Hulpmiddelenzorg Cliënt centraal, één loket bij de zorgverzekeraar.
Augustus 2009
Inleiding De belangrijkste knelpunten voor gebruikers van hulpmiddelen zijn de lokettenproblematiek en het gevoel van ‘het kastje naar de muur’ te worden gestuurd. De afstemming van de zorg laat te wensen over en cliënten ondervinden belemmering in het vinden van een maatwerkoplossing op hun zorgvraag. Dit document beschrijft de visie van de zorgverzekeraars op hulpmiddelenzorg. Hierbij staat de verzekerde cliënt centraal. Zorgverzekeraars willen de beste oplossing bieden aan hun verzekerden. Om de hulpmiddelenzorg klantgerichter en doelmatiger te organiseren, zijn twee veranderingen nodig: 1. De aanspraak op hulpmiddelenzorg in de Zorgverzekeringswet (Zvw) moet functiegericht beschreven zijn. De zorgvraag staat hierdoor centraal en er is geen beperking door een limitatieve lijst. 2. De hulpmiddelenzorg moet volledig onder de Zvw vallen. De zorgverzekeraar stuurt de zorgketen integraal aan en voor de cliënt is het duidelijk waar hij of zij terecht kan voor hulpmiddelenzorg. In de visie van zorgverzekeraars hebben de functiegerichte aanspraak en de vereenvoudiging van de regelgeving direct met elkaar te maken. Als de zorgvraag centraal staat moet een klantgerichte oplossing vanuit één regeling worden aangestuurd. Zorgverzekeraars regelen via zorginkoop de verstrekking van hulpmiddelen in de zorgketen, waardoor een fysiek loket bij de zorgverzekeraar vaak overbodig is. Onlangs heeft het College voor zorgverzekeringen (CVZ) op verzoek van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) advies uitgebracht over de heroriëntatie Hulpmiddelenzorg. Dit advies1 verdeelt de hulpmiddelenzorg over twee loketten: de Zvw en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Het CVZ heeft hierbij themagebieden zoals mobiliteit, zelfverzorging en communicatie als uitgangspunt genomen. De zorgverzekeraars en cliëntenorganisaties de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad (CG-Raad), de Centrale Samen werkende Ouderenorganisaties (CSO) en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) zijn van mening dat de verdeling van hulpmiddelenzorg over de Zvw en de Wmo geen adequate oplossing biedt voor de gesignaleerde knelpunten in de hulpmiddelenzorg. Maximalisatie van hulpmiddelenzorg onder de Zvw biedt volgens hen wél een oplossing voor de problemen. Door de hulpmiddelenzorg in de Zvw onder te brengen ontstaat er één loket voor de cliënt en kunnen zorg verzekeraars de hulpmiddelenzorg aansturen vanuit de ketenzorg.
1 CVZ advies Heroriëntatie Hulpmiddelen 16 juli 2009
1. Functiegerichte aanspraak op hulpmiddelenzorg in de Zvw zet de zorgvraag centraal
leerd via een ‘limitatieve lijst’ van hulpmiddelen. Deze lijst biedt niet
1.1 Regie over invoering functiegerichte aanspraak in de Zvw
altijd voldoende keuzemogelijkheden en maatwerk voor de cliënt. Daar
De zorgverzekeraars voeren samen met de patiëntenorganisaties
komt nu verandering in; de minister van VWS heeft het CVZ opdracht
(CG-Raad/CSO/NPCF) de regie over het proces naar functiegerichte
gegeven om de aanspraak op hulpmiddelenzorg ‘functiegericht’ te
aanspraak op hulpmiddelenzorg in de Zvw4. Uitgangspunt bij de
omschrijven. De limitatieve lijst van hulpmiddelen wordt op termijn
hernieuwde inrichting van de hulpmiddelenzorg wordt gevormd door
vervangen door functiegerichte aanspraken op hulpmiddelenzorg.
de procesbeschrijving hulpmiddelenzorg5. Deze brengt de hele keten
De kwaliteit van zorg wordt hierdoor bevorderd en er ontstaat meer
van de hulpmiddelenzorg in beeld; van het signaleren van een probleem
ruimte voor vraagsturing en keuzemogelijkheid voor de cliënt. Het
tot aan de evaluatie van het gebruik van het geleverde hulpmiddel. Een
eerste artikel in de regeling Hulpmiddelen dat functiegericht omschre
belangrijk onderdeel van de procesbeschrijving hulpmiddelenzorg is het
ven is (2005) waren de elastische kousen (compressietherapie). Daarna
programma van eisen en het vinden van de match tussen de ’human
volgden in 2008 de orthesen, oogprothesen en gezichtshulpmiddelen,
related intended use’ (de wensen en mogelijkheden van de gebruiker) in
deze functiegerichte aanspraken werden in 2009 van kracht.
ICF terminologie en de ‘product related intended use’ (de eigenschappen
Zorgverzekeraars zien veel voordelen van functiegerichte aanspraak
van het hulpmiddel). Deze eigenschappen worden middels het CLIQ
op hulpmiddelenzorg. Het stelt de individuele zorgvraag van de
classificatiesysteem bij het hulpmiddel aangegeven.
verzekerde centraal, het biedt meer ruimte om maatwerkoplossingen
Vanuit bovenstaand initiatief is een coördinatieteam opgericht met als
te contracteren, er kan beter gestuurd worden op doelmatigheid van
doel de regie te voeren over de gefaseerde invoering van de functie
zorg en het geeft prikkels aan zorgaanbieders om te innoveren. Naast
gerichte aanspraken in de hulpmiddelenzorg. Het CVZ neemt deel aan
de voordelen zien zorgverzekeraars ook bedreigingen zoals minder
het coördinatieteam in de rol van pakketbeheerder. Zij verankeren in
transparantie voor verzekerden over de aanspraak (nu weet men
de regeling Hulpmiddelenzorg wat onder functiegerichte aanspraak
precies waar men recht op heeft), minder inkoopkracht voor zorg
wordt verstaan. Onder auspiciën van dit coördinatieteam zijn drie
verzekeraars (het is minder duidelijk wat en hoeveel er ingekocht moet
werkgroepen actief en wordt stapsgewijs de functiegerichte omschrij
worden) en een grotere administratieve belasting (nu kunnen alle
ving van de aanspraak hulpmiddelenzorg uitgewerkt. Aan de werk
declaraties elektronisch gecontroleerd worden op onder andere
groepen nemen deel de betrokken beroepsgroepen, zoals artsen en
prijsafspraken). Zorgverzekeraars willen voldoende ruimte hebben voor
andere voorschrijvers, vertegenwoordigers van zorgverzekeraars en
regionale initiatieven waarbij lokale en landelijke initiatieven elkaar
categorale patiëntenorganisaties. De functionele aanspraak op
natuurlijk kunnen versterken.
hulpmiddelenzorg moet door de hele keten erkend en herkend
Om de uitvoering van functiegerichte aanspraak mogelijk te maken,
worden, te beginnen bij de voorschrijver en eindigend bij de leveran
stellen zorgverzekeraars drie voorwaarden aan de organisatie van de
cier. ZN is van mening dat de ontwikkeling van deze indicatieprotocol
zorgketen:
len in eerste instantie bij de beroepsgroepen ligt. Zij hebben namelijk
In de Zvw is de aanspraak op hulpmiddelenzorg grotendeels geformu
1. De indicatiestelling door voorschrijvers moet functiegericht zijn, verwijzend naar de ICF classificatie . 2
2. Richtlijnen en protocollen voor het objectief vaststellen van de zorgvraag moeten beschikbaar zijn. 3. De hulpmiddelen zijn op een betrouwbare wijze gelabeld met het
de medisch inhoudelijke expertise en zijn verantwoordelijk voor de richtlijnen van zorg. Omdat zowel ZN als de CG-Raad en de CSO vinden dat de ontwikkeling van protocollen publiek gefinancierd moet worden, is er door deze partijen een verzoek voor subsidieverstrekking bij het ministerie van VWS ingediend, met als doel het actualiseren van
ClIQ-classificatiesysteem en sluiten qua functionaliteit op een
de bestaande kompassen en protocollen en het ontwikkelen van
objectieve en transparante wijze aan op de zorgvraag.
nieuwe protocollen.
3
Fabrikanten en leveranciers van hulpmiddelen worden uitgenodigd om aan te sluiten bij de werkgroepen en hun producten in te delen op basis van het ClIQ classificatiesysteem. 2 International Classification of Functions, een international classificatiesysteem om functiebeperkingen in kaart te brengen. 3 CLIQ is een generieke classificatie van soorten van hulpmiddelen gebaseerd op het beoogde gebruik van hulpmiddelen - de functie van het hulpmiddel - gezien vanuit het perspectief van de gebruiker. 4 Op landelijk niveau functioneert al jaren het Stofkamoverleg; een platform waar gebruikersorganisatie en patiëntenorganisaties als de CG-raad en de CSO met de zorgverzekeraars van gedachten wisselen over de organisatie van de hulpmiddelenzorg. 5 Uitgebracht door het CVZ en nu beheerd door de CG-raad.
Hulpmiddelenzorg
2. Maximalisatie hulpmiddelenzorg onder de Zvw
Zorgverzekeraars hebben gezamenlijk de positie ingenomen dat zij de
De zorgverzekeraar organiseert de verstrekking via de spelers in een
hulpmiddelenzorg willen verbeteren vanuit het belang van de cliënt.
zorgketen, zodat er feitelijk geen sprake is van een (fysiek) loket.
Om dat te realiseren nemen de zorgverzekeraars graag de volledige
Twee uitzonderingen worden gemaakt:
verantwoordelijkheid voor de hulpmiddelenzorg voor hun rekening.
1. De nagelvaste aanpassingen aan woningen en vervoer. Deze
In deze opvatting zijn de CG-Raad en CSO bondgenoten van ZN. Ook de voorschrijvers ondersteunen dit, bijvoorbeeld de revalidatie-
voorzieningen kunnen beter vanuit de gemeente worden verstrekt omdat ze onderdeel uitmaken van lokaal beleid.
artsen (VRA).
2. De scootmobiel (vergelijkbaar met fiets, bus en tram).
Het voorstel van het CVZ om de kortdurende uitleen uit de Algemene
Indien woningaanpassingen of vervoerswensen onderdeel uitmaken
Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) op basis van themagebieden te
van ‘het programma van eisen’, zorgt de zorgverzekeraar voor een
verdelen over de Zvw en Wmo leidt ertoe dat zorgverzekeraars geen
adequate verwijzing naar de Wmo. Indien gewenst zal de zorgverzeke
regie meer kunnen voeren over (integrale) zorgketens. Immers, de
raar de verzekerde daarin ondersteunen. Met de gemeentes wordt
kortdurende uitleen betreft ziektegerelateerde hulpmiddelen. Naast
afgestemd hoe de benodigde zorg rond de cliënt kan worden
het ongemak voor de zorgverzekeraar en de cliënt creëert een ‘knip’ in
georganiseerd. De aanvraag bij de gemeente kan verlopen via de
de verstrekking van hulpmiddelenzorg ook voor de hulpverlener
zorgverlener (bijvoorbeeld de ergotherapeut), de cliënt zelf of via de
onduidelijkheid. Ten slotte is het voorstel van het CVZ over de
zorgverzekeraar.
AWBZ-uitleenhulpmiddelen strijdig met de toekomstvisie van de AWBZ waarin maatschappelijk draagvlak is voor uitvoering van de AWBZ door
Zorgverzekeraars zien verschillende voordelen in maximalisatie van
2.2 Cliënten zijn voorstander van de uitvoering van hulpmiddelenzorg door zorgverzekeraars vanuit rechtszekerheid en doelmatigheid
hulpmiddelenzorg in de Zvw:
De CG-Raad en CSO pleiten voor rechtszekerheid en doelmatigheid en
1. Maximalisatie van de hulpmiddelenzorg onder de Zvw komt
stellen dat deze het best geborgd is in de Zvw. Voor een goede
de zorgverzekeraar voor eigen verzekerden vanaf 1 januari 2012.
tegemoet aan de politieke wens van één loket. 2. Cliënten (vertegenwoordigt in de CG-Raad en CSO) zijn voorstan der van de uitvoering van hulpmiddelenzorg door zorgverzeke
inrichting van zorgketens is de regie van een zorgverzekeraars onontbeerlijk. In de visie van de CG-Raad en CSO moeten gemeenten zich concentreren op aanpassingen van de omgeving.
raars vanuit rechtszekerheid en doelmatigheid. 3. Hulpmiddelenzorg maakt onderdeel uit van zorgketens die integraal aangestuurd moet worden.
Het voorstel van het CVZ creëert geen vermindering van het aantal loketten. Overheveling van hulpmiddelenzorg naar de gemeente resulteert in ongelijkheid voor cliënten omdat er lokale verschillen bestaan in de uitvoeringspraktijk. In tegenstelling tot verzekerden
2.1 Maximalisatie van de hulpmiddelenzorg onder de Zvw komt tegemoet aan de politieke wens van één loket
kunnen burgers niet stemmen met de voeten. Het recht op aanspraak
Het voorstel van zorgverzekeraars en cliëntenorganisaties is om alle
dat hulpmiddelenzorg bij de zorgverzekeraar thuishoort en niet bij de
hulpmiddelenzorg vanuit de Zvw te organiseren. Hiermee komen we
gemeente. De zorg dient integraal vanuit één regeling verstrekt te
tegemoet aan de wens van de cliënt: één loket voor hulpmiddelen.
worden. Cliëntenorganisaties maken zich ook zorgen over de beperkte
De scheiding tussen ‘medisch’ en ‘participatie’ zoals het CVZ maakt,
expertise bij de gemeente over hulpmiddelenzorg. Bovendien werkt
is arbitrair en in het CVZ advies wordt vaak vanuit pragmatische
overheveling van hulpmiddelenzorg naar gemeentes mogelijk
overwegingen afgeweken van deze indeling. Dit maakt het er voor de
kostenophogend omdat het aantal inkooppartijen wordt vergroot van
patiënten en zorgverleners niet eenvoudiger op dan nu het geval is.
circa vijf zorgverzekeraars naar maximaal 441 gemeenten. Hierdoor
Zorgverzekeraars stellen de zorgvraag van de cliënt centraal.
neemt de marktmacht en ‘countervailing power’ richting aanbieders
Alle hulpmiddelen worden via de zorgverzekeraar verstrekt.
sterk af. Zorgverzekeraars hebben tijdens de deregulering van
wordt ingewisseld voor het compensatiebeginsel. Naast de rechtsze kerheid geven cliëntenorganisaties ook vanuit kwaliteitsoogpunt aan
Hulpmiddelenzorg
hulpmiddelenzorg bewezen dat zij in staat zijn om de doelmatigheid
In het zogenaamde Stofkamoverleg (een platform waar gebruikers
van de hulpmiddelenzorg te verbeteren. De kosten van de hulpmid
organisatie en patiëntenorganisaties als de CG-Raad en CSO met de
delenzorg zijn bijvoorbeeld in 2004 en 2005 afgenomen terwijl de
zorgverzekeraars van gedachten wisselen over de organisatie van de
klanttevredenheid gelijk is gebleven.
hulpmiddelenzorg) zoeken cliëntenorganisaties (CG-Raad en CSO) en zorgverzekeraars voortdurend naar wegen om de zorgvraag van de
Een andere reden om de hulpmiddelenvoorziening bij de Zvw onder te
patiënt centraal te stellen en de organisatie van de zorg hierop in te
brengen is de keuzevrijheid van de cliënt. Indien de cliënt niet tevreden
richten. Op dit moment voeren beide organisaties de regie over de
is over de kwaliteit, kan hij of zij jaarlijks overstappen naar een andere
overgang naar functiegerichte aanspraak hulpmiddelenzorg en de
zorgverzekeraar. Om die reden verhuizen naar een andere gemeente
protocolontwikkeling om de zorgvraag in kaart te brengen. De
is geen reële optie. Ook de aanvraagprocedures zijn voor cliënten
functiegerichte aanspraak, waar het probleem van de cliënt centraal
bij zorgverzekeraars een stuk minder bureaucratisch dan bij de
staat, vraagt bij uitstek om een integrale benadering van hulpmidde
gemeentes.
lenzorg vanuit één regeling; de Zvw is daartoe het meest geëigend. De functiegerichte aanspraak in de Zvw maakt maatwerkoplossingen
Volledige uitvoering van de hulpmiddelenzorg door zorgverzekeraars,
mogelijk, dit in tegenstelling tot de collectieve oplossingen bij
inclusief de mobiliteitshulpmiddelen, vereenvoudigt ook de uitvoering
gemeentes. Bovendien zijn zorgverzekeraars in staat om binnen de
van de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten
functiegerichte aanspraak innovatieve oplossingen te contracteren.
(Wtcg). Zorgverzekeraars hebben daartoe een uniform registratiesys
Zij worden daarin niet gehinderd door aanbestedingsverplichtingen.
teem ingevoerd met een duidelijk herkenbaar code voor verschillende
De AWBZ-uitleen wordt nu zonder problemen georganiseerd door
type hulpmiddelen (de zogenaamde GPH standaard in DISH6). De
zorgkantoren. Veel van de korte uitleen artikelen zijn bovendien bij
toewijzing wordt betrouwbaarder en er hoeven geen extra kosten
uitstek zorggerelateerd. De verdeling van hulpmiddelen over thema’s
gemaakt te worden voor registratiesystemen bij gemeentes.
zoals voorgesteld door het CVZ gaat bij kortdurende uitleen van mobiliteitshulpmiddelen volledig mank.
2.3 Hulpmiddelenzorg maakt onderdeel uit van zorgketens die integraal aangestuurd moet worden
Het toekomstperspectief van de AWBZ is uitvoering door zorgverzeke
De integrale verlening van zorg op basis van functiegerichte aanspra
thuissituatie vanuit één regeling wordt georganiseerd: ziekenhuisver
ken vanuit één regeling sluit aan bij de ontwikkeling van ketenzorgpro
plaatste zorg, verpleegkundige zorg en hulpmiddelenzorg.
raars voor eigen verzekerden per 1 januari 2012. Dit biedt tevens een oplossing voor het gesignaleerde knelpunt dat integrale zorg in de
ducten en functionele bekostiging van chronische ziekten. Hulpmidde lenzorg maakt onderdeel uit van de zorgketen en dient in één prestatie vanuit één regeling bekostigd te worden.
6 DISH is het Detail Informatiesysteem Hulpmiddelen van VEKTIS
Conclusie Zorgverzekeraars willen de regie voeren over hulpmiddelenzorg om maatwerk te bieden voor de cliënt. Hiertoe dient de hulpmiddelen zorg volledig ondergebracht te worden bij de Zvw. Zo ontstaat één loket en duidelijkheid voor de cliënt. De aanspraak op hulpmiddelenzorg dient bovendien functiegericht omschreven te zijn. Echte maatwerkoplossingen zijn mogelijk als er protocollen beschikbaar zijn die de zorgvraag objectief in kaart brengen. Zorgverzekeraars voeren samen met de CG-Raad en CSO de regie over de protocolontwikkeling en de implementatie van functiegerichte aanspraak op hulpmiddelenzorg in het kader van de Zvw. Zorgverzekeraars roepen de minister van VWS op de hulpmiddelenzorg te maximaliseren onder de Zvw.
Voor meer informatie kunt u terecht bij: Zorgverzekeraars Nederland Dhr. dr. R. Luijk, Beleidsadviseur Zorg Mw. H.J. Tchang-Spek, Beleidsadviseur Zorg Telefoon: 030-69 88 560 E-mail:
[email protected]
Dit is een uitgave van: Zorgverzekeraars Nederland Postbus 520 3700 AM Zeist Telefoon: 030-698 89 11 www.zn.nl
