Humanistisch Verbond Werken aan EEN MENSWAARDIGE SAMENLEVING Humanistische aandachtspunten voor politieke partijprogramma’s
Humanistische aandachtspunten voor politieke partijprogramma’s Het Humanistisch Verbond vertegenwoordigt het levensbeschouwelijk humanisme in Nederland. Ruim 500.000 mensen herkennen zich in de humanistische levensbeschouwing. Het humanisme heeft een lange traditie, die zich kenmerkt door het streven naar individuele vrijheid, sociale verantwoordelijkheid en de vorming en ontplooiing van de mens. Deze kenmerken zijn gebaseerd op de fundamentele waardigheid van het individu. Wij streven een seculiere samenleving na, waarin deze drie elementen tot hun recht komen. Het Humanistisch Verbond heeft vanuit zijn basiswaarden en ervaring, specifieke belangstelling voor en kennis van thema’s die ook in uw programma, tijdens debatten en bij de politieke besluitvorming een belangrijke rol zouden moeten spelen. In dit document de meest urgente thema’s.
Humanistisch Verbond Werken aan een menswaardige samenleving
1
Fundamentele vrijheden en de scheiding kerk - staat Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van levensbeschouwing en de scheiding van kerk en staat vormen de basis van onze democratie. Het belang van deze vrijheden en de levensbeschouwelijke neutraliteit van overheidsbeleid is voortdurend een punt van grote aandacht.
1.1 Vrijheid van levensbeschouwing Het Humanistisch Verbond benadrukt dat de vrijheid van levensbeschouwing aan een individu toebehoort, niet aan een kerk, groep of organisatie. Ieder individu heeft de vrijheid een levensovertuiging te kiezen en te belijden, maar is óók vrij om ermee te breken. - Wie zich van een godsdienst wil losmaken en daarbij hinder ondervindt van de omgeving, moet een beroep kunnen doen op de overheid voor steun en veiligheid. Het HV pleit voor
2
wetgeving die het opdringen van een religie, religieuze uitingsvormen en/of religieuze handelingen tegen iemands wil strafbaar stelt. - Religieuze uitingen (hoofddoekjes, keppeltjes, kruizen, boerka’s etc.) in de publieke sfeer vallen onder de vrijheid van levensbeschouwing. Dit geldt niet voor religieuze kentekenen gedragen door diegenen die de overheid vertegenwoordigen op het moment dat zij hun functie uitoefenen.
tief te verzetten tegen iedere poging om van religiekritiek een mensenrechtenschending te maken.
1.3 Scheiding kerk en staat
De vrijheid van meningsuiting is en blijft een belangrijke kernwaarde, deze is terecht begrensd waar het smaad, laster, aanzetten tot haat en discriminatie betreft. Godslastering is echter een overbodige begrenzing in het Wetboek van Strafrecht. Religies en levensbeschouwingen hebben geen uitzonderingspositie en geen extra recht om andermans vrijheid van meningsuiting in te perken. Kritiek en bespotting vormen gezonde onderdelen van onze democratie.
De scheiding tussen kerk en staat dient te worden gehandhaafd. Deze scheiding geldt voor alle religies en levensbeschouwingen in gelijke mate. Zorgen over de integratie van moslims mogen niet tot positieve dan wel negatieve uitzonderingen leiden. Het Humanistisch Verbond vindt dat de overheid in haar beleid de scheiding tussen kerk en staat moet invullen via de principes van neutraliteit en pluriformiteit. Door de overheid gefinancierde voorzieningen moeten neutraal en openbaar zijn. Binnen deze openbare voorzieningen (bijvoorbeeld onderwijs en zorginstellingen) dient gefinancierde ruimte te bestaan voor een pluriform en vraaggestuurd levensbeschouwelijk aanbod, verzorgd onder verantwoordelijkheid van de diverse levensbeschouwelijke organisaties.
Niet alleen in de binnenlandse politiek dient onvoorwaardelijk aan de vrijheid van meningsuiting te worden vastgehouden. In de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties (VN) doen zich zorgelijke ontwikkelingen voor aangaande de resolutie ‘Defamation of religions’. Het Humanistisch Verbond vraagt de Nederlandse vertegenwoordiging in de Mensenrechtenraad, om zich actief te verzetten tegen iedere poging religiekritiek tot een mensenrechtenschending te verklaren. De behoefte aan dialoog mag niet voorkomen dat stevige kritiek geuit wordt op landen die mensenrechten willen vervangen door religierechten. - Artikel 147 uit het Wetboek van Strafrecht, waar onder meer godslastering en het bespotten van religieuze voorgangers en voorwerpen worden behandeld, moet worden afgeschaft. - Nederlandse vertegenwoordigers in de Mensenrechtenraad van de VN dienen zich ac-
- Onderwijs: het Humanistisch Verbond bepleit pluriforme openbare scholen. Op scholen moeten kinderen van verschillende levensovertuigingen elkaar kunnen ontmoeten. Ze moeten kennis kunnen maken met de diversiteit van levensbeschouwelijke stromingen. Op deze scholen wordt door vakbekwame leerkrachten levensbeschouwelijk onderwijs gedoceerd. Er is ruimte voor levensbeschouwelijk onderwijs onder verantwoordelijkheid van de school, maar ook voor lessen levensbeschouwelijke vorming onder verantwoordelijkheid van levensbeschouwelijke organisaties. De tijdelijke maatregel voor de landelijke financiering van levensbeschouwelijk onderwijs is een stap in de goede richting die navolging verdient in een structurele financiering. Op termijn zouden pluriforme openbare scholen het door de overheid gefinancierde bijzonder onderwijs moeten vervangen.
1.2 Vrijheid van meningsuiting
- G eestelijke begeleiding in zorginstellingen, justitiële instellingen en bij defensie: het bestaande aanbod van humanistische geestelijke begeleiding bij justitie staat onder druk als gevolg van bezuinigingen. In de verdeling van formatieplaatsen dreigt het humanistische aanbod onevenredig ingekort te worden ten opzichte van overige denominaties. Voor wat betreft geestelijke begeleiding, dient de overheid aan te sturen op een pluriform aanbod, gebaseerd op de vraag van cliënten en patiënten. Niet de verlangens van denominaties, maar de cliëntvraag staat centraal. Methodes om de vraag naar verschillende vormen van geestelijke begeleiding vast te stellen zijn transparant, eerlijk en met instemming van de betreffende denominatie tot stand gekomen. Binnen de zorg staat het aanbod geestelijke begeleiding sinds de invoering van de marktwerking onder druk. Het Humanistisch Verbond pleit voor een structurele financiering. - Gemeenten: naar aanleiding van het rapport Tweeluik religie en publiek domein van de *VNG en de *WRR: het Humanistisch Verbond adviseert een terughoudend beleid waar het subsidiëring van religieuze instellingen betreft. Zowel de neutraliteit als de pluriformiteit moeten in concrete gevallen duidelijk en actief worden nagestreefd. Het uitgangspunt is dat overheidsbeleid niet via religieuze en levensbeschouwelijke instellingen verloopt en gemeenten inwoners als burger aanspreken, niet als gelovige. Op landelijk en gemeentelijk niveau moet worden voorkomen dat maatschappelijke taken alléén uitgevoerd worden door een organisatie met een specifieke levensbeschouwelijke kleur. Als gefinancierde openbare voorzieningen niet mogelijk zijn, dan dienen voorzieningen pluriform en neutraal aangeboden te worden en dient de uitvoeringsinstantie onafhankelijk en transparant te zijn.
3
Humanistische aandachtspunten voor politieke partijprogramma’s
2
Medisch-ethische vraagstukken Bij medisch-ethische vraagstukken is zelfbeschikking het leidend principe. Mensen kunnen bij keuzes op moreel en existentieel gebied zelf tot een weloverwogen oordeel komen. Dat geldt bij medisch-ethische dilemma’s zoals het zelfgekozen levenseinde, abortus, embryoselectie, IVF-behandelingen, te vroeg geborenen en beslissingen over een zwangerschap van een kind met een beperking. De overheid dient zich hierbij terughoudend op te stellen.
Humanistisch Verbond Werken aan een menswaardige samenleving
Het Humanistisch Verbond meent: - dat extra beperkende wetgeving op het gebied van medisch-ethische vragen onnodig is zolang de praktijk uitwijst dat ouders en artsen in overleg tot een goed en gezamenlijk gedragen besluit komen. - Bij ernstige medische aandoeningen moet embryoselectie tot de mogelijkheden horen. - Op het gebied van abortus dient de overheid zich te onthouden van morele inmenging. De betrokkenen kiezen zelf al dan niet voor abortus, de overheid dient slechts op neutrale informatievoorziening in te zetten. - De mogelijkheid van een 20-weken echo moet gehandhaafd blijven. - Als burgers worstelen met moreel-existentiële keuzes en daar begeleiding voor zoeken, moet deze begeleiding gefinancierd worden en beschikbaar zijn. Deze begeleiding is expliciet gericht op het vergroten van zelfbeschikking, niet op morele overheidsinmenging.
2.1 Een waardig levenseinde Het Humanistisch Verbond is voor het verruimen van mogelijkheden van een waardig levenseinde. De arts zet zich primair in voor het behoud van een menswaardig leven, maar als deze weg niet langer zinvol en gewenst is mogen artsen zich niet af-
4
sluiten voor een humane vorm van zelfdoding. Op dit moment doen dilemma’s zich voornamelijk voor op het gebied van voltooid leven, dementie en hulp bij zelfdoding bij ernstig en uitzichtloos lijden van mensen met een psychiatrische aandoening. Ook hier is het uitgangspunt dat het verlangen naar levensbehoud primair is, maar niet ten koste van alles.
inmiddels is ingezet. Palliatieve sedatie is geen vervanging voor euthanasie en dient niet als zodanig te worden gebruikt indien dit niet conform de wens van de patiënt is.
3
De wettelijke en sociaal-maatschappelijke gelijkberechtiging en acceptatie van homoseksualiteit is een blijvend punt van zorg. Het Humanistisch Verbond pleit op dit gebied voor gelijkberechtiging op alle relevante terreinen. Daarom dringen wij aan op:
Het Humanistisch Verbond dringt aan op het volgende: - Een verruiming van de interpretatie van de euthanasiewet. Artsen zouden de mogelijkheid die de wet biedt (inclusief ondraaglijk en uitzichtloos lijden van chronisch psychiatrisch patiënten) beter moeten benutten. - Wilsbekwame, volwassen mensen mogen zelf beschikken over hun levenseinde. Wettelijke beperkingen maken nu hulp voor mensen die hun leven voltooid achten, moeilijk of onmogelijk. Het afschaffen van strafbaarheid van hulp bij zelfdoding door anderen dan artsen (art. 294 Sr) is daarom noodzakelijk, onder voorwaarde dat deze personen formeel gekwalificeerde hulpverleners zijn. - Een adequaat opgestelde wilsverklaring moet het individu rechtszekerheid bieden. Artsen hebben geen euthanasieplicht, maar dienen bij gewetens- of andere bezwaren wel door te verwijzen naar een andere arts. - Als artsen niet bereid blijken om hulp bij zelfdoding in gevallen van voltooid leven tot hun vakgebied te rekenen, moet deze hulp door daartoe opgeleide niet-medische hulpverleners op termijn toegestaan worden. Gekwalificeerde niet-medische hulpverleners moeten evenals artsen, in hun levensbeëindigende handelen transparant zijn en hun handelen moet worden onderworpen aan toetsbare zorgvuldigheidseisen. - Palliatieve sedatie is een belangrijke vorm van zorg voor mensen bij wie het stervensproces
Verdediging van homorechten
- Uitbreiding van artikel 1 van de Grondwet met het expliciete verbod op discriminatie vanwege seksuele geaardheid. - Geen enkele school mag een docent of leerling weigeren op grond van diens seksuele voorkeur en/of levensstijl. Artikel 23 maakt discriminatie op geen enkele wijze mogelijk, iedere interpretatie die deze mogelijkheid toelaat is onwettig. In de afweging van grondrechten prevaleert het discriminatieverbod. De Algemene Wet Gelijke Behandeling mag hier geen twijfel over laten bestaan. - Trouwambtenaren die weigeren een wettelijk toelaatbaar huwelijk te sluiten, waaronder een huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht, hebben hiertoe het recht maar voldoen niet aan hun beroepseisen en dienen derhalve uit functie te worden gezet.
4
Vreemdelingenbewaring Hoewel vreemdelingbewaring niet is bedoeld als straf – het betreft hier een ‘administratieve detentie’, een ultimum remedium die alleen mag worden toegepast bij concreet zicht op uitzetting en bij gevaar voor de nationale veiligheid of openbare orde -, wordt wel een gevangenisregime toege-
past dat is afgestemd op bestraffing van criminelen. De mogelijkheden voor werk, sport en studie in vreemdelingendetentiecentra zijn beperkt en de medische zorg en sanitaire voorzieningen zijn zeer sober. De toegang tot juridische bijstand is minimaal. Het voor lange en onbepaalde tijd gevangen houden van niet-criminelen zonder geldige verblijfspapieren is buitenproportioneel. Vreemdelingendetentie krijgt hiermee een intimiderend en criminaliserend karakter. - Vreemdelingendetentie mag geen staand beleid zijn. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan het worden toegestaan. Alternatieven die beter aansluiten op concrete gevallen (maatwerk) moeten actief worden nagestreefd. Daarbij denken we aan een intensieve meldplicht, een verblijf in een gesloten asielzoekerscentrum of elektronisch toezicht. - Een verbod op een detentieregime voor kwetsbare personen (minderjarigen, alleenstaande minderjarigen, gehandicapten, ouderen, zwangere vrouwen, alleenstaande ouders met kinderen, personen met psychische problemen en slachtoffers van marteling, verkrachting of andere ernstige vormen van psychologisch, fysiek of seksueel geweld). - Gedegen onderzoek naar de status van en mogelijkheden voor de grote groep onuitzetbaren, statenlozen en door lange illegaliteit uiteindelijk ongewenst verklaarde vreemdelingen. Daarnaast bepleiten wij overleg binnen de EU over het aanbieden van alternatieven voor illegalen die geen mogelijkheid hebben terug te keren naar het land van herkomst. - Het handhaven van fundamentele mensenrechten, met name *EVRM artikel 5 (vrijheid en veiligheid); EVRM artikel 3 (verbod op foltering, relevant in gevallen van terugkeer naar onveilige situatie); en de artikelen 6, 7, 8 en 13 (eerlijk proces, geen straf zonder wet, eerbiedwaardiging privé-, familie en gezinsleven, recht op daadwerkelijk rechtsmiddel).
5
Humanistische aandachtspunten voor politieke partijprogramma’s - Het proportioneel maken van de ongewenstverklaring, dat wil zeggen: het maken van onderscheid tussen vreemdelingen met een serieus strafblad en vreemdelingen die zich schuldig hebben gemaakt aan kleine delicten. - Een maximale duur van vreemdelingendetentie van drie maanden waarbij opeenvolgende detentieperiodes worden opgeteld. - Een sterke verbetering van detentieomstandigheden, vergelijkbaar met asielzoekerscentra.
Humanistisch Verbond Werken aan een menswaardige samenleving
5
Persoonlijke levenssfeer en privacy Technologische ontwikkelingen en al dan niet terechte gevoelens van onveiligheid resulteren in een sterke uitbreiding van de opslag en uitwisseling van persoonsgegevens door zowel de overheid als commerciële partijen. Het Humanistisch Verbond hecht in sterke mate aan de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en ziet deze bescherming als onderdeel van een geïntegreerd veiligheidsbeleid. Wij maken ons onder meer bezorgd over de verwerking en centrale opslag van biometrische gegevens (in ons paspoort) en de wijze waarop binnen ons zorgstelsel privacyschendende ontwikkelingen zichtbaar worden (zoals het elektronisch patiëntendossier, het elektronisch kinddossier en de opslag van gegevens uit psychotherapeutische behandelingen door zorgverzekeraars). Persoonsgegevens staan in eerste instantie onder zeggenschap van de persoon die het betreft. Het Humanistisch Verbond ziet de Nederlandse en Europese privacywetgeving als fundament en niet als sluitstuk van veiligheidsoverwegingen. Wij vinden een publieke discussie over deze thematiek essentieel. Ook menen we dat burgers, het maatschappelijk middenveld en onafhankelijke adviseurs actief moeten worden betrokken bij nieuwe wetsvoorstellen op het gebied van privacy.
6
- (Digitale) persoonsgegevens dienen slechts verzameld te worden indien bewezen noodzakelijk, proportioneel en gericht, met toestemming van de betrokkene. - Burgers moeten kennis hebben van het gebruik van hun gegevens en op de hoogte worden gesteld van verlies, misbruik en/of diefstal. - Burgers moeten al hun (door de overheden verwerkte) persoonsgegevens centraal kunnen opvragen, inzien en corrigeren. - Burgers moeten bedrijven en overheden aansprakelijk kunnen stellen voor verlies, misbruik en/of diefstal. - De toezichthoudende instantie dient over voldoende middelen en daadkracht te beschikken. - Burgers moeten de beschikking krijgen over een duidelijk en laagdrempelig aanspreekpunt in geval van privacyschendingen. - Identiteitsfraude moet als apart misdrijf strafbaar worden gesteld; - Bij relevante nieuwe wetgeving dient vooraf een *privacy impact assessment te worden gedaan. - Nieuwe technologieën dienen te voldoen aan de vereisten van *privacy by design. - De interne besluitvorming rond nieuwe wetgeving waar privacy in het geding is dient zo transparant en openbaar mogelijk te zijn. - Nederland moet zich beperken tot de minimale bewaartermijn van zes maanden voor wat betreft de opslag van telefonie- en internetgegevens (Wet Dataretentie). - Er mag geen centrale opslag van biometrische gegevens uit het nieuwe Nederlandse paspoort komen. - Het elektronisch patiëntendossier dient voorlopig niet te worden ingevoerd. De optie van een persoonlijk patiëntendossier moet serieus worden onderzocht. - Er dient een onafhankelijk onderzoek te worden ingesteld naar de mogelijkheden en risico’s van *RFID technologie.
- Relevante grondrechten (privacywetgeving) dienen te worden geactualiseerd en aangepast aan nieuwe technologieën. - Het verbod op grondwettelijke toetsing moet worden afgeschaft. - De overheid dient op alle beleidsterreinen Europese en Nederlandse privacywetgeving te respecteren en als fundament van beleid te hanteren.
*VNG *WRR *EVRM *RFID
- Vereniging Nederlandse Gemeenten - Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid - Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens - Radio frequency identification
*privacy impact assessment - Het in kaart brengen van de gevolgen en risico’s voor privacy bij het bewaren, opslaan en uitwisselen van persoonsgegevens in het totale proces van deze gegevensopslag, met als doel het garanderen van handhaving van privacy. * privacy by design - Dit beginsel houdt in dat bij de vroege stadia van de ontwikkeling van nieuwe (ICT-) producten rekening moet worden gehouden met gegevensbescherming en privacy van de gebruiker.
Overigens is het Humanistisch Verbond van mening dat het Nederlandse volkslied moet worden vervangen door één waarin alle burgers zich kunnen herkennen en bepleiten we de invoering van de republikeinse staatsvorm.
7
Het Humanistisch Verbond is een levensbeschouwelijke organisatie/vereniging, die vanuit een humanistische levensovertuiging een samenleving wil bevorderen waarin mensen zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid voor zichzelf, anderen, de samenleving en de natuur. Bij het humanisme staat de mens centraal, humanisten richten zich op dít leven en déze wereld. Zelfbeschikking, verdraagzaamheid en gelijkwaardigheid zijn daarbij belangrijke begrippen. Individuele vrijheid kan en moet samengaan met sociale verantwoordelijkheid, zorg voor en betrokkenheid bij anderen. Niet voor niets is het motto van het Humanistisch Verbond:
Het Humanistisch Verbond zal via de website zijn leden en belangstellenden op de hoogte houden van de diverse verkiezingsprogramma’s en deze langs de humanistische meetlat leggen.
Humanistisch Verbond Postadres: Postbus 75490 1070 AL Amsterdam Bezoekadres: Weteringschans 259 1017 XJ Amsterdam tel: +31 (0)20 521 90 00 fax: +31 (0)20 521 90 80 email:
[email protected] www.humanistischverbond.nl Maart 2010 8
