project Sprengenparklaan, Apeldoorn
1
Hout doet status van monumenteer aan De statige Sprengenparklaan in Apeldoorn wordt gedomineerd door drie lange blokken woningen, gebouwd in 1954 en sinds een paar jaar een gemeentelijk monument. Wooncorporatie De Goede Woning was er veel aan gelegen om de ruime woningen op een hoger niveau te brengen. Bij de renovatie moest onder meer het energielabel D/E naar label B worden opgehoogd. Nieuwe houten kozijnen met weer de oorspronkelijke detaillering en roedeverdeling spelen daarin een belangrijke rol. De beheerder koos daarbij voor Accoya-kozijnen: wel een iets grotere investering, maar die is na drie schilderbeurten al weer terugverdiend. TEKST Carla Debets FOTOGRAFIE Veeneman, Carla Debets
Met zowel aan de voor- als aan de achterzijde uitzicht op groenstroken vormen de 144 portieketagewoningen, ontworpen door Mensink Robbers een bijzonder project. “Niet alleen door de omvang, maar ook door het type portieketagewoningen, beide ongekend voor Apeldoornse begrippen”, vertelt Klaas Waarheid, architect bij Van Schagen architekten, betrokken bij de renovatie. “Daarbij vormen de details typische
44
| juLi 2012
voorbeelden van ‘shake hands-architectuur’: een combinatie van ambachtelijk gemetselde gevels en moderne prefab betonelementen.” Kenmerkend zijn de trappenhuiskozijnen, de betonnen balkons en de fors uitkragende betonnen dakrand. Ook de buitenruimten-op-niveau van de bovenste woningen zijn bijzonder. Bij een eerdere renovatie in 1987 maakten de houten kozijnen
3
1H et oorspronkelijke karakteristieke woningcomplex, met naar buiten draaiende ramen. 2D e oude voorgevel, waarin bij de renovatie van 1987 kunststof draaikiepramen zijn geplaatst. 3D etaillering van de kunststof kozijnen. 4D e oude achtergevel, met onder andere ook nog glazen klepraampjes.
plaats voor kunststof, dankzij de stevige lobby van de kunststof industrie. Daarbij kregen de kozijnen slechts deels dubbelglas; dit had vooral te maken met wel of geen huurverhoging. Maar ook de kenmerkende roedeverdeling verdween, evenals de van oorsprong slank gedetailleerde dakrand: met het isoleren van het dak kwam er ook een fors aluminium profiel langs de rand. Ten slotte kwam er op de begane grond een abstracte portiekentree. Weliswaar in beton, passend bij de vele betonnen details, maar dan anders.
2
Terug naar hout
4
De Goede Woning wilde de woningen energiezuiniger maken en besloot het complex grondig aan te pakken, mede vanwege de problemen met de kunststof kozijnen – onder andere met het hang- en sluitwerk en koudestraling – én het feit dat het complex een gemeentelijk monument was. Behalve dat de woningen naar energielabel B moesten worden getild, moesten de maatregelen duurzaam zijn én op woningniveau voldoen aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen.Voor de uitvoering gold dat de bewoners in hun woningen zouden blijven. Een korte doorlooptijd was dus belangrijk. Omdat het project een monumentenstatus heeft, koos De Goede Woning weer voor houten kozijnen, net als in het oorspronkelijke ontwerp. Gert van Otterloo, projectleider vastgoed bij De Goede Woning: “Vanwege de duurzaamheid werd dit | juLi 2012
45
5 De nieuwe voorgevel, met nieuwe kozijnen volgens de oorspronkelijke detaillering en schoongemaakt metselwerk. 6 Detaillering van de nieuwe houten kozijnen. 7 De oude kunststof kozijnen werden compleet verwijderd vóór plaatsing van de nieuwe houten kozijnen. 8 Nieuwe terrashekjes op de begane grond: in staal, maar wel met de wybertjesvormen van de betonnen balkons. 9 Vanwege de doorgestorte raamlateien is koudebrug isolatie aangebracht tot onderzijde plafond, om condens te voorkomen. 5
FSC-hout, met name Accoya in verband met de onderhoudscycli. De kosten hiervan zijn circa 10 procent hoger, maar die hebben we met drie schilderbeurten weer terugverdiend.” Accoya is vanwege de grote duurzaamheid – klasse 1 – uitstekend geschikt voor buitentoepassingen. De Goede Woning koos voor de kozijnen in Concept III, dus compleet beglaasd en afgelakt, om de bewoners zo min mogelijk overlast te bezorgen. De kozijnen worden daarbij bovendien onder verantwoordelijkheid van de timmerfabrikant (Vako Kozijntechniek) geleverd en aangebracht. Op de kozijnen en ramen zit tien jaar garantie, op de deuren zes jaar. Vako Kozijntechniek heeft samen met Wijzonol gezocht naar het meest gunstige verfsysteem. Bearny Palland van Wijzonol: “We hebben veel onderzoek gedaan naar de prestaties van onze verfsystemen op Accoya en in combinatie met ons programma LDV (levensduurverwachting) kunnen we dan ook perfect voorspellen wat de levensduur van het op dit project toegepaste verfsysteem is. Mede door de begeleiding van het applicatieproces kunnen we gezamenlijk hoogwaardige kwaliteit leveren. We verwachten de eerste schildersbeurt dan ook pas over een jaar of acht.”
Eisen van deze tijd “Met deze houten kozijnen voldoen de woningen weer prima aan de eisen van deze tijd”, meent Van Otterloo. “De kozijnen
46
| juLi 2012
6
zijn uitgevoerd met dubbele kierdichting en HR++-glas. En ze zijn waar mogelijk weer gedetailleerd volgens de oorspronkelijke tekeningen die nog aanwezig waren.” Resultaat is dat de roedeverdeling terug kwam én de negges van 7 centimeter. “Daardoor krijgt het complex ook zijn plasticiteit terug”, aldus Waarheid. “In de oorspronkelijke kozijnen waren twee naar buiten draaiende ramen geplaatst. We hebben
7
8
echter gekozen voor meer functionele en moderne naar binnen draaiende stolpramen.Voordeel daarvan is dat de zwaardere raamprofielen, als gevolg van het zwaardere dubbelglas, in gesloten toestand nog steeds een slank aanzicht geven.” Lastig detail was nog wel de realisatie van ventilatievoorzieningen, mede vanwege de monumentenstatus. De oorspronkelijke ramen hadden geen ventilatieroosters, maar deze waren volgens de moderne eisen wel vereist. Mede in verband met de toepassing van CO2-ventilatie van Itho zijn nu aan de binnenzijde vraaggestuurde roosters geplaatst.Van Schagen architekten maakte hiervoor een aangepaste detaillering: tussen het metselwerk en het kozijn is een sleuf waar de lucht door kan en aan de binnenzijde zit het ventilatierooster.
Proefportiek Omdat het om een groot aantal woningen ging, is eerst een
proefportiek uitgevoerd. Zo konden de bewoners zien welke gevolgen de renovatie zou hebben en kon de aannemer onder andere een inschatting maken van de werkzaamheden. In het proefportiek was het resultaat zichtbaar van de nieuwe kozijnen, de schuifpui en de koudebrugisolatie.Voor het vervangen van de kozijnen werd gerekend op drie werkdagen per appartement. Al snel bleek dat dit in twee dagen kon, als gevolg van het repeterend effect én de bouwers die steeds beter op elkaar ingesteld raakten. In de gevels naar de balkons zijn schuifpuien geplaatst. Waarheid: “In de oorspronkelijke kozijnen zaten horizontale roedes die zorgden voor een onrustig beeld. Dit kwam ook door een geraffineerd ‘grapje’ in het ontwerp: vanwege het glooiende terrein verspringt namelijk het vloerniveau en dus ook de bovenkant van de kozijnen, van één tot drie metsellagen. Om het onrustige beeld te vermijden wilden we alleen verticale stijlen. Dit leidt eveneens tot beter zicht vanuit de woningen. Om van buitenaf de radiatoren en de soms rommelige balkons meer aan het zicht te onttrekken, kregen de begane grondwoningen eveneens balkonhekjes. Deze zijn in stripstaal ontworpen, maar in de vormgeving komt het wybertjespatroon van de betonnen balkonhekken terug.” De kozijnen naar de balkons kregen aluminium schuifpuien. Deze keuze had vooral met de slankheid van de profielen te maken.
Energielabel B
9
Om de woningen op energielabel B te brengen, zijn alle gemetselde gevels in de spouw voorzien van polystyreenkorrels en werden PIR-isolatieplaten op alle daken aangebracht. Dit in combinatie met een nieuwe HR cv-ketel en CO2-ventilatie én HR++-glas. Behalve isolatie van gevels en daken zijn ook alle koudebruggen geïsoleerd. Deze bevonden zich vooral ter plaatse van | juLi 2012
47
PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever: De Goede Woning, Apeldoorn Ontwerp: Van Schagen architekten, Rotterdam Aannemer: Veeneman, Apeldoorn Bouwfysisch adviseur: Adviesburo Nieman, Zwolle Leverancier kozijnen: Vako Kozijntechniek, Bolsward Verfleverancier: Wijzonol Bouwverven, Zwolle Start renovatie: begin 2011 Oplevering: medio 2013 Renovatiekosten: circa 43.000 euro per woning, incl. btw Kosten vervanging kozijnen: circa 3.300 euro per woning
Opnieuw gevoegd
10
de raamlateien en doorgestorte vloeren bij de dakrand. Om condens te voorkomen zijn de koudebruggen geïsoleerd: alle gevels boven de kozijnen werden tot onderkant van het plafond voorzien van een hoogwaardige isolatie en afwerkplaat, ofwel een strook van circa 40 cm hoog. De bewoners kregen van De Goede Woning een gebruiks-/onderhoudsdocument met daarin aangegeven de bevestigingsmogelijkheden voor gordijnen en de onderhoudsadviezen van de platen.
Om het complex weer de architectonische uitstraling van voorheen te geven, zijn ook alle voegen van de metselwerkgevels uitgehakt en opnieuw gevoegd, in de originele kleurstelling. Ook de slanke dakrand kwam weer terug doordat de nieuwe isolatie terug ligt ten opzichte van de rand. Veel door bewoners zelf aangebracht voorzieningen, zoals zonwering en hekwerken, mochten na renovatie niet worden teruggeplaatst, in verband met de monumentenstatus.Voor de vogelhuisjes, waarin ook veel vleermuizen huisden, evenals in de spouwmuren, bedacht De Goede Woning een alternatief: op diverse plaatsen worden de spouwen van de bovenste woonlagen open gehouden. Op deze plaatsen kwam isolatie aan de binnenzijde.Voor de vogels zocht De Goede Woning in overleg met de gemeente naar alternatieve (broed)plaatsen: in het park tegenover het wooncomplex zijn op verschillende plaatsen vogelhuisjes opgehangen.
10 Detaillering nieuwe gevel. 11 Een duidelijk verschil tussen de gerenoveerde gevel (links) en de gevel vóór renovatie (rechts)
11
48
| juLi 2012
