I ten Hoopen. Drs. P R Tulner

Q

~I

d

II I II I

1

!

II

II II , I,

I

! I

w

Het paarse kabinet slaagt er niet in de toename van de milieubelasting te stabiliseren of terug te dringen. De onlangs uitgebrachte

I

nota 'Op weg naar een duurzame economie' biedt evenmin per-

::;;;:

spectief op een effectieve aanpak van het milieuvraagstuk. Van het

<(

CDA mag gezien de ideologische uitgangspunten als rentmeester-

<(

N e<:

schap en solidariteit verwacht worden dat het noodzakelijke keuzes niet ontloopt.

:J :J Q

z

I

n het paarse regcerak-

nier in om de toenamc van

passage

opgenomen:

de milieubelasting over de

"Her uitputten van de

gehclc linic te <,tabili<,cren

leefomgeving moet <;teeds

of rcrug te dringcn. Et'n

mecr

voor

pregnant voorbecld bier-

VJ

putten uit vindingrijkheid

van is hct hclcid inzake de

e<:

en crcativiteit." Hct enige

uitstoot van kooldioxidc

:..:J

tijd later door de ministers

(C0 2 ),

van Economische Zaken

hoofdzaak verantwoorde-

z f-

e<:

iI

IIII

q I

II

plaatsmaken

I

hct

gas

dat

in

en Volkhuisvesting, Ruim-

liJk i'> voor hct zogeheten

telijke

broeika.,cffcct.

Ordening

l'vlilieuhygiene

en

(VROi\1)

I ten Hoopen

In

plaats

van ecn reductic met 3')1,

<(

g6ntroduceerde

c...

'cconologie' moet het har-

zichte

nlonJcu.;;

sprake van et'n toename

begri p

samengaan

in het jaar 2000 ten op-

van

van

I 'J90,

i-,

cr

cconon1ie en ccologie on-

met 7%' Wcliswaar i'> cr

der paar<, bcwind symboli-

door het kabinet inmiddcls

seren. Er moet gestrcefd

750 miljoen gulden aan

worden naar cen ontkop-

FF.S-middelcn beschikbaar

pelmg van

economische

gestcld voor projcctcn om

groei en milicubelasting,

de CO,-uitstoot rerug tc

aldus

het

kabinet.

On-

dringen, maar dit i'> onvol-

clanks deze fraaie woorden

doendc om de 3%-docl-

laat de werkelijkheid tot nu toe een ander beeld

I

zien. Her bhiner '>laagt cr

koord is de volgende

stelling rijdig te kunnen

Drs. P R Tulner

reali'>cren. Ook de onlangs

KWARTETSPEL DER DUURZAAMHEID

KWARTETSPEL DER DUURZAAMHEID

RENTMEESTERSCHAP

RENTMEESTERSCHAP

1. Imago dei, mens als plaatsvervanger van god. 2. Gods verbond. 3. Retiniteits-principe. 4. Rentmeesterschap.

2.

l.lmago dei. Gods verbond dat de aarde niet in een zondvloed laat verzinken. 3· Retiniteits-principe. 4. Rentmeesterschap.

KWARTETSPEL DER DUURZAAMHEID

KWARTETSPEL DER DUURZAAMHEID

RENTMEESTERSCHAP

RENTMEESTERSCHAP

Imago dei. Gods verbond. 3· Retiniteits-principe, de natuur ails vangnet voor de mens. zt. Rentmeesterschap.

l.lmago dei. Gods verbond. 3- Retiniteits-principe. 4· Rentmeesterschap, verantwoordelijkheid voor Gods schepping.

1.

2.

2.

uitgebrachte nota 'Op weg naar een

in het bewaken van de kwaliteit van de

duurzame economie' over milieu en

sarnenleving als gehcel. In zekere zin is

economic biedt onvoldoende perspec-

er sprake van een herwaardering van de

tid op een effectieve aanpak van de

rol van de ovcrheid, als correctie op de

C0 2 -uitstoot en andere urgente milicu-

dorninantie van het 'marktdenken' in de

vraagstukken.

afgelopen I 0

a 15 jaar. Deze herwaarde-

m

ring komt ook naar voren in het in 1995 Het beleid van het paarse kabinet is

verschcnen rapport 'Nieuwc wegen,

vooral gericht op hct halen van kwanli-

vaste waardcn' van

tatievc doel,tellingen inzake economi-

lleraad. Kenmcrkcnd voor het CDA

sche groei en werkgelegenheid. De

daarbij is, dat zij de rol van de overheid

vraag in hoeverre deze groei hijdraagt

niet ziet als die van alrnachtig regisseur.

het Strategisch

z

aan de kwaliteit van de samenlcving

Het CDA neemt als vertrekpunt een

komt daarbij onvoldoendc aan bod.

overheid die in <;amenwcrking en sa-

Dat is een kwalijke zaak, want een sa-

rnenspraak met burgers en uiteenlo-

v c

menleving die

hoofdzakelijk stredt

pende maatschappelijk vcrbanden be-

c

naar een toename van de matericlc wel-

paalde doelstellingen tracht tc bereiken.

vaart is bepaald armoedig! Een 'com-

lllustraticl voor deze benadering is het

plete samenlcving' biedt tevens ruimte

afsluiten van convenanten met diverse

voor mensen om zich te ontplooien en

bedrijfssectorcn. Deze benadering is

verantwoordelijkheid voor elkaar en

reeds

duidelijk

herkenbaar

in

het

hun orngeving te dragen. In dit Iicht is

Nederlandse milieubcleid, maar vindt

een zo groot mogelijke arbeid<;partici-

ook in andere Europese Ianden steeds

patie zeker belangrijk, maar vrijwilli-

meer ingang.

N )> )>

m

gerswerk, religie, <,port en ontspanning evcnzeer. In een samenleving waar de

Er zijn sterke aanwijzingen dat de kwa-

economische belangen te dominant

litcit van de samenlcving en daarrnee

worden, komen deze wezenlijke aspec-

sarnenhangde thema's aan belang win-

tcn van het menselijk bestaan in de

nen op de politiekc agenda. We zien

knel. Daarom hecft de CDA-tractie in

dit bijvoorbeeld aan de discussies over

de Tweede Kamer ook zo duidelijk Stel-

zorg en veiligheid in eigcn land. Maar

ling genomen tegen de 24-uur<;econo-

het wordt bijvoorbeeld ook weerspie-

mie, metals voorlopig 'hoogtepunt' een

geld in de uitslag van de verkiezingcn

sterk

in Croot-Brittannie. Ondank., de naar

verruirndc

Winkeltijdenwet.

Europese rnaatstaven gunstige ontwik-

De kwaliteit van de samenleving

keling van economic en werkgelcgen-

De C:DA-Iractie wijst de 24-uur.,econo-

torische

mie af en legt het accent op de kwali-

beleid op het vlak van gezondheids-

teit van de .,amenlcving. Deze keuzc

zorg en onderwijs, alsook een door ve-

heid, leden de Conservatieven een hisnederlaag

Tekortschietcnd

irnpliceert ecn stcrke rol van de ovcr-

lcn ervaren gebrek aan sociale cohesie

heid. lrnmers, een goede afweging van

en gcrneenschappclijke waardenorien-

econornische en andere belangen komt

tatie in de '>amenlcving droegen hieraan

niet zomaar door 'de markt' of de keu-

in belangrijke mate bij. De toenernende

ze'> van individuek burgers tot stand.

aandacht voor welzijn<;therna's i'> in ze-

De ovcrheid heeft nadrukkelijk een taak

kere

CllV 7"H '!7

zin

ook

vanzelfsprekend.

0

,....,

Naarmate beter in de primaire mate-

punt betreft het begrip rentmeester-

riele behoeften zoals inkomen uit ar-

schap, dat in het enkele jaren geleden

!..W

beid en goede huisvcsting is voorzien,

hcrzicnc Progran1 van Uitgangspuntcn

I

neemt het belang van meer op het wel-

is bevestigd als ccn van de kernbegrip-

:;;;:

zijn georienteerde aspecten van hct hc-

pen van de christcn-democratische be-

staan immers toe.

wcging. Een partij die haar cigen uit-

<( <(

'I ~ I iI I

I

serieus

N

thema's op de politieke agenda geeft

waardighcid inboctcn en hiervoor een

~

aan, dat er genoeg profileringsmoge-

electorale prijs betalen. Het is derhalve

lijkhcden zijn voor het CDA als oppo-

van wezenlijk bclang om tot een adequate vcrtaling tc komcn van het kern-

:J

ccn helder beeld moeten schetscn van

bcgrip rcntmeesterschap in de dage-

0

wat zij onder de 'kwaliteit van de sa-

lijkse politick

!Ill z

menleving' verstaat, en welke beleids-

I iI ~ I

onvoldoende

ncemt, zal vroeg of laat aan geloof-

siticpartij. Hct CDA zal dan echtcr wei

II I

I

gangspunten Hct tocncmcndc hclang van welzijns-

III

:J

Vl

In het rapport 'Schcpping en rcntmecstcrschap' van hct Wctcmchappelijk

geving zal het hceld in elk geval nict

lnstituut voor het CDA wordt op in-

compleet zijn. De kwaliteit van de

drukwckkcndc wijzc reeds een nadere

~

Iucht en het drinkwater, de mate van

uitwerking van het begrip rentmeester-

!..W

stank- en geluidhinder en de mogelijk-

schap gegeven. 1 In dit rapport wordt

hedcn om te rccrecrcn en tc ontspan-

gcsteld: "De leidende waarde en daar-

z f-

!1

~

I

keuzes zij hieraan vcrbindt. Zonder ccn adequate zorg voor de fysicke lcefom-

nen zijn immers zaken die het welzijn

van afgeleide normen bij het culturelc

van mensen direct raken. In feite kan

veranderingsproces waar de Westerse

een adequate zorg voor de fysieke leef-

samenlevingen [ .. ] voor staan, zijn voor

<(

omgeving worden beschouwd als een

wat de christen-democratie bctreft tc

c...

vorm van prcventicf gezondheidsbe-

vinden in het begrip rentmeesterschap:

leid. Daarnaast speelt de conditie van

vruchtgebruik met intact lating van hct

de fysieke lccfomgcving vaak cen be-

vruchtdragend vermogen van de na-

langrijke rol bij de locatiekeuze van be-

tuur." Volgens het rapport behoort het

drijven en instellingen Vanuit deze op-

tot de taak van overheden om op rclc-

tiek staat cen optimale zorg voor de

vante schaalniveaus het vruchtdragend

fysieke leefomgeving niet haaks op de

vermogen van de natuur te waarborgen

bevordering van de werkgelegenheid,

tegen aantasting en roofbouw. In dit

maar draagt daar juist aan bij!

verband wordt vaak gesproken over de 'duurzame samenleving', waarmec gc-

Rentmeesterschap en solidariteit t

Id ~

dI

dere wijze van produceren en consume-

Naast het streven om in het heleid

ren. Een dergclijkc samenlcving moet

meer aandacht tc schenken aan de kwa-

garanties bieden voor voldoende ont-

liteit van de samenleving, waar zoals

plooiingsmogelijkhcdcn voor tockom-

I II

gczcgd de zorg voor de fysieke leefom-

stige generaties. In dit opzicht wordt

i I

geving dee! van uitmaakt, zijn er meer

met het streven naar een duurzamc '>a-

II

principiele aangrijpingspunten die no-

menleving tcvcns invulling gegcvcn aan

I

, I~ I

doeld wordt op ecn fundamenteel an-

pen tot een stcvig milieuprofiel van het

het christen-democratische kernbegrip

CDA. Het belangrijkste aangrijpings-

solidariteit.

I

( DV 7:S 'J7

Om de maat<;chappij in al haar geledin-

een dergelijke aanpak - in het jargon

gcn voor dcze opgave te kunnen mohi-

'hclldllncJrki11g' genoemd

]i<;ercn, i-. hct c"cnticel om hct belcid

opvatting de overhcid cchter wei de

zal naar onze

te formuleren in termen van kan-<>en en

ruimte moeten behouden om zonodig

uitdagingcn. Milieubcleid wordt tot op

kwantitatieve doelstellingen te formulc-

heden

ren. Hepaalde milieuvraag<;tukken kun-

terecht of ontcrccht

veelal

gca<>socieerd met heperkingen, lasten-

nen immers een dennate urgente of ste-

verhoging of concurrentienadcel. Het

vige aanpak vereisen, dat afspraken nict

draagvlak voor een <;tevig milieubeleid

uitsluitend op de relatieve positie van

zal echter toenemen al<, hct accent

ons land of het Nederlandse bcdrijfsle-

mccr wordt gelegd op onder meer de

ven gehaseerd kunnen zijn.

voordelcn van technologische vernieuwing als resultante van hepaalde milieu-

Niet aileen technologie

doelstcllingen. Tot deze voordelen be-

Voor de omslag naar een duurzame sa-

hoort

hct onl'.taan

nicuwe exportmogelijkheden,

mits

er een

van

de

ter

Ons land moet

vcrworven

kiezen

wei rekcning houden met

voor een

nationaal concurrende bcvoor

biJ-

voorhecld cen forsc ver-

de

moet teven'> worden ge-

milieubeleid

ders. Uiteraard moet men

drijfssectoren

uitsluitend

logi-,chc vcrnieuwing. Fr

in het

streefd naar verandering

kennis en technologic el-

de gevoeligheid van inter-

nict

hoop vestigen op tcchno-

reeel

vooruitzicht is op toepa'>sing

menleving mag men ech-

van

in gedrag en mcntaliteit. Ook

het

Wl-rapport

'Schepping en rentmee'>-

'gematigd

terschap' nuanceert de hijdrage van tcchnologische

vooroplopen'.

vernieuwing aan het herciken

hoging van de cnergie-

van

milicudoelen.

prij<,. Ons land zal daarom in het mi-

Techniek is namelijk geen principicle

lieubcleid moetcn kiczcn voor een 'ge-

oplossing, de economi-,chc groei haalt

matigd vooroplopcn' ten opzichte van

hct

Ianden waar Nederland cconomisch

vaak in. Als voorbeeld kan de tcchni-

nauw mee i-. vcrhonden. Daarbij gaat

<;che verbetering van verbranding<;mo-

technische

worden

verbetcringsresultaat

hct dus om het inbouwen van vol-

torcn

doendc prikkcls voor tcchnologische

leidt de verbetering tot een grotere effi-

genomen.

Weliswaar

vernicuwing, zonder dat de concurren-

ciency en lagere uitstoot per eenheid,

ticpositic van bepaaldc bcdrijfstakken

maar dit effect wordt grotendeel<, teniet

direct gcvaar loopt.

gedaan door de toename van het aantal geredcn autoki lometcrs.

Hct 'gematigd vooroplopcn' is herkenbaar in ecn recent voor<,tcl van de

Ecn vcrandering in gedrag kan onder

wcrkgevcrsorgani<,atie VNO-NC:W om

mccr worden bercikt door via hctfingen

milieuconvcnanten voortaan tc ba<;eren

de milieukmtcn van bepaalde produc-

op ecn vcrgclijking van de milicupres-

tcn of producticmcthoden bij de produ-

tatic<; van Ncderland<,e ondernemingen

cent of consumcnt in rekcning te hren-

met die in het buitcnland, met de l!ltcn-

gen. Het heftingensy'>tecm in het kader

tie om tot de top tc behoren 2 llinncn

van

( IJV 7 H '!7

de

Wet

Verontreiniging

c:::;

getoond dat op dczc manier inderdaad

Duurzame samenleving binnen handbereik?

UJ

cen aanmerke\ijke verandering in gedrag

Onze samenleving 1s in vee\ opzichten

I

kan worden hewerkstelligd In de on-

nog ver van een duurzame sam en levi ng

langs

verwijderd

2:

I

II

I I

I

~

il I

Oppervlaktcwateren (WVO) hecft aan-

verschenen

vierde

Nationale

l\lilicuverkenning' geeft het Rijbinsti-

Zo i-; hct bc-,\ag dat de

Nederlandse samenleving op de aarde

<(

tuut voor Volksgezondheid en Milieu-

legt ruwweg veertienmaal de oppcr-

<(

hygiene (R\VI\1) aan dat voor de aanpak

vlaktc van ons eigcn land. Het gaat

N

van de me'>tproblematiek en energicge-

hierbij onder mecr om de benodigde

c:L

relateerde prohlemen (waaronder de

oppervlakte voor hout en veevoer, dat

C0 2 -uitstoot) hefhngen een noodzake-

door Nederland wordt gc'l'mporteerd.

lijk en effectief instrument vormcn. Men

11\ustraticf is ook het energiegebruik

~

~

kan nog een stap verder gaan door de

per hoold van de bcvolking, dat in ons land ongeveer ticnmaal hoger ligt dan

II II11 ~

0

ophrcngst van bepaalde hctfingen in te

II

zetten voor het belonen van extra in-

in ontwikkelingslanden

z

spanningen ten behoevc van het milieu

wikkelingslanden ten hehneve van hun

binnen de betreffendc sector. Fen derge-

economische ontwikkeling een evenre-

lijk systeem van heften en hcloncn, gc-

dig aandecl in het 'natuurlijk kapitaal'

II

II

I

i il ~ , I·

!I

Om de ont-

Vl

koppeld aan reductiedoelstellingen die

van onze aardc te geven, zullen de

c:L

het voorthestaan van de bedrijfssector

geindustrialiseerde Ianden aanzien\ijk

UJ

als geheel niet in gevaar brengen, vormt

zui niger

de essentie van de door CDA-fractie

grondstoffcn en hulpbronncn Minister

voorgestane aanpak van het mineralcn-

De Hocr van VROI\1 heeh in d1t ver-

z 1-

vraagstuk in de intensieve veehouderij.

c:L

n1oeten

on1spri ngen

met

band gepleit voor een reductic van het milieube.,\ag van productie en con-

<(

Voor hct hcreiken van een mentalitcits-

sumptie met ecn 'factor 4' Volgens de

:::...

verandering is met name educatie en

minister kan hieronder ook een halve-

voorlichting van helang DaarbiJ i'> niet

ring van de milieudruk hiJ cen vcrduh-

aileen een rol weggelegd voor scholen,

beling van de welvaart worden ver-

religieuze gemeenschappen en milieu-

staan.1

organistltic'), rnaar n1oct tcvcn~ gckckcn

worden naar de opvocding binnen het

In een recent rapport van de Raad voor

gezin. Uiteraard kan de overheid zelf

het Milieuheheer (RI\113) inzakc duur-

door het vervullen van een voorbeeld-

zame consumptie wordt de \at aanzien-

functie een bijdrage leveren aan de gc-

lijk hogcr gelcgd.

wenste mentaliteitsverandering. Het te-

van een duurzame economic zal de mi-

gen de regels in stortcn van vervuild

lieu-efficiency per eenheid product gc-

bagger.,\ih door de provincie Friesland

middeld met een 'factor 4 tot 10' moe-

1

Voor hct bereikcn

(zie het zogeheten Pikmeer-arrest), be-

ten toenemen. Volgens de Rl\lll kan

wijst dat dit nog niet voor elke over-

een dergelijke verbetering onder meer

heid vanzelfsprekend is' Het besluit van

worden hereikt door een verhoging van

de gemeente Apeldoorn om over te

de milieu-efficiency van de consump-

stappen op 'gruene elektriciteit' geelt

tiegoederen zeit en van productiepro-

gelukkig aan dat er ook overheden ziJil

cessen. Daarnaa'>t zal in het hestedings-

die hun voorbeeldfunctie wei -.erieu-.

patroon

nemen.

schuiving moeten optreden naar dienst-

van

huishoudcns een

ver-

(]JV IS 11/

verlcning. lntet-c"ant is dat deze aan-

nota's over de ruimtelijke ordening, wa-

beveling uitstekend aansluit op de

terhuishouding en inlrastructuur, draagt

meclc door de vcrgrtjzing- toencmende

in1n1cr~ bij aan cen bcterc afstcn1n1ing

vraag naar 'zorgproducten' in de samen-

van de eerder genoemde beleidsvelden.

z

lcving Door in de li<,calc slcer (BTW) de arheid.,intemieve diemtverlcning tc

Wat betrctt de mobiliteitskeuze zal de

hcvorderen, kan een 'duhbel.,lag' in de

overhcid mocten strcven naar substitu-

zin van wcrkgelegenheids- en duur-

tie van tran<,port over de weg en door

zaamheidsbevorckring

de Iucht naar rail-, water- en buislei-

worden

ge-

-l

dingtransport. Voor de korte alstanden

maakt.

mag daarbij zeker niet de fiet'> worden vergeten. Om deze substitutie tot stand

Mobiliteit Fen grout oh<,takel op wcg naar een

tc brcngen zal de overheid de trein en

duurzame <,amcnleving vormt de voort-

de kust-/binnenvaart cen reek concur-

durcnde groei van het auto- en vlieg-

rentiepositie moetcn verschaffen. Dit

vcrkeer, die in belangrijke mate verant-

kan ge<>chicden door het gebruik van

woordelijk is voor de sti)ging van de

de auto en hct vliegtuig te ontmoedi-

CO,-uitstoot. Hct verkcer vormt ook

gen, en door binnen het be-;chikbare

cen belangrijke bron van hinder, terwijl

budget voor intrastructuur prioriteit te

uiteenlopcnde transportactiviteiten een

gcvcn aan investeringcn in spoor- en

<,leeds grotcr bcslag op de -,chaarse

watcrwegen. Om bijvoorbeeld voor

ruimte lcggen. Om deze bcdrcigende

reisaf<,tanden tot circa 500 kilometer de

ontwikkeling te keren i., cen sturende

trcin in cen reelc concurrcnticpositie

rol van de overheid noodzakclijk. Deze

met het vlicgtuig te brengen, is een ·

sturing hedt zowcl betrekking op de

snelle invocring in Europce<, verband

mohilitcit zell als op de mohtliteit<>-

van accijn<, op kermine en BTW op

keuzc. Een uitgelczen mogelijkhcid om

vliegtickets noodzakel iJk De i nvoeri ng

sturing te geven aan de mohiliteit zell,

van rckcningnjdcn in 'congc:-,ticgebic-

hgt

111

de intcgratic van hct woning-

den' kan een bijdrage lcveren aan het

bouw-

inlra<,tructuur-, en ruimtelijke

verbetercn van de concurrentiepositic

Vanuit dezc optiek

van de trein (en andere vormcn van

vall er wei icb tc zeggen vour het sa-

openhaar vcrvocr) ten opzichte van de

menvoegen van de departcmenten van

auto. Daarnaast zullcn in de luchtvaart

VR0/\1 en Verkeer en Waterstaat. De

en in andere <,ectorcn 'milieuperverse'

vergaande vcrzellstandiging van onder-

overheid.,.,uh.,idie'>, dat wil zeggen sub-

dclcn van bet volkshuiwesting'>- en ver-

.,idies die milieuschadelijke producten

kcer.,belcid - men denkc aan de brute-

of activiteiten hevordcren, zo <,nel mo-

ringsoperatie en de verzellstandiging

gelijk moetcn worden afgcschaft.

ordening<,belcid

van de NS

lcvert hicrvoor cen extra

argument. Dit nieuwe departemcnt van

Een zen fundamentelc vraag is of er

'Milieu en Ruimteltjke lnvesteringen'

onverkort moct worden vastgehouden

zou dan in de volgende kabinetspcriode

aan het concept Nederland Distributie-

de

gewenste

land' In het Iicht van de aanzienlijke

llntcgralc lcclon1gcving-,nota' kunncn

milicuhclasling en de naar verhouding

uitbrengen. Het opstellcn van cen inte-

margtnale

gralc nota, in plaat<, van alzonderlijke

van hepaalde transport- activiteiten -

door

C I lV 7 8 '!7

de

CDA-fractie

werkgelegcnheidseflccten

z

c c

I m

0

I

<(

lj

I

I I. ~

I II ~

II ~

I !

ill

II

I

principe.<' Dit houdt in dat het hclcid

dig gekeken moeten worden naar de

moct zijn gericht op een zo groot mo-

toegcvoegde waardc van ovcrheidsin-

gclijke reductic van de C0 2 -uitstoot,

vesteringen in transport en distributie -

ook al is hct moeilijk om nauwkeuring

zoals

Tweede

vast te stellen welke bijdrage deze uit-

voor de economic en de

stoot aan de temperatuurstijging op

de

Maasvlakte

aanleg

van

de

N

dracht van de Wetenschappelijkc Raad

tic aangegevcn geen hezwaar tegen

voor het Regeringsbcleid (WRR) ver-

}oint lmplcmentatio11 te hebhcn, zolang dit

:J :J

Een recent in op-

richte studie van de Dclftse hooglcraar

maar niet betekcnt dar in Nederland

A Pols naar het rendement van investc-

zelf gcen enkele inspanning meer hoeft

ringen in Schiphol en de haven van

tc worden verricht.

Rotterdam ondersteunt deze opvattings Volgens deze studic zullen de over-

Om het gebruik van fossicle energic en

z

heidsinvcstcringen in het kader van de

daarrncc de uitstoot van brocikasgassen

economische structuurversterking zich

te bcperken, is een forse verhoging van

vooral moeten richten op industricle

het aandeel altcrnatieve encrgiebron-

innovatie en informatie- en communi-

nen in de elektricitcitsproductic nodig

Er zal dus mccr aan-

Op de eerstc plaats moct daarhij wor-

dacht mocten komen voor het stimule-

den gedacht aan warmtekrachtkoppe-

catietechnologie

ren van 'hrainportactiuiteiten', in plaats van

ling

het ccnzijdig benadrukken van hct be-

WKK in de totale elektriciteitsproduc-

lang van de mainJlorts en de daarbij ho-

tie de afgelopcn jaren a! aanzienlijk is

rendc achterlandverbindingen

toegenomen, zijn de mogelijkheden

Broeikaseffect

encrgie uit wind en zon vee] pcrspec-

11

li

II I

~

Hoewel

hct

aandeel

nog lang niet uitgeput. Daarnaa<,t hiedt In het Iicht van de broeikasproblema-

tief. De toepassing hiervan wordt cch-

tiek en de beschikbaarheid van hulp-

ter hclcmmerd door de in vergclijking

bronncn voor ontwikkelingslanden zal

met fossielc energiehronnen hogerc

hct gehruik van fossiele brandstoffen in

prijs voor de afnemers. Om op kortc

de gefndustraliseerde wereld mocten

tcrrnijn het prijsverschil weg tc werken

worden beperkt.

d tl

(WKK)

:

Een tempcratuurstij-

ging op aarde als gevolg van C0 2 -uit-

'H•

aarde Ievert. Voorts heeh de C:DA-frac-

0

I ~

voor het hanteren van het voorzorg-

werkgelcgenheid

~

!

moet dit

<(

i [ 111 I~~ I

zoals het containervervoer

stcrk worden betwijfeld Er zal zorgvul-

is een 'tweesporenbelcid' nodig

Hct

enc spoor houdt cen verhoging van de

stoot zal grote gevolgen hebben voor

prih van fossiele energie ( olieproducten

kustgebieden als Nederland. Door het

en gas) via ccn hefting in. Volgens hc-

gecombinecrde effect van een grotcre

rekeningen van het RIVM in de vicrde

neerslag - en daardoor grotere afvoer

'Nationale Milieuverkenning' zou een

van rivieren

en cen stijging van de

cnergieheffing van ongeveer de helft

zeespiegcl dreigen deze veelal dichtbe-

van de huidige cncrgieprijzen, in com-

volkte gebieden op termijn onbcwoon-

binatie met andere maatregelen zoals

baar tc raken. De C:DA-fractie heeft

strengcre normcn voor het brandstof-

daarom, in navolging van de door de

vcrbruik van vocrtuigen, tot ecn reduc-

Kamer inge<,tclde onderzockscommis-

tic met I 0 a 20'){, van de verwachtc

sie, tijdcn'> het vorig jaar gehouden de-

groci

bat over het Klimaatrapport gepleit

Hieruit hli)kt dat een hescheiden cner-

van

de

C0 2 -uitstoot

leiden.

l llV 7

s 'J7

gichefling nauwelijk' effect zal hebhen

in het algcmeen hi} een verschuiving

op de groei van de C0 2 -uit<.toot Uit

van lasten op arbeid naar milieu<;chade-

concurrcntJcovcrwcgingen

lijke producten en activitciten, zoals

kan

een

,ubstanticlc hdfing echter aileen in

voorge<;tcld

Europee<; vcrband worden ingevoerd.

lkraad.

door

het

Stratcgisch

z

Het andere <,poor heeft bctrekking op

m

van de kmtprij'> van

In hct kader van hct acticprogramma

zonne- en windenergie, waarvoor ecn

'Duurzame energie in opmars' over-

verbetering van het rendement van

weegt minister Wijers van Economische

windturbincs

Zakcn de energiebcdrijven over cnkele jaren cen minimumaandcel

hct verlagen

en

zonnecollectorcn

noodzakelijk is

Het nieuwe

Duurzame energie Om

de

gehruikers vol-

doende te prikkelen zuinig

departement van Milieu en

om tc springcn met !ossicle

duurzame energie voor tc schrijven. 7

De

vraag

houdt tot de liberalisering van de clektriciteitsmarkt,

schakeling op duurzame

lnvesteringen zou in

heraliscerde elektriciteits-

de volgende

markt zullen producenten

vcrdient

het

de

voorkeur om de opbrcngst

zorger van is. In een geli-

den voor ondcrzoek en infrastructuur ten behoevc van zonnc- en windcnergic.

Daarnaast kan

)> )>

gingcn immers niet snel

5::

gewenste 'Integrate

kiczen voor relatief dure,

leefomgevingsnota' moeten uitbrengen.

ecn

alternatieve vormen van energieopwekking. Zolang

I

m

in Europecs verband nog geen afspraken zijn ge-

voor het verkleinen van de zogcheten

maakt over een verplicht percentage duurzame cnergie, ligt het daarom voor

wig in de loonstructuur. Door op dcze

de hand te kiezen voor meer markcon-

wijze milieu- en wcrkgclegcnhcidsdoel-

formc instrumenten. Daarbij kan onder

stellingen met elkaar te vcrbindcn, kan

mecr aan versnelde afschrijving van in-

de acceptatic van ecn energieheffing bij

vcsteringen in duurzame cnergie wor-

onder mecr het bedrijfslcven worden vergroot. Een dergelijk systeem moet

den gedacht. Naast het feit dat duurzame cnergie een

als alternatid worden gezien voor de

bclangrijke hijdragc kan levcren aan

huidige ccotax, waarbij de opbrengst

matiging van het broeika-,cffect, heeft

naar de gcbruiker teruggesluisd wordt.

de tocpassing hiervan vaak ook een

Deze ecotax komt in feite neer op het

gunstig effect op de werkgelcgenheid.

rondpompen van geld, zonder vol-

Zo is het gcbruik van windturbine<, aan-

docnde prikkel tot hesparing op fossicle

zienlijk arbeidsintcnsiever dan het op-

energic. De verhoging van energietarie-

wekken van cnergie met bchulp van

ven als gevolg van hct voorgestclde

conventionelc energiecentrales-' Dit

tweesporcnbcleid noopt overigcns wei

hangt samen met het fcit dat de kosten

tot compensatic voor de lagere inko-

van windenergie vrijwel geheel hepaald

mensgroepen. Dit vraagstuk speclt meer

worden door de fabricage en het on-

lV 7'H '!7

N

concurrentieoverwe-

uit

dee! van de opbrengst worden gebruikt

(I

c c

kabinetsperiode de

van een hcffing op fossielc cnergie decls aan te wen-

0

waar hij een vurig pleitbc-

Ruimtelijke

energiebronnen te hevor-

z

is

cchtcr hoe zich dit ver-

brand<;tolten en de ovcr-

deren,

-l

0

0

I

I

II

il

~

ill I III

baarheid. Voor het terugdrfingen van

gie stuit op dit moment op bezwaren

de uitstoot van ammoniak is een vee]

I

van diverse natuurbeschermingsorgani-

bredere

saties, die vrezen voor bndschapsbe-

arme stallen noodzakelijk

I I~ I

!

~

Er zullen

Om de vervuiling van grond- en oppervlaktewater door hcstrijdingsmiddelcn

<(

Ot men stelt het behoud van het land-

verder terug te dringen, moct het ge-

schap voorop en kiest voor nieuwe ko-

bruik van middelcn waarvoor een mi-

0::

len- en kerncentralcs, 6f men accep-

lieuvriendelijk alternatief beschikbaar is

tecrt

zo snel mogelijk worden beeindigd

:J

dat

duurzame

zijn, kan dit vanuit concurrentieover-

0

nen brengen! Overigem zou de aanleg

wegingen nict zonder een gelijktijdige

z

van grootschalige windmolenparken in

aanscherping van het loelating<,belcid

de Noordzee deze spanning tus<;en

en de handhaving in andere Europese

duurzaamheid en schoonheid kunnen

Ianden. Het opstellen van uniforme mi-

verminderen.

0::

Duurzame landbouw

LLI

Een duurzaam producerende agrarische

binncnmarkt met vriJ verkeer van agra-

sector is niet haalhaar zonder een door-

rische producten. Ovcrigens kunnen

z f0:: <(

tastende aanpak van de mest- en am-

duurzaam produccrende Nederlandse agrariers zich onderscheiden ten op-

chemische hestrijdingsmiddelen Dater

zichte van de huitenlandse concurrentie

nog forse stappen nodig zijn, blijkt on-

door hun producten te voorzien van

der mccr uit het feit dat Nederland

een kcurmerk. Op deze wijze wordt het

voorlopig niet aan de nitraatrichtlijn

product duidelijk hcrkenbaar voor de

van de Europese Unie zal kunnen vol-

consument, en kunnen de eventuele

doen. AI., gevolg van de hoge kosten

meerkmten van de alternatieve produc-

onverkort vastgehouden moet

II

II i l q~

worden aan het concept 'Nederland

II

I

grootste belang, zekcr bij een voltooide

rnoniakproblematiek en het gebruik van

is of er wei

I

lieuregels en een adequate handhaving op Europces niveau is dus van het

fundamentele vraag

I. ~

Omdat de alternatieven vaak duurder

horizonvervuiling met zich mee kun-

Een zeer

I

van

energieopwekking enige overlast en

van

I

vormen

:J

c...

I

emissie-

echter keuze<, gemaakt moeten worden.

Vl

IIIII I

derf en horizonvervuiling

overschakeling op

N

I

I

gionale verschillcn in hodemvrucht-

LLI

L:

1!

Een

grootschalige toepassing van windener-

<(

I II ~

derhoud van de windturbines.

Distributieland'.

nitraatzuivering

zal

vooral in gebieden met vee! intensieve

veehouderij

de

prijs van het drinkwater de komende jaren

tiewijze makkelijker in de prij'> worden verdisconteerd.

Afronding

aanzienlijk

Het feit dat het paarse kabinet zijn he-

stijgen.'J In het voorgaande is

lotte inzakc ontkoppeling van econo-

al aangegeven dat de CDA-

rnische groei en milieubelasting voorlo-

fractie in het streven naar

pig niet weet in tc lossen, schept

even- wichtsbemesting vee!

kansen voor het C:DA orn duidclijk te

verwacht van een sy<,teem

maken op welke manier een dergelijkc

van heffen en belonen, ge-

ontkoppeling wei bereikt kan worden.

reductiedoel-

Met het oog op zijn ideologische uit-

stellingen die voor de meeste

koppeld

aan

gangspuntcn mag van het C:DA worden

bcdrijven haalbaar zijn

verwacht dat het de noodzakelijkc keu-

111

llij

de doelstellingen moet overigens wei

zes in het streven naar een duurzame

rekening worden gehouden met de re-

sarnenlcving niet ontloopt. In het voor-

gaandc zijn een aantal van deze kcuzc>

Europee<; niveau genoeg kamen om

aangegcvcn, maar het becld i<; hiermee

werk tc maken van duurzaamheid. Juist

uitcraard nict compleet. Zo is bijvoor-

de christen-democratic zal de hand-

hceld een for<;e inspanning nodig op

schoen m1 op moeten pakken!

het

terrein

van

duurzaam

---1

z

bouwcn.

Daarnaa<,t zal de ovcrheid gunstigc

I. ten 1-ioopen is lid ooor de Ttucedc Kama na-

voorwaarden mocten crcercn voor de

mms /oct CDA Drs PR Ttdncr

productie van vcrnicuwharc grond- en hrand<,totfen (biomassa) en agrari<;ch natuurhchecr. Op dczc wijzc ontstaan

hclcidsmcdcwcrker

11

\folkslmistJcstiiiij, RHimtclijkc Ordciiiiiij n1 AlilirHhclmr bij de CDA- Ttuccdc Kmiicrfr,Ictic

z

nieuwe pcr<;pecticven voor de agrari<,che <,ector binnen ecn duurzame con-

Dit artikel i<; tot stand gckomen met medcwerking van dr<;. I. de Koning, be-

text.

v

lcidsmedewerkcr Economi<;chc Zakcn Een groot aantal van de voorgestelde

bij

de

C:DA-Tweede

c c

Kamerfractie

n1aatrcgclcn d1e onzc san1enlcving ccn mcer duurzaam karaktcr moeten geven,

No ten

;;v

)l/JCfl/11111} I'll UJ:/!Jillolcl'l/1d/'

kunncn uit concurn:ntic- ol ellcctivi-

J\

teit<,overwegingen slccht<; in Furopee<.

j,l'

,it

1'1'-ll' Ll/'

\ c11l

/Jci !II~~Jt'IJ!'c/Ci,j

kld,1/J/IICJI 1\lll

l'C!1

Ct'li c)JIJI:!CH-,ir'IIIOll·dii-

.... tudJCLOtllllll':.'>IC

r
hct

VJil

verhand worden genomcn. Dit hesd

\'\''ctctl'·,chJppeliJk in-,tltuut voor hct (]),\

mag er echter niet toe lciden dat de

\VI-puhllc
Ncderland<;e regering een alwachtende

1!)()( pJglllJ

lllCI

]!)

I)

Z1c ,\1dlw,itfnr,IL, Jpnl 1<J!J7 l]uhdcumnummcrl

met name hinnen de Furopc<,e Unie

pJgl!l
<;prake moeten zijn van ecn actieve mi-

de RJJd voor lwt .\1dJcuhchccJ

/)uul2'dlll( LOih!llll/lllc CCII

lieudiplomatie. Door de toetreding van

I <J<)(J t R1\ 1B <)(J-0/:

enkele Scandinavi<;che Ianden en de re-

Z1c

\'tlibbr~ril

K1HHaordntock

ccntc

rcgcringr.;wi-,r.;e\ing

in

Croot-

verwacht

in

dan

het

verleden.

3)

7

SDU

Daarnaa<;t groeit ook in andere Ianden

en

helcidsvorming onontbcerlijk

op

vutling van grensovcr'>chrijdende rivteren, het cnergieverhruik en de alvalvcrwerking.

luist

omdat het vaak om

prohlcmen gaat die de burger direct rakcn, kan een dtecttel Europees milicuhelcid hijdragen aan een groterc hetrokkenheid

van

de

burger

hij

de

Europesc intcgratie

'Tv,: cede (Jl)_')

;\Liil'fliO!}fdiJI))Id

CllV !·H 'i!

jOtl/-

l-conoml'>lhe Zakcn,

vztn

cen

(J(J

ga'>gcstooktc

u·ntr<J.lc

1)e

L1c

Bouv.,.,advl-.cur' mc1 1<)iJ/ pJglllJ 2{) lJ

Volgcn<, hcrekcn111gcn

\•till

de V[\VlN zul\cn

tn '>OlllllllgC gcb,cdcn de ko-,tcn vJn nltrJatzui-

vcJJng zclh met t..lrt..J 1 gulden pc1 kubwkc

meter "ll]gcn Z1c hchomklnlg ill,lrr,lntu'.ill'IT'UOIZilllilli/

Bdtr,f,J,I,rli 1

Urn1k-

01

T\\'ccdv 1\.Jmcr, vcrgJ-

dcJ]JM JlJ<J5-llJ<)(J, 23 lM{ m-, I

C\'

~!)LJ ·..,

( ~r
10 Vu\gcn<, hct RlVJ\11'>

voor

hct hJicn VJll de nu

gc\clcndc rcduLtJcdocl-.tclllllgcll cen hc!!lllg nod1g van lll11111ll
Kortom, er liggen zowel op nationaal,

nr'> 2-

CravcnhJgc

proccnt mccr bJnan uplevc1t Lbn CCn k\Vh Ult

zijn.

Daarbij gaat het onder mecr om de ver-

0

KiwrddiPlldli.luiiir}

,\1inl-.tCill'

m

dcccmhcl

( )/J!Lc hlt)kt, dat CCn k \'x/h W1ndcnerg1c

pak van tal van milicuproblemen sanivcau

flCh{lnln[ Adv1cs vJn

maJrt I<)~)/ lht et'll -.tud1c VJil de New York StJtc Encrgv

het bescf dat voor ecn el tcctieve aan-

Europee<;

'<;

I

l-1- llll'l 1<)~)7

f)uurZdi!!C CllU
::2000,

menwerking

reed

Kamer vcrgJdcr]JJr 1<)l))-1 <)<)(J, 2-1-

Brittannic mag hiervan mecr worden

)> )>

1,

houding aanneemt. lntcgendecl, cr zal

3c

N

l-1

!)