Nr 10 | Lokaal is het magazine van de lokale besturen en verschijnt 2 x per maand 20 x per jaar | VVSG vzw, Paviljoenstraat 9, 1030 Brussel | Afgiftekantoor Kortrijk Masspost | P2A9746
Lokaal
2011Lokaal10_24052011.indd 1
Houthalen-Helchteren duurzaam en hi-tech Kunnen gemeenten en OCMW’s voortaan onbeperkt lenen? Al het lokale beleid moet sociaal zijn Immaterieel erfgoed: meer dan curiosum voor toeristen
24/05/11 16:58
bestuurskracht werking & organisatie
Burgemeester Alain Yzermans en secretaris Wim Haest geven Houthalen-Helchteren enthousiast een totale make-over.
12 I 1 juni 2011 I Lokaal
2011Lokaal10_24052011.indd 12
24/05/11 16:58
Houthalen-Helchteren: duurzaam en hi-tech Het nieuwe gemeentehuis van Houthalen-Helchteren moet niet alleen het duurzaamste gebouw van Vlaanderen worden, het bestuur wil de gemeentelijke diensten, ook van OCMW en politie, op de duurzaamste manier organiseren om de bevolking een betere en uiterst moderne dienstverlening aan te bieden. Ondertussen verandert de gemeente van afvalbak in cleantech bedrijvencentrum en zal een omleidingsweg van de Noord-Zuidverbinding 40.000 auto’s per dag uit het centrum van Houthalen halen dat in de komende tien jaar ook een totale metamorfose zal ondergaan. tekst marlies van bouwel beeld bart lasuy
V
anaf afrit 29 op de E314 volg ik vier kilometer lang de drukke Grote Baan tot aan het gemeentehuis van Houthalen-Helchteren waarvan precies vijftig jaar geleden de eerste steen werd gelegd. Secretaris Wim Haest glimlacht: ‘Inderdaad, het is hoog tijd voor een nieuw gebouw.’ De zoektocht naar de juiste locatie heeft lang geduurd. Eind 2008 werd de knoop doorgehakt om alle overheidsdiensten voor de bevolking samen te huisvesten op het oude mijnterrein: dus zowel de gemeentelijke diensten als de bibliotheek, het OCMW, de politie en andere administraties zoals het vredegerecht en eventueel het kadaster of de btw. Geen eenvoudig bestek, en dus legde het gemeentebestuur via het autonome gemeentebedrijf de verantwoordelijkheid in handen van de tijdelijke handelsvereniging Mandala, een consortium met een architectenbureau (Holistic Architecture 50/5), de aannemers (Cordeel & Kumpen) en een studiebureau (Arcadis) dat alles financieel en fiscaal in juiste banen leidt. ‘Tegelijk wilden we de organisatie doorlichten om deze af te stemmen op de behoeften van vandaag,’ zegt Wim Haest. Daarom werd in Mandala ook Creando als organisatieadviseur aan boord genomen. ‘Zij moesten mee een antwoord formuleren op vragen zoals waar willen we naartoe met onze organisatie, hoe krijgen we meer synergie tussen politie, gemeente en OCMW en hoe kunnen we de burger op de beste manier onthalen?’ zegt Wim Haest. Burgemeester Alain Yzermans vult hem aan: ‘Tegelijk hebben we ook een budget en een tijdspad vastgelegd: alles moet klaar zijn in juni 2012.’ Voor de burgemeester is het qua voorbereiding en realisatie een uniek project: ‘Bovendien realiseren we al alles dat de decreetgever in groen- en witboek voorstelt, meer nog: we zijn als het ware het laboratorium zowel voor de reor-
ganisatie van het personeel, de samenwerking tussen gemeente en OCMW als alle nieuwe principes die we in interactie met het kabinet het laatste jaar al toepassen. We houden een beperkte lijst beleidsdomeinen over, waardoor de budgethouders één op één met de leden van het college zitten. Op deze manier zijn we al helemaal voorbereid wanneer we in 2012 pilotgemeente worden voor de nieuwe beheers- en beleidscyclus.’ Nieuwe organisatiestructuur Houthalen-Helchteren is een uitgestrekte landelijke gemeente met 31.000 inwoners in vijf deelgemeenten. Genk heeft 2,5 keer zoveel inwoners maar krijgt tien keer meer middelen uit het Gemeentefonds. ‘In Houthalen-Helchteren hebben we maar een beperkt team en dus moesten we wel een beroep doen op derden. Wim Vanderstraeten van Creando is hier nu al twee jaar onze “vaste collega”,’ zegt burgemeester Alain Yzermans. ‘Om te tonen dat we niet fantaseren, willen we alles deze legislatuur afronden. Voordat het gebouw klaar is, zal ook de organisatie zijn veranderd. Het vergt een complete cultuurverandering die we aan een gigantische snelheid doorvoeren en waarbij je uiteraard botsingen hebt.’ Er werd gekozen voor een matrixmodel: in samenspraak met het college staan de budgethouders in voor projecten in hun domein waarvoor ze een resultaatverbintenis aangaan. Hiervoor doen ze een beroep op de personeelsleden die aangestuurd worden door leidinggevenden die ook de werkmiddelen aansturen. ‘Zo doet de budgethouder cultuur een beroep op administratief, technisch en schoonmaakpersoneel maar die worden door andere leidinggevende coördinatoren aangestuurd. Iemand die al tien jaar de administratie van de sportdienst verzorgt, wil misschien wel eens een andere uitdaging en overstap-
Lokaal I 1 juni 2011 I 13
2011Lokaal10_24052011.indd 13
24/05/11 16:58
bestuurskracht werking & organisatie
pen naar de administratie leefmilieu. De leidinggevende heeft er alle baat bij dat die kracht gemotiveerd blijft terwijl het niet de eerste zorg van de budgethouder is. Het geeft een nieuw kader dat de motivatie zal opkrikken,’ vertelt Wim Vanderstraeten. De vijfhonderd personeelsleden van gemeente en OCMW worden voortdurend op de hoogte gehouden van alle veranderingen. ‘We hebben twee grote informatiemomenten gehad, nu leggen we het op een kleinere schaal uit,’ vertelt Yzermans. ‘Daarvoor leiden we twaalf veranderambassadeurs op en zijn we met een intern informatieblad NIC-NAC begonnen. We geloven dat de samenwerking zal overwinnen.’ Secretaris Wim Haest geeft toe dat er al traantjes zijn gevloeid: ‘Dit vraagt op veel vlakken een snelle omwenteling, niet iedereen kan even snel mee.’ Toch geloven de medewerkers in de overgang: ‘Ze voelen dat ze als individu kunnen groeien en als team meer resultaat kunnen neerzetten,’ zegt Wim Vanderstraeten.
Een holistisch budget Burgemeester Alain Yzermans komt helemaal op dreef als hij aan het ecologische luik van zijn verhaal komt: ‘Het architectenbureau heeft een holistische
ook schepen van Financiën is: ‘We passen nu al het nieuwe organisatiemodel toe. Zo beheersen we onze personeelskosten en bespaarden we de voorbije twee jaar op de jaarrekening telkens al 1,2 mil-
Alain Yzermans: ‘We realiseren al alles dat de decreetgever in groen- en witboek voorstelt, meer nog: we zijn het laboratorium voor alle nieuwe principes die we in interactie met het kabinet het laatste jaar al toepassen.’ visie, het wil het gebouw laten opgaan in het terrein. Het past de normen op een manier toe die medewerkers duurzaam doet werken. We halen het e-peil door de warmte- en koeltechniek, met ons gigantische groendak en het gebruik van de materialen, daarnaast krijgen de fietsers het neusje van de zalm in de parkeerruimte. Zonder fotovoltaïsche cellen halen we nu al de E45-norm, we zoeken naar alternatieven om dat peil nog te verlagen.’ Maar de financiële kant is nog meer de dada van de burgemeester, die
Het nieuwe werken De vrijetijdsdiensten werkten vijf jaar lang in het centrale mijngebouw. Omdat dit gebouw deze zomer wordt gerenoveerd, zijn deze diensten al verhuisd. Toerisme zit in de bibliotheek, de andere personeelsleden zijn naar het al eivolle gemeentehuis verhuisd. ‘Omdat we overschakelen op Het Nieuwe Werken of Werken 2.0, hebben de leden van het managementteam nu geen vast kantoor meer, waardoor we het plaatsgebrek al oplossen. In het nieuwe administratieve centrum zal er nauwelijks meer oppervlakte zijn, maar door flexibel te werken en multifunctioneel met de ruimte om te springen, winnen we tot dertig procent,’ zegt Wim Vanderstraeten. Het strategisch informatieplan van Houthalen-Helchteren is gebaseerd op Digitaal is het Nieuwe Normaal van Peter Hinssen. ‘Vandaag slaan we de dingen wel op maar terugzoeken doen we bijna niet meer. Als je dat wel doet ben je bezig met kennisontwikkeling, met intelligentie. Daarvoor heb je technologie nodig, daarom zijn we half mei omgeschakeld naar cloud technology: Google Apps for Business. Deze outsourcing van de mail- en agenda-infrastructuur maakt dat we eender waar en wanneer kunnen werken met onze documenten. Op onze werkplek, met onze smartphones of iPad of gewoon thuis vanop onze privé-pc. Op deze manier kunnen we ervoor zorgen dat de applicaties automatisch evolueren, garanderen we de continuïteit, verminderen we de afhankelijkheden en verlagen we de totale kosten,’ zegt Wim Vanderstraeten. ‘Bovendien kunnen we voortaan alle documenten opslaan in de Cloud en zoeken op naamgeving en inhoud van onze documenten net zoals je dit op het internet kunt. We willen nog verder gaan en de workflow van de administratie digitaliseren in een elektronisch dossier waartoe we de burger op termijn toegang geven.’ Het nieuwe administratieve centrum zal zoals een bank dag en nacht open zijn: burgers kunnen er altijd vuilniszakken kopen, een bewijs van goed zedelijk gedrag laten afdrukken of een reispas ophalen.
joen euro. Wanneer iemand op pensioen gaat, proberen we de vrijgekomen taak in te laten vullen door anderen. Langdurig zieken worden niet zomaar vervangen. We proberen anders om te gaan met de taken. Zo hebben we de personeelskosten afgebouwd en het werkt – en dit in goede verstandhouding met de vakbonden. Het nieuwe administratieve centrum kost geen cent extra aan de gemeenschap. Het gebeurt ook niet op de kap van het personeel of de dienstverlening, het is een kwestie van efficiëntie. Het gebouw kost dertig miljoen euro, de helft financieren we door te besparen op personeel en in de toekomst op energie en onderhoud en door gezamenlijke aankopen.’ Een nieuwe gemeentekern De andere vijftien miljoen euro wil het bestuur van Houthalen-Helchteren halen uit de verkoop van de acht gebouwen waarin de gemeentelijke diensten nu zijn gehuisvest. Yzermans: ‘We verkopen ze in functie van de herinrichting van het centrum, ze worden hefbomen voor de herwaardering en verdichting.’ De Grote Baan is nu een onderdeel van de N74, de Limburgse Noord-Zuidverbinding. Volgens Yzermans heeft zijn regenboogcoalitie na dertig jaar gepalaver voor een doorbraak gezorgd voor het sluitstuk van die verbinding: ‘We zagen maar twee oplossingen voor de 40.000 auto’s die dagelijks door ons centrum rijden: een geboorde tunnel of een omleidingsweg. Ondertussen liggen de tekeningen voor een omleidingsweg klaar, het belangrijkste verkeersprobleem van Limburg kan Vlaanderen eindelijk oplossen en tegelijk kan onze
14 I 1 juni 2011 I Lokaal
2011Lokaal10_24052011.indd 14
24/05/11 16:58
Brussel, 9 juni Meeting van gemeentesecretarissen en managementteamleden (VFG) Het eerste netwerkevent voor gemeentesecretarissen én managementteamleden heeft als rode draad veranderingsmanagement. Naast Houthalen-Helchteren presenteren ook Meerhout, Lommel en Waregem hun veranderingstrajecten. De nadruk ligt op de rol van het managementteam. Hoe maak je er een echt team van? Hoe gaat zo’n team om met de veranderingen? De meeting reikt de deelnemers nuttige instrumenten en denkpatronen aan, ook uit de bedrijfs- en sportwereld! www.gemeentesecretaris.be
Grote Baan een groene, ecologische laan worden. Voor een deel zal de omleidingsweg door natuur gaan, maar dat kunnen we compenseren. Nu kunnen we het centrum verdichten, een thema dat de verkiezingen hier al vijf of zes keer heeft gedomineerd. De kentering kwam er omdat we van die negatieve zaken onze sterke kanten wilden maken.’ Nieuwe werkgelegenheid ‘Op dezelfde manier is de andere kentering er gekomen. Jarenlang was Houthalen-Helchteren de afvalbak van Limburg met een grote verbrandingsoven aan de ene kant en de stortplaats van Remo aan de andere kant van de gemeente. Dit weegt op onze inwoners. Voor het afval hebben we resoluut gekozen voor cleantech. De Remostortplaats zal nu het voortouw nemen in het project Closing the Circle, de manier waarop bedrijven in Vlaanderen in de toekomst met afval
zullen omgaan. De stortplaats wordt afgegraven en de 15 miljoen ton afval zal voor negentig procent omgezet worden in energie en voor tien procent in grondstoffen. Daarna wordt het voormalige stort een natuurgebied. In HouthalenHelchteren gaan we ons nu dus focussen op het cradle tot cradle-principe (alle gebruikte materialen kunnen na hun leven in het ene product, nuttig worden ingezet in een ander product).’ Zo komen we terug uit bij het nieuwe administratieve centrum dat gebouwd wordt op het stuk van het mijnterrein dat op 300 meter van de kerk ligt. Yzermans: ‘Met dat mijnterrein is ook dertig jaar lang niets gebeurd, met het nieuwe administratieve centrum geven we het gebied een opwaardering. De andere kant van het oude mijnterrein krijgt een compleet nieuwe invulling met een cleantechcampus voor alle nieuw op te richten Limburgse bedrijven in die sec-
tor. In PPS-verband met de Limburgse reconversiemaatschappij gaan we vanaf deze zomer het oude hoofdmijngebouw renoveren om er een cleantech-bedrijvencentrum in te richten maar ook een bezoekerscentrum waar de transitie van het zwarte naar het groene goud levendig duidelijk wordt. Tussen de bedrijven en het nieuwe administratieve centrum komen in de loop van de volgende jaren ecologische woontorens.’ Over vijf tot tien jaar zal Houthalen er helemaal anders uitzien. Het coherente verhaal maakt enthousiast, al ziet Yzermans ook veel scepsis bij de bevolking: ‘Niemand gelooft dat het geen extra belastingen zal kosten. Het is ook een gigantische oefening voor de THV Mandala om alle facetten van het nieuwe administratieve centrumprogramma binnen het budget te houden.’ En tegelijk werkt het bestuur aan de communicatie met de bevolking. Op de Openwervendag (15 mei) bezochten duizend mensen de werf van het nieuwe administratieve centrum. Vanaf juni organiseert het college wandelingen om het verhaal van de dorpsherwaardering te vertellen en een bezoek te brengen aan het nieuwe gebouw. Na afloop van het gesprek rijdt Wim Vanderstraeten me rond door heuvelend Houthalen-Helchteren tot aan de gigantische werf: ‘Zo, nu heb je twintig procent van het verhaal gehad. We werken aan meer dan 200 projecten tegelijk waarvan de helft specifiek verbonden is aan de nieuwe organisatie en het nieuwe administratieve centrum.’ Marlies van Bouwel is hoofdredacteur van Lokaal
Lokaal I 1 juni 2011 I 15
2011Lokaal10_24052011.indd 15
24/05/11 16:58
