I m here to make things happen

Jaargang 11 / nummer 2 / 2013

hét vakblad voor managers en professionals op Curaçao

‘I’m here to make things happen’ Maurice Adriaens over zijn ambitieuze plannen voor Curaçao Airport City

In dit nummer:

NAf 9,95

Curaçao moet upgraden naar 3.0 Islamitisch bankieren en financieren Curaçaose bedrijven ontdekken duurzame energie

ENNIA REISVERZEKERING Jaargang 11 / nummer 2 / 2013

BEL: 434 3888 | KLIK: www.ennia.com

Coverfotografie: Marika Ringnalda

‘I’m here to make things happen’

Maurice Adriaens over zijn ambitieuze plannen voor Curaçao Airport City

In dit nummer:

Curaçao moet upgraden naar 3.0 Islamitisch bankieren en financieren Curaçaose bedrijven ontdekken duurzame energie

2

NAf 9,95

2013

5 Curaçao moet upgraden naar 3.0 8 In het kort 11 Uitblinkers Paulo Bonito

13 Intranet Communicatie-instrument voor interne processen

15 Food courts op Curaçao Van alle markten thuis

16 Nieuw talent Deel 2: Shandinella van HauteCornelia

20 De werkplek van Suzy Sprock en Shervel Alexander Budget Rent a Car Curaçao

24 In gesprek met... Maurice Adriaens over zijn ambitieuze plannen voor Curaçao Airport City

De stad van de liefde ^^^. De Eiffeltoren, bistr o’s op bijna elke straathoek, talloze bruggen over de Seine die smeken om een wandeling in het maan licht. Hoe kan je nu niet verliefd worden?

EEN GOED VERZEKERDE REIS BEGINT MET ENNIA... NEEM CONTACT OP MET UW VERZEKERINGSADVISEUR OF ENNIA • ARUBA 582 2000 • BONAIRE 717 8546 • CURAÇAO 4343 888 • ST.MAARTEN 543 2233

29 Islamitisch bankieren en financieren 32 Rondetafelgesprek Over de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt

38 Familiezaken Twee generaties Kadushisoft

40 Curaçaose bedrijven ontdekken duurzame energie 43 Verslag van de workshop ‘Sales - asking for business’ 47 Slimmer werken met apps

Beste lezer, Steeds meer kopstukken in onze gemeenschap, onder wie onze minister-president, waarschuwen dat er economisch zwaar weer op Curaçao afkomt. De ingrijpende veranderingen in ons pensioenstelsel, onze zorgverzekering en de belastingen versterken dat beeld. Wat doe je dan als overheid, bedrijf of - in ons geval - lokaal business magazine? Maak je een pas op de plaats of krimp je zelfs in? Stel je inves­ teringen uit en snijd je drastisch in de kosten? Of gooi je het roer juist 180 graden om en investeer je in een miljoenenproject? Boor je nieuwe markten aan en reik je de hand naar een ander - bedrijf of overheid - om kansen te creëren voor ons land? Veel artikelen in deze Coaching haken aan bij die laatste koers. Dat levert prikkelend leesvoer op. In ons cover-artikel vertelt Maurice Adriaens, oud-politicus en sinds 2010 directeur van Curaçao Airport Holding (I’m here to make things happen) over het unieke, groene concept Curaçao Airport City, dat weliswaar miljoenen kost, maar mogelijk ook duizenden banen genereert. Wetenschapper Miguel Goede breekt in zijn nieuwe boek een lans voor ‘Curaçao 3.0’, vanuit zijn overtuiging dat onze samenleving het met haar huidige 2.0 strategie niet redt. Het artikel over islamitisch bankieren en financieren zoomt in op een wereldwijd groeiend fenomeen, waar onze eigen financiële sector haar voordeel mee kan doen. En wat doen wij als business magazine zelf op deze woelige economische baren? Ook wij varen een nieuwe koers, zoekend naar de juiste balans tussen inhoud en ontspanning; tussen verdiepende artikelen, lichtere lifestyle items en meer kort nieuws. In deze editie vindt u een aantal nieuwe rubrieken; de moderne professional en de apps die hij of zij zakelijk gebruikt, de student die met zijn scriptie uitblinkt en het lokale familiebedrijf, waarin verschillende generaties zich inzetten voor het gezamenlijke bedrijfssucces. Daarnaast ook reportages over praktische workshops en seminars met handige tips. Met het oog op het economisch zware weer, telt een gewaar­ schuwd mens voor twee en een enthousiast team voor drie. Aan deze Coaching werkten maar liefst veertien gedreven schrijvers mee. Ik hoop dat u mijn mening deelt, dat het schrijf­plezier in deze zeer gevarieerde editie van de bladzijdes spat. Ik wens u veel leesplezier. Maya Mathias

Voorwoord

hét vakblad voor managers en professionals op Curaçao

Oplage 2.550 exemplaren Coaching verschijnt 6x per jaar Uitgave en distributie Uitgeverij Loket 1 Werfstraat 6, Curaçao [email protected] Uitgever Bas Kok Algehele coördinatie Saskia Matthijsse (Uitgeverij Loket 1) Coördinatie fotografie en interviews Ivette van der Velden Redactie/bijdragen Mirjam Boers, Oscar van Dam, Michelle da Costa Gomez, Dick Drayer, Elizabeth Francisco, Margo Groenewoud, Elly Hellings, Jeroen Jansen, Jacomine Lagas, Corinne Leysner, Maya Mathias, Willem Jan Stokhof, Michiel van der Veur Hoofdredactie Maya Mathias Eindredactie Douwe Douwes en Jacomine Lagas Vormgeving en productie Uitgeverij Loket 1 Drukwerk Hi Printing Curaçao Advertentie-aquisitie Annemarie Post (522 1720) Ivette van der Velden (510 3415) Abonnement Een abonnement op Coaching is gratis voor managers en professionals op Curaçao. Voor het aanvragen van een abonnement gaat u naar www.coaching-magazine.net Extra exemplaren Tegen betaling kunnen extra exemplaren van Coaching geleverd worden. Hierover kunt u contact opnemen met Uitgeverij Loket 1, v­ ia telefoonnummer 465 7205 (op werkdagen­­tussen 8.00 en 12.00 uur) of via [email protected]

Money is not an issue. If you leave it up to us.

Reageren op de inhoud [email protected] Reserveren/informatie advertenties [email protected] Abonnement/extra exemplaren opvragen [email protected] Advertentiemateriaal versturen [email protected] © 2013 Uitgeverij Loket 1 Niets uit deze uitgave mag op enige wijze verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever.

www.coaching-magazine.net

As a business manager, you are dedicated to providing your customers and clients with the best service. Continuity and reliability are most important to you, while your cash flow to support your business is our concern! FactorPlus helps you to keep your promises. We take care of your cash flow with our factoring services. FactorPlus purchases your business and government accounts receivable due from your clients. We manage payment collection and processing for the purchased accounts receivable. Immediately after we purchase your invoices, cash is transferred to your bank account so you have the cash flow necessary to make your business grow!

Curaçao moet zichzelf ontwikkelen tot kennis­ samenleving. Alleen dan mist dit eiland de boot niet en kan het zich verder ontwikkelen. Dat is de boodschap van bestuurskundige dr. Miguel Goede in zijn boek ‘Curaçao 3.0’. Via een rondgang langs verschillende thema’s spiegelt Goede Curaçao aan de moderne 3.0 tijd en vraagt hij zich af wat we nodig hebben om daar te komen. Jeroen Jansen las zijn boek en sprak met hem. Tekst Jeroen Jansen

Goede is geen onbekende als het gaat om goed bestuur en strategie. Als wetenschapper heeft hij tal van publicaties over deze thema’s op zijn naam staan. Duurzame ontwikkeling en goed bestuur van kleine eilanden in de Caraïben hebben zijn speciale aandacht. Als Rector Magnificus van de UNA was hij in een andere rol actief op het terrein van onderwijs en onderzoek. Op zijn website schrijft hij bijna dagelijks over wat hem boeit, destijds angespoord door professor Roel in ’t Veld, hoogleraar ‘Good Governance’ aan de UNA. En nu dus een boek: ‘Curaçao 3.0’. Een bundeling van de artikelen die in 2012 op zijn blog verschenen.

de creatieve klasse belangrijk, zij zijn de motor achter sociale en economische ontwikkeling. En leiders horen daar met inspirerende verhalen een bijdrage aan te leveren.’ De vraag of Curaçao klaar is voor 3.0, is volgens Goede niet relevant: ‘Curaçao heeft geen keuze, het eiland moet mee. In Azië, Europa en Noord-

Wat is Curaçao 3.0?

Amerika zijn ze al overgestapt. Ik zie nu al dat mensen ermee bezig zijn. Met een blog bereik je niet iedereen. Nu mijn stukken in boekvorm uit zijn, wordt het bereik groter. Ik krijg veel positieve reacties. Mensen vinden de voorbeelden die ik geef inspirerend. Over het onderwijs bijvoorbeeld, bij uitstek het podium voor Curaçao 3.0. Daar ontstaat de kennis­

‘Een 3.0 samenleving staat midden in het informatietijdperk. Het is een samenleving die gedreven wordt door het internet’, aldus Goede. ‘In zo’n samenleving is het delen van informatie belangrijk, niet het bezit ervan. Arbeid en kapitaal staan niet tegenover elkaar, zoals in het 2.0 tijdperk. In een 3.0 versie van Curaçao is

Dokweg 19, Curaçao tel +5999 737 0660  fax +5999 737 0644 [email protected]

www.factorplus.com 1226_WOW_CampagneFP_190x138.indd 2

Curaçao moet upgraden naar 3.0

3/26/13 16:12

Curaçao 3.0

Colofon

‘Veel bestuurders zitten nog vast in de crisis van Curaçao 2.0’

Coaching 2 2013

5

Curaçao 3.0 samenleving. Als je laptops uitdeelt aan leerlingen ontstaan er vanzelf nieuwe netwerken. Gratis onderwijs doet dat niet. Dat is 2.0.’

Vernieuwing nodig

Goede laat in zijn boek verschillende mensen aan het woord die zich afvragen hoe 3.0 ingevoerd moet worden. ‘Op de eerste plaats moeten we het er over eens zijn dat Curaçao 2.0, het oude Curaçao met zijn sterke hiërarchie en de macht bij een beperkt aantal mensen, zijn langste tijd heeft gehad. De oude systemen kunnen niet meer worden gerepareerd, maar moeten vervangen worden. Kijk bijvoorbeeld hoe we onze gezondheidszorg organiseren, of de wijkaanpak. Het faalt, er is vernieuwing nodig. En die vernieuwing kan alleen maar plaatsvinden als er naast talent en technologie ook tolerantie ontstaat. Tolerantie voor nieuwe ideeën, zodat de creatieve klasse haar rol kan spelen. Maar ook tolerantie tussen de verschillende generaties. In mijn boek sta ik stil bij de verschillen tussen die generaties en het belang van samenwerking, dat is de enige manier om tot maatschappelijke veranderingen te komen. Alleen dan ontstaat Curaçao 3.0. Want de jongere generaties snappen het wel.’ Wie moet dit boek lezen? Goede: ‘Ik heb het voor iedereen geschreven, het zijn korte stukken die vaak met de actualiteit te maken hebben. Dus het kan veel mensen aanspreken. Ik merk dat ook. Het zou uitstekend zijn als bestuurders dit boek gaan lezen. Het is ook voor hen geschreven, het moet inspireren om op een andere manier Curaçao aan te sturen. Maar dat is lastig, veel van hen zitten nog vast in de crisis van Curaçao 2.0. Maar dat kan snel veranderen, als de wereld om hen heen wél verandert. Ik hoop dat het boek eraan bijdraagt dat we meer nadenken over wat Curaçao 3.0 voor ons kan betekenen. Dat er conferenties en discussies over gevoerd worden en onderzoek wordt gedaan. Ik ben tevreden als het boek de lezer prikkelt om na te denken over het Curaçao van de toekomst.’ ‘Curaçao 3.0’ is verkrijgbaar bij Mensing’s Caminada en via internet te bestellen op de website van de schrijver: www.miguelgoede.com.

Goede slaagt gedeeltelijk in zijn opzet: de lezer prikkelen om na te denken over de toekomst van Curaçao. ‘Curaçao 3.0’ is een aantrekkelijk boek vanwege de vlotte schrijfstijl en tal van herkenbare onderwerpen die door de auteur langs de 3.0 meetlat worden gelegd. Politiek, bestuur, entertainment, onderwijs, justitie: op elk terrein weet Goede 3.0 innovaties te tonen die inspireren. Alleen is wel de vraag: inspireren tot wát? Het concept 3.0 wordt snel en schetsmatig neergezet, er ontbreekt een duidelijk raamwerk waar de lezer op terug kan vallen. Zo bevat het boek bijvoorbeeld geen duidelijke opsomming van de elementen waaruit een 3.0 samenleving bestaat. Terwijl dat wel nodig is, omdat Goede de lezer in sneltreinvaart langs allerlei onderwerpen voert die allemaal de 3.0 behandeling krijgen. Het vraagt nogal wat inlevingsvermogen om het grote verband te blijven zien. Daar ligt dus de uitdaging en het potentiële succes van dit boek: pikken studenten, bestuurders, ondernemers en gewone burgers de 3.0 gedachte op? Met een conferentie op 16 augustus aanstaande en een masterclass Organisatie 3.0 in het verschiet ontbreekt het in ieder geval niet aan belangstelling voor dit thema.

Wettenbundels 2013 verkrijgbaar

Voor menig manager en fiscalist onmisbaar; een bundeling van de fiscale wetgeving in de Dutch Caribbean. Een up-to-date versie voor 2013 is onder meer verkrijgbaar bij PwC en KPMG.

PwC

‘Fiscale Wetgeving 2013’ van PwC geeft een overzicht van de directe belastingen en de sociale verzekeringswetgeving. Ook zijn ook verdragen tussen de landen in het Koninkrijk en op internationaal gebied opgenomen in de publicatie. Het naslagwerk is zowel als hard copy beschikbaar als digitaal; een geprint exemplaar kost NAf 50,- en is verkrijgbaar bij de PwC-kantoren. De bundel kan ook gedownload worden via de website, www.pwc.com/an/en/publications.

KPMG

KPMG streeft er naar eigen zeggen ieder jaar naar om de gebruiksvriendelijkheid van de wettenbundel te optimaliseren. De nieuwste editie van de bundel, die voor het eerst in 1974 werd samengesteld door de heer mr. Faroe Metry, is verkrijgbaar bij KPMG Meijburg Caribbean aan de Emancipatie Boulevard en bij de erkende boekhandels. De bundel kost NAf 75,-, voor studenten geldt een gereduceerde prijs van NAf 50,-.

6

Coaching 2 2013

in het kort

Nieuwe masteropleiding Human Resource Management bij ICUC De Inter-Continental University of the Caribbean (ICUC) is in februari gestart met de premaster van de master­oplei­ ding Human Resource Management (MHRM). De particu­ liere universiteit aan het Brionplein richt zich op lokale en internationale studenten en verzorgt studies op de vakgebieden accounting & control, hospitality & tourism en management & leadership. De Master of Scienceopleiding in HRM zelf start in september, duurt twee jaar en is verdeeld in zes modules per academisch jaar. De Engelstalige colleges worden gegeven door lokale en regionale HR-experts en docenten van de VU Amsterdam waarmee de ICUC een samenwerkingsverband heeft. Afgestudeerden ontvangen een diploma van de ICUC en de VU. Meer informatie: www.curises.an

Bedrijven gezocht voor de Roefeldag Als je kinderen vraagt wat ze later willen worden, laat het antwoord zich gemakkelijk raden: politie, brandweerman of piloot worden vaak genoemd. Om kinderen al op jonge leeftijd breder te oriënteren op de arbeidsmarkt organiseert de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ) sinds enkele jaren de Roefeldag, een project ontwikkeld door de Nederlandse stichting Jantje Beton. Roefelen is een Belgisch woord wat snuffelen betekent. Op de Roefeldag gaan kinderen van de hoogste klassen van het basisonderwijs ‘snuffelen’ aan de arbeidsmarkt. Ze krijgen in kleine groepjes spelenderwijs uitgelegd hoe de arbeidsmarkt er uitziet, welke beroepen er zoal zijn en gaan een kijkje nemen op de werkvloer. FAJ is op zoek naar bedrijven die aan dit project mee willen doen en kinderen een kans wilen geven. Voor meer informatie of aanmelding kunt u contact opnemen met FAJ: telefoonnummer 7674911 of [email protected]

Hospice Arco Cavent en Curaçao Delights winnen Stradius Challenge Koffie plus We zien het steeds vaker. Bij Starbucks in het Riffort of in het Chit Chat Café van Mensing’s Caminada (foto) bijvoorbeeld: tussen de cruisepassagiers, chillende scholieren en het winkelend publiek zitten mensen te werken, te lezen of te mailen. Met de laptop of iPad op schoot, een pas gekocht boek of tijdschrift in de hand en een cappuccino of pastechi onder handbereik, wordt vergaderd, geschreven, gechat en gelezen. Verschillende lokale horeca­ gelegenheden bieden inmid­ dels gratis wifi, voldoende stopcontacten en een prima (werk)sfeertje. Een latte macchiato blijkt prima met flexwerken te combineren. Slimme caféhouders zorgen dus dat ze deze voorzieningen in hun zaak hebben.

8

Coaching 2 2013

Begin dit jaar werden tijdens het jubileum van communicatieadviesbureau Stradius de winnaars van de Stradius Challenge bekendgemaakt. In de categorie maatschappelijke organisaties ging de prijs naar Hospice Arco Cavent en in de categorie beginnende ondernemingen won delicatessenbedrijf Curaçao Delights. De prijs: NAf 20.000 aan adviesuren van het tienjarige bureau. Coaching sprak één van de gelukkige winnaars. Hospice Arco Cavent (HAC) won dankzij een goed onderbouwd plan, geschreven door Anneke van der Gulik, secretaris van de Stichting Vrienden van Hospice Arco Cavent. Van der Gulik: ‘Ik voer vanuit mijn bedrijf Denken en Doen regelmatig commerciële en ideële projecten uit en deze ervaring zet ik graag in voor de hospice. Het huis is een kleinschalige voorziening voor ernstig zieke personen in de laatste fase van hun leven en opent binnenkort zijn deuren. Als particuliere organisatie die openstaat voor alle lagen van de bevolking is HAC grotendeels afhankelijk van giften. Om zoveel mogelijk fondsen te werven is daarom de stichting opgericht.

We hebben een half jaar gelobbyd bij bedrijven, maar merken dat het lastig is om het taboe rond stervensbegeleiding te doorbreken. Bij veel bedrijven is men wat huiverig om zich financieel te binden aan een hospice. De deskundige hulp van Stradius komt dus als geroepen!’ Onder begeleiding van Elise Hietbrink van Stradius vond in maart het eerste overleg plaats. Samen met oprichtster van de hospice Rianne van Gestel, bestuurslid Edsel Celestijn, voorzitter van de Stichting Vrienden van HAC Bo Loefstok, Anneke van der Gulik en enkele vrijwillige zorgverleners werd gebrainstormd over de uitgangspunten van de communicatie.

62%

Het percentage bedrijven op Curaçao met een positief bedrijfsresultaat was in 2012 bijna 62 procent (Centraal Bureau voor de Statistiek Curaçao, Conjunctuurenquête 2012)

44%

Amerikaanse wetenschappers zijn erin geslaagd om de meest efficiënte zonne­cellen te ontwikkelen; deze zetten 44 procent van de energie uit zonlicht om in elektrische energie (bron: www.scientias.nl).

Lessen volgen ‘onder de boom’ Runy Calmera en Tom Kok, oprichters van de Curaçao School of Management (CSM) onder­zochten een jaar lang aan welke management­ trainingen behoefte bestaat op Curaçao. Dit resulteerde in een nieuwe business school waar cursisten sinds april zeven inspirerende managementopleidingen kunnen volgen: masterclasses Midden­ kader- en Hoger kader Management, Inspirerend leiderschap, Uw doelen realiseren met getting things done, Inspirerend security risk management, Organisatie 3.0 en Top staf 1. Docenten Calmera, Kok, Ruud Hamers en Miguel Goede geven de trainingssessies in het gebouw ‘The Ritz’ in Scharloo, maar ook bou’i palu (onder de boom). Dit idee is ontstaan vanuit de typisch Curaçaose traditie om met elkaar van gedachten te wisselen terwijl men onder één van de oude, indrukwekkende bomen van Curaçao zit. Meer informatie: www.curacaoschoolofmanagement.org

105.1

Vers van de pers valt de nieuwste editie van Coaching bij Radio Hoyer in de brievenbus. Samen met radiojournalist Rick Hart loopt hoofdredacteur Maya Mathias de inhoud van de nieuwe editie door in het programma ‘Nieuwsradio’. Hierin belicht Hart iedere middag van 17.00 tot 18.05 uur actuele ontwikkelingen op Curaçao en interviewt hij de mensen achter het nieuws. Wie op dat tijdstip geen gelegenheid heeft om de uitzending te volgen, kan het interview later alsnog beluisteren op www.versgeperst.com.

E-learning op Curaçao Ook vanaf Curaçao worden nu online opleidingen aangeboden. LEMON Curaçao opende in oktober 2012 haar digitale deuren en biedt meer dan 200 praktijkgerichte opleidingen aan particulieren en bedrijven in de regio. De start van LEMON tekent een bredere trend: de toegang tot online studeren wordt steeds makkelijker. De voordelen zijn duidelijk: het is relatief goedkoop, en omdat de student zijn eigen tijd kan indelen, eenvoudiger te combineren met werk en privéleven. Romy Nieuwenhuis, managing director van LEMON: ‘Ons cursusaanbod bestaat onder meer uit taal- en HRM-cursussen, managementmodules en computervaardigheidscursussen. Voor de taalcursussen zakelijk Engels en foutloos Nederlands schrijven, de ICT-cursus Windows 8 en de managementcur-

sussen NEMAS en time management ontvangen we de meeste inschrijvingen. Vooral van Curaçaose cursisten maar ook vanuit de regio.’ Als particulier kun je zelfstandig en in eigen tempo studeren. Cursisten van een ICT- of administratieve opleiding kunnen bovendien kiezen voor persoonlijke begeleiding door trainers van het MCO Training Center waar LEMON mee samenwerkt. Voor bedrijven ontwikkelt het opleidingeninstituut online academies waar zowel medewerkers als klanten op maat gemaakte cursussen of opleidingen kunnen volgen. Alle cursisten worden tussentijds getoetst en sluiten de opleiding af met een examen of een certificaat.’ Meer informatie: www.lemoncuracao.com

Van der Gulik: ‘Belangrijke doelstellingen zijn het vergroten van de naamsbekendheid bij lokale bedrijven en de bewustwording van het maatschappelijk belang van de hospice. Na de adviesfase hopen we het overgebleven budget te kunnen besteden aan een voorlichtingsbrochure en de website. We hopen dat iedereen op Curaçao binnenkort op de hoogte is van dit waardevolle initiatief!’ www.arcocaventcuracao.com

Coaching 2 2013

9

Droomhuis gekocht en wat nu verder?

Paulo Giordano Rodrigues Bonito

Elsa Ignacia-Vlaun is als Manager Broker Relations & Account Support verbonden aan het Sales Department van FATUM.

Eindelijk is het dan gelukt om je droomhuis te kopen, maar natuurlijk houdt het bij de aankoop van het huis niet op. Je wilt jouw bezit zo veel mogelijk beschermen tegen calamiteiten en daarom is het een vereiste een goede verzekering af te sluiten, zowel voor het huis als voor de inboedel. Elsa Ignacia van FATUM is al zo’n 40 jaar werkzaam bij het bedrijf en geeft graag uitleg over de verzekeringen die FATUM aanbiedt. Ignacia: “Volgend jaar is FATUM 110 jaar gevestigd op Curaçao dus kun je wel zeggen dat ons bedrijf heel wat generaties van dienst heeft kunnen zijn. Ik zal beginnen met de woonhuisverzekering. Deze wordt gebaseerd op de meest extreme schade: het verlies van het huis. Dan zal het huis opnieuw moeten worden gebouwd. Daarom wordt uitgegaan van de herbouwwaarde als maatstaf voor de verzekering. De herbouwwaarde is het bedrag dat nodig is om het woonhuis op dezelfde plaats en bestemming te herbouwen. Laten we aanemen dat een huis voor vijf ton op de polis komt te staan, dan is het heel goed mogelijk dat door de jaren heen de herbouwkosten stijgen. Daarom is het raadzaam om een indexclausule te laten inbouwen. Hiermee wordt het verzekerde bedrag elk jaar aangepast aan de stijging van de welvaart. Er is een speciale commissie die jaarlijks berekent hoe de kosten voor bouwmaterialen en constructiewerkzaamheden fluctueren. De verzekeringspremie is afhankelijk van de plek waar het huis gesitueerd is. Staat het vlak bij zee, zal de premie hoger uitvallen. Ook in wijken waarvan bekend is dat er vaak wateroverlast plaatsvindt, zal de premie hoger zijn. De premie is dus gebaseerd op de herbouwwaarde van het huis. Bij nieuwe huizen is dat de koopprijs waarbij de prijs van de grond dan eerst wordt afgetrokken.

Een woonhuisverzekering betreft niet alleen het huis, maar ook de andere opstallen die op het terrein staan. Bovendien is de omheining verzekerd, dus als er iemand die niet verzekerd is je hek kapot rijdt met zijn auto dan kan deze schade ook worden geclaimd. De verzekering dekt de schade in geval van brand, ontploffing, aanrijding en aanvaring, blikseminslag, stormschade, overstroming, aard- of zeebeving en zelfs rellen. De inboedelverzekering is natuurlijk ook heel belangrijk. Alle roerende zaken vallen daaronder. De premie is afhankelijk van de waarde van alles wat er in het huis aanwezig is. Niet alleen de meubels, zijn verzekerd maar ook kleding, (sieraden, kunstwerken, camera’s) tot een maximum bedrag dat vermeld staat op de polis. Ik wijs er wel op dat het belangrijk is dat men goed de aankoopbonnen bewaart om te kunnen aantonen dat die zaken ook inderdaad gekocht zijn. Dat geldt niet zozeer voor meubilair, maar wel voor kleding, sieraden, kunstwerken, elektronica, enzovoort. Om kostbare kunstwerken te verzekeren moet er wel een taxatierapport gemaakt worden door een erkend taxateur. Dat is ook van belang voor een af te sluiten inbraakverzekering. De hoogte van de premie van de inbraakverzekering is afhankelijk van de wijk waarin het huis staat. Daarbij is het een pré als men is aangesloten bij een bewakingsbedrijf of dat het huis beveiligd is door middel van hekwerken en een alarminstallatie. In geval van dit droomhuis is het voor de hand liggend om een gecombineerd pakket te hebben een inboedelverzekering, bestaande uit een brand- en inbraakverzekering.” Meer informatie Wie meer informatie wil over deze en andere verzekeringen kan zich in verbinding stellen met FATUM, aan de Cas Coraweg 2, telefoon 7777437.

Uitblinkers

Pas afgestudeerde professionals en hun scriptie

‘Het bijzondere aan Paulo’s scriptie is eigenlijk meteen het bijzondere aan Paulo zelf. Hij heeft een hele gedegen aanpak. Alles wat hij deed voor zijn studie, deed hij met veel aandacht. Hij is kritisch, zeg maar gerust perfectio­nis­tisch. Geen enkel stapje sloeg hij over bij het schrijven van zijn scriptie, de methode was waterdicht en de onder­bouwing klopte’, zijn de lovende woorden van Marieke Daemen, scriptie­begeleider en gastdocent bij de Universiteit van de Nederlandse Antillen (UNA). Tekst Elly Hellings

Paulo Bonito is 25 jaar en rondde het afgelopen studiejaar zijn bachelor-opleiding social work bij de Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen van de Universiteit van de Nederlandse Antillen (UNA) af. Hij volgde het afstudeerprofiel HRM en zijn scriptie werd beoordeeld als de beste van zijn lichting. Paulo groeide op in een familiebedrijf en raakte gefascineerd door de cultuur en aard van gezagsverhoudingen binnen het bedrijf. Curaçao kent veel kleine en grote familiebedrijven, dat was voor hem het motief om zich in zijn afstudeeronderzoek in dit fenomeen te verdiepen. Hij koos een willekeurig middelgroot familiebedrijf en besloot na te gaan in welke mate de organisatiecultuur binnen dit bedrijf de tevredenheid van de medewerkers beïnvloedt.

Diepte-interviews bij Garage Cordia

Paulo deed zijn onderzoek bij autobedrijf Garage Cordia. Hij baseerde zijn scriptie op een combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Het kwalitatieve onderzoek bestond allereerst uit diepteinterviews met sleutelfiguren binnen het bedrijf. Het doel daarvan was om een realistisch beeld van de cultuur van Garage Cordia te krijgen. Voor het kwantitatieve deel van zijn onderzoek ontwikkelde hij een vragenlijst die hij aan alle ruim tachtig medewerkers van het bedrijf voorlegde. Zijn aanname dat in familiebedrijven werknemers minder het gevoel hebben in de besluitvorming betrokken te zijn, werd bevestigd, desalniettemin bleken deze werknemers behoorlijk loyaal aan het bedrijf. Meer dan driekwart van alle medewerkers gaf aan tevreden tot zeer

tevreden te zijn met de huidige werkzaamheden en het verzuimpercentage bij Garage Cordia is erg laag. In zijn algemeenheid blijkt bij Garage Cordia geen sterke relatie te zijn tussen de aanwezige bedrijfscultuur en de mate van werktevredenheid. Slechts een kleine minderheid gaf aan dat de heersende organisatiecultuur een negatief effect heeft op de mate van werktevredenheid. Om hierin verandering te brengen beveelt Paulo aan enkele HRM-instrumenten in te zetten, zoals: zorg dragen voor meer carrièremogelijkheden binnen het bedrijf, regelmatig wisselen van functietaken, medewerkers meer verantwoordelijkheden en bevoegdheden geven zodat zij zelfstandig over bepaalde zaken beslissingen kunnen nemen, en vaker aan medewerkers de nodige erkenning geven en waardering tonen.

Nieuwe uitdaging

In de huidige economische situatie blijkt het voor pas afgestudeerde professionals niet makkelijk om een baan te vinden. Na korte tijd op de afdeling Personeelszaken van een retailbedrijf gewerkt te hebben, is Paulo op zoek naar een nieuwe uitdaging. Hij zou heel graag binnen een grotere, dynamische organisatie een compleet HRM-systeem opzetten. ‘Natuurlijk wil ik om ervaring op te doen ook best in een uitvoerende HRM-functie werken, of een vervolgopleiding doen. De Inter-Continental University of the Caribbean biedt sinds kort een masteropleiding HRM aan, maar arbeidsrecht is ook een interessante optie’, geeft Paulo aan.

Coaching 2 2013 133409_Fatum_Advertorial 190x280.indd 1

25-03-13 16:39

11

C. Curiel

Pensioen moet je zelf doen

communicatie-instrument voor interne processen

Het onderwerp pensioen staat weer helemaal centraal in het nieuws de laatste tijd. Reden is natuurlijk de abrupte verhoging van de AOVleeftijd naar 65 jaar. Prompt heeft iedereen weer een excuus om op ons zonnig eiland een regenbui van klachten los te laten: eerst was het AOV-bedrag erbarmelijk laag maar nu blijkt dat men toch dat “lage bedrag” zo belangrijk vindt dat men er blijkbaar niet tot op het 65ste levensjaar op kan blijven wachten. Ik heb ze allemaal moeten aanhoren de afgelopen twee maanden: van lagere sociale klasse tot middenklassen, de gegoede middenstand en de ronduit zeer welgestelden: hoe verschrikkelijk het wel niet is dat dat de AOV-leeftijd met 5 jaar verhoogd is. Men had blijkbaar reikhalzend uitgekeken naar de NAf 836,- bruto per maand vanaf de eerste dag van de maand volgend nadat men de leeftijd van 60 jaar bereikt. Een bedrag dat velen toch niet ontvangen omdat je voor de volledige uitkering wel 45 jaar op Curacao ingeschreven hebt moeten staan. Echter, velen onder ons verbleven een bepaalde periode in het buitenland voor bijvoorbeeld studie. Mijn standaard antwoord op de klaagzang was altijd of de persoon zou gaan pensioneren op die leeftijd. Dat bleek echter bijna nooit het geval te zijn. Zelfs ambtenaren die van rechtswege met 60 jaar met pensioen gaan, stoppen niet met werken. Ze gaan aan de slag in de private sector, doen iets voor henzelf of vinden anderszins een inkomen. Niet-ambtenaren waren altijd al van plan om langer door te werken tot 62 of 65 jaar. Dus waarom dan toch blijven steunen op de AOV-uitkering? “Het is mijn pensioen en ik heb er recht op” was het standaard antwoord.

Dat kan op vele manieren. Sommigen hebben een paar appartementen gebouwd om te verhuren en zien de huurpenningen als hun pensioen. Anderen hebben al hun geld in de eigen woning gestoken en zien dat als een pensioenregeling. De minst verstandige optie overigens. Afgezien van het feit dat niemand weet wat zijn huis in de toekomst zal opbrengen zal men bij eventuele verkoop toch een deel van de opbrengst moeten aanwenden voor koop of huur van een nieuwe woning. Iemand met aandelen in een bedrijf heeft de vrijheid om in ‘eigen beheer’ een pensioen op te bouwen. Maar al te vaak echter blijkt dit slechts een fiscale voorziening te zijn. Men doteert de bedragen wel administratief maar aan daadwerkelijke kapitaalvorming voor pensionering wordt niet gedaan. Met de wetenschap dat dit door bedrijfseigenaren massaal gedaan wordt, met name door medici, heeft het mij dan ook niet verbaasd dat zelfs enkele medisch specialisten geklaagd hebben over de AOV-leeftijdsverhoging. En dat terwijl de gemiddelde bedrijfseigenaar, consultant of medisch specialist absoluut niet stopt met werken met 60 jaar. Blijkbaar wil iedereen die AOV-uitkering zo vroeg mogelijk hebben; want: “het is mijn pensioen”.

Niets is echter minder waar. De AOV-uitkering wordt inderdaad in de volksmond ‘pensioen’ genoemd maar feitelijk is zij dat helemaal niet. De AOV-uitkering is een volksverzekering waarvan de uitkering gedragen wordt door de werkenden beneden een bepaalde leeftijd (inmiddels 65 jaar) voor degenen boven een bepaalde leeftijd (inmiddels dus 65 jaar en ouder). De bedoeling van de uitkering is een basisvoorziening in de levensbehoeften van een ieder die de gerechtigde leeftijd heeft bereikt. Ongeacht hoeveel de persoon zelf heeft bijgedragen aan premies en ongeacht de persoonlijke financiële status van de persoon. Iemand die wil pensioneren in de werkelijke zin van het woord, een inkomstenvervangende uitkering nadat men gestopt is met werken vanwege het bereiken van een bepaalde leeftijd, zal dat in ons land simpelweg zelf moeten regelen.

Vergeet die AOV-uitkering maar; gewoon uit je hoofd zetten. Wanneer je 65 jaar wordt, de jongeren onder ons moeten maar rekenen op 67 of 68 jaar, dan krijg je de uitkering als ‘mooi meegenomen’. Niets meer en niets minder. Pensioen moet je zelf doen. Sparen voor de ‘oude dag’ is een ieder zijn eigen individuele verantwoordelijkheid. De wet moedigt het aan met fiscale aftrekmogelijkheden en het pensioenbewustzijn

12

Coaching 2 2013

ICT

Intranet

advertor ia l

Voor iedere organisatie is de manier waarop medewerkers met elkaar communiceren van het allergrootste belang. Interne afstemming moet zorgen voor sturing van dagelijkse werkzaamheden en optimaal manage­ment van werkprocessen om de organisatiedoelen te behalen. Intranet kan daarbij een behulp­ zaam middel zijn. Tekst Michelle da Costa Gomez

onder werkgevers wordt steeds groter. Er zijn vrijwel geen belemmeringen om niet aan eigen pensioenopbouw te doen. Het meest belangrijke is echter dat iemand die zijn eigen pensioen verzorgt ook zelf in de hand heeft wanneer hij pensioneert en wat de pensioenuitkering is. Uiteraard rekening houdende met het wettelijk raamwerk waarbinnen het pensioen opgebouwd mag worden. En dat kan het beste bij een pensioenverzekeraar. Ik zeg dat niet omdat ik binnen ik zelf binnen de sector werkzaam ben. Maar feit is dat alleen bij een pensioenverzekeraar, in tegenstelling tot een (bedrijfs)pensioenfonds, je nimmer de situatie zal krijgen dat je gekort wordt op de uitkering, de premie stijgt of dat de pensioendatum ineens verhoogd wordt. En om dat soort ongewenste eenzijdig genomen beslissingen te voorkomen was het allemaal te doen. Laat u wel eerst goed adviseren door een degelijke pensioenconsulent. Want ook een pensioenverzekeraar is ten slotte een verzekeraar...

Saliña 204, Curaçao T 461 4922 F 461 4085 465 0327

[email protected]

Ook op Curaçao heeft intranet zijn intrede gedaan, onder andere bij Stichting GGz, de samensmelting tussen Klinika Capriles, Stichting Centrum voor Kinder- en Jeugd­psychia­trie Yudaboyu en Fundashon Sonrisa. Gezamenlijk is deze organisatie goed voor 300 werknemers. Communicatiemedewerker van de organisatie, Milángela Conquet, vertelt dat GGz bewust heeft gekozen voor het introduceren van een intranet dat organisatiebreed wordt ingezet om af te stappen van zogenoemde ‘brenginformatie’ naar ‘haal­informatie’. Milángela: ‘Waar er vroeger veel energie in werd gestoken om informatie naar de medewerker toe te brengen en dit vaak toch nog onvoldoende bleek, hebben we nu meer verantwoordelijkheid neergelegd bij de medewerker om zelf informatie te halen. Via het intranet wordt nu alle relevante informatie vanuit één centraal punt aan medewerkers beschikbaar gesteld. Dit werkt kwaliteitsverhoging van de informatievoorziening in de hand. Zo worden er bijvoorbeeld binnen onze organisatie veel documenten opgesteld in de vorm van beleidsnotities, protocollen, procedures en werkinstructies. Deze waren nogal eens verouderd of er circuleerden meerdere versies. Ook waren de medewerkers soms niet op de hoogte van het bestaan van deze documenten of konden ze die niet vinden als het nodig was. Op het intranet zijn deze documenten nu allemaal ondergebracht in het kwaliteitshandboek. Zo zijn ze niet alleen makkelijk toegankelijk voor onze medewerkers, maar ze zijn ook nog eens actueel en worden volgens een vast sjabloon gepresenteerd.’ Daarmee geeft Milángela al één van de voordelen van intranet aan: relevante en up-to-date informatie komt op eenduidige wijze bij al het personeel aan.

Toepassing

GGz heeft voor de intranettoepassing gekozen voor Joomla!, een Open Source Content Management Systeem. Joomla! biedt veel mogelijkheden tegen lage kosten. Belangrijk binnen de toepassing is de inbouw van leuke elementen om de werknemer aan te sporen het intranet te gebruiken. Milángela vervolgt: ‘Het

Interne communicatie waarbij relevante informatie over de organisatie, projecten en andere zaken top-down en bottom-up moet worden doorgegeven, kan op verschillende manieren plaatsvinden. Traditionele tools zijn onder andere teamvergaderingen en nieuwsbrieven voor het personeel. Tegenwoordig zijn er allerlei digitale hulpmiddelen die het proces kunnen stroomlijnen en structureren en hierdoor het interne communicatie­proces vergemakkelijken. In deze editie belichten we het intranet. Een intranet is een besloten netwerk binnen een organisatie, dat vergelijkbare infrastructuur en technische standaarden gebruikt als het internet. Het geeft toegang tot websites die specifiek voor intern gebruik zijn ontworpen en stelt gebruikers in staat om digitaal met elkaar te communiceren en informatie te delen. Het intranet kan interne communicatie vergemakkelijken omdat het de mogelijkheid biedt om verschillende afdelingen op de hoogte te houden van elkaars werkzaamheden en om nieuws over het bedrijf op juiste wijze bij het personeel aan te kondigen. Daarnaast kunnen belangrijke activiteiten en essentiële informatie eenduidig worden doorgegeven, kan de communicatie tussen projectmedewerkers goed verlopen en kunnen zelfs noodzakelijke materialen worden besteld.

Coaching 2 2013

13

ICT

TIPS

van Milángela Conquet

voor het succesvol werken met het intranet

1

Stel een medewerker aan, het liefst een communicatiemedewerker of human resource medewerker, die als eerste verantwoordelijkheid draagt voor het onderhoud en de doorontwikkeling van het intranet.

2

Het intranet moet gezien worden als een bijzonder communicatie-instrument voor en naar medewerkers. Het is een extra communicatiekanaal en niet een complete vervanging van alle andere bestaande kanalen.

3

Kies een systeem dat bij uw bedrijf past en niet een instrument dat geheel op zichzelf staat. Laat het in dienst staan van de organisatiedoelstellingen.

4

Ga er niet vanuit dat alle medewerkers het intranet vanzelfsprekend zullen gebruiken. Zorg voor minstens één applicatie die zorgt dat mensen naar het intranet toe ‘moeten’. En zorg dat mensen het leuk vinden om erop te kijken.

5

Maak het uzelf niet al te moeilijk, maar gun uzelf de tijd om het instrument elk jaar beter te maken.

intranet bij GGz biedt naast het kwaliteitshandboek ook andere functies zoals de opleidingenkalender, het laatste human-interestnieuws over nieuwe medewerkers, jubilarissen en medewerkers die met pensioen gaan. Daarnaast staan er berichten van de directie op, is er een facilitair meldpunt en plaatsen we regelmatig een gedicht van getalenteerde cliënten. Deze functionaliteiten zijn er vanaf het begin, omdat medewerkers dan meer plezier beleven aan het intranet en er meer gebruik van maken. Een jaar geleden is een belangrijke functie toegevoegd, de webbased-applicatie ‘Veilig Incidenten Melden’, die deel uitmaakt van ons veiligheidsmanagementsysteem en het mogelijk maakt te leren van onbedoelde en ongeplande gebeurtenissen binnen onze organisatie. Het intranet wordt dus niet alleen gebruikt om informatie naar medewerkers toe te brengen, maar geeft ook de mogelijkheid aan medewer-

kers om relevante informatie te melden.’

De do’s-and-don’ts

Bij GGz is het intranet een geaccepteerd middel geworden, volgens Milángela. Als het personeel bepaalde informatie zoekt, kijkt men eerst op het intranet. ‘Je kunt er nauwelijks omheen. De computers starten automatisch op met de startpagina van het intranet als beginscherm’, geeft ze aan. Dat neemt niet weg dat het altijd beter kan. Milángela vertelt dat GGz nog op zoek is naar een manier om de medewerkers beter te bereiken die niet dagelijks gebruikmaken van de computer. ‘Daarnaast richten we ons dit jaar op het verhogen van het tweerichtingsverkeer op het intranet door de introductie van onder andere een discussieforum.’ Milángela concludeert: ‘Voor ons geldt in ieder geval dat het intranet binnen onze organisatie niet meer weg te denken valt’.

Food courts op Curaçao; van alle markten thuis

Een food court, een horecaconcept waarvan traditionele restaurants steeds meer concurrentie krijgen, heeft meestal de vorm van een binnenplein omringd door verschillende self-service restaurants. Hier kan een ieder naar eigen smaak snel en efficiënt een relatief goedkope lunch bestellen, die vaak met verse ingrediënten voor zijn of haar neus wordt klaargemaakt.

Curaçao heeft veel eetgelegenheden en... er komen er steeds meer bij. Toch is het lastig om een goede plek te vinden, waar je snel en efficiënt kunt lunchen tegen een redelijke prijs. Het groeiende aantal food courts op Curaçao brengt hier misschien verandering in. Elisabeth Francisco, fijn­proever en Coaching-journalist, nam voor ons de proef op de som. Tekst Elisabeth Francisco

Mangusa Hypermarkt Food Court

The all new 2013 TOYOTA

Lekker handig

Handig gelegen in de nieuwe Mangusa Hypermarkt aan de Cas Coraweg, vindt u deze kleine food court. Ideaal voor de werkende ouder, die nog boodschappen wil doen, nadat de kinderen van school zijn opgehaald. Het aanbod varieert van gebakken kip en pizza waar u uw kinderen vast en zeker blij mee maakt, tot, wat gezonder, de gerechten van La Place Wok. Deze locatie is vooral zeer geschikt voor mensen die in de buurt werken en geen zin hebben om voor hun lunch eindeloos in de file te staan.

Available from stock! Le Petit Marché Lekker nieuw

Gevestigd in Zuikertuin Mall, is het onlangs geopende ‘Le Petit Marché’ met zijn oosterse sfeer een aanwinst voor Curaçao. Rond het plein zijn onder meer het beroemde Cajun Grill, Lotus Express (Chinees) en Suki Hana (Japans) gevestigd. Mijn favoriet is Tango Grill, met een heerlijk assortiment gegrild vlees. Tijdens de piekuren is het er behoorlijk druk. Le Petit Marché is een absolute aanrader voor fans van de oosterse keuken en biedt de zakenman of -vrouw een snelle, verse en zeer betaalbare lunch in het hart van Rooi Catootje.

Plasa Bieu STE TRU D P

14

RV I

ER

YOU &

SE

Voor een authentieke Curaçaose lunchervaring gaat er niets boven Plasa Bieu in het hart van Punda. Deze food court is nog steeds een van de meest populaire eetgelegenheden op het eiland. Zakenmannen en -vrouwen, toeristen en arbeiders schuiven aan lange tafels voor overheerlijke ‘kuminda krioyo’. Ondanks de ogenschijnlijk lange wachtrijen, is de wachttijd redelijk. Plasa Bieu is van harte aan te bevelen als u indruk wilt maken op een gast uit het buitenland.

TS AR

R

Lekker centraal

CE LEA

D

Coaching 2 2013

Kaya Jacob Posner 39 • Tel. 461-5644 • Fax. 461-7516 • www.garagecordia.com Coaching 2 2013

15

nieuw talent

Leerervaringen en lessen van startende managers deel 2

‘Eigenlijk leer je toch het meeste in de praktijk’ Tekst Willem Jan Stokhof Beeld Carlo Wallé

Voor mij zit aan de lunchtafel een yu di Kòrsou met een vrolijke glimlach en een echt Belgisch accent. Shandinella van HauteCornelia lacht als ik naar haar accent vraag en legt het mij uit. ‘Ik ben op Curaçao geboren. Ik heb een deel van mijn leven in Nederland gewoond en heb daar ook gestudeerd. Na mijn hbo-opleiding voor verpleegkundige in Nederland heb ik aan de Universiteit van Antwerpen mijn masteropleiding Verpleegen Vroedkunde gevolgd. Daarna ben ik aan de slag gegaan als hoofdverpleegkundige in het academisch ziekenhuis van Antwerpen. Samen met mijn Belgische echtgenoot ben ik vorig jaar geremigreerd naar mijn geboorteland. Ik werk nu als manager Zorg in Kas Hugenholtz, Sentro pa demensia.’ Kas Hugenholtz biedt zorg, welzijn en huisvesting aan dementerenden op Curaçao.

Shandinella van Haute-Cornelia Shandinella van Haute-Cornelia

Coaching gaat in gesprek met nieuw talent. Startende managers die voor allerlei uitdagingen staan en die hun persoonlijke ervaringen willen delen. In deel twee van deze serie een interview met Shandinella van Haute-Cornelia. Zonder ervaring als manager ging ze aan de slag als hoofd van de recovery-afdeling van het academisch ziekenhuis in Antwerpen. Shandinella werkt momenteel als manager Zorg in Kas Hugenholtz Sentro pa demensia.

16

Coaching 2 2013

Wat is uw eerste ervaring als leidinggevende geweest? ‘In het universitair ziekenhuis van Antwerpen werd ik al snel na mijn binnenkomst hoofd van de recovery-afdeling. Deze afdeling biedt postoperatieve zorg aan patiënten die een operatie hebben ondergaan onder narcose, of een lokale verdoving hebben gehad. Dat was inderdaad meteen een behoorlijk grote afdeling van zo’n twintig man personeel. Ik was toen nog geen dertig jaar oud. Ik heb dat werk vijf jaar gedaan, totdat ik samen met mijn man besloot naar Curaçao te remigreren.’ Hoe goed was u voorbereid op die eerste leidinggevende functie? ‘Wat de theorie van leidinggeven betreft was ik met mijn masteropleiding wel voorbereid op een leidinggevende functie, maar niet echt op de praktische aspecten van leidinggeven zoals: hoe voer je een slechtnieuwsgesprek? Of: hoe maak je een werkrooster? Eigenlijk leer je toch het meeste in de praktijk. Toen ik hoofd van de recovery-afdeling werd, had ik totaal geen ervaring met het werk dat daar werd gedaan. Het personeel kon me wel vertellen over de inhoudelijke aspecten van het werk op de afdeling, maar niemand kon me zeggen hoe ik bijvoorbeeld een bestelling moest plaatsen. Het was zwemmen en proberen het hoofd boven water te houden. Ik had wel een andere hoofdverpleegkundige die ik als mijn buddy beschouwde, omdat ik daar een goed

contact mee had. Daarnaast was er mijn leidinggevende, het diensthoofd, bij wie ik met vragen terecht kon. Ik vormde al snel mijn eigen professionele netwerk. Aan die mensen heb ik veel gehad. De recovery-afdeling was een speciale afdeling, omdat we te maken hadden met alle specialistische afdelingen van het ziekenhuis. Dus ik moest ook wel goed netwerken om de afdeling goed te laten presteren.’ Hoe heeft u het - terugkijkend - in die beginjaren als leidinggevende gedaan? ‘Als ik nu terugkijk, valt mij op dat ik graag iedereen op de werkvloer, maar ook mijn leidinggevenden tevreden wilde stellen. Ik had iedereen in mijn eigen team natuurlijk hard nodig in het begin. Waar ik me later wel bewust van ben geworden, is dat iedereen toch vooral vanuit zijn eigen belang dingen aan mij vertelde. In het begin had ik dat nog niet zo door en slikte ik veel als zoete koek. Ik zat natuurlijk ook tussen mijn eigen afdeling en de diensthoofden en directie in, hè? Aan de ene kant wil je de sfeer in de groep goed houden, maar aan de andere kant heb je tevens te maken met de wensen en eisen van het hoger management. Die moet je ook implementeren en verkopen aan je personeel. Als manager had ik - en heb ik nu nog - totaal geen afwachtende houding. Ik nam veel initiatief. Ik ben in die jaren vooral steviger in mijn schoenen komen te staan door veel vallen en weer opstaan. Mijn directe leidinggevende liet mij behoorlijk vrij in wat ik deed. Ik moest ervan uitgaan dat het allemaal wel goed ging, zolang ik van hem niets hoorde. Maar eigenlijk had ik zijn feedback wel nodig. Gelukkig had ik veel contacten, ook buiten het ziekenhuis. Ik ben vicevoorzitter geweest van de Beroepsvereniging Recovery Verpleegkundigen (BRV) in Nederland. En als voorzitter van de Vlaamse tak van dezelfde vereniging, heb ik samen met mijn commissieleden intervisiedagen georganiseerd voor hoofdverpleegkundigen die vaak in het zelfde schuitje zaten. Daar heb ik veel aan gehad. Mensen van buiten je werk kijken er weer net even anders tegen aan. Iedereen kampt toch wel met dezelfde problemen over het algemeen. Daar kun je elkaar dus goed in helpen. Gelukkig was de toegang tot onze directeur heel laagdrempelig en kon ik altijd zijn advies vragen.

Coaching 2 2013

17

Nieuw talent

Ook van hem heb ik veel geleerd. Op een of andere manier wist hij me altijd weer te motiveren om door te gaan.’ Hoe omschrijft u uw stijl van leidinggeven? ‘Ik denk dat goed kunnen luisteren en anderen motiveren wel mijn sterke punten zijn. Dat luisterend oor heeft natuurlijk ook een nadeel, want het kost me veel tijd. Dat moet ik meer in de gaten houden. Ik werk gestructureerd en ben vrij direct in het geven van mijn mening en het aansturen van anderen. Die directe stijl heb ik deels in Nederland aangeleerd, maar het is ook gewoon onderdeel van mijn karakter. Die stijl heb ik in België wel moeten aanpassen. De cultuur is daar - net zoals hier trouwens toch anders.’ Welke valkuilen kent u inmiddels als manager? ‘Een van mijn valkuilen in die beginperiode is wel geweest dat ik de neiging had om meteen te reageren als iemand mij iets vertelde. Ik liet dan ook mijn primaire emoties meespelen. Nu weet ik dat als je meerdere bronnen hebt geraadpleegd en je dus over meer informatie beschikt, je een beter oordeel kunt vormen. Ik ben van nature redelijk emotioneel, maar op het werk zal ik er altijd naar streven om een professionele houding aan te nemen. Ik loop even weg of tel tot tien als de emoties opkomen. Ik voel die emoties wel natuurlijk en weet dat als ik ze naar boven laat komen, de situatie niet makkelijk wordt opgelost. In het ziekenhuis in Antwerpen wilde ik mijn stem wel eens verheffen, ja. Maar ik besef wel dat als ik bepaald gedrag niet wil zien bij mijn medewerkers, ik het in ieder geval zelf ook niet moet laten zien. Ik ben mij eigenlijk altijd wel bewust van mijn omgeving en laat dat een rol spelen in hoe ik mij gedraag. Ik heb bijvoorbeeld als deelnemer meegewerkt aan een editie van de televisieserie Expeditie Robinson. Expeditie Robinson is een reality show waarin zestien deelnemers moeten overleven op een onbewoond eiland. Ik was me bij de opnames altijd bewust van de aanwezigheid van de camera. Ik liet me daarom niet zo gemakkelijk gaan. En eigenlijk hadden de televisiemakers dat natuurlijk wel graag gezien!

‘Als je meerdere bronnen hebt geraad­pleegd kun je een beter oordeel vormen’ Een andere valkuil is toch wel dat ik vind dat iedereen moet presteren in het team. Maar als mensen een iets lager tempo hebben dan ik, ben ik geneigd om uiteindelijk ook wat vaart te minderen. Ik ga me dan aanpassen aan het tempo van de anderen. Terwijl er dan eigenlijk iemand moet zijn die zegt: “Komaan, jongens”. Een andere valkuil is dat ik zelf veel dingen wil doen. Ik ben dus geneigd om niet te veel te delegeren. En zo geef ik de ander weinig kans om iets zelf te doen. Maar mijn probleem is dat als ik het resultaat ontvang en het is niet wat ik wilde, ik bij mezelf denk “ik had het beter zelf kunnen doen”. Maar misschien is het dan mijn eigen fout, omdat ik van tevoren niet duidelijk genoeg heb gecommuniceerd welk resultaat ik verwachtte.’ Wat wilt u nog ontwikkelen als leidinggevende? ‘Ik zou meer willen weten over Human Resource Management en die kennis ook willen kunnen toepassen. Met name de communicatietechnieken. Maar ik zou mij ook meer willen ontwikkelen op het gebied van bedrijfskunde en arbeidsrecht. Ik vind leren altijd leuk. Ook van een cursus bloemschikken pak ik waarschijnlijk wel iets op waarvan ik denk “dat kan ik goed gebruiken in mijn werk”. Ik wil ook mijn creativiteit verder ontwikkelen. Dat heb je toch nodig als manager.’ Heeft u nog een goede raad voor startende managers? ‘Je bent soms zo hard bezig met dingen die afgerond moeten worden dat je wel eens vergeet een schouderklopje te geven. Nu moet ik wel zeggen dat ik altijd “bedankt” zeg, maar wat meer schouderklopjes geven kan geen kwaad.’

Coaching 2 2013

19

De werkplek van... Suzy Sprock en Shervel Alexander Leermeester en leerling bij Budget Rent a Car Curaçao

Suzy Sprock is sinds december vorig jaar één van de door KBB erkende leermeesters. De kamer van de general manager van Budget Rent a Car Curaçao heeft één oranje muur, in de Budgetkleur. De werkplek is een open ruimte, te midden van twee andere kamers, waardoor er veel collega’s heen en weer lopen. Als je goed kijkt zie je vliegveld Hato in de verte liggen. Op de vergadertafel staat een grote flatscreen. ‘Voor het volgen van belangrijke voetbal­wedstrijden en bijvoor­ beeld de Olympische Spelen met z’n allen.’ Tekst Mirjam Boers Beeld Rene Emil Bergsma

Suzy’s bureau is netjes opgeruimd en strak ingericht. ‘Ik heb alles in mijn computer of geordend in mijn bakjes’, lacht ze. ‘Deze mooie pennenbak van ijsstokjes met twee rozen erin, hebben mijn kinderen op school voor me gemaakt. De kleine Chichi op mijn computer heb ik van mijn vriendin gekregen toen ik getuige was op haar huwelijk.’ Suzy is geboren en getogen op Curaçao. Op Curaçao en in Nederland volgde ze verschillende opleidingen op het gebied van Toeristisch Management en werkte onder meer als manager in het Delta Hotel te Vlaardingen. Na acht jaar kwam ze terug naar het eiland en werkte onder andere bij het Sonesta, het Sheraton en Breezes. Via National Car Rental kwam ze uiteindelijk terecht bij Budget Rent a Car als general manager. Samen met één van de supervisors, Rugia Sambo, begeleidt ze de stagiairs. Vorig jaar vond Suzy het tijd om dit wat professioneler aan te gaan pakken. Ze schreef zich samen met Rugia in voor de cursus Leermeester van het KBB, die ze afgelopen december met succes hebben afgerond.

‘Ik hield niet van praten, maar na deze twee maanden doe ik bijna niet anders’

ben je leermeester en kun je je stagiairs nog professioneler begeleiden. We hebben momenteel twee leerlingen in dienst en door het project van KBB hebben we nu meer inzicht in en kennis van hun opleidingsniveau. Je twijfelt tenslotte weleens of je het goed doet en de studenten op de juiste manier begeleidt. Ik wilde ook wel eens meer weten over de opleidingen en de verschillende niveaus. Tegenwoordig praten ze over niveau 2, 3 of 4. In mijn tijd was het simpelweg mavo, havo of vwo.’ De cursus kost - mede door subsidie van het ministerie van economische ontwikkeling - slechts NAf 75 en geeft een werkgever inzicht in en handvatten voor het begeleiden en beoordelen van stagiairs. Het is een heel praktische training en de onderdelen kun je direct toepassen in je dagelijkse werkomgeving, legt Suzy uit. Het KBB ontwikkelt projecten die zijn afgestemd op de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en het onderwijs. Zo worden arbeidsmarkt en onderwijs dichter bij elkaar gebracht. ‘Vooral de rollenspellen vond ik erg leerzaam’, vervolgt Suzy. ‘De gedeelde problematiek was voor mij een openbaring. Er waren mensen uit verschillende sectoren, die eigenlijk allemaal dezelfde problemen hadden in hun omgang met stagiairs. Hoe losten zij dingen op? Enkele voorbeelden: stagiairs met weinig of zelfs zonder motivatie, gedragsproblemen, lichaamstaal of te sexy kleding op de werkvloer. We behandelden ook het onderwerp ‘ziekmeldingen’. In het verleden hadden wij een stagiair die zich vaak ziek meldde. Na veel met hem te hebben gepraat, met zijn begeleiders op school en met een sociaal werkster, bleek uiteindelijk dat de ziekmeldingen veroorzaakt werden door problemen thuis. Op zo’n moment moet het duidelijk zijn tot hoe ver je kunt gaan als werkgever. Wanneer draag je zo’n probleem over aan de school? Uiteindelijk is zijn stage toch tot een goed einde gebracht. Dan ben ik blij dat ik mijn doel heb bereikt en dat we samen met de stagiair een mooi resultaat hebben neergezet’, vertelt Suzy. ‘De behandelde cases waren zeer nuttig voor mij. Daarnaast kan ik door de cursus nu goed de niveaus inschatten en de begeleiding geven op het gewenste niveau. De leerlingen komen bij ons voornamelijk van de toeristische opleiding van het Stella Maris College. Ze werken daar met niveau 2, 3 en 4. De studenten van niveau 4 blijven zes maanden en moeten daarna in staat zijn zelfstandig mee te draaien in een bedrijf. Daarna zijn ze klaar met hun studie. Die begeleid je dus wezenlijk anders dan de twee stagiairs die we nu hebben van niveau 3. Zij blijven slechts twee maanden’, legt de leermeester uit.

Een uitgelezen kans

Suzy vertelt: ‘Ik zag de advertentie van het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Curaçao (KBB) in de krant en aangezien wij altijd met stagiairs werken, leek me dit een uitgelezen kans. Na een cursus van twee en een halve maand

20

Coaching 2 2013

Coaching 2 2013

21

O(o)rlando?

Schottegatweg Oost 37, tel. 7370555

Adverteren in de lustrum­­ editie van Coaching

Coaching bestaat in 2013 tien jaar en dat wordt gevierd met een speciale lustrumeditie, die eind juni verschijnt. Een bijzondere uitgave vol interessante interviews, enerverende gesprekken, handige tips en nuttige informatie om te bewaren. Wilt u ook adverteren in deze speciale editie? Neem dan contact op met Uitgeverij Loket 1 via telefoonnummer 465 7205 of [email protected].

Biedt uw bedrijf opleidingen, cursussen, trainingen of andere producten of diensten aan die betrekking hebben op persoonlijke ontwikkeling? Vraag dan naar de speciale tarieven.

de werkplek van...

Always ready to serve you. Experience your Banko Amigu!

Fastest Animal on Earth.....

Info Line (+5999) 466 1111 Bank Card Services (+5999) 466 1111 option 2

Not Even He can Beat Us...

Personal Loans & Mortgages (+5999) 466 1111 option 3

Your Commercial Printing Company for Service, Speed and Quality.... Your Satisfaction is Our Goal

Internet Banking Assistance (+5999) 466 1111 option 4 Corporate Banking (+5999) 466 1209 Insurances (+5999) 466 1855

Colombiaweg 1, Willemstad, Curaçao Tel.: (599-9) 868-0071 / 869-2107 Fax: (599-9) 869-0816 E-mail: [email protected], www.hiprinting.com

Private Banking & Investment Services (+5999) 466 1818

Officieel erkend leerbedrijf

‘We zijn op dit moment bezig om via het KBB een erkend leerbedrijf te worden’, vertelt Suzy verder. Daarvoor gelden bepaalde regels. Zo moeten we zorgen voor een goede stagebegeleiding door een erkende leermeester, de werkzaamheden moeten passen bij de opleiding en er zijn voorwaarden gesteld aan de kwaliteit en veiligheid van de leeromgeving. Momenteel hebben we al twee leermeesters; supervisor Rugia en ik. Binnenkort gaan er ook nog twee rental agents, van de autoverhuurafdeling, naar de cursus, omdat zij de stagiairs dagelijks meemaken op de werkvloer. Rugia en ik zitten tenslotte op kantoor. Daarom is het goed dat er buiten bij de autoverhuur ook een leermeester komt om de leerlingen ter plekke te begeleiden.’

Geen dag hetzelfde

Als we Budget bezoeken, zit leerling Shervel in zijn laatste week. Komende zaterdag loopt zijn stage af. De stage heeft van hem een heel ander persoon gemaakt, vertelt hij met een brede lach: ‘Ik hield niet van praten, maar na deze twee maanden doe ik bijna niet anders. Het omgaan met de toeristen vond ik het leukst. Af en toe moest ik toeristen ophalen bij hun hotel, om ze naar onze verhuurlocatie bij het Avila te brengen. In de auto vertelde ik wat er te doen is op Curaçao en gaf ze tips, maar ook informatie over hun huurauto. Geen dag was hetzelfde. De manier waarop ik ben begeleid was super. Niet te streng, maar wel met duidelijke richtlijnen en veel vriendelijkheid. Ik heb geleerd om met collega’s om te gaan en met elkaar te communiceren op de werkvloer. Iedereen bij Budget Rent a Car is gelijk, ook al ben je stagiair. Ik hoor er echt bij.’

Lease a car (or fleet) at Uralco and you’re in for a customized experience. To start with, you select your favorite car. Then there’s the lease period: years or just a few months with our pay-as-you-go plan. Then, we offer options like a complete fuel administration. What you’ll like best comes standard: carefree driving with 24/7 roadside assistance, a replacement car when needed and Uralco doing all the paperwork. Leasing is the way to drive, and Uralco is the way to lease. Contact us!

www.mcb-bank.com Habaaiweg 82 (Seri Domi) | Willemstad, Curaçao | T: +5999 4627960 | F: +5999 4627982 | [email protected] | www.uralco.com | facebook.com/Uralco 1192_Uralco_Campagne_Coaching_190x90mm.indd 2

3/26/13 12:06

De stage van Shervel is ook het bedrijf goed bevallen, vertelt Suzy. ‘Shervel blijft parttime bij Budget werken na zijn stage. Hij doet het erg goed en heeft immers, naast zijn opleiding, één dag per week vrij, en de weekenden natuurlijk ook. Ik vind het leuk om hem straks weer door mijn kamer te zien lopen.’ Coaching 2 2013

23

Maurice Adriaens over zijn ambitieuze plannen voor Curaçao Airport City

Van minister tot aanjager van Curaçao Airport City. Maurice Adriaens wil Curaçao groener maken met een nieuwe stad rond de lucht­ haven die draait op alternatieve energie­ bronnen. ‘I’m here to make things happen.’ Tekst Oscar van Dam fotografie Marika Ringnalda

Maurice Adriaens omschrijft zichzelf graag als ‘een manager die graag verantwoordelijkheid deelt met anderen’. ‘Ik ben niet iemand die eist dat een werknemer minimaal acht uur per dag op kantoor zit. Ik ga niet controleren. Maar ik wil er wel van verzekerd zijn, dat mijn werknemers een inzet hebben van honderd procent, of meer. Dat kan wat mij betreft ook deels vanuit huis of vanuit de auto. Wat dat betreft ben ik flexibel. Zo lang mensen een goede output hebben, zolang ze goed presteren, ben ik tevreden.’ Adriaens geeft zijn werknemers graag verantwoordelijkheid. Maar zorgt dat hij weet wat er in het bedrijf om gaat. ‘Ik ben heel breed geïnteresseerd. Om goed leiding te geven verdiep ik me in de materie. En daarnaast ben ik er ‘to make things happen’. Dat beschouw ik als mijn belangrijkste taak. Iets gedaan krijgen, waar ik ook werk.’

24

Coaching 2 2013

mee. Sommige mensen hebben daar echter moeite mee. Misschien omdat ze meer hiërarchisch denken. Hoewel ik het helemaal niet kwaad bedoel, houd ik daar inmiddels wel rekening mee.’ Adriaens zegt open te staan voor kritiek. ‘Ik leer van iedereen. Je kunt in een bedrijf ook veel leren van de portier, die heeft wellicht veel levenswijsheid. Wat dat betreft ben ik heel down to earth. Ik sta open voor mensen.’ Tegelijkertijd hoopt hij dat zijn collega’s ook open staan voor hem. ‘Ik ben begripvol, geduldig en denk graag mee. Maar als mijn geduld op is, is het ook echt op. Dan word ik boos. Daar schrikken mensen wel eens van.’ Hij lacht weer.

Ir. Maurice Hubert Pierre Philippe Adriaens (Curaçao, 1962) studeerde land­ bouw­kunde aan de Landbouw­hogeschool in Wageningen, was jarenlang werkzaam bij de Dienst Landbouw, Veeteelt en Visserij (onder meer als hoofd afdeling onderzoek en statistiek) en directeur van rozenkwekerij Curaflor. Hij was politiek actief binnen de partij Frente Obrero Liberashon 30 di Mei (kortweg FOL), die werd geleid door Anthony Godett en was in de periode tussen 1998 en 2010 onder meer Eilandsraadslid, Statenlid, minister van Verkeer, Vervoer en Transport en Gevolmachtigd minister van de Nederlandse Antillen in Nederland.

Als minister van Verkeer en Vervoer was Maurice Adriaens verantwoordelijk voor een ministerie met minstens 150 werknemers. ‘Als minister ben je vooral heel breed bezig. Je gaat minder de diepte in. Je overziet de organisatie en vertrouwt op de deskundigheid van professionals. Maar omdat je ook rekening moet houden met de politieke ontwikkelingen, veel met media te maken hebt en op de hoogte moet zijn van wat er speelt op het ministerie waarvoor je verantwoordelijk bent als je collega weg is (elke minister weet bij begin van de regeerperiode welke minister hij of zij moet vervangen tijdens diens afwezigheid), is het een enorm breed spectrum, dat je moeilijk kunt behappen als je veertig uur per week werkt. Vandaar dat je als minister zeker tachtig uur per week werkt. En dan is het nog vaak lastig. Omdat het zo breed is.’

Nadat hij uit de politiek stapte, werd hij in 2010 directeur van Curaçao Airport Holding (CAH). Leiding geven heeft hij volgens eigen zeggen in de praktijk geleerd. ‘Ik heb nooit managementcursussen gevolgd of iets dergelijks. Ik leer in de praktijk en ik leer van mijn fouten. Een voorbeeld?’ Hij lacht. ‘Ik maak graag grapjes. Sommige mensen vinden dat niet leuk. Als ik opmerkingen maak als ‘ben je weer te laat’ of ‘sorry dat ik je stoor’, als iemand pas na lang rinkelen opneemt, dan bedoel ik daar verder niets

Bij Curacao Airport Holding gaat hij qua werk naar eigen zeggen meer de diepte in. Een kleine overheids-nv (CAH heeft negen werknemers) vraagt ook duidelijk om een andere manier van managen, zegt Adriaens. ‘Als minister heb je een hoofd van dienst aan wie je veel kunt overlaten. Bij CAH ben ik veel meer verantwoordelijk voor de uitvoering.’ Daarnaast heeft een directeur in een kleine overheids-nv direct te maken met personeels-, financiële en juridische zaken. Zijn huidige werk is volgens Adriaens dan ook

In gesprek met...

‘I’m here to make things happen’

Coaching 2 2013

25

Goed voorbeeld doet volgen: word leermeester! Als leermeester deelt u uw eigen ervaring en vakkennis met studenten tijdens de stage. U coacht hen op professionele wijze bij het leren in de dagelijkse praktijk. Voor alle beroepen op alle niveaus zijn leermeesters nodig! Meld u daarom aan voor de training Leermeester VSBO/SBO Curaçao. Tijdens de interactieve training van 4 dagdelen komt aan bod : • • • •

Het beroepsonderwijs op Curaçao, de samenwerking met scholen en uw taak als leermeester Op passende wijze instructie geven, beoordelen en feedback geven Gespreksvaardigheden in alle omstandigheden, motiveren van jongeren en omgaan met (gedrags-)problemen Reflectie, de invloed van uw eigen functioneren op de attitude van de leerling en omgaan met conflicten

Na het uitwerken van praktijkopdrachten en een afsluitend beoor­delings­ gesprek ontvangt u bij positief resultaat het certificaat Leermeester VSBO/ SBO Curaçao. De trainingen vinden plaats bij Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfs­ leven, Mahaaiweg 7 en kunnen gevolgd worden in de middag of avond. Gesubsidieerde plaatsen zijn beschikbaar waarvoor de bijdrage slechts NAf 75,- p.p. bedraagt. Voor aanmelden, voorwaarden, de uitgebreide brochure, roosters of andere vragen kunt u contact opnemen met KBB, dhr. René Daal, 840 2777 of www.kbbcuracao.com.

De training wordt mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Economische Ontwikkeling

In gesprek met... niet makkelijker dan zijn baan als minister. ‘Het is anders. Als minister houd je je niet bezig met de vakantie- en carrièreplannen van je werknemers.’ Anders dan tijdens zijn periode als politicus, waarin de waan van de dag een sterke invloed op het werk had, heeft Adriaens als hoofd van CAH nu één belangrijk doel: het creëren van Curaçao Airport City (CAC). ‘Toen ik aantrad in 2010 was er een globaal idee over een Airport City voor Curaçao. Dat viel toen onder Curaçao Airport Partners, de exploitant van de luchthaven. Eind 2010 heb ik de ontwikkeling van CAC overgenomen. Mede omdat ik het een mooi concept vond en er in de zes jaar daarvoor nauwelijks iets mee was gedaan.’ En dan? Hoe begin je met de uitwerking van zo’n idee? ‘Op verschillende manieren. Ik heb een brainstormsessie georganiseerd, waarin we binnen CAH de vraag stelden ‘wat hebben we nu precies?’ En: ‘Hoe gaan we ons verder onderscheiden?’ We hebben veel nagedacht, we hebben ons laten inspireren door mensen en organisaties binnen en buiten Curaçao. Mede door het toenmalige kabinet

‘Ik ben er honderd procent van overtuigd dat er een Airport City gaat komen’ hebben we een ‘groene’ invulling gegeven aan het idee van Curaçao Airport City en is het streven een honderd procent groene luchthaven geworden; een luchthaven die draait op alternatieve energie en zich ook bezig houdt met de ontwikkeling van ‘groen’ ondernemen. Daarbij moet je gebruik maken van de eigen omstandigheden. Zo is het idee voor Seawater Airport Airconditioning ontstaan. Door koud water uit de bodem van de oceaan te halen, kunnen we honderd procent van de luchtkoeling van de luchthaven verzorgen, dat is zeventig procent van het totale energieverbruik in de Airport City. Het concept bestaat al decennia, nu willen we het echt doen.’ Wat heeft u met ‘groen’? ‘Het is een rode draad in mijn bestaan. Natuurbeleid, groene energie, voedselproductie. In mijn opleiding heb ik geleerd naar projecten in de breedte te kijken. Zaken staan zelden los van elkaar. Het uit de oceaanbodem opgehaalde water voor de airconditioning van Airport City kan uiteindelijk dienen voor de ecologische landbouw. Alles hangt met elkaar samen, als één geheel.’ Maar waarom wil een luchthaven zo’n voorloper zijn? ‘Als overheids-nv ben je een initiator van economische ontwikkeling en hoef je je niet in eerste instantie druk te maken over winst. Dat heb je voor op particuliere bedrijven. Kijk, het concept van een overheids-nv is ontstaan vanuit de gedachte dat het overheidsapparaat te log is om bedrijfseconomische activiteiten te ontplooien. Bedrijven werken sneller en efficiënter. Dat is tenminste de gedachte. Helaas zien we dat de politiek zich te veel bemoeit met de overheids-nv’s, dat werkt niet. Dan kun je weer beter diensten van een ministerie instellen.’ Wat bedoelt u precies? ‘Een overheids-nv heeft een doelstelling. En natuurlijk mag de overheid controleren of de dienst de doelstelling voldoende nastreeft en geen geld over de balk smijt. Daarvoor leg je eens per jaar verantwoording af. Maar in de praktijk blijkt zeker tegenwoordig dat de Staten erg dicht op de uitvoering zit en dat je afhankelijk bent van

Curaçao Airport City Waar nu nog de vertrekhallen van Hato Airport staan, moet over tien jaar een nieuwe ‘stad’ verrijzen: Airport City. Airport City gaat bestaan uit een shopping plaza, een parkeergarage, een ultra­ modern hotel, een universiteit met campus en een baseball-park met trainingscentrum, waar jeugdig talent zich voorbereidt op een internationale carrière. Onderdeel is ook het Space Experience Center waarvandaan vluchten naar de ruimte plaatsvinden. In de Airport City staat energie­ bewustzijn voorop en is er veel aandacht voor wisselwerking met ecologische landbouw. Meer informatie over Curaçao Airport City: www.ca-holding.com

de politieke stroming van het moment om te zien welke kant je op moet. Op die manier verdwijnt het hele idee dat een overheids-nv snel en makkelijk kan handelen.’ U bedoelt dat het concept van een Airport City te veel een politiek item is geworden? ‘We hebben het plan uitgezet, zijn met onderhandelingen begonnen, hebben offertes opgevraagd. Er staat een goede visie op papier die veertig miljoen per jaar kan opleveren en binnen twee of drie jaar duizend banen kan opleveren. Daar sta ik achter, dat zijn cijfers die kloppen. Er is interesse. Maar dan moet de overheid wel het groene licht geven om echt te gaan voor groene ontwikkeling. Maar dat gebeurt momenteel niet.’ Gaat het wel gebeuren? ‘Daarvan ben ik overtuigd, alleen weet ik niet of dat binnen enkele maanden of jaren gebeurt. Maar ik ben er voor honderd procent van overtuigd dat er een groene Airport City gaat komen.’ Kunt u zo lang wachten? ‘Een goed idee is een goed idee. En dit is een goed concept. Hier staan we achter. Maar het moet wel duidelijk zijn voor de politiek dat veel met elkaar samenhangt. De Seawater Airport Airconditioning is een belangrijk onderdeel van het plan. Als de overheid niet akkoord gaat met de investering, heeft dat gevolgen voor de rest van het plan, dan kun je minder doen met andere groene ideeën van het plan.’ Snapt u de politieke aarzeling? ‘Ik kan begrijpen dat men een investering van zestig miljoen gulden inderdaad groot vindt. Maar het levert veel op. Dus, linksom of rechtsom: er moet een beslissing worden genomen.’ Helpt het dat u als oud-politicus nu op deze stoel zit? ‘Ik heb tijdens de sollicitatie tegen het recruitment-bureau gezegd dat de procedure uitvoerde, dat het een voordeel is dat ik uit de politiek kom. Zonder kennis van de politiek en zonder contacten red je het in zo’n functie niet op zo’n klein eiland. Omdat ik die kennis en contacten wel heb, heb ik als directeur van een overheids-nv een veel grotere kans van slagen.’ Coaching 2 2013

27

Financieel

Islamitisch bankieren en financieren Een groeiende markt met kansen voor Curaçao

Curaçao is een bekende speler op het gebied van de interna­tio­ nale financiële dienstver­lening en heeft een lange traditie op dit terrein. In de afgelopen jaren is de positie van Curaçao als financiële dienst­verlener om verschillende redenen ver­zwakt. Priscilla Lotman deed in 2011 onderzoek naar islami­tische financiële dienstverlening. Volgens haar biedt dit Curaçao grote kansen. Coaching sprak met Priscilla Lotman en verdiept zich verder in islamitisch bankieren en finan­cieren. Tekst Michiel van der Veur

Kan uw verzekeringsmaatschappij uw woonhuis-en autoverzekering bundelen waardoor u tot 20% korting op uw premie kunt ontvangen?

Voor meer informatie over de vele voordelen die NAGICO u kan bieden, bel 738-8222 of u kunt langs gaan bij ons kantoor op Dhr. H. Fergusonweg 10.

We’ve Got You Covered ! • nagico.com Now Ser vi n g: Anguilla • Antigua • Ar u b a • The Ba hamas • Bona i r e • B.V. I . • Curaçao • Dominic a • French Antilles Monts errat • Saba • S t. Eu s t at i u s • St. Kitts & Nevi s • S t. Lucia • St. Maa r t e n • S t. M ar ti n • St. Vincent • Tr i n i dad

NA1247-Coach Ad-FINAL.indd 1

Islamitisch bankieren is financiële dienstverlening gebaseerd op de bepalingen uit de sharia. De sharia beschrijft de religieuze plichten voor moslims voor menselijk handelen in wereldse en religieuze zaken, op basis van de interpretatie van het heilige boek de Koran en de sunnah: de daden en uitspraken van de profeet Mohammed, door islamitische geleerden. De sharia wordt vaak gemakshalve aangeduid als islamitisch recht, maar het is geen recht in de westerse zin.

Interpretatie van de sharia

De sharia richt zich op het beschrijven van religieuze plichten en de bijbehorende waarden en focust daarbij in het bijzonder op het familierecht en enkele strafrechtelijke delicten, het oorlogsen contractenrecht en de juridische positie van niet-moslims en vrouwen binnen deze rechtsgebieden. Politieke, sociale en economische activiteiten worden hierdoor beïnvloed en verder uitgewerkt. De muamalat beschrijft bijvoorbeeld financiële transacties. Ondanks diverse pogingen is er geen gecodificeerde versie van de sharia die geldt voor alle stromingen binnen de islam. Vanwege het ontbreken van wetboeken wordt de (rechterlijke) interpretatie van de sharia steeds opnieuw beredeneerd, waarbij wel gebruik wordt gemaakt van oudere uitspraken en juridische traktaten. Dit wordt fiqh genoemd, wat letterlijk wil zeggen het goede inzicht in iets hebben of het weten en begrijpen van wat iets betekent. De sharia beïnvloedt zowel de commerciële als de financiële ethiek en hiermee investeringen zelf, de structuur van transacties, de wijze waarop contracten worden aangegaan en de vorm waarin ze worden opgesteld. Drie bepalingen in de sharia beïnvloeden de vergoeding voor de lening, het gebruik van bepaalde bezittingen of activa of productie van bepaalde goederen, en de manier waarop wordt omgegaan met risico’s en de verdeling van winsten en verliezen. De bepalingen in de sharia verbieden om rente (riba) in rekening te brengen of schuldpapier boven of beneden de nominale

waarde te verhandelen. Als rente wordt niet alleen een percentage van de hoofdsom gezien, maar ook vergoedingen in natura. Leningen mogen niet worden aangewend voor de productie van of zeker gesteld worden door zaken die verbonden zijn aan gokken, varkensvlees, alcohol en pornografie. Ook het handelen in financiële risico’s wordt gezien als gokken en is dus verboden.

Toezichtstructuur

Om in de gaten te houden of de transacties rondom de producten die door de financiële instelling worden verstrekt, voldoen aan de regels uit de sharia, beschikken islamitische banken over een structuur om toe te zien op nieuwe transacties en producten en om tijdens de looptijd met regelmaat controles uit te voeren. Naast de aanvullende toezichtstructuur die de toepassing van de bepalingen uit de sharia bewaakt, kent het aanbieden van (geavanceerde) islamitische financiële dienstverlening nog andere uitdagingen. Dit is deels het gevolg van de interpretatieverschillen van de sharia tussen de landen en door het ontbreken van een geschreven kader. Tevens kennen de meeste islamitische landen, met uitzondering van Maleisië, de Golfstaten en Turkije, zwakkere overheids- en toezichtstructuren. De Islamic Financial Services Board (opgericht in 2003) en de Accounting and Auditing Organization for Islamic Finance Institutions (opgericht in 1990) hebben als doel te komen tot gedeelde structuren en richtlijnen. Beide organisaties richten zich op de

Landen als Groot-Brittannië, Frankrijk en Australië staan financiële constructies gebaseerd op de sharia inmiddels toe

• Grenada & To ba g o

2/1/13 10:58 AM

Coaching 2 2013

29

financieel

Work is much more than just email

formulering en publicatie van normen op het gebied van accounting en auditing, ethiek en bestuur op basis van de sharia. Tevens zorgen ze voor de training en certificering van professionals.

Internationale toepasbaarheid

Infotrans sells Microsoft Software Licenses You run your business here in Curacao and you want to stay organized, so you can serve your customers in the best possible way. Have your people working effectively with colleagues, partners, and customers. Sharing agenda’s and information; that is what you expect them to do.

Today’s challenges Your employees have different devices: mobile phones, tablets, laptops or desktops and you want to have them work safely and efficient. Protection against viruses and ensure that they can share agenda’s, plan meetings while they are not at their desk. You want to support them to share documents, presentations and financial calculations. Enable them to work in teams on a common goal. That is what you want them to do. All this is possible and affordable today.

A variety of Solutions to meet your requirements Come and see how Microsoft Exchange, Lynx and SharePoint can improve your business. Contact Infotrans and we’ll tell you about the different packages designed for different budget levels. Contact Us: [email protected] Kaya Kooyman 22, Willemstad, Curacao Phone: 005999 4656345

Voor niet-islamitische landen geldt vaak dat lokale wetgeving zal moeten worden aangepast indien zij islamitische banken willen toestaan, bijvoorbeeld om te voorkomen dat tweemaal overdrachtsbelasting betaald moet worden. Landen als Frankrijk, Groot-Brittannië en Australië staan financiële constructies gebaseerd op de sharia inmiddels toe. Ook in Nederland wordt, vooralsnog binnen bestaande structuren, geëxperimenteerd met islamitisch bankieren. Wereldwijd bedraagt het balanstotaal van islamitische banken inmiddels ruim 1.100 miljard dollar. Hoewel dit astronomisch klinkt, bedroegen in Nederland eind 2011 de reserveringen voor pensioenuitgaven al 1.140 miljard euro. De omvang valt daarmee wel mee, maar de groei was in de afgelopen jaren groot. Deze toename is niet alleen het gevolg van een groeiende welvaart en bevolkingsomvang in de moslimlanden. De recente financiële crises tonen de grenzen van ons financiële systeem aan. Financiële instellingen kampen met het imago inhalig te zijn en te veel risico’s te nemen. De benadering, onder andere ten aanzien van het delen van winsten en verliezen, die ten grondslag ligt aan islamitisch bankieren, sluit aan bij de groeiende aandacht van zowel instellingen als klanten voor duurzaamheid en participatie, vertaald in termen als ethical of sustainable investing of fair banking. De overheden en internationale financiële sectoren op de Kaaimaneilanden en Bermuda hebben in de afgelopen jaren uitgebreid geïnvesteerd in islamitische financiële dienstverlening. Daar bestaat inmiddels de mogelijkheid om een trust (rechtsvorm om vermogen in onder te brengen) in het Arabisch te registreren, is uitgebreide inhoudelijke kennis over de producten voorhanden en wordt veel aandacht besteed aan het internationaal onder de aandacht brengen van het productenaanbod.

Islamitisch bankieren op Curaçao?

De internationale financiële sector op Curaçao zou kunnen inhaken op de groei van de financiële dienstverlening op basis van bepalingen uit de sharia, zo betoogt Priscilla Lotman. Of deze keus nu is ingegeven door religieuze overtuiging of door duurzame en ethische overwegingen, er is duidelijk vraag naar. De internationale financiële sector heeft hierbij het voordeel dat zij dienstverlenend is aan een andere instantie, die eindverant-

woordelijk is voor de bewaking van de compliance. Waar islamitisch bankieren aanvullende structuren en audits behoeft, verzorgt de internationale financiële sector vooral de investeringsstructuren waarbinnen banken hun producten kunnen aanbieden. De structuren die nu al door de lokale trustsector worden aangeboden, blijken in belangrijke mate overeen te komen met structuren die ook worden gebruikt voor islamitische investeringsstructuren, blijkt uit het onderzoek van Priscilla. De internationale financiële sector op Curaçao kan relatief simpel een groter aandeel in de islamitische financiële dienstverlening verwerven. Zoals reeds aangegeven, ontbreekt de noodzaak om zelf de richtlijnen uit de sharia te interpreteren en vertonen de sukuk (een obligatie) en takaful (een verzekering) overeenkomsten met producten die Curaçaose trust al aanbiedt. Ook is de noodzakelijke kennis op dit gebied aanwezig omdat een aantal lokale accountantskantoren internationaal toonaangevend is. Het feit dat Curaçao fiscale en juridische flexibiliteit kan bieden en een rechtssysteem gebaseerd op het statutair recht in plaats van het gewoonterecht, biedt kansen om op dit terrein een inhaalslag te maken en een deel van de internationale markt te veroveren. De belangrijkste en eenvoudigste mogelijkheid is het faciliteren van transacties en investeringen door middel van eenvoudige bestaande structuren, zoals houdstermaatschappijen, special purpose vehicles en trusts. Op het moment dat de internationale financiële sector op Curaçao de juiste producten identificeert, actuele kennis in huis heeft en naam heeft gemaakt als islamitische financiële dienstverlener, kunnen volgens Priscilla nieuwe kansen ontstaan. De sector zou zich kunnen positioneren als financieel centrum van waaruit op de sharia gebaseerde investeringen in Latijns-Amerika door landen in het Midden-Oosten en Azië worden gefaciliteerd. Om dit te kunnen realiseren zullen de trust-, advocaten-, accountants- en notariskantoren nauw moeten samenwerken. Allereerst zal het huidige productenaanbod doorlopen moeten worden om te zien welke producten geschikt zijn voor dit marktsegment. Daarnaast zullen alle spelers in het veld moeten werken aan hun kennis en netwerk. Tot slot zal internationaal breed gecommuniceerd moeten worden over de mogelijkheden die Curaçao biedt. Links: www.ifsb.org www.globalislamicfinancemagazine.com www.isfin.net www.islamicfinancenews.com

Hoe groot zijn de verschillen nu echt? Er wordt vaak gewezen op de verschillen in de interpretatie van de sharia. Het ontbreken van een uniforme interpretatie bemoeilijkt de verkoop van financiële producten uit het ene land in een ander land, zo wordt betoogd. Echter, onze ‘eigen’ financiële sector werkt ook met verschillende accountantsnormen zonder dat dit tot noemenswaardige problemen leidt. Blijkbaar zijn verschillen minder groot naarmate er meer kennis van het onderwerp is. Ook het verbod op het heffen van rente zoals dat in de sharia is opgenomen, is niet uniek. Nog in de Middeleeuwen was het voor christenen en joden verboden rente te heffen. Voor joden gold dit verbod niet wanneer zaken werd gedaan met niet-joden en zo konden zij zich een positie als bankier en geldverschaffer verwerven. Ook filosofen als Plato en Thomas van Aquino hebben zich tegen het heffen van rente uitgesproken. Het heffen van rente op een lening werd door christenen en joden vanuit twee invalshoeken als een zonde beschouwd. Enerzijds heerste de overtuiging dat alleen God zaken kan scheppen en geld kan zich dus niet zomaar vermeerderen. Daarnaast werden de woekerrentes waartegen leningen soms werden verstrekt, gelijk gesteld aan stelen (een van de tien geboden) omdat de schuldenaar daardoor nooit uit de schulden kon komen en zo niet alleen zijn goederen, maar ook zijn vrijheid kon verliezen.

Coaching 2 2013

31

Rondetafelgesprek over de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt

De haperende aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt is een kopzorg van velen. Coaching ging aan tafel met een aantal ervarings­ deskundigen. Niet met de illusie het probleem op te lossen, maar wel met de hoop duidelijk te krijgen waar de beste kansen voor verbe­ tering liggen.

Donate Philbert-Nieveldt

Alex Wallé

Een vak leren dat boeit, met uitzicht op een passende baan: de meeste jongeren komen met dit doel voor ogen in het beroepsonderwijs. Helaas blijkt die baan voor veel van onze jongeren geen realiteit te worden. De jeugdwerkloosheid in Curaçao bedraagt ongeveer 25%. Des te opvallender is het dat veel werkgevers moeite hebben om de juiste mensen aan te trekken. Coaching ging aan tafel met een aantal deskundigen: Donate Philbert-Nieveldt, afdelingshoofd directie Arbeidszaken bij het Ministerie van Sociale Ontwikkeling, Arbeid, en Welzijn (SOAW), Gofrie van Lieshout, directeur Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (KBB), Lyongo Juliana, architect en wetenschappelijk hoofdmedewerker bij de UNA, Paul Kok, directeur Avila Hotel, bestuurslid van de Stichting Academy Hotel en bestuursvoorzitter van de Curaçao Hospitality Training Foundation (CHTF) en Alex Wallé, coördinator Yave. Vijf professionals die zowel de praktijk als het beleidsveld kennen als hun broekzak én over een grote toewijding beschikken. In een geanimeerd gesprek wordt voortdurend geschakeld tussen verschillende aspecten en niveaus. Het probleem waar we over spreken is voor iedereen duidelijk. Scholieren, onderwijzers, ambtenaren, werkgevers: allemaal zien ze de knelpunten voor een goede aansluiting tussen vakonderwijs en de werkvloer. Er is bijvoorbeeld een gebrek aan goede stageplaatsen en leer-werktrajecten. Maar er zijn ook substantiële financiële uitdagingen en zorgen over een goede werkhouding en sociaal-emotionele competenties. In de praktijk is de kans groot dat een scholier ergens in het traject op weg naar een succesvolle carrière strandt. Tegelijkertijd trekken werknemers, bij gebrek aan geschikte lokale kandidaten, krachten uit het buitenland aan. Een zorgelijke ontwikkeling dus. Gaandeweg wordt duidelijk waar de oplossingen gezocht moeten worden. Voor een succesvol traject van onderwijs naar werk zijn gunstige omstandigheden op drie niveaus van belang: op het individuele niveau van de scholier (aanleg, motivatie, houding), op het niveau van de omgeving van de scholier (omvang en kwaliteit van het aanbod van scholing, sociaal vangnet) en op het randvoorwaardelijke niveau (beleid van overheid en instellingen, afstemming tussen partijen, financiën).

Rondetafelgesprek

Kopzorgen en kansen

Tekst Margo Groenewoud en Willem Jan Stokhof Beeld Ton Verkuylen

Individu: meer flexibiliteit en zelfreflectie

Gofrie van Lieshout

Paul Kok

Lyongo Juliana

32

Coaching 2 2013

‘Veel knelpunten kunnen, zo is mijn ervaring, herleid worden tot het moment waarop de scholier een opleiding kiest’, zegt Paul Kok. ‘Volgens mij heeft de jongere vaak geen flauw idee waar hij nou eigenlijk voor kiest. Pas in de stage komt de confrontatie tussen zijn beeld van het vak en de realiteit. Wij hadden bijvoorbeeld een stagiair die niet van plan was om in het weekend of ‘s avonds te werken. Een baan in een hotel is dan natuurlijk uitgesloten, maar daar had hij nooit bij stilgestaan.’ Het is voor alle gesprekspartners een veelzeggend voorbeeld. Donate vult Paul aan. ‘Een heel groot deel van de scholieren bestaat uit echte ‘doeners’. Ons onderwijs is daar onvoldoende op ingericht. We zouden veel meer flexibiliteit en veel meer leerwerktrajecten moeten aanbieden, vooral in het Secundair Beroepsonderwijs.’ Alex Wallé begeleidt jongeren die dreigen uit te vallen. ‘Ik werk niet alleen preventief, maar ook curatief. Dat betekent vaak niet anders dan een goede plek in de praktijk Coaching 2 2013

33

Rondetafelgesprek

YAVE

YAVE is een project van de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg dat is gestart in 2007. YAVE staat voor ‘Yudansa Alternativo pa un Vishon Exitoso’, oftewel ‘alternatieve hulp voor een succesvolle toekomst’. Met de inzet van preventiemedewerkers kunnen in een vroegtijdig stadium problemen worden gesignaleerd in de school- en/ of persoonlijke sfeer van een jongere. Met een snelle en adequate aanpak die aansluit op de belevingswereld van de jongere, kan dan in veel situaties voorkomen worden dat deze jongere een drop out wordt.

EVC

EVC (Erkenning van Verworven Competenties) is een instrument dat in Nederland succesvol is gebleken om onderwijs en arbeidsmarkt beter af te stemmen. Het verwijst naar competenties die men al in huis heeft, ook onafhankelijk van formele leerwegen (bijvoorbeeld in geval van niet-erkende buitenlandse diploma’s). Ook buiten formele onderwijstrajecten leren mensen en maken ze zich competenties eigen. De crux daarbij is het transparant maken van deze vaardigheden en deze skills ook formeel te erkennen en te certificeren. (bron: EVC op Curaçao, Kansen en Uitdagingen, 2009)

vinden. Is er een klik op de werkvloer, dan zie je de positieve omslag direct. Maar er kan ook veel misgaan. Juist daarom is het opleiden van leermeesters door KBB zo enorm van belang.’ Het hervormen van onderwijs en het verbeteren van de aansluiting op de praktijk zodat minder scholieren hoeven uit te vallen is belangrijk, maar ook de jongere zélf zal aan de slag moeten. ‘Ik mis in onze samenleving en dus ook bij onze jongeren het vermogen om kritisch naar zichzelf te kijken om te leren en vooruit te komen’, aldus Lyongo. ‘Kunnen zeggen “Ik heb dit niet goed gedaan” en willen verbeteren hoort bij het leerproces.’ De gesprekspartners delen de zorg over het feit dat de sociaal-emotionele ontwikkeling van veel jongeren problematisch is, met bijbehorend gedrag uiteenlopend van vermijdend tot agressief. Paul: ‘Als een jongere zich niet goed voelt over zichzelf, kan hij niet comfortabel een ander tegemoet treden. In de meeste werkomgevingen loop je daarmee vast.’ Paul Kok vervolgt: ‘De wereld wordt bovendien steeds kleiner en onze toeristen zijn een steeds betere service gewend. Vorig jaar waren ze bijvoorbeeld nog in Thailand op vakantie en nu op Curaçao. Dat heeft ook impact.’ Gofrie waarschuwt dat we de lat voor onze jongeren niet te hoog moeten leggen. ‘Het gaat vaak om de persoonlijke touch, de manier waarop je iets doet of zegt. Wat je doet, hoeft echt niet altijd perfect te zijn. Taalbeheersing is natuurlijk belangrijk, maar als je charmant bent, maakt het een ander niks uit dat je wat fouten maakt.’

Omgeving: competentiegericht maar duurzaam

Tijdens het gesprek vertelt Lyongo het verhaal van zijn vader. ‘Mijn vader kwam uit een eenvoudige familie, ‘hende humilde’ zeggen we dan, maar het bete­ kent gewoon: armoede. Hij kon daar uit komen dankzij de fraters, die hem het gevoel gaven dat slim zijn iets positiefs is, en hem de basis en de instrumenten gaven om te groeien.’ Voor Lyongo ontbreekt een dergelijk vangnet in de huidige samenleving, zonder daarmee te zeggen terug te willen gaan naar de tijd van de fraters. ‘Ik zie niet hoe iemand die nu op Curaçao in armoede geboren wordt, kan opklimmen, eruit kan komen. Zulke scholieren bevinden zich vaak niet in een omgeving waarin hun potentieel wordt gezien en waarin hen kansen worden geboden. Het bedrijfsleven ervaart volgens Paul een onvoldoende krachtig en duidelijk stempel van het onderwijs waar het gaat om de aansluiting op de arbeidsmarkt. ‘Er zijn vanaf de start van CHATA en de Curaçao Hospitality Training Foundation (CHTF) in onze sector goede verbindingen tot stand gebracht tussen het vakonderwijs en het bedrijfsleven, maar echt duurzame bruggen moeten nog gebouwd worden. Er was veel wederzijds onbegrip, daar is al veel aan gedaan, maar er moet nog steeds aan gewerkt worden.’ Alex vult hem aan. ‘Waarom vragen onderwijsinstellingen niet veel vaker aan het bedrijfsleven wat het nodig heeft? Die twee werelden staat nog mijlenver van elkaar af.’ ‘Een oplossing voor een nauCoaching 2 2013

35

I’m connected with my

d...

I nee ch know what Me I pretty mu at 01:10 · Like 01 September

-resident)

ident and non

ages (res al loans & mortg Orco B Person e Lik · 13 01: at 01 September

Personal banker

the company inds me about Me which rem Like · 18 01: at er 01 Septemb ns t Corporate loa Orco B we go e at 01:21 · Lik er mb pte Se 01

ORCO BANK

· Personal loans & mortgages (resident and non-resident) · Corporate loans · Current Account facilities · Debit & Credit Cards · Time deposits · Internet banking · Insurances

35 People

taken cared too ries should be a good one, sala Me hmm, that’s at 01:26 · Like 01 September t facilities Current Accoun ly yes, with our Orco B definite at 01:30 · Like 01 September nd, I’m excited shore this weeke to a training offMe I’m going e Lik at 01:37 · 01 September ? dit Cards already have Debit & Cre Orco B do you 68 People e Lik · 41 01: at 01 September

05 August at 2:20 · Like

2,568 People

ORCO Bank, extra ordinary banking...extra benefits for you

Landhuis Cerrito, Schottegatweg Oost z/n Tel: 732 7000 Fax: 736 4505 www.orcobank.com e-mail: [email protected]

RECEIVE DOUBLE INSEL STARMILES Become an Insel StarMiles member NOW!

on trips between Aruba, Bonaire, Curaçao, St. Maarten and between Curaçao - Suriname and St. Maarten - St. Domingo

GET 500 BONUS STARMILES when signing up as a new StarMiles member! For more information about rules and regulations visit www.fl y-inselair.com/starmiles

BOOK AND CHECK-IN ONLINE AT WWW.FLY-INSELAIR.COM INSELAIR TICKET OFFICE +599 9 737 0444 OR YOUR LOCAL TRAVEL AGENT

Rondetafelgesprek were aansluiting van het vakonderwijs op het bedrijfsleven is competentiegericht onderwijs’, bepleit Gofrie. ‘Taalbeleid op de scholen bijvoorbeeld. Daar wordt nu een start mee gemaakt. Het is van enorm belang welke visie je hebt op de toekomst van de samenleving en de plaats van jouw scholieren daarin. Betrek dan ook het bedrijfsleven als toekomstige werkgever in de discussie.’ Meer interactie tussen onderwijs en het bedrijfsleven wordt weliswaar door alle aanwezigen bepleit, toch zijn er ook kanttekeningen. Lyongo: ‘Het bedrijfsleven op Curaçao werkt te vaak ad hoc: wat is nu nodig, waar speel ik nu op in. Dat is prima, maar langetermijndenken leidt misschien tot wezenlijk andere keuzes.’ Het meer duurzame perspectief zou een plek moeten krijgen. Ook om in de praktijk meer succesvolle trajecten met elkaar in te kunnen gaan. Gofrie: ‘Toen ik aan mensen die bij deze problematiek betrokken zijn, begon uit te leggen wat EVC inhoudt – een onderwijsprogramma gebaseerd op ‘Eerder Verworven Competenties’, waarbij je niet meer wordt geschoold en getraind op competenties die je al hebt – , was iedereen enthousiast. Toen ik later een prijskaartje neerlegde bij degenen die zouden moeten betalen, bedrijfsleven en overheid, haakte men weer af. Wat de betrokken partijen hiermee laten liggen is de kans op een gemotiveerde, gecertificeerde kracht; een investering die je absoluut terugverdient.’ Die omschakeling naar langetermijndenken, daar zijn de tafelgenoten het over eens, zou vanuit onderwijs én bedrijfsleven gemaakt moeten worden om daadwerkelijk tot nieuwe perspectieven en duurzame verbeteringen te komen.

Randvoorwaarden: investeren en afstemmen

Donate is als enige tafelgast werkzaam bij de overheid. ‘Onze rol is een faciliterende’, legt ze uit. Het ministerie signaleert waar de knelpunten zitten en probeert door te faciliteren beweging in het veld te krijgen. ‘Alléén krijgen we niets voor elkaar, het moet samen. Om die reden ben ik nu bijvoorbeeld ook overal presentaties aan het houden. We gaan naar al onze stakeholders: Onderwijs, Financiën en Economische Zaken. Met hen gaan we in discussie over de knelpunten in de keten. Een concreet resultaat nu al is het commitment om meer aan certificering te doen. Maar er kan nog veel meer. Bijvoorbeeld het verkrijgen van incentives wanneer je een ander in het werkproces en uit de sociale voorzieningen haalt. Of het ‘Labor Force Development Plan’ (2007-2009) dat in tripartiet verband tussen werkgeversorganisaties, het platform van werknemersorganisaties en de overheid is opgesteld. Samenwerken in het arbeidsmarktbeleid is ergens blijven steken, maar dat moet weer opgepakt worden.’

It’s your meeting....

Alle deelnemers zijn zich bewust van het feit dat men bij gebrek aan geld vindingrijk moet zijn. Hoger Onderwijs, zo betoogt Lyongo, kost veel meer dan de huidige regering wil of kan betalen. ‘Het is niet alleen een kwestie van put your money where your mouth is. Ons huidige onderwijs verkeert in een staat van “overleven”. Het bekostigingssysteem werkt niet en dat heeft tot gevolg dat er een enorme druk ligt op het personeel. Iedereen doet zijn best, maar er is bijvoorbeeld geen onderhoud aan scholen. Wat kun je verwachten van jouw studenten als je zelf geen grip hebt? Ook hier geldt: zo kom je aan langetermijnbeleid van creëren of innoveren niet toe.’ Gofrie voegt hier aan toe, dat een platform voor gezamenlijke afstemming een enorme vooruitgang zou betekenen. ‘Er was ooit een Raad voor Onderwijs en Arbeidsmarkt en ook een plan om dit nieuw leven in te

‘De potentie van onze jongeren wordt niet alleen onderbenut, maar ook onderschat.’ blazen. Het is tot dusver niet zover gekomen. De angst om op elkaars beleidsterrein te zitten – want daar komt het volgens mij op neer – werkt helemaal door naar de uitvoering. Het onderwijs laat het afweten waar het gaat om een betere afstemming. Daardoor vallen er gaten, waar het bedrijfsleven noodgedwongen ad hoc op inspringt. De heldere langetermijnvisie vanuit het onderwijs lijkt te ontbreken.’ Aan het eind van het gesprek, wanneer sommige tafelgasten al naar volgende afspraken zijn afgereisd, komen de belangrijkste wensen van de overgebleven drie gesprekspartners naar voren. Als Donate één ding zou mogen veranderen, dan is het de persoonlijke vorming van onze jongeren; werken aan een sterker zelfbeeld en een open houding. Gofrie richt haar vizier op de overheid en wenst daar meer visie en daadkracht, met oog voor synergie en kwaliteit. ‘De potentie van onze jongeren wordt niet alleen onderbenut, maar ook onderschat.’ Lyongo tot slot wenst sociale mobiliteit voor iedereen in onze samenleving. Het zou voor niemand mogen uitmaken waar hij of zij geboren is. Aan die mobiliteit kunnen we allemaal bijdragen, zo stelt Lyongo: ‘Niet jezelf afschermen, maar elkaar de hand reiken. We kunnen allemaal een verschil maken.’

....but our business! Avila Hotel is highly experienced in organizing business events and is able to offer you extensive personalized service packages. Five multifunctional rooms including the most up-to-date audiovisual equipment, with a maximum capacity of 150 guests.

Taking care of the small details and offering personal attention will turn your occasion into an unforgettable event. We are happy to personally assist you in organizing your next special event. Please contact our Conference and Banqueting professionals to support and advise you!

Penstraat 130 | Tel. 599-9-461 4377 ext. 722 | www.avilahotel.com | [email protected] |

Coaching 2 2013

37

Kadushisoft is een allround IT-bedrijf, waarin maar liefst vier van de vijf werknemers familie van elkaar zijn. Een echt familiebedrijf dus, met aan het hoofd de broers Ramon (47) en Celcio (45) Joseph. Ramons zoon Romeo (25) en Celcio’s zoon Obraily (26) worden tijdens hun dagelijkse werkzaamheden opgeleid om later de zaak te kunnen voortzetten. Samen bieden ze hun klanten computersoftware, -hardware en netwerk­ diensten. Hoe werkt dat in een familiebedrijf?

Familiezaken

Twee generaties Kadushisoft

Tekst Corinne Leysner fotografie Ton Verkuylen

Celcio: ‘Het is niet zo gek dat Ramon en ik uiteindelijk samen een bedrijf hebben. Als jongste zonen in een gezin met acht kinderen deden we altijd al alles samen. We kozen beiden voor de richting elektrotechniek op school. Later, toen we naar Nederland gingen, koos Ramon voor de hardware kant en hij deed ervaring op met netwerken. Ik ging verder met software. Toen we terugkwamen naar Curaçao hebben we zelfs een tijdje voor hetzelfde bedrijf gewerkt. Later zette ik mijn eenmanszaak op, maar het duurde niet lang voordat we besloten om onze krachten te bundelen. Onze zoons hebben onze voorkeur voor techniek geërfd, dus hebben we ze mee getrokken in het bedrijf.’ Hoe werkt dat bij de dagelijkse bedrijfsvoering? Obraily: ‘Romeo en ik gaan vaker naar klanten toe. Mijn vader weet van alles wat we de klant bieden wel wat, maar hij doet ook de administratie. Hij en Ramon hebben heel veel ervaring. Dus als Romeo en ik naar klanten gaan, nemen we altijd eerst contact met ze op om door te nemen wat we gaan doen.’ Zijn de taken binnen het bedrijf formeel vastgelegd? Celcio: ‘Ramon en ik fungeren als supervisors. En de jongens zijn field service engineers. Dus iedereen weet wel precies waar hij aan toe is. En we weten ook precies wie welke specialisatie heeft, wat de werkverdeling ook duidelijk maakt.’

Familie Joseph Van links naar rechts: Celcio, Romeo, Obraily en Ramon

38

Coaching 2 2013

Waar kunnen jullie over discussiëren binnen het bedrijf? Ramon: ‘Er is, juist omdat we familie zijn, al een goede verstandhouding binnen het bedrijf. Daardoor vallen discussies mee. Soms hebben Celcio en ik een meningsverschil met de jongens over hoe je iets technisch oplost. Wij hebben onze manier en zij hebben soms een andere manier. Maar dan moet je accepteren dat het op hun manier ook gaat. Onze generatie maakt zich vaak druk om zaken, terwijl zij meer een chill houding hebben, zoals ze dat zelf noemen. Ooit nemen ze de zaak over en dan krijgen ze het ook gedaan. Daar hebben we een goed vertrouwen in.’ Romeo: ‘Soms hebben we een kleine discussie achteraf omdat Ramon iets heeft meegemaakt met een klant wat wij al eerder beleefd hebben. Als hij eerst met ons overlegd had, dan hadden we hem advies kunnen geven.’ Obraily: ‘Ja, want wij kunnen hen ook advies geven.

Maar omdat ze ouder zijn hebben ze wel veel meer meegemaakt en komen de adviezen vaker van hun kant.’ Wat bewonderen jullie aan elkaar? Romeo: ‘Onze vaders werken echt heel erg hard en maken heel lange dagen. Zeker als we iets nieuws implementeren voor een klant en je de eerste dagen standby moet blijven om opstartproblemen op te kunnen vangen. Dat is keihard werken.’ Obraily: ‘En vaak ontzien ze ons dan en sturen ons naar huis.’ Celcio: ‘Maar wij hebben hen juist weer erg nodig waar het om nieuwe ontwikkelingen gaat. Dat gaat hard in onze bedrijfstak. En voor Ramon en mij vaak een beetje te snel. De jongens zijn veel beter op de hoogte van die nieuwe ontwikkelingen op IT-gebied. Daar maken we als bedrijf goed gebruik van.’ Zijn er zaken die jullie anders zouden doen? Obraily: ‘Ik kan me helemaal vinden in de manier waarop mijn vader en oom dit bedrijf hebben opgericht en ook hoe ze ons hebben aangeleerd om altijd een goede service te verlenen aan de klanten. Maar ik zou agressiever naar klanten zoeken. Daarin zijn zij nog een beetje terughoudend.’ Dat de vaders altijd het laatste woord hebben binnen het bedrijf staat vast voor de jongere generatie. Maar hoe lossen de broers dat onderling op? Celcio: ‘Ramon en ik zijn gelijke partners in het bedrijf, dus we hebben evenveel te zeggen.’ Ramon vult aan: ‘Maar het is nog nooit voorgekomen dat we ergens niet uitkwamen. We praten erover totdat we tot een oplossing komen waar we ons beiden in kunnen vinden. Dat hebben we als broers ons hele leven al op die manier opgelost, dus in ons bedrijf gaat het net zo.’ Op de dag van Coachings gesprek met de familie Joseph is Obraily voor het eerst vader geworden. Komt er een derde generatie Josephs in Kadushisoft? Kersverse papa Obraily zegt vol trots: ‘Hij is welkom!’ En ook oom Ramon en opa Celcio zijn er duidelijk in: ‘Daarvoor moeten wij nu samen de basis leggen. Zodat Kadushisoft ook voor hem en de andere Josephs van zijn generatie nog een goed lopend familiebedrijf zal zijn.’

Coaching 2 2013

39

Curaçaose bedrijven ontdekken duurzame energie Een verslag van het BPM-seminar ‘Energy Retrofitting’ ‘Airco’s? Als je slim bent heb je ze niet nodig’, zegt ondernemer Chris van Grieken tijdens het jaarlijkse seminar van het Bedrijvenplatform Milieu (BPM). ‘Kwestie van je huis isoleren, gebruik maken van de wind en de zon buiten houden.’

BPM

Tekst Dick Drayer

Het Bedrijvenplatform heeft de Tulazaal van Kura Hulanda uitgekozen om samen met bijna tachtig geïnteresseerden uit het bedrijfsleven, de toeristenindustrie, maar ook hobbyisten de stand van zaken door te nemen op het gebied van duurzame energie op Curaçao. Het Curaçao Tourist Board (CTB) is met een ruime delegatie gekomen; de Curaçao Airport Holding is aanwezig, maar ook het energiebedrijf WEB uit Aruba en Aqualectra uit Curaçao doen mee. Opvallend is de ruime vertegenwoordiging van de hospitality-sector: het Avila Hotel, Morena Eco Resort en het Marriott Hotel. Het thema dit jaar is retrofitting, het aanpassen van gebouwen om water- en stroomverbruik te reduceren. Het bedrijf van Van Grieken heeft zich gespecialiseerd in duurzame oplossingen waarmee de klant uiteindelijk zijn energierekening omlaag ziet gaan. Retrofitting is bij uitstek geschikt voor Curaçao. De regering heeft in haar meerjarenbegroting veel nadruk gelegd op de ontwikkeling van de bouwsector, en minister Steven Martina van Economische Ontwikkeling, openingspreker op het seminar, legt uit dat er enorme kansen liggen om geld te besparen en – tegelijkertijd – de wereld een stukje te verbeteren. Hij noemt daarbij onder meer de uitbreiding van de luchthaven, de ontwikkeling van een nieuw ziekenhuis en de ontwikkelingen in de haven en het dok.

LEED-certificering

Ondanks het feit dat er in de politiek veel over duurzaamheid en vergroening wordt gesproken, is er nog steeds geen groen subsidieprogramma. Wie energie wil besparen, moet dus zelf aan de slag gaan en bereid zijn om extra te investeren. Besparen door duurzaamheid is daarom met name een kwestie van lange adem en liefhebberij. Chris van Grieken van het bedrijf Carensol is zo’n liefhebber. Carensol staat voor Caribbean Energy Solutions. Een bedrijf dat producten levert die energie besparen. ‘Ik ben thuis al jaren groen. En geloof me, mijn vrouw komt uit Amerika, dus die heb ik echt moeten overtuigen; zij is geboren met de airco aan.’ Van Grieken presenteert zijn visie op besparing tijdens het seminar. Hij verkoopt niet alleen producten om energie en water te besparen, zijn bedrijf is zelf een showroom van duurzaamheid. Gebaseerd op de zogenaamde LEED-certificering. LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) is een evaluatie- en certificatiesysteem voor een duurzame bedrijfsvoering, opgezet door de U.S. Green Building Council, een non-profit organisatie opgericht om wereldwijd duurzaamheid te promoten in de

40

Coaching 2 2013

bouwsector. LEED is een score-systeem met een lijst van af te vinken zaken. Hoe meer vinkjes, hoe groener het bedrijf. De lijst bevat ook bouwtechnische ingrepen die juist energie kosten, maar die besparingen opleveren buiten het bedrijf. Zo heeft Van Grieken een douche geïnstalleerd die gebruikt wordt door personeel dat op de fiets wil komen. Daar bespaart hij zelf niets mee.

Geen kunstlicht meer

Het resultaat van de retrofitting van zijn bedrijf is verbluffend, zo houdt Van Grieken zijn toehoorders voor. Voordat hij begon, verbruikte het 80 m2 gebouw 1200 kWh per maand. Na de retrofitting en uitbreiding van zijn bedrijf gebruikt Van Grieken 600 kWh per maand voor 160 m2. Hij bracht daarmee zijn energieverbruik terug tot een kwart van wat hij spendeerde per vierkante meter bedrijfsruimte: 15 kWh/meter tot 3,75 kWh/meter per maand. Sommige maatregelen waren betrekkelijk eenvoudig. Hij verving allereerst de apparaten die de hele dag aanstaan: er kwam een nieuwe koelkast met een energiezuinig A++ signatuur en de airco’s werden vervangen door energie-zuinige types die bovendien geïsoleerd werden. Ook alle oude computers en beeldschermen moesten eruit. Daarvoor in de plaats kwamen energiezuinige varianten. Maar wat nog het meeste opvalt aan zijn bedrijf aan de Bentaweg is de verlichting. Tussen zonsopgang en zonsondergang gebruikt Van Grieken daglicht via zogenaamde tubular lights. Enorme lichttunnels vanaf het dak naar de kantoorruimtes. Overdag branden er in zijn bedrijf geen lampen meer.

maandelijkse Aqualectra-rekening is een aardige spin-off van duurzaamheid, maar het draait natuurlijk om het behoud van onze aarde, ons milieu.’ Hij geeft zijn toehoorders vooral praktische tips bij de bouw van een huis. ‘Hier op Curaçao is het vooral belangrijk om de zon weg te houden van je huis. Dat vermindert direct de kosten van koeling door middel van inverted airco’s. Dus: isoleren waar het kan en de wind gebruiken waar het moet.’ Brouwer bouwt met eco-blokken, bouwstenen van piepschuim, gevuld met een laagje beton. Aan de kant van zijn huis waar de wind op staat, zijn kleinere ramen geplaatst, die naar binnen opengaan. Daar waar de wind het huis verlaat, zijn de openslaande ramen groter, zodat er een soort vacuüm in het huis ontstaat. ‘Daardoor waait de wind net iets harder en is het net iets koeler in huis’, aldus Brouwer. ‘Het platte dak is geverfd met

een coating die negentig procent van het zonlicht reflecteert en de voordeur heeft een halletje met ijzerwerk, zodat de dieven buiten blijven terwijl de deur toch openstaat en wind doorlaat.’ Simon Wolson is enthousiast over het seminar. Hij werkt voor Artutrust, een bedrijf dat gebouwen en woningen beheert voor eigenaren die in het buitenland wonen. Hij is vooral geïnteresseerd in besparingsideeën die elders in de regio zijn uitgeprobeerd en getest. ‘Het seminar brengt mensen vanuit de hele regio bij elkaar; zij komen met nieuwe ideeën. De presentatie van Timo Brouwer was erg verhelderend. De tips die hij geeft zijn leerzaam. Of ik die meeneem als ik voor mijn klanten onderhoud pleeg? Ja, in principe wel, maar geld speelt altijd een rol.’ De klanten van Wolson vinden ‘groen’ prachtig, als het maar niet veel kost.

Het Bedrijvenplatform Milieu (BPM) telt 53 leden, alle bedrijven, die zich inspannen voor een duurzame ontwikkeling van het eiland. BPM bestaat al vijf jaar en is opgericht door een zestal bedrijven op Curaçao, die duurzaamheid toegankelijk willen maken. Aqualectra, Selikor, Maduro & Curiel’s Bank, het Analytisch Diagnostisch Centrum, EcoVision en Arbo & Milieuconsult Curaçao stonden aan de wieg van BPM. Door de jaren heen heeft BPM met succes verschillende seminars, workshops, bedrijfsbezoeken en andere evenementen georganiseerd waarin kennisuitwisseling een belangrijke rol speelde om zo van elkaar te leren en elkaar te ondersteunen duurzamer te worden.

Behoud van onze aarde

Tijdens het seminar krijgt het publiek een groot aantal voorbeelden te zien van bedrijven, die net als Van Grieken op een simpele manier hun maandelijkse elektriciteitsrekening naar beneden hebben gebracht. The Triangle bijvoorbeeld verhuurt hightech kantoorruimtes aan bedrijven in de E-zone en heeft het voor de retrofitting van zijn gebouw vooral gezocht in besparingen via led-verlichting, wateropvang en -hergebruik en bewegingssensoren voor het in- en uitschakelen van verlichting. Relatief eenvoudige ingrepen, die zich makkelijk terugverdienen. Timo Brouwer, bestuurslid van het Bedrijvenplatform Milieu en eigenaar van het recyclingbedrijf Green Force Curaçao, legt tijdens zijn presentatie de nadruk op het milieu, niet op het terugverdienen van geld. Hij bouwt zijn eigen ‘groene’ huis in het Damasco Resort, vlakbij Landhuis Jan Thiel. ‘Geld besparen op je

Actuarissen • Employee Benefits • Human Capital

 Dé specialist voor al uw pensioenzaken!  Rooi Catootjeweg 4 • Postbus 3271 • Curaçao • T: (5999) 738 5122 • F: (5999) 738 7455 E: [email protected] • W: www.buckconsultants.an

Coaching 2 2013

41

Tekst Oscar van Dam

Verslag

Verslag van de workshop ‘Sales - Asking for Business’ van BridgeGaps

Zijn we te veel gericht op wat we niet hebben? In deze moeilijke economische tijden wil iedereen die in de sales werkt, graag weten wat hij of zij moet doen om beter te ‘draaien’ en meer klanten te krijgen. Kortom; op welke manier de omzet kan worden verhoogd. Met die wetenschap in gedachten, organiseert BridgeGaps de workshop ‘Sales - Asking for Business’. Op een dinsdagochtend in februari zitten iets voor het begin van de workshop om negen uur ’s ochtends de deelnemers met koffie, thee, water en koekjes klaar om te horen wat ze moeten weten om een betere verkoper te worden. De achtergrond van de deelnemers is verschillend. Maar het doel is hetzelfde: iets leren wat ze nog niet weten, leren hoe ze als sales person nog beter kunnen worden. De workshop wordt gegeven door Simone de Brabander van BridgeGaps die bij aanvang uitlegt dat haar bedrijf trainingen, workshops en coaching verzorgt.

Eén centrale vraag

Business School Nederland biedt u de kans om deel te nemen aan de masterclasses op Curaçao, die onderdeel zijn van de lopende MBA opleiding op Curaçao. Na het volgen van de masterclasses ontvangt u een certi�icaat van deelname van de meest gewaardeerde managementopleider. Masterclass Ethiek en Leiderschap “Wie de regels volgt en in de functie blijft kan leiderschap wel vergeten” 2 mei 2013 | 15.00 - 21.00 uur

Masterclass Customer Engagement “Hoe verleidt u de afnemer om zich aan uw bedrijf te binden” 6 juni 2013 | 15.00 - 21.00 uur

Masterclass Risk Management en Corporate Governance “Hoeveel risico kan en wil de organisatie nemen” 24 oktober 2013 | 15.00 - 21.00 uur

Vergroot uw bedrijfskundige kennis. Volg een Masterclass bij de beste MBA opleider van Nederland

www.masterclasses.eu

Investering en locatie Deelname bedraagt NAF 390,- per masterclass per deelnemer. De masterclasses worden gehouden in het Floris Suite Hotel. Neem contact op met Seda Boyluer via +31 344 57 90 47 of via [email protected]

De training wordt gegeven in een mengeling van Papiaments, Nederlands en Engels. Volgens De Brabander is dit bewust taalbeleid. ‘Niet iedereen beheerst dezelfde taal even goed. Daarom herhalen we key-elementen in verschillende talen zodat het voor elke deelnemer begrijpelijk wordt en iedereen het kan volgen.’ Aan de workshop doen acht personen mee. Sales- en marketingmedewerkers van verschillende bedrijven, zoals tuinbedrijf Jonka, telecombedrijf Scarlett, plantage Aloë Vera en communicatiebedrijf Bright Ideas. Simone de Brabander laat de deelnemers in eerste instantie zelf aan het woord. Wat doen ze momenteel? Wat willen ze doen? De antwoorden variëren, maar komen toch op hetzelfde neer. Ze willen antwoord op de vraag: hoe krijg ik meer klanten?

Ken je klanten

Om een theoretische basis te geven, legt De Brabander de deelnemers vragen voor als: Wie zijn je klanten? Ze gaat in op analyse en target groups. Want alleen als je je klanten kent, kun je inspelen op hun behoeftes. Dat kan op verschillende manieren, legt De Brabander uit. Als een bedrijf wil groeien, kan het proberen meer klanten te krijgen, dezelfde klanten vaker te laten kopen en klanten grotere aankopen te laten doen. Bottom line is dat, volgens De Brabander, het allerbelangrijkste is om de klanten te houden die je hebt. Verlies van een klant is ingrijpend. In plaats van je te richten op nieuwe klanten, is het soms eenvoudiger om te voorkomen dat bestaande klanten weggaan en, nog belangrijker: dat ze terug blijven komen om vaker en meer te kopen. De opmerking dat een goede service uiteindelijk leidt tot meer klanten, of in ieder geval tot meer omzet, vindt niet bij alle cursisten weerklank. Volgens één van hen

‘kijken Curaçaoënaars alleen naar de prijs. Service en kwaliteit interesseert ze niet’. Een andere cursist, een ervaren onderneemster, is van mening dat veel mensen op het eiland een cheap minded mentality hebben. De Brabander geeft argumenten waarom service volgens haar toch doorslaggevend kan zijn.

Diamanten in de achtertuin

Om even de geest te verzetten laat De Brabander de deelnemers ‘Acres of Diamonds’ lezen, gebaseerd op een verhaal van de schrijver Russell H. Conwell. Het

‘Het allerbelangrijkste is om de klanten te houden die je hebt’ verhaal gaat over een oude Perzische man, Al Hafed, die geobsedeerd raakt door diamanten en volkomen berooid raakt als hij over de wereld gaat zwerven om diamanten te vinden. Moraal van het verhaal is dat Al Hafed niet zag wat binnen handbereik lag: hij had in zijn eigen achtertuin ook diamanten kunnen vinden. Maar hij zag de waarde niet van datgene wat hij had en staarde zich blind op wat hij niet had. Daarmee probeert De Brabander de cursisten ervan te overtuigen dat de ware rijkdom vaak binnen handbereik is, maar lang niet altijd wordt gezien. Daarom de vraag aan de groep: What are you doing to find the diamonds in your own backyard? Met andere woorden: investeer je genoeg in je klanten, kun je niet meer halen uit de klanten die je al hebt, in plaats van te veel energie te steken in de speurtocht naar nieuwe klanten? En daarmee legt De Brabander de vinger op de zere plek. Ondernemers klagen regelmatig over iedereen die niet bij hen koopt. Maar gaan ze wel goed om met de klanten die al wel bij hen kopen? Kunnen ze die niet op een betere manier bedienen en daarmee zowel de klant als het bedrijf een dienst bewijzen? De boodschap van De Brabander wordt opgepakt door de cursisten; maar het is maar één van de verschillende suggesties. In de cursus probeert De Brabander op meerdere manieren de brug tussen verkoper en klant te slechten. Dat doet ze op een persoonlijke en inspirerende manier, die de cursisten prikkelt om even na te denken over waar ze nu eigenlijk mee bezig zijn.

Coaching 2 2013

43

GELIJK HEEFT U

D e G oud s m i d C u raç a o KURA

HULANDA

OTROBANDA

Verbindende schakel

Inzetten van het merk ‘Coaching’ voor uw organisatie

Omdat wij graag relevante informatie delen met onze doelgroep, fungeert Coaching steeds meer als verbindende schakel tussen organisaties en de professionele gemeenschap van Curaçao. Het redactieteam brengt graag interessante initiatieven, ontwikkelingen, publicaties, lezingen, seminars en trainingen onder de aandacht van onze lezers. Heeft u informatie die relevant en interessant is voor onze lezers? Wij zien uw input graag tegemoet op [email protected].

Zeer interessant marktsegment

Een persoonlijk sieraad nodig, of gaat u binnenkort trouwen?. De Goudsmid maakt het in overleg met u. • trouwringen • custom made • reparaties • vervanging van horloge batterij • in nemen van uw oude sieraden

www.degoudsmidcuracao.com

Organisatie en verslag­ legging van uw bedrijfs­ evenement

In company editie van Coaching voor uw organisatie

Tel: 4629383

Aruba-Bonaire-Curaçao-St. Maarten-Rotterdam-Suriname-Cuba

Scharlooweg 37 Willemstad, Curaçao T: 461 88 99 www.bbvlegal.com

Coaching, meer dan een magazine

Als organisatie kunt u uiteraard ook betaalde advertenties, vacatures en advertorials plaatsen in ons magazine en op onze website. Ook het meesturen van een brochure, flyer of uitnodiging is mogelijk. U richt zich direct tot een zeer interessant lokaal marktsegment, namelijk invloedrijke beslissers in het hogere bedrijfssegment zoals directeuren, managers en professionals binnen het bedrijfsleven en de overheid van Curaçao.

Het merk Coaching

Het team en het merk ‘Coaching’ kunt u ook inzetten bij bedrijfs-events. Onze ervaren schrijvers, designers, dagvoorzitters, workshopbegeleiders en marketing professionals bieden ondersteuning in de voorbereiding, organisatie en verslaglegging van onder meer seminars, conferenties, workshops en prijsuitreikingen. Ook is het mogelijk een in company Coaching-­editie over een thema naar keuze te laten maken. Wilt u meer informatie over een van deze mogelijkheden? Neem dan contact op met Uitgeverij Loket 1 (van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 12.00 uur) op telefoonnummer 465 7205 of via e-mail: [email protected]

KPMG Meijburg Caribbean

, belastingadviseurs, verleent fiscale diensten vanuit haar kantoren op Aruba, Bonaire, Curaçao en St. Maarten, alsmede vanuit haar Dutch Caribbean & Suriname Desk, te Rotterdam. Tevens worden vanuit deze kantoren de Surinaamse en Cubaanse markten bediend. Voor de uitbreiding van ons team op de diverse locaties zoeken wij gekwalificeerde (Senior) Tax Managers en (Junior) Tax Advisers. Nadere actuele informatie wordt verstrekt op onze website www.kpmg.com/dutchcaribbean of telefonisch door: Harry Canters / Fong-Mang Cheong: 732-5400

TAX is our business!

© 2013 KPMG Meijburg Caribbean, belastingadviseurs, is een Curaçaos samenwerkingsverband van besloten vennootschappen en is lid van het KPMG netwerk van onafhankelijke leden verbonden aan KPMG International Cooperative (“KPMG International”), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden.

advertor ia l

Al peinzende over een onderwerp voor dit artikel krijg ik om de een of andere reden het Surinaamse spreekwoord ‘Wan leyman na wan kiri man’ maar niet uit mijn hoofd. Maar dan wel de kaseko-versie van deze odo (Surinaams voor spreekwoord) die door de legendarische band Happy Boys in de jaren zeventig van de vorige eeuw onsterfelijk werd gemaakt. ‘Een leugenaar is een moordenaar’ is de letterlijke vertaling van het spreekwoord. Het trachten te ontrafelen van de relatie tussen liegen en moorden ofwel in ruimere zin tussen liegen en recht werd tijdelijk mijn missie.

Slimmer werken met apps

mr Mirto F. Murray

Tips voor de moderne professional

Liegrecht?! Niet de waarheid spreken, liegen zo u wilt, wordt ons allen letterlijk met de paplepel ingegoten, sprak Gerard Spong in 1997 in het van zijn hand verschenen ‘Leugens om bestwil’. Al in de wieg wordt ons toegezongen dat er een schaap buiten loopt, hetgeen, tenzij u op een boerderij bent opgevoed, nota bene een schapenboerderij, voor de meeste van ons de eerste leugen is waarmee wij in het leven geconfronteerd worden. Evenzeer leugenachtig is het in het kinderliedje ‘Alberto di shon Rita di Tutuchi’ voorhouden aan jonge kindertjes dat er in de keuken een eenogig monster staat. Alsof dat nog niet genoeg is wordt na onze dood in de grafsteen met de meest krullende letters de welhaast als opdracht te ervaren, immers in de gebiedende wijs uitgedrukt, ‘Rust Zacht’ gebeiteld of gefreesd, terwijl het liggen in een doodskist, hoe gewatteerd ook, mij allerminst zacht rusten lijkt. Dat liegen, behalve kersverse ouders en ongetwijfeld goedbedoelende nabestaanden, ook advocaten niet vreemd is, is eenvoudig geïllustreerd aan de hand van de belangrijkste echtscheidingsgrond zoals die gold tot 15 januari 2001, te weten ‘overspel’, nota bene tot aan die datum strafbaar gesteld en bedreigd met een heuse gevangenisstraf. Menig advocaat heeft voor die datum, tegen beter weten in, dus in strafrechtelijke termen ‘opzettelijk’, dan wel ‘met voorwaardelijk opzet’, op papier gesteld dat door de tegenpartij overspel is gepleegd, terwijl dat niet het geval was. Pure valsheid in geschrifte dus en niet voor niets werd dit fenomeen, waarbij er over en weer flink gelogen werd over niet uitgevoerde seksuele daden, aangeduid als ‘de grote leugen’. Nog erger was het fenomeen dat quasi deftig als Contra Lettre werd aangeduid. Dat was namelijk een door de advocaat opgesteld schrijven waarin de ene echtgeno(o)t(e)

verklaarde dat, niettegenstaande het feit dat in de echtscheidingsprocedure gesteld werd dat de andere overspel had gepleegd, dat in werkelijkheid niet waar was. Hiermee werd namelijk de valsheid van de stelling over het gepleegde overspel nog eens zwart op wit bevestigd! Bij dit alles werd de rechter buiten schot gehouden en niet in het gelieg betrokken door de Contra Lettre bij wijze van ongeschreven regel zover mogelijk buiten het zicht van de rechter te houden. Maar ‘liegen’ is ook de rechter niet vreemd. Onder vrijwel iedere uitspraak van de rechter staat dat het vonnis of de beschikking in kwestie in het openbaar is uitgesproken in bijzijn van de griffier. Dit, terwijl met uitzondering van uitspra­ken in strafzaken en in hoger beroep in civiele

zaken (overigens slechts het dictum) geen vonnissen in het openbaar worden uitgesproken. Dit ‘liegen’ wordt echter meer dan oogluikend toegestaan door onze hoogste rechter, de Hoge Raad der Nederlanden [HR 6 september 1996, NJ 1996, 699, HR 2 november 1990, NJ 1991, 800 en HR 17 september. 1993, NJ 1993, 739] die oordeelt dat ook op andere wijze voldaan kan worden aan het [bij ons in het derde lid van artikel 104 van de Staatsregeling] voorgeschreven gebod vonnissen (letterlijk) in het openbaar uit te spreken. Maar ook buiten de juristerij wordt in strijd met de wet de hand gelicht met de waarheid. Zo duidt mening huisarts of medisch specialist zich aan door middel van de afkorting ‘dr.’. Deze afkorting staat in het Nederlands voor ‘doctor’, ofwel iemand die aan een universiteit de hoogste academische graad heeft behaald na letterlijk een proeve van zelfstandig wetenschappelijk onderzoek blijkend uit een proefschrift. Veelal is bij doktoren het hebben behaald van de doctorstitel niet het geval, terwijl de meeste doctoren geen dokter zijn. Artikel 49 van de Landsverordening Universiteit van de Nederlandse Antillen stelt strafbaar degene die ten onrechte de titel van doctor gebruikt en wel met een boete van maximaal driehonderd gulden. En dan te bedenken dat ik de meest voor de handliggende correlatie tussen liegen en recht, te weten meineed, buiten beschouwing heb gelaten. Maar ach, is er niet een Nederlands spreekwoord dat iets zegt over een door de waarheid te achterhalen snelle leugen? Ik houd het erop dat vooralsnog de hiervoor geschetste leugens nog net ietsjes sneller zijn..!

Corporate & commercial Construction Labour Banking & financial Administrative

Sebastiaan Opschoor Internetmarketeer en

managing director bij marketing-consultancy­ bedrijf Merlin

www.marketingcuracao.com

Sinds vier jaar heeft Sebastiaan zijn eigen internet-, marketing- en consultancybedrijf Merlin. Hij is gespecialiseerd in onder andere zoekmachinemarketing, social media-management en online strategie. ‘Ik zorg ervoor dat klanten het meeste uit hun online activiteiten en tools halen en dit een bijdrage levert aan de realisatie van hun bedrijfsdoelstellingen. Bijvoorbeeld dat bedrijven bovenaan staan bij Google tijdens een zoekopdracht.’ Bij Albert Heijn of Tutu Tango ‘Op kantoor werk ik op een iMac met twee grote schermen, zodat ik gemakkelijk in meerdere programma’s tegelijk kan werken zonder te switchen. De iPad is de perfecte aanvulling, vooral om te lezen. Ik gebruik hem bijna uitsluitend voor werk. Door de iPad is mijn tijdsbesteding efficiënter geworden. Ik heb hem zo ingericht dat al mijn werkdocumenten beschikbaar zijn, waar ik ook ben. Dat scheelt enerzijds tijd, maar het betekent ook dat ik mijn drukke en lange werkdagen luchtiger kan maken

Microsoft topman Bill Gates onthulde in 2001 het eerste prototype van een tablet; een draagbare computer met een aanraakgevoelig scherm. Tegenwoordig is de tablet niet meer weg te denken uit ons werkende bestaan en vinden we het downloaden van apps en het werken in een cloud heel gewoon. Coaching laat iedere editie een professional aan het woord over hoe je slimmer en sneller werkt met dit handige apparaat. Dit keer Sebastiaan Opschoor, internetmarketeer. door op andere plekken te werken of af te spreken met klanten. Te­gen­woordig is er op steeds meer plekken wifi. In het AH-cafe of bij Tutu Tango heb ik soms verkoopgesprekken waarbij ik de iPad als ondersteuning gebruik. Andere keren ga ik gewoon even zitten studeren of mail bijwerken’, legt de internetmarketeer uit.‘Tuurlijk; het typen van lange teksten met een tablet vind ik niet handig. Soms wil het scherm je vinger niet herkennen en doet een app lastig. Maar ach, het is nog relatief nieuwe technologie.’ Mijn favoriete apps ‘Ik heb mijn e-mail gesynchroniseerd via IMAP; één van de grootste tijdsbesparingen. Als ik een mail lees, stuur of verwijder, gebeurt dat tegelijkertijd op mijn computer thuis, op mijn Samsungtelefoon en op mijn iPad. Dat scheelt dubbel werk en dus tijd. Ik werk met de app Dropbox; al mijn werkbestanden zijn via de cloud beschikbaar op al mijn apparaten. Het is ook ideaal in de samenwerking met klanten, zij

kunnen meteen met me meekijken en we kunnen eenvoudig bestanden delen. Ik lees vak­ artikelen via FeeddlerPro. Een app waarmee ik via RSS-feeds artikelen van verschillende websites haal, zonder naar de betreffende website te gaan. De app laat mij weten dat er nieuwe artikelen zijn en presenteert ze overzichtelijk. Ik lees veel over internetmarketing, want die ontwikkelingen gaan zo snel; internet verandert elke dag. Dan nog mijn lievelingsapp MindNode voor mind mapping. Tijdens het brainstormen kun je via MindNode direct clusteren, ideeën samenbrengen in groepen. Ideaal in een creatieve omgeving, even ergens anders dan achter je bu­reau. De populaire app Ever­note gebruik ik om to-do-lijsten te maken, voor notities en om ideeën vast te leggen’, vertelt Sebastiaan. Gelukkig vinden we toch nog iets privé’s op de iPad van Sebastiaan, een fanatieke windsurfer; Surfer magazine, een maandelijks tijdschrift over golfsurfen.

‘Ik heb mijn e-mail gesynchro­ni­seerd via IMAP; één van de grootste tijds-­ besparingen’

Tips

t je mails • Zorg da roniseerd gesynch araten p p a e ll a p o worden voor m o g t ban • Wees nie te betalen pps goede a

law law law law law www.sms-advocaten.com Coaching 2 2013

47

[boek]

[boek]

Rebounders. How winners pivot from setback to success

Crucial Conversations Tools for Talking When Stakes Are High

• Rick Newman

De auteur van dit boek, journalist Rick Newman, dook in voorbeelden van vooraanstaande figuren met diverse achtergronden die één ding gemeen hadden: zij stegen, vielen en stegen opnieuw. Uit zijn analyse haalde hij negen kernkwaliteiten die ervoor zorgden dat deze ‘terugkomers’ terug konden veren vanuit hun vaak harde val.

• Kerry Patterson, Joseph Grenny, Ron McMillan, Al Switzler

[boek] Gedeeld leiderschap Veerkracht door nieuwe vormen van samenwerken, organiseren, leren en leiderschap • Jelle Dijkstra en Paul-Peter Feld

Deze absolute bestseller brengt alle inzichten samen die nodig zijn wanneer een gesprek van groot belang gevoerd moet worden, zowel op zakelijk, sociaal als emotioneel vlak. Waar de recensies vooral duidelijk in zijn, is dat dit boek een excellente gids is in de voorbereiding van belangrijke gesprekken, zowel van persoonlijke als zakelijke aard. Het voorwoord voor deze tweede editie werd verzorgd door niemand minder dan Stephen Covey. Uitgever McGraw-Hill; 2e editie, 2011 ISBN Prijs

978-0071771320 $12,24

Uitgeroepen tot Managementboek 2012 door het webplatform www.managementboek.nl. Vertrekpunt van dit boek is de visie dat het traditionele leiderschap vanuit hiërarchie steeds meer plaats zal maken voor nieuwe vormen van samenwerking en daardoor ook behoefte ontstaat aan een nieuw soort leiderschap. Organisaties zullen in toenemende mate zich organiseren door in sociale processen toe te werken naar resultaat. In die samenwerking is het leiderschap verdeeld over meerdere personen, afhankelijk van hun kwaliteiten en verantwoordelijkheden.

Uitgever Ballentine Books, 2012

[website] www.dutchcaribbeanlegalportal.com Op deze website veel actuele informatie over het rechts­ systeem van het Nederlands Caribische gebied. De site bevat ondermeer nieuwsberichten, artikelen, interviews, een databank met wetgeving en een databank met gegevens van meer dan 400 organisaties en personen in de regio: advocaten-, belasting-, notariskantoren, trustkantoren, banken, verzekeringsmaatschappijen en andere organisaties. De informatie wordt dagelijks vernieuwd. Met name nieuwsberichten en achtergrondartikelen worden ook verspreid via Twitter, LinkedIn, Facebook en een nieuwsbrief.

Prijs

EAN: 9789023250180

gedrukte versie €32,95, e-book €12,95 euro

[app] Woordenboek NED-PAP Woordenboek PAP-NED Met deze apps op uw smartphone of tablet komt u geen woorden meer tekort. Eenvoudig maar helder vormgegeven woordenboeken van het Nederlands naar Papiaments en vice versa. De spelling van het Nederlands is gebaseerd op het welbekende ‘Groene boekje’, het papiaments is de taal zoals die op Bonaire en Curaçao geschreven en gesproken wordt. De app biedt niet alleen vertaling van woorden, maar geeft ook aanwijzingen voor de uitspraak en uitleg over de grammatica, spreekwoorden en veelgebruikte afkortingen en letterwoorden. Eigenlijk een must voor iedereen die het Nederlands of Papiaments niet geheel meester is.

Prijs

978-0345527837

$17,16

[app] CloudOn CloudOn geeft u via online diensten de beschikking over volledige versies van Microsoft Word, PowerPoint en Excel op uw smartphone of tablet. Binnen de applicatie kan ook gebruik gemaakt worden van Box, Dropbox en Google Drive om documenten toegankelijk te maken op verschillende apparaten. Voor Android en iOS Gratis

Uitgever Van Gorcum, 2012 ISBN

ISBN

[boek]

[website]

Daar ga ik weer! Herken je stresstype

caribischnetwerk.ntr.nl Caribisch Netwerk is een productie van de Nederlandse omroeporganisatie NTR en brengt nieuws, actualiteiten en achtergronden over Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten en de Caribische gemeenschap in Nederland. Diverse journalisten, waaronder Natasja Gibbs en Jamila Baaziz, die voorheen voor Radio Nederland Wereldomroep werkten, leveren dagelijks artikelen en radioreportages, die ook door andere media kunnen worden gebruikt in hun nieuwsberichtgeving.

• Carien Karsten

[website] webredacteuren.com Deze website is een open kennisplatform voor en door webredacteuren. Het doel is om kennis, ervaringen en tips te delen met vakgenoten. Zoekmachineoptimalisatie, webredactie en content-strategie zijn enkele van de behandelde thema’s op de site. Voor degenen voor wie de begrippen cookies, tagging en content gaps gesneden koek zijn, of moeten worden. Ook te volgen via Twitter.

Voor ieder mens geldt dat stress goed is, in zekere mate. Een gezonde balans is lastig te vinden en is voor elk mens weer anders. Dit boek is behulpzaam bij het herkennen van uw ‘stresstype’. Met de inzichten die Karsten biedt, kunt u eerder valkuilen herkennen en ingrijpen wanneer u teveel - of misschien te weinig - stress ervaart. Uitgever Kosmos 2011 ISBN Prijs

EAN: 9789021550329

€19,95

Voor iPhone en iPad $ 5,99

48

Coaching 2 2013

Coaching 2 2013

49

van naar

Personeelswijzigingen Curaçao

Pamela Nas

Daniel Virginia

van Eigen ondernemingen naar Star Caribe

van Deloitte Dutch Caribbean naar ENNIA

In 2006 keerde Pamela Nas-Winkel terug naar Curaçao, waar zij twee succesvolle arbeidsbemiddelingsbureaus opzette. In 2011 starte zij als business support manager in het bedrijf van haar man, Century 21 #1 Real Estate. Pamela wilde na enige tijd toch weer graag zelf gaan ondernemen en zette een nieuw bedrijf op; Star Caribe, een bemiddelingsbureau voor horecapersoneel. Vanwege het groeiende succes werd in maart 2013 de volgende stap gezet; een ruime investering in een integrated software systeem om snel een succesvolle match tot stand te brengen.

De afdeling controlling heeft sinds begin dit jaar versterking gekregen van Daniel Virginia. Voor zijn komst bij ENNIA werkte Daniel bij Deloitte Dutch Caribbean als externe auditor. Daar heeft hij veel ervaring opgedaan en zijn analytische vermogen verder ontwikkeld. Zijn grootste uitdaging in zijn nieuwe functie als junior Financial Controller, is de opgebouwde kennis als externe auditor toe te passen als interne auditor.

Marieke Daemen

van UNA naar CuraCoach (NL)

In april gaat Marieke na tien jaar Curaçao terug naar Amsterdam. Zij was de laatste vier jaar docent op de UNA, waar zij onder andere trainingen HRM/ communicatievaardigheden en studieloopbaanbegeleiding gaf. Haar expertise zet zij nu in op het coachen van in Nederland studerende Curaçaose studenten, die geconfronteerd worden met knelpunten in hun studie. Dat doet zij via CuraCoach, waarbij studieloopbaan­ begeleiding, reflectie, timemanagement, studievaardigheid, assertiviteit en empowerment centraal staan.

Elisa Koek

van Versgeperst.com naar ELEQT

Na 3,5 jaar als chefredacteur bij de nieuwswebsite Versgeperst.com, is Elisa Koek per 1 maart gestart als parttime Traffic Manager bij Eleqt. Deze functie geeft haar de kans haar expertise op communicatiegebied te vergroten door het contact tussen de klant en uitvoerder te verbeteren. Hiernaast gaat zij haar werk als freelance schrijfster en journalist uitbreiden. Vooral de afwisseling van verschillende media ziet zij als een aangename uitdaging.

Toegewijd aan jou!

Hoe kunt u zich opgeven voor deze rubriek? Verandert u van functie en wilt u graag aan­geven wat uw uitdaging in uw nieuwe functie is? Mail dan uw naam en telefoonnummer door naar: [email protected]. Wij zullen contact met u opnemen.

De Coach Familiezaken Vandaag twee broers op bezoek gehad die het familiebedrijf van hun vader over willen nemen...

© Uitgeverij Loket 1

...en hoe ze dat het beste kunnen communiceren.

50

Coaching 2 2013

Ik heb ze geadviseerd eerst hun vader in te lichten.

Voor meer informatie: 433 91 30

Fax: 461 78 61

E-mail adres: [email protected]

Website: www.girobank.an

— “Obstacles are things a persOn sees when he takes his eyes Off his gOal.” —

e. joseph cossman

Attorneys At lAw And tAx Advisers www.spigtdc.com