LEVEN EN DOOD Dat we doodgaan is zeker. Het is de enige zekerheid die we hebben in het leven. Misschien is het daarom dat er zoveel volksverhalen zijn over mensen die 'de dood bedriegen' , en nog een paar jaar voor zichzelf weten te winnen. Control freaks als we zijn, kunnen we niet zo goed tegen het onvermijdelijke, en daarom duwen veel mensen de gedachte aan de dood zo lang mogelijk voor zich uit. En als het in onze naaste omgeving dan toch gebeurt, dan vragen we ons, als een soort natuurwet af: "Waar ben je nu? Ben je nog ergens? Laat het me weten!" In ons allemaal leeft de hoop op weerzien na de dood. Zelfs in mensen die verwachten in een zwart gat te vallen, omdat ze al die 'zweverige onzin' niet kunnen geloven. Beter je maar geen illusies te maken die toch niet zullen uitkomen. We rationaliseren dan dat je voortleeft in de mensen die je gekend hebben, en in het werk dat je hebt verzet. Dat is nuchter, en reëel. Zo zit het nou eenmaal. Als het anders is, dan zien we het wel als onze tijd is gekomen. Maar dat gevoel van twijfel en onrust blijft. Wat de dood voor ons mensen zo moeilijk te verwerken maakt is het afscheid. Afscheid van dierbaren die aan het eind van hun leven zijn gekomen. Afscheid van ons eigen leven; een afscheid dat in veel gevallen te vroeg komt, en soms ook onverwacht. Wie gelooft heeft dan de hoop op een weerzien, ooit, in een andere wereld. In onze cultuur is de dood lang taboe geweest. Mensen in een ziekenhuis kwamen op een 'sterfkamertje' terecht, want doodgaan deed je alleen. Mede dank zij het baanbrekende werk van de Zwitserse arts Elizabeth Kübler-Ross (1926-2004) laten we de dood meer toe in ons leven. Een uitvaart is niet altijd meer somber en onpersoonlijk. We kiezen voor eigen inbreng, eigen muziek, eigen rituelen. Er zijn zelfs beschilderde doodskisten in de handel waar we onze eigen persoonlijke voorkeur in kunnen laten reflecteren, van bloemen tot raceauto's tot regenboog. Dat is een goede ontwikkeling; een die de nabestaanden een goed gevoel geeft. En, volgens onze Spiritualistische overtuiging, ook de overledene zelf. 1
Ich glaube dass Wenn der Tod unsere Augen schliest, Wir in einem Lichte stehen Von welchem unser Sonnenlicht Nur der Schatten ist. (ik geloof dat als de dood onze ogen sluit wij in een licht staan waarvan ons zonnelicht maar de schaduw is),schrijft de filosoof Schopenhauer (1788-1860) Maar in deze brochure gaat het alleen zijdelings over het leven na de dood. Het gaat vooral over de laatste ogenblikken van het leven. ONDERZOEK Het eerste systematische onderzoek naar de visioenen van stervenden werd verricht door Sir William Barrett (1844-1925), lid van de in 1882 opgerichte SPR (Society for Psychical Research). Barrett verzamelde nauwgezet de verhalen die hem ter ore kwamen en die hij kon onderzoeken. In 1926 verscheen zijn boek 'DeathBed Visions'. Een karakteristiek voorbeeld: "De stervende ligt rustig, als hij plotseling opkijkt, zelfs overeind gaat zitten - en staart naar een lege hoek van de kamer, met een uitdrukking van verbazing... en vreugde...en ontzag... Ziet de stervende een visioen dat hem vreugde geeft? Zijn gezichts uitdrukking wijst daarop. Op hetzelfde moment dat de gebeurtenis plaatsvindt, zakt hij terug in de kussens, zijn ogen zijn opnieuw uitgeblust; hij is gestorven." Dr.Elisabeth Kübler-Ross was sterk beïnvloed door haar werk in de Nazi death camps aan het eind van de oorlog. De 'dood-ontkennende cultuur' die ze in Amerika aantrof zette haar aan om een andere, menselijker houding t.o.v. het sterven te propageren, iets wat haar door collega's niet in dank werd afgenomen. In de vele jaren dat zij stervende volwassenen en kinderen begeleidde, voelde ze dat iedere stervende wordt opgewacht door familie en vrienden. Op grond van haar ervaringen raakte ze overtuigd van leven na de dood en van reïncarnatie. Sceptici verweten haar wishful thinking. Geen wonder natuurlijk. 2
De Letlandse arts ◄ Dr. Karlis Osis (19171997) publiceerde in 1961 het resultaat van een bijzonder onderzoek: Sterfbed waarnemingen door artsen en verpleegkundigen. Het onderzoek was ruim opgezet: 10.000 artsen en medisch personeel die vanwege hun beroep het meest kans maakten op omgang met stervenden kregen een uitgebreid vragenformulier toegezonden waarin naar hun ervaringen en waarnemingen werd gevraagd. 640 formulieren kwamen ingevuld terug, dat was meer dan verwacht. De antwoorden waren gebaseerd op 35.000 stervende patienten. Het bleek dat de ervaringen van mensen die op de rand van de dood verkeren heel divers zijn: sommigen ondergingen een onverklaarbare blijdschap, anderen hadden visioenen van 'de hemel' , zagen een licht, of overleden bekenden die hen 'op kwamen halen'. De resultaten waren bemoedigend genoeg om een nieuw onderzoek te plannen onder 5000 artsen en verpleegkundigen in verschillende staten van de USA. Dat onderzoek vond plaats in de jaren 1961-1964. Maar wat er ontbrak was een onderzoek onder mensen met een totaal verschillende achtergrond. Daarin voorzag de IJslandse arts Dr. Erlendur Haraldsson ►, die veel in India had gereisd en daar ook reïncarnatie- onderzoek had gedaan samen met prof. Ian Stevenson. Osis en Haraldsson begaven zich naar India in 1972. Samen schreven ze in 1977 'At the Hour of Death' een boek dat ook in het Nederlands is vertaald: Op de Drempel - Visioenen van Stervenden. De conclusie van het interculturele onderzoek was dat Hindoes en Amerikanen overeenkomstige dingen meemaken.
ERVARINGEN Bij een dergelijk onderzoek moeten er erg veel factoren meegewogen worden in de beoordeling. Dromen, hallucinaties ten gevolge van bijv. pijnstillende morfine, bewuste en onbewuste fantasie en regressie naar andere levensperiodes zijn niet altijd even makkelijk te scheiden van de geestestoestanden waar het onderzoek over ging. Maar op grond van de vele verslagen kon de 'echte' ervaring een duidelijker gezicht krijgen. 3
Sterfbedvisioenen zijn van alle tijden. In het joods-kabbalistische werk de Zohar uit de 13de eeuw, lezen we bijvoorbeeld: "Als een man sterft is hem gegeven zijn verwanten en vrienden te zien uit de andere wereld". En: "we hebben geleerd dat als iemands ziel hem verlaat, al zijn verwanten en relaties in de andere wereld bij elkaar komen om de ziel de plaats van vreugde te laten zien.... Sterfbedvisioenen zijn niet altijd alleen maar subjectieve waarnemingen van degene die op de drempel staat. Soms worden die ervaringen helemaal of gedeeltelijk gedeeld door de waarnemer. Soms ook ziet de waarnemer iets tijdens het sterven dat hem er van overtuigt dat de ziel het lichaam heeft verlaten: Toen Rabbi Israël Baal Shem Tov, de stichter van het oosteuropese Chassidisme stierf, zagen zijn volgelingen zijn ziel opstijgen in de vorm van een blauwe vlam. Dat is niet uitzonderlijk. Er zijn zelfs foto's gemaakt van dat proces van uittreding, en veel mensen zeggen een wolkje te hebben gezien dat het lichaam verliet op het moment van sterven..... Hier is zo'n verslag uit het boek van Sir William Barrett: "Boven mijn vrouw, verbonden met een koord vanaf haar voorhoofd, zweefde in een horizontale positie een witte figuur, blijkbaar haar 'astrale lichaam'. Soms lag die figuur stil, en dan weer scheen hij te krimpen tot hij niet groter was dan 50 cm, maar altijd was de figuur perfect en duidelijk....Dit visioen, of wat het ook genoemd moet worden, zag ik voortdurend gedurende de vijf uur die aan de dood van mijn vrouw voorafgingen." Ook de 'halers' kunnen worden gezien. Weer uit het boek van Barrett: "Mijn vrouw stierf om 11.45 op een avond in mei 1902. Rond haar bed waren onze intiemste vrienden verzameld, en ook de dokter en twee verpleegsters. Ik zat naast het bed en hield haar hand vast... Eerder die avond keek ik toevallig naar de deur, en daar zag ik drie verschillende en duidelijke wolken, die het bed naderden en omvatten. Toen, kijkend door de mist, zag ik aan het hoofdeinde een vrouwenfiguur van ongeveer 90 cm hoogte, transparant, maar goudkleurig - een figuur zó glorieus dat ik het niet met woorden kan beschrijven......" 4
OPLEVING Soms getuigt de familie dat degene die sterft voor enkele momenten weer helder is, en zelfs lichamelijke beperkingen overstijgt. De echte, zuivere persoonlijkheid is niet weg, ook al lijkt dat vaak zo tijdens een lange ziekte of dementie. Zoals in het verhaal van Jim, een jongen die waakt bij zijn grootmoeder, terwijl zijn moeder een ogenblik weg is om koffie te halen. Grootmoeder is al 2 jaar verlamd na een hersenbloeding en kan niet meer praten. Terwijl Jim een boekje zit te lezen naast het bed, richt grootmoeder zich plotseling op en zegt duidelijk verstaanbaar: "Ach, ben je daar!" Een paar minuten later is ze overgegaan. Een ander geval, uit 'One Last Hug Before I Go' van de arts Carla WillsBrandon: "Een paar uur voor moeder stierf werd ze zo helder als glas. Ze was weer haar oude zelf. Tot dat ogenblik was ze verward en niet helemaal hier. Ik zat naast haar bed, toen ze plotseling haar ogen opende, overeind ging zitten, naar het plafond keek en zei "ja, lieverd, ik weet het. Ik kom zo." Ze ging weer liggen, draaide zich naar mij toe, en zei "hallo". Even praatten we over de kinderen. Toen zei ze "Ik hou heel veel van je". En stierf." HET VISIOEN Uit het onderzoek van Osis en Haraldsson, in Amerika en India, blijkt dat: "In beide culturen, die zulke grote verschillen kennen in de houding tegenover de dood en het leven daarna, de ervaringen van stervenden in essentie gelijk zijn. De stervenden zien verschijningen van dode verwanten en geliefden, en soms religieuze en mythische figuren die de kamer binnenkomen waar de stervende ligt. Ze komen uit een andere wereld die gekarakteriseerd wordt door licht en vrede, om de stervende te begroeten in zijn nieuwe hoedanigheid. De ervaringen zijn echt. Research in beide culturen sluit verklaringen als hallucinaties door medicatie of gebrek aan zuurstof uit. De bevindingen wijzen sterk in de richting van voortbestaan van de menselijke persoonlijkheid na de lichamelijke dood. " 5
"Ik geloof dat geen ziel wordt overgelaten aan een eenzaam blinde tocht naar het Paradijs ....Ik geloof dat de kamer van de stervende is gevuld met heilige engelen" schreef Basil Wilberforce, Archdeacon van Westminster Cathedral (1841-1909) Het zijn niet altijd bekenden of betekenisvolle figuren die stervenden zien. Sommmige ervaringen komen overeen met de Bijna Dood Ervaring van lichten en prachtige landschappen. Zulke ervaringen kunnen soms al weken voor het eigenlijke sterven regelmatig voorkomen. "De fijne details van bovenaardse taferelen lijken te variëren met de achtergrond van de patient", schrijft Karlis Osis. "Maar hoofdkenmerken zoals heldere diepe kleuren, vrede, harmonie en buitengewone schoonheid lijken veel voor te komen, onafhankelijk van het feit of de patient Christen, Hindoe, Jood of Moslim is." WEERZIEN Een vrouw vertelt: "Mijn moeder was geboren in 1924 en ze had een ouder broertje, dat met twee jaar aan roodvonk overleed. Mijn grootmoeder zat met hem in een stoel, toen hij plotseling zijn armpjes uitstrekte alsof iemand hem op wilde pakken. " Mama, de engelen zijn er voor me", zei hij, en stierf op dat moment." Hoewel sommige stervenden engelen of religieuze figuren zien, zijn het in de meeste gevallen bekenden die eerder zijn overleden. In tegenstelling tot de angst die veel mensen hebben bij het zien van een 'geest' - ook als dat een bekend of geliefd persoon is - zijn sterfbed visioenen nooit aanleiding tot angst. Integendeel, de stervende is blij verrast, en bereid mee te gaan met de verschijning. Pijn en angst verdwijnen, en de stemming van de patient verandert van depressie in blijdschap. Een stervende vrouw waarvan de man in de oorlog een oog en een been was kwijtgeraakt , riep uit "Daar is Ben! En hij heeft allebei z'n ogen en benen weer!" 6
Hoewel onze mediums vaak contact maken met mensen die omwille van de identificatie nog behept zijn met kwalen die ze hadden tijdens hun leven en sterven, is onze overtuiging dat we in het hiernamaals verlost zullen zijn van alles wat ons hier geplaagd heeft. Stervensvisioenen bevestigen dat. Een enkele keer komt het voor dat de stervende iemand ziet van wiens dood hij niet op de hoogte was gebracht. Sir William Barrett kreeg deze brief toegestuurd van een hoofdzuster: "Ik was aanwezig kort voor de dood van Mrs. B, samen met haar man en haar moeder. Haar man leunde over haar heen, en Mrs. B zei: "ga daar niet staan, ik zie zoiets moois! Toen zei ze "ik zie Vida!" Even later stierf ze. Vida was haar zuster die drie weken eerder was overleden, en wiens dood men voor haar verborgen had gehouden, om haar er niet mee te belasten." Een ervaring uit 'Farther Shores' van Yvonne Kason: "Mijn zoon Billy kreeg leukemie toen hij 7 was. Hoewel de dokters optimistisch waren, vertelde Billy op een dag dat hij een droom had gehad waarin zijn broertje Bruce hem had verteld dat hij snel zou sterven, maar dat alles goed zou komen. Bruce was gestorven toen Billy een baby was, en met hem was daar nooit over gesproken. De volgende dag stierf Billy." Osis en Haraldsson melden dat er soms een dialoog lijkt plaats te hebben tussen de stervende en de onzichtbare bezoeker. Een moeder ondervroeg haar dode zoon over de omstandigheden waaronder hij in de Tweede Wereldoorlog was gestorven. Een verpleegkundige schreef dit aan de onderzoekers: "Toen ik de kamer binnenkwam was de vrouw in een levendig gesprek gewikkeld met haar man. Haar zoon zei: "ze denkt dat ze met mijn vader spreekt die al 17 jaar dood is. " De ogen van de vrouw waren open, maar ze leek in trance te zijn. Met monotone stem zei ze: "het gaat goed met de kinderen, en we hebben kleinkinderen", alsof ze haar man op de hoogte bracht van de familiegebeurtenissen. Ook scheen ze te antwoorden op vragen die haar man haar stelde." 7
MUZIEK Niet alle ervaringen zijn louter visiueel. Sommige sterfbedvisioenen gaan gepaard met muziek. Parapsycholoog Scott Rogo schreef twee boeken over 'de muziek van de sferen' , een fenomeen dat zich op veel manieren kan manifesteren: in mystieke ervaringen, BDE's, uittredingen, visioenen, en ook tijdens iemands sterven. Ik citeer: "Mijn broer van 15 jaar was al een paar weken ziek en het was duidelijk dat hij niet meer beter zou worden. Sinds een paar dagen was hij bewusteloos, en hij had in die tijd niet meer gesproken of enig teken van leven vertoond. Maar om middernacht opende hij zijn ogen en zei: "luister naar die prachtige muziek!" Het was de mooiste muziek die hij ooit had gehoord, zei hij. Hoorden wij het niet?" Een bekend geval uit het verleden is de muziek die gehoord werd tijdens het overlijden van de Duitse dichter Goethe. Dankzij een nauwkeurig verslag van een aanwezige weten we wat zich daar heeft afgespeeld. Al enige dagen lang hadden verschillende getuigen mysterieuze muziek gehoord waarvan de herkomst niet was vast te stellen. Frau Goethe hoorde pianomuziek, een ander hoorde een fluit, weer anderen hoorden een concertino of koorgezang. De muziek werd door allen gehoord, tot het moment waarop Goethe de laatste adem uitblies. Een merkwaardig getuigenis komt van iemand die de dood van een priester beschrijft. De plichtsgetrouwe man had zijn eigen ziekbed verlaten om de laatste sacramenten toe te dienen aan een lid van zijn parochie. Toen de priester dat had gedaan zakte hij in elkaar, en overleed kort daarna. In die luttele minuten "was het huis gevuld met muziek, zo indrukwekkend dat een protestante aanwezige zich ter plekke tot de Roomse kerk bekeerde." Het sterfbed visioen kan de angst voor de dood bij de stervende maar ook bij de waarnemer wegnemen. Een echte verklaring is er niet, net zomin als bij verwante ervaringen. Misschien moeten we zulke geschenken gewoon dankbaar aanvaarden wanneer we ermee te maken krijgen. 8
Niet alles heeft een verklaring nodig.
9
