit
22
oeuvre bij elkaar. Sommige films zijn grote
programma-onderdeel een motto mee: ‘Looking
KO RT E F I L M S
producties (L E
into the Past, to Create the Future’. Geleend van
Korte film is een integraal onderdeel van het
videoexercities waarin Ruiz’ dartele geest op
het filmmakerscollectief Sankofa waar ‘Artist in
International Film Festival Rotterdam. Niet zoals
soms onnavolgbare manier zijn wereld herschikt.
Focus’ Isaac Julien deel van uitmaakte, geeft het
bij veel collega-festivals een selectie bestaande
Ideologisch, hilarisch, polemisch, theatraal,
TEMPS RETROUVÉ ).
Andere zijn
IFFR 2003-2004
WANG XIAOSHUAI; REGISSEUR VAN ‘DRIFTERS’ EN JURYLID PRINCE CLAUS FUND FILM GRANT
IFFR 2003-2004
TUNDE KELANI; FILMMAKER IN FOCUS
IFFR 2003-2004
JOSUE MENDEZ; REGISSEUR ‘DIAS DE SANTIAGO’
IFFR 2003-2004
RAÚL RUIZ; FILMMAKER IN FOCUS
P RO GR A MM A T E R U G K E R E N D E P R O G R A M M A’ S
surreëel, ironisch, filosofisch... een eindeloze
worden jaarlijks zo’n zeshonderd titels
typisch Isaac Julien, die dit onderscheid jaren
stroom adjectieven is van toepassing op zijn
uitgebracht. Van elke film gaan gemiddeld
geleden reeds afdeed als ouderwets. In het
oeuvre. Het internetmagazine Rouge maakte in
200.000 kopieën uit. De films worden
Museum Boijmans Van Beuningen was veel van
samenwerking met het festival een speciaal boek
gefinancierd, geproduceerd en gedistribueerd
zijn werk te zien waaronder P ARADISE O MEROS
gewijd aan Ruiz.
door de filmers zelf of door hun eigen
(naar Derek Walcotts epische gedicht ‘Omeros’)
Met de wereldpremière van R ESPONSO (als work-
filmmaatschappij. Populair zijn met name
en F RANTZ F ANON : B LACK S KIN , W HITE M ASK , over
in-progress) werd alsnog, zestien jaar later, een
verhalen over lokale onderwerpen als de strijd
leven en werken van de antikoloniale denker
project van Ruiz afgemaakt. Na het overlijden
tussen de traditionele geloven, de islam, het
Fanon.
van Huub Bals was Ruiz begonnen aan een
christendom, gewapende roofoveral, prostitutie
hommagefilm. Het materiaal werd door festival-
en corruptie. Tunde Kelani is de meest
medewerker Dicky Parlevliet gevonden bij een
prominente producent-regisseur en misschien
Amerikaanse universiteit waar Ruiz les had
een van de weinige filmers die hart heeft voor de
gegeven en naar Parijs gestuurd, waar Ruiz de
artistieke kwaliteit van zijn werk. Het festival
film monteerde. En daardoor moest tijdens het
vertoonde vier videofilms van Kelani, die
festival nog gezocht worden naar een vertaler
verderop in 2004 ook in het zonnetje werd gezet
Siciliaans...
in New York.
Met een aantal unieke voorstellingen liet het IFFR
Nadat vorig jaar Dominique Gonzalez-Foerster
Nederland kennismaken met de Amerikaanse
reeds onder de noemer ‘Artist in Focus’ in de
avant-gardecineast Ken Jacobs. Met een aantal
schijnwerpers stond, was het dit jaar de beurt aan
eerste Europese opvoeringen van bijvoorbeeld
Isaac Julien. De opvallende Britse kunstenaar, in
zijn toverlantaarn-performance bracht Jacobs de
2001 genomineerd voor de Turner Prize, maakte
kijker terug naar de essentie van film: manipu-
tot op heden documentaires, korte films, één
latie van licht en donker, desoriënterend en
lange speelfilm en video-installaties. Zijn meest
hallucinerend. Tegelijkertijd bleek zijn epische
recente installatie, het indrukwekkende
collagefilm S TAR S PANGLED
TO
D EATH een volledig
up to date gebrachte versie van het Bush 2tijdperk.
B ALTIMORE was te zien in TENT. en maakte tevens onderdeel uit van de ‘Power : Play’-tentoonstelling daar. B ALTIMORE kwam voort uit Juliens interesse in blaxpoitation die hij reeds op een
27
De afgelopen vijf jaar is de productie van
documentaire wijze onderzocht in B AADASSSSS
Nigeriaanse videofilms opvallend toegenomen.
C INEMA . Deze hybride benadering (een onder-
Deze producties veroveren de internationale
werp meestal gerekend tot de low art verbeeldt
markt via de Afrikaanse migrantenpopulatie in
op een wijze en in een context kenmerkend voor
het westen. Volgens een conservatieve schatting
moderne high art, namelijk de video-installatie) is
P RO GR A MM A S P E C I A L E P R O G R A M M A’ S 2 0 0 4
HOMEFRONT USA
De Amerikaanse criticus Jim Hoberman stelde een
werd in de galerieruimte van TENT. de
“Het programma was niet moeilijk te bedenken.
selectie samen van film- en televisiefragmenten
tentoonstelling ‘Friendly Fire’ samengesteld, een
Het drong zich op”, aldus programmeur Gertjan
waarin hij aantoonde hoe George W. Bush een
‘artistieke arena’ met installatiewerk van zeven
Zuilhof die onder de noemer ‘Homefront USA’
omgekeerde Ronald Reagan werd: de president
internationale kunstenaars. Letterlijke
een programma samenstelde waarin vooral de
die acteur werd. Documentairemakers als Blue
recuperaties van elementen uit de gamecultuur
Amerikanen zelf aan het woord werden gelaten
Hadaegh & Grover Babcock (A C ERTAIN K IND
werden geconfronteerd met filmelementen,
over hun wereld na 11 september 2001. De films
D EATH ) en Alison MacLean (P ERSONS
handelden in de eerste plaats over gebeurte-
richtten hun camera’s op minder opgepoetste
V2_, CBK en de Rotterdamse Schouwburg gaven
nissen die de laatste jaren het nieuws hebben
kanten van de Amerikaanse samenleving.
een aparte invulling aan het ‘Power: Play’
OF
OF I NTEREST )
bepaald: de chaotische presidentsverkiezing van
programma door respectievelijk een game-
2000, de aanslagen van 11 september en vervol-
28
artefacten en live acts. Ook de kunstinstellingen
installatie, een nachtelijke videoprojectie en een
gens de oorlogen tegen terreur in Afghanistan
EX PLODIN G C I N E M A; P OW E R : P L AY
theatervoorstelling te presenteren. Witte de With
en Irak. Maar ook kwamen Amerikaanse
Onder de noemer ‘Power : Play’ stelde Edwin
zocht met de lancering van het web-discussie-
filmmakers en kunstenaars aan bod die zich
Carels een thematisch programma samen waarin
platform ‘Under Fire’ aansluiting bij het
gedwongen zagen om stelling te nemen omdat
zowel films voorkwamen als installaties, games,
festivalprogramma.
hun middelen ingeperkt werden.
websites, live acts en presentaties. De opzet was
Het filmprogramma bestond uit vijf lange
Het totstandkomen van ‘Homefront USA’ werd
een speels en tegelijk uitdagend complex
producties en vijf compilatieblokken. Deze
door Zuilhof begeleid met een weblog, die tevens
programma te realiseren over de retoriek en de
laatste werden onder nationale motto’s
in het tijdschrift Skrien gepubliceerd werd.
politieke implicaties van strategische spelvormen
gepresenteerd. Zowel de korte films als de
Hoogtepunt van het programma was volgens
met de computerspelcultuur als vertrekpunt,
speelfilms (B ATTLE R OYALE 2, R ESSURECTION
velen de Nederlandse première van het met een
maar ook verder kijkend naar andere gebieden
L ITTLE M ATCH G IRL ) en documentaires werden
Gouden Palm bekroonde E LEPHANT van regisseur
waar spel en politiek elkaar ‘besmetten’.
zowel qua stijl als onderwerp opzettelijk erg
Gus Van Sant. Naast speelfilms als M ASKED
De muziekclub Off_Corso werd tijdelijk getrans-
divers geselecteerd om verschillende
A NONYMOUS (van en met Bob Dylan) en G REENDALE
formeerd tot ‘Fight Club’. Daar stonden een
manifestaties van machtsspelletjes te signaleren.
(van Bernard Shakey, alias Neil Young) maakte
tiental interactieve installaties opgesteld en werd
ook het hallucinerende, post-apocalyptische W AR
het publiek uitgenodigd een selectie games te
van debutant Jake Mahaffy veel indruk.
ervaren op een batterij computers. Acht dagen
ONCE WE WERE BIRDS : ROMANI CINEMA
lang werden daar tijdens de ‘Test Matches’ ook
Per 1 mei 2004 zijn tien nieuwe landen lid
demonstraties gehouden waarbij telkens twee
geworden van de Europese Unie. In de meeste
specialisten over een deelgebied van de kritische
van die landen vormen de Roma – hier te lande
gamecultuur in dialoog werden gebracht. Een
nog steeds beter bekend als de zigeuners – een
weblog bracht hierover verslag uit en bleef ook
belangrijke minderheid. Programmeur Ludmila
na het festival nog doorwerken.
Cvikova maakte een themaprogramma over de
Complementair aan deze ‘activistische arcade’
cinema van de Roma, hoewel het onontkoom-
AND
OF THE
P RO GR A MM A S P E C I A L E P R O G R A M M A’ S 2 0 0 4
baar bleek om de cinema over de Roma geheel te
Het was van groot belang dat de Roma zelf ook
festivalonderdeel ‘What (is) Cinema?’. In 2004
negeren: het belangrijkste criterium was de
op het festival (aan het woord) kwamen. Zowel in
was dit onderdeel uitgegroeid tot een duidelijk
oprechte, authentieke representatie van Roma.
de drukbezochte talkshow van Wilfried de Jong
geprofileerd programma in de Kleine Zaal van de
Er was plaats voor oudere speelfilmklassiekers als
(waarin bleek dat de Roma ook niet altijd solidair
Rotterdamse Schouwburg. Deze locatie blijkt
met elkaar zijn) als in een ‘What (is) Cinema?’-
zeer geschikt voor zowel een uitgebreid ‘één op
altijd overtuigende speelfilmdebuut van Robert
debat werd fel gedebatteerd over de positie van
één’-interview met een aandachtig luisterend
Duvall, dat zich afspeelt in Newyorkse zigeuner-
de Roma.
publiek als voor een prettig chaotische talkshow
kringen. Dat is overigens een van de films waar
In het Nederlands fotomuseum was, ook na het
hoog nodig een nieuwe kopie van gemaakt moet
festival, de fraaie videoinstallatie L A
worden (terzijde: zo kon de als eerbetoon aan
kunstenares Hannah Collins te zien die hiervoor
met een vaste indeling: om 15.30 uur ‘In Person’,
een jaar lang filmde in de gelijknamige wijk van
om 18.00 uur ‘What (is) Cinema?’, om 22.30 uur
Barcelona.
de ‘Late Show’ en vanaf 23.30 uur DJ’s en visuals
A NGELO
MY
L OVE , het bijna vergeten maar nog
wijlen Leslie Cheung gedachte A SHES
OF
T IME van
Wong Kar-Wai uit 1994 niet vertoond worden in
MINA
van
Cinema Regained omdat er geen vertoonbare
SOME
H APPY G YPSIES T OO van
Alexander Petrovic, S INFUL A POSTLES
OF
L OVE van
in verband met de Awards Ceremony, alleen de DUTCH PERSPECTIVE
‘Late Show’ en ‘Into the Night’ plaats.
Naast de omvangrijke selectie Nederlandse
Dufunya Vishnevsky (de enige Russische film over
producties in andere festivalonderdelen,
Op de valreep van zijn vertrek besloot festival-
het lot van zigeuners in de Tweede Wereld-
presenteert het IFFR elk jaar speciaal voor
directeur Simon Field voor één keer een toptien
oorlog) en L ES P RINCES van Tony Gatlif, wellicht de
buitenlandse gasten (distributeurs en andere
uit het festivalprogramma bekend te maken.
bekendste Roma-regisseur.
aankopers, festivalprogrammeurs maar ook de
Uiteraard nam hij de gelegenheid waar om
Maar ‘Once We Were Birds’ richtte zich vooral op
pers) een selectie Nederlandse producties die het
daarin zoveel mogelijk onderdelen van het
het documentaire beeld. Een goed voorbeeld
afgelopen jaar elders in Nederland in première
festival aan bod te laten komen. Rond deze
daarvan was K ENEDI G OES B ACK H OME van veteraan
gingen. De programmering van dit festival-
keuze plaatste hij het interview-, discussie- en
Zelimir Zilnik waarin de schokkende wijze
onderdeel, dat jaarlijks in samenspraak met
debatprogramma onder het thema ‘Speaking
waarop zigeuners die tien jaar geleden het
Holland Film en het Nederlands Fonds voor de
out’ deels om de gewijzigde opzet van de
oorlogsgeweld in Joegoslavië ontvluchtten,
Film tot stand komt, zal voor de komende editie
paneldiscussies te markeren maar ook de
worden gedeporteerd uit (in dit geval) Duitsland.
geëvalueerd worden.
intenties van de speciale thematische
Een nieuwe documentaire over het leven in de
programma’s ‘Homefront USA’ en ‘Romani
‘zigeunerhoofdstad’ van de wereld, Shutka (een
29
plaats van vrijdag 23 tot en met vrijdag 29 januari
in ‘Into the Night’. Op vrijdag 29 januari vonden,
kopie meer van bestaat!). Andere klassiekers waren I M ET
in een stampvolle zaal. Het programma vond
Cinema’ te reflecteren.
buitenwijk van Skopje) was net niet op tijd
IN PERSON, W HAT (I S ) C I N E M A 3 , L ATE S HOW,
‘In Person’ liet een serie filmmakers individueel
gereed voor het festival. De documentaire S HUTKA
I N TO T H E N I G H T
aan het woord in een uitgebreid interview: een
zal nu naar verwachting te zien zijn op het IFFR
Om het debat, de discussie en toelichting bij het
kans om belangrijke vertegenwoordigers van
2005.
IFFR-programma een vaste en uitgebreidere plek
verschillende aspecten van het IFFR-programma
(terug) te geven ontstond tijdens IFFR 2002 het
aan het woord te laten over hun werk en hun
P RO GR A MM A EVENE MENTEN , DEBATT EN
nieuwe films. Kitano Takeshi, Catherine Breillat,
filmmaker Julie Bertucelli, pornoacteur Rocco
believes that digital distribution will destroy
Raúl Ruiz, Isaac Julien, Michael Winterbottom en
Siffredi en Hafid Bouazza. Luttele uren na de
cinema as we know it’. Sprekers waren Mahamat
Ken Jacobs gaven acte de présence. Harmony
aankomst van Johan Cruijff op het festival, kon
Saleh Haroun, Peter Buckingham, Bernard Rose,
Korine helaas niet: hij kon naar verluidt de VS
de ‘Late Show’ al op video laten zien hoe hij met
Eric Lagesse en Bjorn Koll. De toekomst van de
niet verlaten wegens een verlopen paspoort.
de trein aankwam op het Centraal Station en
digitale cinema en met name de distributie liet
omstuwd door fotografen en cameraploegen het
zich niet makkelijk terugbrengen tot een positief
Oude Luxortheater binnenging.
of negatief oordeel over de motie. Iedereen was
Voor de ‘What (is) Cinema?’-discussies werden telkens een ‘key note speaker’ en twee gasten
van mening dat digitale distributie enorm veel
uitgenodigd. Dit leverde boeiende perspectieven
mogelijkheden kan bieden, maar dat problemen
en meningen op over onderwerpen die altijd in
PA S S I O N S A N D P R O M I S E S
liggen in de controle ervan. Het Rotterdam Film
relatie stonden tot actuele thema’s of onderdelen
In samenwerking met European Film Promotion
Parliament werd mede georganiseerd door het
uit het festival. Zo werd naar aanleiding van het
organiseerde het IFFR voor de eerste maal
Nederlands Fonds voor de Film en Screen Digest.
programma ‘Power : Play’ gediscussieerd over de
‘Passions and Promises’. Vijf jonge regisseurs met
relatie tussen games en cinema door Steven
een film in het festivalprogramma werd gevraagd
Poole, redacteur van het game magazine Edge,
te vertellen over hun passie voor cinema. Onder
I N T E R N AT I O N A L F I L M F E S T I VA L R OT T E R DA M
filmmaker Philippe Grandrieux, game ontwerper
leiding van Robert Gray en aan de hand van
IN GRONINGEN EN MAASTRICHT
en auteur Katie Salen onder leiding van Joost
fragmenten van hun eigen films en fragmenten
Voor de achtste keer vonden in Groningen en
Raessens, docent aan het Instituut voor Media en
van hun lievelingsfilms deelden Martin Kool-
Maastricht, beiden van 29 januari tot en met
Representatie in Utrecht en voorzitter van de
hoven, Srdjan Vuletic, Teona Mitevska, Jan Krüger
1 februari 2004, succesvolle vierdaagse satelliet-
internationale games conferentie Level Up. De
en Ulrike Koch hun liefde voor film met elkaar en
festivals (ook wel pocketedities genoemd) plaats
overige ‘What (is) Cinema?’-debatten stonden in
het publiek.
samenvallend met de laatste festivaldagen in
het teken van afwijkende meningen in de
Rotterdam. De ‘pocketedities’ trokken opnieuw
Verenigde Staten tijdens het Bush-tijdperk, de
30
toenemende bezoekersaantallen. Voor Maas-
Romani identiteit in film, de relatie tussen film en
R OT T E R DA M F I L M PA R L I A M E N T
tricht was het IFFR de gelegenheid om het
DVD, de toekomst van de documentaire, film in
Het IFFR ziet zich als een ondersteunend, kritisch
vernieuwde filmtheater Lumière in gebruik te
Afrika en in Nederland.
en vernieuwend filmfestival en acht het van
nemen. De opzet van de satellietprogramma’s was
belang analytisch te kijken naar de ontwikke-
gewijzigd om logistieke redenenen. Een kleiner
Negen ‘Late Shows’ trokken vanaf half elf
lingen binnen de onafhankelijke filmindustrie. In
aantal titels uit Rotterdam werd aangevuld met
’s avonds onveranderd een talrijk publiek voor
dit licht werd dit jaar het derde Rotterdam Film
festivalfilms uit IFFR 2003 die niet elders in
entertainment, ophef, interviews met festival-
Parliament bijeengeroepen. Het onderwerp van
Nederland zijn vertoond. In Groningen kwamen
gasten en publiek, de dagelijkse filmquiz en
het Rotterdam Film Parliament 2004 was: ‘Digital
6400 bezoekers (bezettingsgraad over de 80%) en
optredens gepresenteerd door Wilfried de Jong.
Dream or Nightmare: the future of the indepen-
in Maastricht 5000 (bezettingsgraad 85%).
Tot de gasten behoorden cameraman Christopher
dent cinema in an age of digital distribution’. De
In Images (Groningen) werd op donderdagavond
Doyle, de 91-jarige actrice Esther Gorintin en
officiële motie van de dag luidde: ‘this House
29 januari voor een volle zaal van genodigden
P RO GR A MM A H E T I F F R I N G R O N I N G E N E N M A A S T R I CH T
het filmfestival geopend door Simon Field,
vier nieuwe filmzalen en wintertuin in de oude
directeur van het IFFR. Hij deed dat via een per
Kapucijnenkapel werden net op tijd opgeleverd
telefoon opgenomen welkomstspeech. Door de
zodat het festival voor het eerst volledig in
vele sneeuwval vond Simon Field het risico van
Lumière kon plaatsvinden. Ter gelegenheid van
reizen te groot.
de opening vond een reeks filmconcerten plaats.
Vanaf de openingsfilm Z ATOICHI bood IFFR in
De intensieve samenwerking met het
Groningen een dwarsdoorsnede van wat in
International Film Festival Rotterdam heeft ook
Rotterdam werd gepresenteerd. In Images en
dit jaar geleid tot een mooie doorsnede van het
Vera werden ruim 40 speelfilms vertoond. Naast
Rotterdamse aanbod. Het hoofdprogramma
Z ATOICHI waren uit Azië S PRING , S UMMER , F ALL ,
bestond uit een selectie films die enkel tijdens het
W INTER …
festival te zien waren en distributiefilms die later
AND
S PRING en T HE R ESURRECTION
OF THE
L ITTLE M ATCH G IRL te zien. Uit Europa werden
in de filmtheaters worden uitgebracht. Voor het
onder meer vertoond: L A M EGLIO G IOVENTU ,
nieuwe onderdeel ‘Rotterdam Revisited’ werden
Gouden Leeuw-winnaar T HE R ETURN en het
speciaal voor het satellietfestival films die vorig
dorpsdrama G RANNY . De laatste twee sloten
jaar enkel in Rotterdam te zien waren, eenmalig
naadloos aan bij de tentoonstelling ‘Het
geïmporteerd. Het hoofdprogramma bestond in
Russische landschap’ in het Groninger Museum.
totaal uit veertig festivaltitels gepresenteerd in
Uit het ‘Homefront USA’ programma werd onder
honderd voorstellingen.
meer Gus Van Sants E LEPHANT vertoond. Het
Het jaarlijkse nevenprogramma van Marres,
festival werd afgesloten met A MERICAN S PLENDOR .
Centrum voor de Kunsten, werd ditmaal gevormd
Een nieuw festivalonderdeel was de terugblik op
door een keuze uit ‘Homefront USA’, toegelicht
het Rotterdamse aanbod van 2003. Tien films, die
door een van de samenstellers.
opvielen in het festival en toen niet in Groningen of nadien in Nederland te zien waren, werden eenmalig teruggehaald. Hieronder waren F EAR X, het Iraanse J OURNEY
OF THE
G REY M EN en het
Bosnische debuut R EMAKE dat hoog eindigde in de publieksenquête. Het 8ste International Film Festival Rotterdam in Maastricht stond volledig in het teken van de opening van het vernieuwde filmtheater Lumière 31
door de Maastrichtse wethouder van Cultuur. De
H U BE R T BALS FONDS
Niet alleen in kwaliteit maar ook in kwantiteit bereikt de oogst van 2003-2004 een nieuw hoogtepunt. Dertig nieuwe ‘HBF-films’ bereikten het International Film Festival Rotterdam 2004, waarvan er (eveneens een record) vijf doorgingen naar de VPRO Tiger Awards Competitie. Rond de zomer van 2003 sleepten HBF films belangrijke filmprijzen in de wacht in Cannes en Locarno, O SAMA kreeg januari 2004 een Golden Globe en een vijftal HBF films werd verkozen tot nationale inzendingen voor de Oscars. Zorgelijk: de Chinese filmmaker Wang Bing mocht juni 2003 een vertoning van zijn monumentale documentaire T IE X I Q U in Verenigde Staten niet bijwonen. Hij kreeg geen visum. T IE X I Q U , waaraan het Hubert Bals Fonds een bijdrage leverde, ging in wereldpremière tijdens IFFR 2003. In december 2003 riep de Franse krant Le Monde de documentaire alvast uit tot beste film van de eeuw.
JA A R OOGST 2 0 0 3 - 2 0 0 4
voor artistieke, geëngageerde films uit de Derde
Hubert Bals Fonds-bijdrage. De film is na de
De diversiteit van de producties in de jaaroogst
Wereld is dan ook onontbeerlijk voor succes.
wereldpremière in Cannes over de hele wereld op
van 2003-2004 reflecteert de internationale,
festivals vertoond.
geëngageerde en artistieke keuzes van het
Het Hubert Bals Fonds is ook bijzonder blij met
Hubert Bals Fonds en van het festival. Niet alleen
het feit dat zeventien van de in totaal dertig
Ter gelegenheid van het vijftienjarig bestaan van
gaat het om films van alle continenten (voor het
gereedgekomen films van de hand van
het Hubert Bals Fonds, vertoonde het Museum of
eerst inclusief Oceanië) maar ook vele verschil-
debutanten zijn, waarmee de doelstelling om
Modern Art in New York als hommage van 2 tot
lende soorten film: creatieve documentaires
jong talent in ontwikkelingslanden op weg te
en met 25 mei 2003 vijfentwintig HBF-films. Bij de
zowel als oorlogsfilms, zowel sociale komedies als
helpen, ruimschoots gehaald lijkt.
opening op 2 mei werd het boek ‘True Variety:
Ook in 2003 waren door het fonds ondersteunde
Het festival heeft in deze jubileumuitgave met
tragedies, experimentele cinema en psychologisch drama.
32
Funding the Art of World Cinema’ gepresenteerd. nieuwe films prominent aanwezig in de selecties
vele foto’s geïllustreerde teksten en essays
Filmmakers in deze landen weten op een
van de filmfestivals van Cannes (acht), Locarno
bijeengebracht van Jia Zhang-ke, Lou Ye, Ben
creatieve en meer en meer succesvolle wijze
(vier), Venetië (drie) en Toronto (twaalf). Mei
Okri, Hanif Kureishi en vele anderen. Bij het boek
gebruik te maken van nieuwe technieken om
2003 werd U ZAK van Nuri Bilge Ceylan in Cannes
hoort een DVD met filmfragmenten, interviews
films te maken en te verspreiden. Tegelijkertijd
niet alleen bekroond met de Grote Juryprijs maar
en de korte film S ABRIYA uit 1997 geregisseerd
proberen de autoriteiten in sommige landen,
werd aan hoofdrolspeler Muzaffer Özdemir de
door Abderrahmane Sissako.
soms zelfs in toenemende mate, de kunstzinnige,
Prijs voor Beste Acteur toegekend. Hij deelt deze
filmische uiting van ideeën en meningen tegen te
prijs ex aequo met zijn toen al overleden
houden. Daar waar vertoning in eigen land
tegenspeler Mehmet Emin Toprak. Verder trok
werden twee andere HBF films gelauwerd: S ILENT
onmogelijk is, wordt de steun van fondsen als het
O SAMA van Siddiq Barmak veel belangstelling: een
W ATERS en F USE . S ILENT W ATERS , het moedige
Hubert Bals Fonds des te noodzakelijker. De
van de allereerste speelfilms die na het einde van
speelfilmdebuut van filmmaakster Sabiha Sumar
samenwerking met instellingen als NCDO, Hivos
het Talibanregime in Afghanistan gemaakt
uit Pakistan, werd in Locarno bedolven onder
en Amnesty International om aandacht te vragen
werden en mede tot stand kwam dankzij een
prijzen. Behalve het Gouden Luipaard won de
Op het festival in Locarno (augustus 2002)
H U BE R T BALS FONDS
film het Luipaard voor Beste Actrice (hoofdrol-
HUBERT BA L S F O N D S S E L E CTI E 2 0 0 3 - 2 0 0 4
W E R K W I J Z E VA N H E T H U B E RT BA L S F O N D S
speelster Kirron Kher), de prijs van de Oecome-
Voor de twee selectierondes van 2003-2004
In vele landen (‘niet-westerse landen’, ‘het
nische Jury en speciale vermeldingen van de
zijn tezamen 547 aanvragen ontvangen. De
Zuiden’ of ‘ontwikkelingslanden’) bestaat geen
Junior Jury en van de Internationale Federatie
selectiecommissie heeft daarvan 74 filmprojecten
zelfstandige filmindustrie, maar dromen velen
van Cinema Clubs. De Bosnische speelfilm F USE
kunnen honoreren. Deze projecten ontvingen
over de films die ze willen maken. Het ontbreekt
(behalve HBF film ook een CineMart Project) van
voor een totaalbedrag van € 962.104 aan
hen aan financiële middelen, artistieke steun en
Pjer Zalica kreeg van de jury het Zilveren Luipaard.
bijdragen.
feedback. Het stimuleren van de oprichting, instand-
S E L E C T I E I N C AT E G O R I Ë N E N R E G I O ’ S
houding en groei van autonome filmindustrieën
Script- en projectontwikkeling
37
in deze landen staan centraal in de doelstellingen
Postproductie
19
van het in 1988 opgerichte Hubert Bals Fonds.
Distributie
11
Het fonds waarvan het budget in vijftien jaar is
7
gegroeid van 100.000 naar ongeveer 1 miljoen
Workshops en trainingen
Euro, verkiest bescheiden financiële steun te GEOGRAFISCHE VERDELING
verlenen aan individuele filmprojecten.
Afrika
13
Azië
17
Tweemaal per jaar kan een aanvraag ingediend
Latijns-Amerika
21
worden bij het Hubert Bals Fonds. Dit moet
Midden-Oosten
9
gebeuren in één van de drie mogelijke cate-
Oost-Europa en Zuidoost-Europa
14
gorieën: scenario-ontwikkeling, post-productie of distributie. De ervaring heeft geleerd dat
(Zie bijlage 3 voor een overzicht van de
financiële bijdrages in deze stadia van filmpro-
geselecteerde films en filmprojecten.)
jecten het effectiefst zijn. De aanvragen worden beoordeeld op grond van het budget, de inhoud
33
H U BE R T BALS FONDS
en de artistieke waarde. Projecten die duidelijk
Vele jaren lang was het Hubert Bals Fonds
D I S TR I BUTI E VA N D E HBF - F I L M S I N
maken dat zij het medium op een filmische, eigen
wereldwijd de enige instelling die op deze wijze
N E D E RL AN D E N BE L G I Ë
wijze hanteren en een originele kijk bieden op
de totstandkoming van filmprojecten
Uit de jaaroogst 2003-2004 zijn zes films
het land van herkomst hebben de voorkeur. In
bevorderde. Inmiddels zijn ook andere fondsen
aangekocht voor distributie in Nederland
het ideale geval ondersteunt het project ook de
opgericht in Zweden, Zwitserland, Griekenland
en/of België:
opbouw of groei van een onafhankelijke
en Italië. Dit is deels een gevolg van verande-
filmindustrie.
ringen in de positie en rol van internationale
A RSENY T ARKOVSKI E TERNAL P RESENCE
filmfestivals, die hiermee het model van het
Nederland, Filmmuseum Distributie
De binnengekomen aanvragen worden beoor-
International Film Festival Rotterdam volgen. Dit
deeld door een commissie grotendeels samen-
model berust naast het Hubert Bals Fonds op
D IAS
gesteld uit leden van directie, programmeurs en
grote aandacht voor wereldcinema binnen het
Nederland, Filmmuseum Distributie
(oud)-medewerkers van het International Film
festivalprogramma en op de actieve ‘marriage
Festival Rotterdam. De toekenning van steun
broking’ in de vorm van de CineMart, waar via
L AST L IFE
wordt in twee rondes bekend gemaakt in drie
het HBF ondersteunde filmprojecten verder
Nederland, A-Film Distribution
categorieën: scenario-ontwikkeling, post-
zoeken naar medefinanciering (zie ook
productie en distributie.
hieronder). Het succes van het Hubert Bals Fonds
O SAMA
leidt er toe dat een toekenning van financiële
Nederland, A-Film Distribution
DE
S ANTIAGO
IN THE
U NIVERSE
De gelden waarover het Hubert Bals Fonds kan
steun in veel gevallen het verder aantrekken van
beschikken zijn afkomstig van een aantal
werkkapitaal bevordert: HBF-steun is een
S ILENT W ATERS
Nederlandse overheidsinstanties en instellingen:
aanmoedigingsprijs die staat voor kwaliteit en
Nederland, Filmmuseum Distributie
het Ministerie van Buitenlandse Zaken (Bureau
kansen.
DCO/CO), de medefinancieringsorganisaties
U ZAK
NCDO en Hivos, de Publieke Omroep NPS en
Nederland, Contact Film; België: Lumière
Stichting DOEN. Werd in het oprichtingsjaar G OLDEN V ALLEY
steun verleend aan vijf projecten, inmiddels
S UMMER
krijgen jaarlijks rond de vijftig filmprojecten
is door het IFFR zelf, samen met de overige VPRO
financiële hulp van het Hubert Bals Fonds.
Tiger Award-winnaars, in het voorjaar van 2004
IN THE
uitgebracht onder de noemer ‘Tigers on Tour’.
34
H U BE R T BALS FONDS
S A M E N W E R K I N G M E T D E C I N E M A RT
S A M E N W E R K I N G M E T A N D E R E F E S T I VA L S
INDIA
Vier filmprojecten die eerder steun ontvingen
Het Hubert Bals Fonds probeert de filmindustrie
In nauwe samenwerking met de Nederlandse
van het Hubert Bals Fonds waren geselecteerd
in ontwikkelingslanden aan te moedigen met
Ambassade in New Delhi heeft het Hubert Bals
voor deelname aan de CineMart 2004. B ARCA !
financiële bijdragen, maar ook door middel van
Fonds in november 2003 een minifestival
(Algerije), K AMU ’ S D ESIRE (Zambia), M IENTRAS
deelname aan en het organiseren van seminars
georganiseerd van negen Indiase films die tot
T ANTO (Argentinië) en N AO
en workshops op filmfestivals in de betreffende
stand zijn gekomen met steun van het Hubert
werden gepresenteerd om verder productie-
landen. Het afgelopen jaar waren vertegen-
Bals Fonds. Tijdens een seminar waaraan werd
financiering te zoeken.
woordigers van het HBF hiervoor aanwezig op de
deelgenomen door de aanwezige regisseurs, is
volgende festivals en bijeenkomsten:
gesproken over de filmproductie en -distributie
POR ACASO
(Brazilië)
in India. Het ligt in de bedoeling dat komend jaar — Festival d’Amiens, 7e Fonds d’aide au développement du scenario, Frankrijk — The Back Lot Festival, Paramaribo, Suriname — Buenos Aires International Festival of Independent Cinema, Argentinië — Colon, Antorchas Script workshop, Argentinië — Festival des trois continentes, Frankrijk — Pusan International Film Festival, Zuid-Korea — Rabat International Film Festival, Marokko — Sarajevo International Film Festival, Bosnië-Herzegovina — Sithengi, South African International Film and Television Market, Zuid Afrika — Sofia International Film Festival, Roemenië — Transsilvania International Film Festival, Bulgarije
35
de negen vertoonde speelfilms op tournee gaan door India.
C I N EMA R T
De 21ste editie van de CineMart vond plaats van zondag 25 januari t/m donderdag 29 januari 2004. De coproductiemarkt van het International Film Festival Rotterdam is een effectieve, resultaatgerichte ontmoetingsplek waar filmmakers hun nieuwe ideeën voor films presenteren aan potentiële (inter)nationale financiers (salesagenten, televisieaankopers, producenten, distributeurs en fondsen). Het hoge aantal ingezonden projecten en het jaarlijks groeiende aantal gasten duiden er op dat de CineMart inmiddels een belangrijke functie vervuld in het internationale filmlandschap. Concrete resultaten worden in de meeste gevallen pas na enkele maanden duidelijk wanneer samenwerkingsplannen officieel zijn bekrachtigd.
PROJECTEN EN GASTEN
PROGRAMMA
gelegenheid nieuwe contacten te leggen en
Voor de selectie van CineMart 2004 werden 420
De kern van de CineMart bestaat uit aange-
CineMartgasten uit verschillende takken van de
projecten ingediend (in 2003: 458). De kwaliteit
vraagde ‘één op één’ gesprekken met vertegen-
filmindustrie delen hun kennis en ervaring. Door
van de ingezonden projecten was verrassend
woordigers van geselecteerde projecten. Iedere
nieuwe samenwerkingen met de National Film en
hoog en uiteindelijk werden 47 projecten
CineMartgast ontvangt bij aankomst een rooster
Video Foundation of South Africa en Kiwa Film
geselecteerd (in 2003: 45). Het belangrijkste
met afspraken. De ‘match makers’ van het
and Television Productions werd het Lab
selectiecriterium bleef onveranderd de artistieke
CineMart-team houden het overzicht, geven
uitgebreid met producenten uit Zuid-Afrika en
kwaliteit van het project. Daarnaast werd bij de
advies en introduceren zo nodig de gespreks-
met een Maori-delegatie. Het Rotterdam Lab
selectie gekeken naar geografische spreiding en
partners. Tijdens IFFR 2004 kon CineMart voor de
toonde zich een kweekvijver van talent: drie
een verdeling tussen projecten van gerenom-
1 op 1 gesprekken gebruik maken van een
producenten die aan voorgaande Lab-edities
meerde regisseurs en nieuw talent. De selectie-
andere locatie in het festivalcentrum de Doelen
deelnamen presenteerden nu hun project in de
commissie zocht verder zoveel mogelijk
waardoor, ten opzichte van IFFR 2003, een groei
CineMart-selectie.
aansluiting bij de wensen en vraag van de
van 7000 naar 7500 gesprekken kon worden
internationale filmindustrie.
bereikt. De belangrijke informele omgeving krijgt naast
I N TE R N AT I O N AL E S AM E N W E RK I N G -
Naast de 47 officiële CineMart projecten werden
de ‘één op één’ gesprekken, gestalte tijdens
R OT T E R DA M B E R L I N A L E E X P R E S S E N T H E
dit jaar ook zeven regisseurs uitgenodigd die
dagelijkse lunches en cocktails en diverse feesten.
P RO D UC E RS N E TWO R K
deelnemen aan het Résidence programma van
CineMart organiseerde, in samenwerking met
CineMart zet haar netwerk en partnerships met
het Cannes Film Festival. Ook hen bood CineMart
Kodak en ACE, voor de eerste maal een drietal
andere markten en festivals het gehele jaar in om
de gelegenheid om hun projecten aan mogelijke
producentenontbijten.
CineMartprojecten te ondersteunen. Een
financiers voor te leggen.
voorbeeld hiervan is de in 2002 gestarte ‘Rotterdam Berlinale Express’. De eerste editie
36
Een van de belangrijkste troeven van de CineMart
R OT T E R DA M L A B
van de Berlin Co-production Market was
blijkt telkens dat zaken gedaan kunnen worden in
Het opbouwen van een goed (inter)nationaal
aanleiding om het initiatief dit jaar te continu-
een informele omgeving. Om dit informele karak-
netwerk is van groot belang voor beginnende
eren. Vijf projecten uit de CineMart selectie
ter te behouden wordt veel zorg besteed aan het
producenten. Vanuit dit inzicht heeft de
hebben binnen dit kader deelgenomen aan de
uitnodigingsbeleid. De CineMart-gastenlijst omvat
CineMart in 2001, in samenwerking met diverse
coproductiemarkt van de Berlinale.
daarom vertegenwoordigers uit vele takken van de
internationale trainingsorganisaties en fondsen,
Tijdens CineMart 2004 werd de laatste hand
filmindustrie, delen van de wereld, getalenteerde
het Rotterdam Lab geïntroduceerd. Tijdens de
gelegd aan een officiële samenwerking met de
nieuwkomers en grote bedrijven. Belangrijk is dat
Rotterdam Lab 2004 kregen 30 jonge produ-
Marché International du Film (MIF) in Cannes.
zij in kennis of in andere middelen kunnen
centen een programma aangeboden waarin zij
Tijdens MIF 2004 zal voor de eerste maal ‘The
bijdragen aan de gepresenteerde projecten. Het
kennis maken met alle elementen van een
Producers Network’ georganiseerd worden,
aantal geaccrediteerde gasten op de 21ste editie
internationaal filmfestival en van de CineMart in
waarbij honderden internationale producenten
van de CineMart was 894 (in 2003: 789).
het bijzonder. De deelnemers krijgen veel
bij elkaar komen om te netwerken en samen-
C I N EMA R T
werkingen tot stand te brengen. CineMart is een
FINANCIERING
2005 is het allereerst belangrijk het bestaande
van de officiële partners en consultants van ‘The
De belangrijkste financiers van CineMart 2004
niveau te behouden. De grote snelheid van
Producers Network’ en biedt alle producenten
waren het MEDIA Programme van de Europese
veranderingen binnen de internationale
van de CineMart 2004-selectie de mogelijkheid
Commissie, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur
filmindustrie noodzaken CineMart ook tot
om gratis deel te nemen aan dit initiatief.
en Wetenschappen, het Rotterdams Fonds voor
vernieuwing en verbetering om de positie als
de Film en Audiovisuele Media, het Nederlands
grootste en belangrijkste coproductiemarkt te
Fonds voor de Film en Hivos. De subsidies en
consolideren. Een speerpunt voor de toekomst is
I N D U S T RY O F F I C E
bijdragen werden aangevuld met een forse eigen
de uitbreiding van het netwerk van internatio-
Naast de discussies over nieuwe projecten,
investering van het festival en financiële bij-
nale partners. Daarnaast streeft CineMart naar
worden tijdens het IFFR veel films gekocht en
dragen van diverse “oude” en nieuwe nationale
nog intensievere contacten met de industrie door
verkocht. Het Industry Office fungeert als
en internationale partners van de CineMart: New
het jaar heen om nog beter op de wensen en
intermediair tussen filmmakers met een film in
Zealand Film Commission, UK Film Council,
verlangens van de filmprofessionals in te kunnen
het festivalprogramma en de aanwezige sales
Australian Film Commission, Kodak, Prins Claus
spelen.
agenten, distributeurs en televisieaankopers. Het
Fonds, Telefilm Canada, National Film & Video
Industry Office verzorgt de drukbezochte
Foundation Zuid-Afrika, Filmstiftung NRW, VAF,
videotheek en begeleidt het programma van
IFP/New York, ACE, EAVE, Vertical Strategy,
filmvertoningen voor pers en filmprofessionals.
MEDIA Desk Nederland, Holland Subtitling, European Film Promotion, We Insure en BINGER. De financiering van de CineMart blijft een bron
P R I N C E C L AU S F U N D F I L M G R A N T
van zorg en aandacht. Om het unieke karakter
Voor het vierde achtereenvolgende jaar is aan
van de CineMart te kunnen waarborgen én te
één van de CineMartprojecten uit zuidelijke
kunnen blijven meegroeien met het aantal
landen de Prince Claus Fund Film Grant ter
gasten, is het noodzakelijk om naar nieuwe
waarde van € 15.000 uitgereikt. Dit jaar werd
manieren van financiering te zoeken.
deze prijs niet meer uitgereikt op de CineMart slotavond, maar op de Awards Ceremony op vrijdag 30 januari. De Prince Claus Fund Film
C O N C L U S I E E N TO E KO M S T
Grant 2004 werd toegekend aan het filmproject
Uit reacties bleek dat CineMart 2004 een uitzon-
T HE A BANDONED L AND van regisseur Vimukhti
derlijk goede editie was. Hoewel meerdere
Jayasundara uit Sri Lanka.
andere festivals soortgelijke markten initiëren was de interesse voor de projecten op CineMart onverminderd hoog, was een goede doorsnede van de internationale filmindustrie aanwezig met
37
meer gasten dan ooit tevoren. Voor CineMart
E DU CAT IE
Het International Film Festival Rotterdam organiseert of neemt deel aan een reeks educatieve activiteiten op landelijk, provinciaal en lokaal niveau. Het festival vindt het uiterst belangrijk dat de deelnemers (kinderen, scholieren en studenten) kennismaken met onafhankelijke film, het onderscheid leren maken tussen vernieuwende vormen van film en mainstream cinema en uiteraard het festival bezoeken. Het grootste project is de Rotterdam Film Course aangeboden aan studenten van hogescholen en universiteiten.
R OT T E R DA M F I L M C O U R S E
S PIRITED A WAY of N ÓI A LBINÓI . Voor de scholen was
Deze thematische, ééndaagse cursus met films en
zowel inhoudelijk en filmtechnisch lesmateriaal
lezingen werd aangeboden in de maanden
beschikbaar alsook een complete filmles waarin
oktober tot februari 2004. De lezingen worden
de film nader werd toegelicht en bediscussieerd.
verzorgd door docenten van het Nederlands
Het afgelopen schooljaar hebben meer dan
Instituut voor Filmeducatie (NIF). Studenten van
duizend leerlingen uit het voortgezet onderwijs
ditmaal zevenentwintig instellingen voor hoger
in Rotterdam en omstreken dit filmproject
onderwijs volgden de Rotterdam Film Course in
bezocht.
dertien filmtheaters door heel Nederland en één in België. De Rotterdam Film Course stond dit jaar in het teken van de wisselwerking tussen genre
IFFR IN DE WIJKEN
en cultuur. Het zeer goed ontvangen programma
In november 2003 werden zes films uit de Tiger
omvatte korte films die allen op eigen wijze een
Releases-reeks op aanvraag van specifieke
specifiek genre verbeeldden, gevolgd door de
groepen vertoond in buurtcentra van de
documentaire B AADASSSSS C INEMA -over het
Rotterdamse wijken Charlois, Delfshaven,
explosieve Blaxploitation genre- en werd afge-
IJsselmonde, Kralingen-Crooswijk en Hoogvliet.
sloten met de Japanse horrorfilm R INGU . Het
Waar festivalbezoek misschien nog een te hoge
aantal studenten dat de cursus bezocht, steeg
drempel heeft, biedt dit initiatief de kans aan
van 1000 in 2002 naar zo’n 1600 studenten dit
Rotterdammers om in de eigen buurt met films
jaar. De cursus werd tijdens het IFFR afgesloten
van het IFFR kennis te maken. Voor de komende
met een gratis voorstelling van de Zuid-
editie zal de opzet iets aangepast worden. De
Koreaanse film S AVE
THE
G REEN P LANET !
wijkvertoningen worden daarbij niet alleen op aanvraag, maar vooral ook op vaste dagen georganiseerd.
FILM, ZOA L S JE N O G N O O I T HE B T G E Z I E N ! In samenwerking met de Rotterdamse
38
filmtheaters Cinerama en Theater Lantaren/
S C H O O LVO O R S T E L L I N G E N T I J D E N S F E S T I VA L
Venster bood het IFFR een keuze uit vier
De IFFR-schoolvoorstellingen tijdens het festival
speelfilms met lesmateriaal voor middelbare
voor het voortgezet onderwijs in Rotterdam
scholen in Rotterdam en omstreken. Op een dag
lopen ieder jaar weer snel vol. De leerlingen (en
naar keuze konden klassen naar een van de
docenten) willen, vanwege de festivalsfeer juist
volgende festivalfilms, speciaal geselecteerd om
graag deze voorstellingen bezoeken. Dit jaar
aan te sluiten bij niveaus variërend van vmbo tot
werden op alle doordeweekse festivalochtenden
havo/vwo: L ILYA 4-E VER , R ABBIT -P ROOF F ENCE ,
de films E LEPHANT (voor havo/vwo) en O SAMA (ook
IFFR 2003-2004
STAATSSECRETARIS VAN CULTUUR MEDY VAN DER LAAN EN DIRECTEUR SANDRA DEN HAMER
IFFR 2003-2004
´POWER : PLAY´ ; GAMING IN DE ´FIGHT CLUB´ (OFF_CORSO)
IFFR 2003-2004
THE LATE SHOW; JULIE BERTUCELLI EN ESTHER GORINTIN (REGISSEUR EN HOOFDROLSPEELSTER UIT ‘DEPUIS Q´OTAR EST PARTI’) PROOSTEN MET PRESENTATOR WILFRIED DE JONG
IFFR 2003-2004
POSTERS TER PROMOTIE VAN DE FILMS WORDEN DOOR DE PAPER TIGERS OP ALLE LOCATIES VERSPREID
E DU CAT IE
voor vmbo) geprogrammeerd. Als voorfilm bij
K I D S O N LY
waren verschillende aktiviteiten georganiseerd
O SAMA werd de korte film V ET ! vertoond. Het
De festival(zon)dag voor kinderen tussen de acht
zoals vier sessies waarin VPRO Tiger Award
bezoek aan de film werd ondersteund door een
en twaalf jaar is een geliefd en steevast uitver-
regisseurs aan de tand werden gevoeld en een
inleiding bij de voorstelling en lesmateriaal voor
kocht festivalevenement. De dag bestond uit een
tweedaagse cursus met lezingen en films rond
de nabespreking in de klas.
filmprogramma en een workshop. In de ochtend
festivalthema’s. Verder bezochten 150 studenten
Reacties van scholieren en docenten waren
zagen de kinderen korte films die telkens werden
van de internationale filmschool uit Denemarken
positief; beide films lieten een diepe indruk
ingeleid en nabesproken met een aantal film-
het festival.
achter. In totaal hebben zo’n 1100 scholieren van
makers. ’s Middags konden de kinderen meedoen
Onder de noemer ‘Mo’Moviez’ waren de films
zestien verschillende scholen de voorstellingen
aan de workshop ‘Watch That Sound’ waarin zij
N OVIEMBRE en S CHUSSANGST (met korting) speciaal
bezocht waaronder 450 uit de provincie Zuid-
eigen soundtracks maken bij filmfragmenten.
voor jongeren geselecteerd. Middels diverse advertenties in CJP’s UNZIP en de Volkskrant werd
Holland in het kader van het project ZIEN KIJKEN
dit hapklare aanbod maar matig verkocht. Gezien
FILMEN (zie verder). M OV I E Z O N E J U RY
de stijging in het aantal verkochte Rotterdam
De jongerenjury van het festival, de MovieZone
Voordeel-passen met korting is het duidelijk dat
jury, wordt ieder jaar samengesteld in samen-
geïnteresseerde jongeren op hun eigen manier
werking met het NIF. Jongeren uit heel Nederland
het IFFR weten te vinden.
kunnen via een wedstrijd meedingen naar het lidmaatschap van deze jury door een scenario, recensie, filmpje of storyboard in te sturen. De
MASTERCLASS MIRAMEDIA
vijfkoppige (geheel vrouwelijke) jury kende de
Tijdens het festival vond een masterclass plaats
MovieZone Award dit jaar toe aan de Bosnische film S UMMER
IN THE
G OLDEN V ALLEY .
rond I S OENI met filmmaakster Carin Goeijers georganiseerd door Miramedia, een projectorganisatie die de schakel wil zijn tussen de media en de multiculturele samenleving. De
DIGITAL P L AYG RO N D, M O ’ M OV I E Z E N M E E R
deelnemers, circa 35 mensen werkzaam in de
‘Digital Playground’ (georganiseerd door Hal 4),
media, werkten en debatteerden naar aanleiding
een 3 uur durende workshop digitaal filmen en
van de vraag “Hoe breng je als filmmaker andere
monteren, werd voor het eerst aangeboden
culturen in beeld?”
tijdens het IFFR in de bovenfoyer van de Rotterdamse Schouwburg. Vijf scholen maakten ervan gebruik, docenten en leerlingen waren enthousiast over deze mogelijkheid om ook actief met film bezig te zijn. Voor de studenten 43
van de Nederlandse Film- en Televisie Academie
D I ST R IBU TIE
Het International Film Festival Rotterdam blijft waardevolle festivalfilms uitbrengen in de filmtheaters maar zoekt tegelijk naar nieuwe of andere distributievormen. In plaats van theatrale release vinden nu per jaar twee tournees van drie films plaats, werkt het IFFR samen met andere festivals en evenementen, komen films uit op DVD en zijn films in streaming video te zien via de KPN Breedband Portal. Voor een aantal kleinere Zuidhollandse filmtheaters zijn speciale programma’s samengesteld met korte films en de festivalfilm T HE S ADDEST M USIC
IN THE
TIG E R S O N TO U R
theaters en wist daar goed gevulde zalen te
F E S T I VA L F I L M S E V E N E M E N T E N
De formule van Tigers on Tour die na het festival
trekken. Daarnaast schreef het IFFR een wedstrijd
IFFR profileert zich met festivalfilms in de
van 2003 voor het eerst werd ingezet, is het
uit onder 50 internationale filmmakers om een
programmering van een serie evenementen zoals
afgelopen jaar zeer succesvol gebleken. In het
idee in te sturen voor een film van één minuut.
Dunya in Rotterdam, A Campingflight to
najaar van 2003 toerden drie Afrikaanse Hubert
De tien geselecteerde korte films gingen tijdens
Lowlands Paradise in Flevoland, het Pluk de
Bals Fonds-titels (A BOUNA , H EREMAKONO en
het festival van 2004 in wereldpremière en
Nacht festival in Amsterdam en de Boerderijtour
P ROMISED L AND ) gezamenlijk langs negentien
toeren in april onder de noemer ‘Just a Minute’
in het kader van het Jaar van de Boerderij. In
theaters in heel Nederland. Met dank aan de
als voorprogramma bij T HE S ADDEST M USIC
Suriname heeft voor de tweede keer, begin april
Volkskrant en de VPRO die als tour-partners
W ORLD (Guy Maddin) langs de deelnemende Zuid-
2004, een succesvolle editie plaatsgevonden van
advertentieruimte beschikbaar stelden, over-
Hollandse theaters. Een DVD met de tien ‘Just a
‘IFFR flies Paramaribo’.
troffen de bezoekersaantallen ruim die van de
Minute’-films aangevuld met ander werk van de
vorige tour. De voorjaarstour van 2004, met de
meeste filmmakers werd als bijlage verzonden bij
winnaars van de VPRO Tiger Awards Competitie van het festival van 2004 (T HE M ISSING , S UMMER THE
IN THE
de april-uitgave van filmmaandblad Skrien.
IN
G OLDEN V ALLEY en U NTERWEGS ), ging in maart
van start. De winnaars worden in 21 theaters in
T IGER RELE AS E S (DV D ’ S E N V I D E O ’ S )
heel Nederland vertoond. Alhoewel de verkoop
Het IFFR beperkt zich op het label Tiger Releases
voor de tour nog volop in gang is, staat de teller
tot titels die gesteund zijn door het Hubert Bals
al op 1733 verkochte kaarten.
Fonds. Het festival wil juist deze films een tweede leven en een groter publiek geven en streeft ernaar samen te werken met vergelijkbare
44
ZIEN KIJKEN FILMEN
Europese fondsen. Zo is tijdens IFFR 2004 een
De provincie Zuid-Holland benaderde het IFFR in
bijeenkomst georganiseerd over de haalbaarheid
2003 met de vraag om in samenwerking met
van een internationaal HBF/dvd label. In septem-
regionale filmtheaters in Zuid Holland en Kunst-
ber 2003 werd D OMESTICAS op dvd en video
gebouw (Stichting Kunst en Cultuur Zuid-
uitgebracht, in april 2004 A BOUNA op video en
Holland) een festivalprogramma te maken. Voor
P ROMISED L AND op dvd en video. Terwijl het
dit project ZIEN KIJKEN FILMEN stelde het IFFR
tijdperk van koop-en huurvideo’s ten einde loopt,
een filmprogramma samen voor twee tours in
biedt het medium dvd vele extra cinefiele
Zuid-Hollandse theaters en Kunstgebouw
mogelijkheden in de vorm van audiocommentaar,
ontwikkelde een educatief traject voor middel-
eerder werk van de maker of interviews. De
bare scholieren uit Zuid-Holland.
samenwerking met de Amsterdamse distributeur
Voorafgaand aan IFFR 2004 toerde het program-
Filmfreak is voortgezet.
ma ‘Making it short’ langs zeven Zuid-Hollandse
W ORLD .
C OMMU N I CATIE, M ARKET I N G , PE RS E N WE B SI TE
“Het is ieder jaar heerlijk om de IFFR-vlaggen en -affiches weer in Rotterdam te zien”: een veelgehoorde uitspraak die mooi verwoordt waarop het communicatiebeleid van het IFFR zich richt. Een uitgekiende combinatie van marketinginstrumenten kondigt het festival aan, communiceert de inhoud, geeft het een hanteerbare vorm en opent de weg naar ‘erbij zijn’. Op papier, op straat, op internet, maar vooral ook in de harten van de vele festivalbezoekers. De festivaltijger mag een ijzersterk beeldmerk zijn, het festivalprogramma in al zijn variatie, verandering, betekenissen en diepgang bekend maken is een andere zaak. Bijna onontkoombaar meldt het IFFR zich in december tot en met het festival (maar ook door het jaar heen) via promotiecampagnes en zo ongeveer alle soorten media. IFFR, Rotterdam, kom kijken...
P R O M OT I E C A M PAG N E
De Daily Tiger, de festivaldagkrant met 24 pagi-
Het IFFR brengt via haar site, zowel in het
Het IFFR voert landelijk promotiecampagnes met
na’s in tabloid-formaat, bracht tijdens het festival
Nederlands als in het Engels, een enorme
een magazine, affiches, bioscoop- en televisie-
tien edities uit. De elfde editie bevatte het
hoeveelheid informatie naar buiten. De site
commercials, freecards, de festivalwebsite en de
programma van de Volkskrantdag. De twee
biedt, ook buiten de festivalperiode, continu
programmabijlage in de Volkskrant. In december
nieuwe hoofdredacteuren (Sietse Meijer voor het
actuele tekst- en beeldinformatie over de
maakt en verspreid het IFFR het magazine met
Nederlandstalige en Christopher Pickard voor het
activiteiten van het IFFR, het Hubert Bals Fonds
informatie over de belangrijkste festivalonder-
Engelstalige deel) wisten samen met hun 27
en de CineMart. In de aanloop naar het festival
delen en thematische programma’s. Vanaf de
redacteuren, fotografen, columnisten en vorm-
verschijnen nieuwsberichten en vooraankon-
Kerstperiode draait in bioscopen en filmtheaters
gevers een onmisbare en levendige krant te
digingen over het festivalprogramma. Via de site
een commercial die later ook via de televisie in
maken met veel nieuws, interviews en achter-
zijn festivaltickets verkrijgbaar en is over alle
STER blokken is te zien. In januari volgt een
grondartikelen.
films, festivalevenementen, -programma’s en -
landelijke affichecampagne. De belangrijkste
exposities informatie beschikbaar. Ook is hier alle
festivalmedia verschijnen een week voor de start
Het terugkerende festivalonderdeel ‘What (is)
benodigde praktische informatie te vinden voor
van het festival: de programmakrant van 32 pagi-
Cinema’ met debatten, interviews en talkshows
festivalbezoekers, -gasten en journalisten. Tijdens
na’s als bijlage in de Volkskrant en het online
werd beschreven in een apart cahier. Vertrekkend
het festival verzorgen drie webredacteuren op de
programma op de festivalwebsite.
IFFR-directeur Simon Field zette hierin zijn
site dagelijks de Daily Tiger Online met eigen
handtekening met een persoonlijke keuze van
nieuwsberichten en een selectie van artikelen en
tien titels uit het festivalprogramma.
interviews uit de gedrukte festivaldagkrant. Ook
F E S T I VA L P U B L I C AT I E S
maken zij de dagelijkse emailnieuwsbrief Tiger
De catalogus van IFFR 2004 verscheen zowel in
45
Alert, verzonden naar bijna zevenduizend
druk als online op de festivalsite. Omdat de
F E S T I VA LW E B S I T E
geïnteresseerden. In de periode tussen twee
gedrukte catalogus, zo leert de ervaring, hoofd-
Uit publieksonderzoek (zie ook hieronder) blijkt dat
festivaledities verschijnt de Tiger Alert onregel-
zakelijk wordt gebruikt door professionele festi-
ruim tachtig procent van de festivalbezoekers de
matig (ditmaal vijf maal).
valgasten (die het bij accreditatie ontvangen) en
festivalsite www.filmfestivalrotterdam.com raad-
om een handzamer formaat mogelijk te maken,
pleegt voor het reserveren van kaartjes en het
werd de drukversie ditmaal uitsluitend in het
vinden van programma- en achtergrondinfor-
I N T E R N AT I O N A L E P R O M OT I E
Engels gepubliceerd. Online was de complete
matie. Maar liefst 2,8 miljoen keer (2003: 1,6 mil-
Vanaf voorjaar 2003 was voor de promotie van
Nederlands- en Engelstalige catalogusinformatie
joen) klikte men naar de als zeer gebruiksvrien-
het IFFR in het buitenland een nieuwe
beschikbaar. De hanteerbaardere catalogus
delijk en informatief beoordeelde festivalsite.
Engelstalige folder beschikbaar. Het Rotterdam
maakte de Rotterdam Programme Guide over-
Vooral nieuwe (jonge) festivalbezoekers weten de
Bulletin is begin december 2003 in digitale vorm
bodig. Ter vervanging bevatte de catalogus een los
weg naar de site uitstekend te vinden. Dat neemt
verzonden naar de internationale professionele
bijgevoegd programmaschema en de gastenmap
niet weg dat de enorme belangstelling voor het
festivalcontacten. Ook de deelname van de
de flyer ‘How to do Rotterdam’. De catalogus was
festival zorgde voor website-problemen tijdens het
festivaldirecteur, -programmeurs en –mede-
te koop in boekhandels in de grote steden.
weekeinde waarin de kaartverkoop startte.
werkers aan workshops, conferenties en
C OMMU N I CATIE, M ARKET I N G , PE RS E N WE B SI TE
debatten op andere internationale filmfestivals
PUBLIEKSONDERZOEK IFFR 2004
DOELGROEPMARKETING
vergroot de zichtbaarheid van het IFFR buiten
Uit een tijdens de 33e
Het IFFR zorgt dat een aantal specifieke
Nederland. Deze aanwezigheid wordt via een
publieksonderzoek (het vorige onderzoek vond
doelgroepen via festivalactiviteiten en daaraan
klein budget ondersteund met advertenties in de
plaats in 2001) kan het volgende bezoekersprofiel
verbonden marketingacties in contact komen
internationale filmvakbladen. Tijdens het
worden opgemaakt:
met de onafhankelijke film en het festival:
filmfestival van Venetië in augustus 2003 werd
— 33% is jonger dan 30 jaar
— Educatieve activiteiten (scholieren en
ter gelegenheid van de de benoeming van Sandra
— 62% is tussen de 17 en 39 jaar
den Hamer tot IFFR-directeur een persontmoe-
— 43% komt uit Rotterdam en omgeving,
festivaleditie uitgevoerd
ting georganiseerd en enkele weken daarna,
52% uit de rest van Nederland en 5% woont
tijdens het Toronto International Film Festival,
in het buitenland
een drukbezochte receptie.
— 87% behoort tot de hogere sociale klasse, 12% tot de middenklasse — 19% bezoekt het festival voor de eerste keer
P U B L ICITEIT EN IFFR- ACT IV IT EIT EN DOOR HET
— Tigers on Tour (bezoekers filmtheaters, de Volkskrant-lezers en VPRO-leden) — Festivalpreview (CJP-houders en studenten) — Filmvertoningen in buurthuizen (wijkbewoners Rotterdam)
— men bezoekt het festival gemiddeld 7 keer
— Flyers, mailingen, uitnodigingen (culturele
In de laatste drie jaar is de bekendheid met de
De geënqueteerden geven als reden voor hun
— Toegangsreductie (CJP-houders, CKV-
IFFR activiteiten die buiten de festivalperiode
festivalbezoek de interessante films en festival-
scholieren, Rotterdampashouders)
plaatsvinden, zoals het uitbrengen van DVD’s en
sfeer. Gevraagd naar festivalonderdelen noemt
— Speciale acties gericht op studenten en
video’s (Tiger Releases), de educatieve
de helft de VPRO Tiger Awards Competitie, de
activiteiten, de Tigers on Tour en Hubert Bals
Filmmakers in Focus en de Hubert Bals Fonds-
— Lezersaanbiedingen in uiteenlopende media
Fonds-films vertoond op andere Nederlandse
films; een kwart noemt verder Exploding Cinema.
— Gerichte distributie van drukwerk
(film)festivals, enorm toegenomen. De
40% geeft aan de prijs van tickets en de
redactionele aandacht in kranten en andere
reserveringskosten hoog te vinden; 88% heeft
media, de lezersaanbiedingen in de Volkskrant
een zeer positief oordeel over klantvrien-
en in de VPRO Backstage voor ‘Tigers on Tour’
delijkheid en geboden service. De programma-
spelen daarin een belangrijke rol.
bijlage in de Volkskrant en de festivalwebsite
JA A R H E E N
gemeenschappen)
blijken de belangrijkste informatiebronnen over het festival.
46
studenten) — Kids Only (kinderen van 8 tot 12 jaar)
jongeren
C OMMU N I CATIE, M ARKET I N G , PE RS E N WE B SI TE
KA A RTVERKO O P, RESERV EREN EN
verkochte Rotterdam Unlimited-pas € 295. Voor
I N TE RN AT I O N AL E P E R S AAN DAC H T
K A A RT S O O RT E N
al deze kaartsoorten (behalve de Unlimited-pas)
Naast de veelvuldig als IFFR-pijlers genoemde
Het systeem van verkoop en reserveren van
gold korting voor studenten, CJP-ers, scholieren
festivalonderdelen VPRO Tiger Awards
kaarten veranderde ten opzichte van voorgaande
en Rotterdampashouders. Via internet gekochte
Competitie, Hubert Bals Fonds en CineMart
festivaledities. Ditmaal niet direct maar twee
kaarten werden goedkoper naarmate de hoe-
hadden de internationale filmjournalisten rond
dagen na het verschijnen van de programma-
veelheid toenam.
de 33e festivaleditie, meer dan voorheen, aandacht voor de diversiteit van het festival-
bijlage in de Volkskrant waren tegelijkertijd vier manieren beschikbaar om festivalkaarten te
Het totaal aantal verkochte kaarten bleef gelijk
programma. Vooral de programma’s ‘Homefront
bemachtigen: reserveren via de telefoon en via
evenals de recette. Terwijl de verkoop van alle
USA’, de Filmmakers en Artist in Focus en,
internet, kopen aan de kassa en via internet.
ticketsoorten min of meer gelijk bleef, steeg het
topscorer, ‘Cinema Regained’ kregen de meeste
Omdat eerder bleek dat veel gereserveerde
aantal verkochte Rotterdam Voordeel-passen.
vermeldingen. In ruwweg 90% van de verslagen
kaarten niet werden afgehaald en deze kort voor
Het aantal verkochte RV-passen voor studenten
worden het vertrek van Simon Field en de
aanvang vrijkomende plaatsen niet meer werden
en CJP-houders steeg zelfs met meer dan 50%.
aanstelling van Sandra den Hamer als nieuwe
verkocht, konden voor deze editie zalen zo goed
Het aantal films gezien door RV-pashouders bleef
algemeen festivaldirecteur vermeld. Daarbij
als geheel worden uitverkocht dan wel vol-
gelijk. In 2003 lag het gemiddelde daarvan op 33.
worden als bijdragen van Simon Field aan het
gereserveerd. De enorme belangstelling voor
IFFR genoemd: sterke groei van de bezoek-
festivalkaarten zorgde, ook nu, voor verwerkings-
getallen, behoud van uitgangspunt van het
en capaciteitsproblemen tijdens de eerste twee
festival, groei in de internationale profilering van
dagen van de kaartverkoop. Desondanks werden
festival, HBF en CineMart, de introductie van
die dagen meer dan 100.000 tickets gekocht of
Exploding Cinema en ‘Cinema Regained’, het
gereserveerd. De rest van de festivalperiode
terugbrengen van het debat met ‘What (is)
verliep de kaartverkoop zonder problemen en
Cinema?’.
waren ook op de dag van vertoning zelf nog kaarten verkrijgbaar. De ticketing blijft een
Na de aankondiging van het vertrek van Simon
aandachtspunt voor de komende festivaleditie.
op de dag na IFFR 2003 zijn de media-interesse en nieuwsbehoefte hiernaar onverminderd groot
47
De kaartsoorten en -prijzen bleven ten opzichte
gebleven. De benoeming van Sandra den Hamer
van IFFR 2003 hetzelfde. Losse tickets kostten
als algemeen directeur in augustus 2003 kreeg
€ 8; de niet-persoonsgebonden tienritten-
veel aandacht in de internationale filmvakbladen;
kaarten € 75; de persoonsgebonden Rotterdam
in Nederland reageerden alle dagbladen met
Voordeelpas € 95 en de in zeer beperkte oplage
nieuwsberichten en vermeldingen.
C OMMU N I CATIE, M ARKET I N G , PE RS E N WE B SI TE
De activiteiten van het IFFR, het Hubert Bals
gestegen ten opzichte van de voorgaande
P E R S A A N DAC H T I N N E D E R L A N D
Fonds, CineMart, de aanwezigheid van
festivaleditie. Overigens nam ook de Nederlandse
Terugblikkend werd de berichtgeving over het
festivaldirectie en -programmeurs op andere
deelname na de inzinking van 2003 weer toe met
IFFR in de Nederlandse media vanaf augustus
filmfestivals zorgen gedurende de maanden
ongeveer een kwart. Veel belangstelling was er
2003 gedomineerd door de benoeming van
tussen twee IFFR edities voor een constante
deze editie vanuit Frankrijk. Zo publiceerde Le
Sandra den Hamer als algemeen directeur, Raúl
stroom berichtgeving in de nationale en/of locale
Monde twee artikelen waarin met name de
Ruiz als ‘Filmmaker in Focus’, de kwetsbare
pers van de betreffende landen maar ook in de
betekenis van het Hubert Bals Fonds werd
financiële positie van het festival, veel afscheids-
internationale ‘film trade magazines’. Vaak
beschreven. In Libération verschenen een
interviews met Simon Field, berichtgeving over
wordt aan het IFFR gerefereerd naar aanleiding
interview met Simon Field en twee paginagrote
de kaartverkoop en tenslotte de prijswinnaars en
van recentelijk opgerichte coproductiemarkten
artikelen rond het ‘Power : Play’ programma.
bezoekcijfers. Tijdens het festival trokken vooral
op ‘ontdekkingen’ of onafhankelijke films gaan
Opmerkelijk voor de 33e IFFR-editie was de
porno-acteur Rocco Siffredi, superster Johan
richten.
media-aandacht vanuit de Balkan, Zweden en
Cruijff en Gus Van Sants E LEPHANT , zeker na de
Witrusland (vanwege Tiger Award kandidaten of
schietpartij op het Haagse Terra College, de
De internationale pers lijkt nog meer door-
andere festivalfilms uit die landen). Dit in tegen-
aandacht.
drongen van de importantie van het IFFR, weet
stelling tot een iets afnemende persaandacht
het festivalprofiel gedetailleerd neer te zetten
vanuit Latijns-Amerika. Het grootste deel van de
Vergeleken met IFFR 2003 bood IFFR 2004 de
met rake beschrijvingen van het festivalbeleid,
internationale pers komt uit continentaal Europa
media veel meer ‘ophef en vertier’. De blik-
festivalonderdelen en festivaltitels. Uit de
met de Angelsaksische landen (UK, VS en Canada)
vangers van IFFR 2004 zorgden voor een golf aan
internationale persaandacht valt verder te lezen
als duidelijke tweede. Uit bijna alle Europese
verslaggeving, nieuwsfoto’s, reportages en
dat het festivalpubliek IFFR op handen draagt.
landen komen journalisten naar het festival.
beschouwingen, ook in media die normaal gezien
Kitano Takeshi en diens Z ATOICHI als openingsfilm,
of fondsen maar ook doordat festivals zich vaker
Meer dan eens wordt bewonderend gesproken
weinig aandacht besteden aan het IFFR. Het is
over de grote belangstelling voor ook de meest
opvallend hoeveel vaker IFFR op voorpagina’s van
obscure en experimentele films.
kranten terecht is gekomen. De omvang van de redactionele aandacht in de Volkskrant, NRC
48
Tijdens de 33e festivaleditie was de aanwezigheid
Handelsblad, Trouw, Het Parool en Rotterdams
van vertegenwoordigers van zowel interna-
Dagblad was omvangrijker dan voorheen. Naast
tionale ‘film trade’ publicaties als van internatio-
deze blikvangers in de media publiceerden
naal gezaghebbende media (opnieuw) licht
tientallen kwartaal-, maand- en weekbladen in
C OMMU N I CATIE, M ARKET I N G , PE RS E N WE B SI TE
januari 2004 aankondigingen met de festivaldata, festivaltitels en foto’s daarvan. Deze ‘opwarmers’ zijn goed verdeeld over lifestylebladen, jongerenmagazines, uitgaansbladen, omroepgidsen en opinieweekbladen. Dé nieuwkomer van deze 33e festivaleditie was de tienmaal verschenen dagelijkse uitgave van De Filmkrant. De dagkrant, telkens acht pagina’s met festivalnieuws, recensies, columns, foto’s en cartoons, werd snel een veelgelezen aanvulling op de Daily Tiger. De online media-aandacht voor het IFFR breidt zich, zeker in Nederland, uit. Drukbezochte sites als cinema.nl, filmfocus.nl, bnn.nl, de sites van dagbladen en omroepen zorgen voor een enorme zichtbaarheid. Verder was er deze editie een opvallende toename van aandacht van radiozijde. In het algemeen wordt nationaal onvermijdelijk de persaandacht voor het festival gedomineerd door distributietitels: zowel vooraf, tijdens als na het festival. Het festival lijkt soms zijn omvang en media-impact binnen Nederland voor een belangrijk deel te danken aan distributietitels, waar dit geen recht doet aan waar het festival grotendeels over gaat (en waar het internationaal in media om bekend staat en wordt geprezen).
49
F I N A NCIË N, S UBSIDIES EN SPON SORI N G Ondanks de financiële onzekerheid in de maanden voor het festival over een aantal incidentele fondsen en sponsorbijdragen is de Stichting Filmfestival Rotterdam er in geslaagd om het afgelopen financiële jaar af te sluiten met een positief resultaat van € 117.131. Dit positieve resultaat is voornamelijk te danken aan recettes en projectinkomsten die hoger zijn dan geraamd. Tevens heeft het in eigen hand nemen van de horeca-uitbating ook dit jaar voor een kostenbesparing gezorgd. Naast deze positieve ontwikkelingen behoeven een aantal gebieden de nodige aandacht. Zo zijn de inkomsten uit directe sponsoring lager dan geraamd. Naar aanleiding van het bovenstaande positieve resultaat heeft het bestuur besloten om een bestemmingsreserve te vormen. Deze reserve heeft de volgende vier bestemmingen: verbetering van de reserveringsmogelijkheden en kaartverkoop via het internet; ontwikkeling van een IFFR Filmchannel (een nieuw vertoningsplatform voor de kunstzinnige film); digitalisering van het festivalarchief en, in verband met het wegvallen van de tot nu toe gebruikte locatie, verbouwing en inrichting van een viewingsruimte. Dit positieve financiële resultaat verhult echter de financiële onzekerheid waarin het festival verblijft. Het festival is in grote mate afhankelijk van incidentele fondsen en sponsorbijdragen die jaarlijks opnieuw gegenereerd moeten worden. Deze aanvragen kunnen pas worden ingediend op basis van uitgewerkte programma-onderdelen en specifieke projecten. Bij een festival dat zich in haar programmering zo richt op de actualiteit ontstaat vaak een spanning tussen het definitief vaststellen van programma-onderdelen en de tijd die nodig is om sponsors te werven en de behandelingstermijnen van de diverse fondsen. Tot ver in het najaar wordt de ontwikkeling van projecten nagenoeg stilgezet in afwachting van definitieve financiering.
S U B S IDIËN TEN
SPONSOREN
De 33e IFFR-editie kende twee hoofdsponsoren:
Het International Film Festival Rotterdam wordt
Volgens Sponsor Magazine (april 2004) heeft
de VPRO en de Volkskrant. De prettige samen-
structureel gesubsidieerd door de gemeente
de recessie in de Nederlandse economie dit jaar
werking met de VPRO bestond dit jaar onder
Rotterdam en het Ministerie van Onderwijs,
weinig invloed gehad op de uitgaven van het
meer uit de organisatie van de VPRO Preview-
Cultuur en Wetenschappen. Daarnaast werd het
bedrijfsleven aan sponsoring. Sterker nog: de
en Discoverydag. Daaraan werd de VPRO
festival dit jaar gesubsidieerd door het Ministerie
uitgaven zijn gestegen. De lijst van sponsordeals
Tigerdag toegevoegd met films uit de VPRO
van Buitenlandse Zaken (HGIS Cultuur), de
leert dat sport voor veel bedrijven de belang-
Tiger Awards Competitie. In samenwerking
Mondriaan Stichting, het Stimuleringsfonds
rijkste pijler is in hun sponsoringstrategie. Men
met de Volkskrant werd traditiegetrouw een
Culturele Omroepproducties, het Ontwikkelings-
verwacht dat de lichte toename in sponsoring
succesvolle Volkskrantdag georganiseerd. De
bedrijf Rotterdam, het ThuisKopie Fonds, het VSB
van culturele evenementen verder zal stijgen. De
beker popcorn die centraal stond in de landelijke
fonds, de Provincie Zuid-Holland, het Nederlands
ReSpons Evenementen Monitor meldde onlangs
promotiecampagne van de Volkskrant, was nu
Fonds voor de Film, het Rotterdams Fonds voor
dat het IFFR zijn eerste positie in de top 10 van
voor de Volkskrantdag-bezoekers echt (en gratis)
de Film en Audiovisuele Media, Amnesty
entreeheffende evenementen behoudt en stijgt
verkrijgbaar.
International en het Prins Bernhard Cultuur
in de top 100 van evenementen van de vijftiende
Sixt Rent a Car, ook al jaren een dierbare partner
Fonds. De samenwerking met de Provincie Zuid-
naar de zesde positie.
van het festival, stelde een deel van haar wagenpark ter beschikking. De meeste auto’s
Holland die in 2002 begonnen is, kreeg een vervolg in het project ZIEN KIJKEN FILMEN.
Beide berichten zouden aanleiding kunnen
waren dit jaar fel oranje gekleurd en beplakt
zijn om aan te nemen dat het festival makkelijk
met de tekst: ‘It’s Tiger Time!’ Ook organiseerde
de noodzakelijke nieuwe partners kan vinden.
Sixt dit jaar een fotoactie met prijsvraag:
Het is het festival in 2003 echter niet gelukt om
gefotografeerde festivalbezoekers konden op
een nieuwe hoofdsponsor aan zich te binden.
de website van Sixt kijken of hun portret in de
Het bleek dat bedrijven niet bereid zijn om
prijzen was gevallen.
zich voor een periode van drie jaar en het
De STER, sinds 2002 partner van het festival,
gevraagde bedrag als hoofdsponsor aan het
ondersteunde het festival door de 30 seconden
festival te binden. Deze ervaring dwong het
durende IFFR 2004-commercial regelmatig uit
festival zijn sponsorbeleid te herzien door zich
te zenden in haar reclameblokken. Houthoff
te concentreren op het zoeken naar meerdere
Buruma sponsorde het festival financieel en
subsponsoren in plaats van een hoofdsponsor.
middels juridische ondersteuning; de Publieke
Bijkomend voordeel is dat het festival
Omroep gaf een financiële bijdrage en Hulskamp
minder kwetsbaar is op het moment dat een
Audiovisueel bood facilitaire ondersteuning.
hoofdsponsor het contract beëindigd.
50
F I N A NCIË N, S UBSIDIES EN SPON SORI N G
T I G E R BU S I N E S S L O U N G E
Op woensdag 28 januari 2004 vond, in aanwezig-
N I E UW E PA RTN E R S :
Uit de samenwerking met het
heid van Ivo Opstelten, de feestelijke oprichting
K P N, I N TE RBRE W E N E V I AN
Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) vloeide
van de Tiger Business Lounge plaats tijdens een
Dit jaar mocht het festival drie nieuwe partners
een bijzonder project voort: een vernieuwde
relatieavond die gezamenlijk door het IFFR en
verwelkomen. Interbrew gebruikte het IFFR voor
opzet van de Tiger Business Lounge.
het OBR was georganiseerd. De Tiger Business
de hernieuwde lancering van Beck’s, een van hun
De Tiger Business Lounge creëert een platform
Lounge maakte een vliegende start doordat zich
premium biermerken. De advertenties voor Beck’s
voor samenwerking met het (Rotterdamse)
meteen ING, Vestia Groep, Houthoff Buruma,
in de festivaluitgaven waren opvallend en aan
bedrijfsleven en dient een tweeledig doel:
Hogeschool INHOLLAND, Consonant Communi-
film gerelateerd; bovendien werd in de Rotter-
enerzijds het vergroten van het maatschappelijk
catiegroep, Dura Vermeer Groep Rotterdam en
damse Schouwburg een Beck’s Lounge ingericht.
draagvlak van het festival, anderzijds het
Matrans Holding aanmeldden voor lidmaatschap
Naast Beck’s werd tijdens het festival Dommelsch
genereren van extra inkomsten voor het festival.
vanaf 1 april 2004. Gedurende het jaar zullen de
geschonken. Een tweede nieuwkomer was Evian.
Tiger Business Lounge-leden kunnen hun
festivalorganisatie en de leden van de Raad van
Het internationaal bekende watermerk was
betrokkenheid bij het IFFR benutten door het
Advies actief meer leden werven, onder andere
tijdens IFFR 2004 verkrijgbaar in bijzondere
filmfestival te gebruiken bij uitingen en
door het organiseren van Tiger Business Lounge -
druppelvormige flessen en in plastic flesjes.
activiteiten op het terrein van imago-
bijeenkomsten.
ondersteuning en relatiemarketing.
Ook ging het IFFR samenwerken met KPN. Nadat
Een maand voor de lancering van de Tiger
KPN Mobile september 2002 het contract met het
Business Lounge werd de Raad van Advies
IFFR had beëindigd, vonden kort daarna
opgericht, waarvan Stef Fleischeuer, directeur
gesprekken plaats tussen het festival en KPN
van het OBR, zich bereid verklaarde voorzitter te
Breedband Portal. Deze resulteerden in samen-
zijn. Andere leden van de Raad zijn: Frank van
werking op het gebied van streamen op internet:
der Gevel (Gevelco), Wim Pijbes (Kunsthal), Con
Video on Demand via de Breedband Portal van de
Schoenmakers (ING Bank Rotterdam), Wilbert van
KPN, waarbij duidelijk moge zijn dat het IFFR zich
Twuijver ( Freeland Corporate Advisors),
verplicht heeft tot het leveren van content.
Jacqueline Veenendaal (de Bijenkorf) en Marcel
Tijdens het IFFR beleefden elf Tiger Releases hun
Windt (Houthoff Buruma). De burgemeester van
internetpremière. Gemiddeld keken per dag tien
Rotterdam, Ivo Opstelten, is Ambassadeur van de
abonnees van de KPN Breedband Portal tegen
Tiger Business Lounge.
betaling thuis naar 25 THE HELL IS JULIETTE ?
WATTS , COPS VS THUGS , WHO
of naar een van de vijf Latijns-
Amerikaanse films. Om de samenwerking met
51
F I N A NCIË N, S UBSIDIES EN SPON SORI N G E X P L O I TAT I E R E K E N I N G I N T E R N AT I O N A L F I L M F E S T I VA L R O T T E R D A M 2 0 0 3 / 2 0 0 4
EXPL OI TATI E RE K E N I N G I N TE RN ATI O NA L FILM F E STI VAL ROTTE RD AM 2 0 0 3 / 2 004 het IFFR nog meer kracht bij te zetten besloot de
2003/2004
begroting 2003/2004
2002/2003
KPN eveneens de Publieksprijs te adopteren. Staatssecretaris van Cultuur Medy van der Laan
B AT E N
maakte zaterdagavond 31 januari de winnende
OPBRENGSTEN
film L A M EGLIO G IOVENTÙ bekend, waarna Harm
Directe opbrengsten
2.843.939
2.637.500
2.589.610
Jan Driessen, directeur van KPN Breedband
Totaal opbrengsten
2.843.939
2.637.500
2.589.610
Portal, een oorkonde en € 5.000 uitreikte aan regisseur Marco Tullio Giordana.
B I J D R AG E N
Ministerie van OCenW
907.639
920.000
899.774
Het IFFR blijft op zoek naar nieuwe partners om
Bestuursdienst Rotterdam
904.000
900.000
873.000
het festival in de gewenste omvang en met de
Overige subsidies
247.103
167.500
176.529
gestelde kwaliteitseisen te kunnen exploiteren.
Vrijval egalisatiereserve
Partners die bij het festival én bij elkaar passen. De ingeslagen weg naar meerdere partners in
–
–
61.260
Totaal bijdragen
investeringsbijdrage
2.058.742
1.987.500
2.010.563
Som der baten
4.902.681
4.625.000
4.600.173
plaats van concentratie op het vinden van een hoofdsponsor zal zijn beslag krijgen in een medio 2004 te presenteren sponsorplan. Daarnaast zal de voortgang en inhoud van samenwerking met
LASTEN
een aantal van bovengenoemde partners voor de
Beheerlasten:
komende editie(s) opnieuw besproken worden.
personeelskosten
936.189
948.471
928.032
Het festival benadrukt de buitengewoon prettige
materiële lasten
501.263
564.250
611.754
samenwerking en stelt de ondersteuning van de
Activiteitenlasten:
partners enorm op prijs. Het IFFR hoopt en
personeelskosten
vertrouwt er dan ook op samen met hen nog
materiële lasten
jaren prachtige festivals te maken!
Som der lasten
Saldo rentebaten en -lasten Saldo uit gewone bedrijfsvoering
839.649
807.928
763.225
2.580.249
2.369.350
2.200.702
4.857.350
4.690.000
4.503.713
71.800
65.000
69.251
117.131
–
165.711
–
–
Saldo bijzondere baten en lasten Input 2002
203.471 369.182
52
Toevoeging aan bestemmingsreserve
(150.000)
–
(75.000)
Resultaat boekjaar
(32.869)
–
294.182
F I N A NCIË N, S UBSIDIES EN SPON SORI N G EXPLOITATIEREKENING HUBERT BALS FONDS 2003/2004
EXPLOITATIEREKENING HUBERT BALS FONDS 2003/2004 2003/2004
begroting 2003/2004
2002/2003
BATEN OPBRENGSTEN
Directe opbrengsten
90.232
120.000
132.065
Totaal opbrengsten
90.232
120.000
132.065
B I J D R AG E N
Ministerie Buitenlandse Zaken en 567.225
567.225
567.225
Hivos
Ontwikkelingssamenwerking
236.134
113.500
163.445
NCDO
73.606
136.134
90.756
Stichting Doen
75.000
68.067
75.000
International Film Festival Rotterdam NPS Prins Claus Fonds
104.610
34.034
34.034
50.000
68.067
45.378 25.000
–
–
Overige inkomsten
74.541
16.079
–
Totaal bijdragen
1.181.116
1.003.106
1.000.838
Som der baten
1.271.348
1.123.106
1.132.903
LASTEN
Activiteitenlasten: Personeelskosten
84.155
77.313
77.352
Materiële lasten
201.670
138.178
113.692
Projectbijdragen Som der lasten
969.604
907.615
904.165
1.255.429
1.123.106
1.095.209
15.919
–
37.694
Beschikbaar per 31 maart 2004 voor projecten
(alle vermelde bedragen in €) * onder voorbehoud van goedkeuring accountants
IFFR 2003-2004
INTO THE NIGHT...........
IFFR 2003-2004
CLAUDIA LANDSBERGER; DIRECTEUR HOLLAND FILM EN VOORZITTER EUROPEAN FILM PROMOTION
IFFR 2003-2004
VLNR TAKAYUKI HASEGAWA, KARIN AMAMIYA, YUTAKA TSUCHIYA EN GOSHI EDA (PEEP “TV” SHOW)
IFFR 2003-2004
AMIR SHAHAB RAZAVIAN; REGISSEUR ‘TEHRAN 7:00 AM’
IFFR 2003-2004
MICHAEL WINTERBOTTOM GEÏNTERVIEUWD DOOR VPRO´S R.A.M.
IFFR 2003-2004
JOHAN CRUIJFF BIJ DE PREMIÈRE VAN ‘JOHAN CRUIJFF: EN UN MOMENTO DADO’
IFFR 2003-2004
KIDS ONLY, DE KINDERFILMDAG VAN HET IFFR
IFFR 2003-2004
CINEMART LUNCH MET VLNR VARATTHA PHONTHANANIKORN, WOUTER BARENDRECHT, PEN-EK RATANARUANG, HIROMI AIHARA
IFFR 2003-2004
DIRECTEUR IFFR; SANDRA DEN HAMER
IFFR 2003-2004
EINDE............
I N T E R N AT I O N A L F I L M F E S T I VA L R OT T E R DA M | P O S T BU S 2 1 6 9 6 | 3 0 0 1 A R R OT T E R DA M T. 0 1 0 8 9 0 9 0 9 0 | F. 0 1 0 8 9 0 9 0 9 1 | T I G E R @ F I L M F E S T I VA L R OT T E R DA M . C O M | W W W. F I L M F E S T I VA L R OT T E R DA M . C O M
