Hou van je huis. Terugblik & evaluatie programma werken aan duurzaam woningonderhoud 2015

Hou van je huis

2015

Terugblik & evaluatie programma werken aan duurzaam woningonderhoud 2015

Terugblik & evaluatie programma werken aan duurzaam woningonderhoud 2015 Vooraf Den Haag is de internationale stad van vrede en recht, waar het prettig wonen is aan zee. Het behoud van de kwaliteit van de woningvoorraad is van groot belang voor de aantrekkelijk­ heid van Den Haag voor haar inwoners en als vestigingsstad voor toekomstige bewoners en bedrijven. Werken aan woningen is goed voor de werkgelegenheid. Hiernaast is de verduurzaming van de woningvoorraad eveneens van groot belang voor de stad. Vanwege de betaalbaarheid van de energielasten voor bewoners, maar ook vanwege de klimaatpro­ blematiek. Het verduurzamen van woningen draagt bij aan een beter en gezonder leef­ milieu met minder uitstoot. In Den Haag zijn we reeds jaren bezig met het bevorderen van het particulier woningonder­ houd. Sinds een jaar gebeurd dit met de aanpak Werken aan duurzaam woningonderhoud, een programma dat zowel het onderhoud als de verduurzaming van particuliere woningen in de stad wil aanjagen. Het programma treed naar buiten onder de slogan ‘Hou van je Huis’. Hou van je huis is de overkoepelende aanpak waarin de gemeente Den Haag samenwerkt met bedrijven, Duurzaam Den Haag en bewonersinitiatieven als 070-Energiek. Jaarlijks worden de resultaten van dit programma geëvalueerd. De eerste evaluatie over het jaar 2015 ligt nu voor u. Hoewel het programma pas in mei 2015 is gestart zijn de resultaten indrukwekkend. In totaal zijn er 2586 woningen verduurzaamd via Hou van je Huis en subsidieregelingen en zijn er 2700 woningen via de VvE Balie gestart met duurzaam onder­ houd. Bovendien zitten er nog enkele duizenden woningen in de pijplijn om op redelijke termijn ook duurzame maatregelen te treffen. Het betreft veelal nog de kleinere ingrepen. Het is het doel om aan het eind van het programma het tempo van woningrenovaties te hebben versneld naar 4.000 duurzame woningrenovaties per jaar, waarbij we woningen zoveel mogelijk naar energie­label B brengen. Op basis van de resultaten van 2015 heeft het programma Werken aan Duurzaam woning­ onderhoud in 2016 al wijzigingen aangebracht in haar werkwijze. De opzet van het pro­ gramma voor 2016-2019 is aan het begin van dit jaar door de gemeenteraad bekrachtigd.

Joris Wijsmuller Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur

Colofon

Opdrachtgever:

Maaike van Langelaan – Programmamanager DSO Wonen

Opdrachtnemer:

Jeroen Roeloffzen – Projectcoördinator Hou van je Huis Astrid Benders – Projectsecretaris Hou van je Huis

Datum:

29 januari 2016

Artdirectie: Grafisch ontwerp / infographics: Illustraties: fotografie: fotografie blz. 8-9:

Michiel Stapel, Studio Relaas www.studiorelaas.nl Studio Zodanig www.zodanig.com Bier en Brood www.bierenbrood.nl Bart van Vliet www.bartvanvliet.nl Zootz www.zootz.nl

Inhoudsopgave

05

Waarom Hou van je Huis?

11

Uitgelicht: Aanpak Focuswijken

19

Uitgelicht: VvE Aanpak

20

Bereik van het programma

25

Resultaten 2015

29

Uitgelicht: Nul op de Meter

31

Lessons Learned

Waarom Hou van je Huis? Versnellen en vermeerderen van duurzaam woningonderhoud Bij zowel onderhoud als verduurzaming is de particuliere woningvoorraad één van de aandachtspunten of heeft focus op/voor de komende jaren. De particuliere woningvoor­ raad in Den Haag telt ongeveer 160.000 woningen, waarvan 110.000 particuliere koop­ woningen. De particuliere voorraad beslaat daarmee meer dan twee derde van de totale woningvoorraad en is bovendien in vergelijking met de andere grote steden omvangrijker. Het onderhoud van dit particulier bezit is primair de verantwoordelijk­heid van de eigenaar. Wanneer woningen slecht worden onderhouden kan dit een direct negatief effect hebben op de woon­omgeving en leefbaarheid van de wijk en daarmee op de aantrekkelijkheid van Den Haag als vestigingsstad voor mensen en bedrijven. In Den Haag is de Haagse Kracht groeiende. Bewoners van Den Haag en bedrijven zijn de afgelopen jaren in beweging gekomen als het gaat om onderhoud en verduurzaming. Vele initiatieven komen van onderop; uit de buurten en wijken zelf. Wij hebben hen vanaf 2011 verder uitgedaagd en uitgenodigd met goede plannen te komen om de particuliere woningvoorraad te verduurzamen en te verbeteren. Dat hebben zij gedaan en de gemeente heeft hen hierbij ondersteund in het proces en met stimuleringsmaatregelen, zoals de duurzaamheids-subsidies. Dit heeft geresulteerd in circa 5.000 woningverbeteringen in de stad. We hebben goed in beeld wat bewoners, VvE’s en bedrijven vragen en nodig hebben om met duurzaam woningonderhoud aan de slag te gaan. Daarnaast is er een organisatie opgezet om in te kunnen spelen op de vraag van bewoners, VvE’s en bedrijven. Aan de aanbodkant is het Platform Duurzame Woningrenovaties opgezet.

5

In dit platform wisselt het bedrijfsleven kennis en ervaring uit en doet zij een aanzet om tot nieuwe aanpak te komen die het duurzaam onderhoud van de Haagse voorraad versnelt. Daarmee speelt het Platform ook een rol in het stimuleren van de Haagse werkgelegenheid. In 2015 zijn instrumenten geïntroduceerd, zoals een ‘onderhoudsmakelaar’, om actief burgers en bedrijven aan elkaar te koppelen voor duurzaam woningonderhoud. Zo is een aanzet gedaan om te komen tot meer, betere en ook voor iedereen zichtbare resultaten. Het is aan de gemeente én samenwerkingspartners om de beweging, die in de stad op gang is, door te zetten, op te schalen en te versnellen! Het programma Werken aan Duurzaam woningonderhoud geeft uitvoering aan boven­ staande uitdagingen.

de uitgangspunten van het programma zijn:

• Het versterken, opschalen en versnellen van zowel de vraag bij bewoners als het aanbod in de markt; • Het versnellen naar 4.000 duurzame woningrenovaties per jaar aan het eind van het programma; • De ambitie is om woningen zoveel mogelijk stapsgewijs naar energielabel B te brengen; • Een gebiedsgewijze aanpak: in heel de stad nemen we een faciliterende rol. In een negen­ tal focusgebieden stimuleren we duurzame woningrenovaties actief; • Deze focusgebieden zijn: Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Laak, Leyenburg, Mariahoeve, Rustenburg/Oostbroek, Transvaal, Valkenboskwartier en Vruchtenbuurt. Vanuit het programma communiceren we eenduidig over duurzaam woningonderhoud. Met de VvE-balie en andere samenwerkingspartners werken we daarom aan een gezamenlijk afgestemde aanpak voor deze communicatie onder het motto ‘Hou van je huis’.

Hou van je Huis team – de kracht van samenwerken De projecten in de stad zijn zoveel mogelijk uitgerold met lokale partners. Hierbij is onder andere nauw opgetrokken met Duurzaam Den Haag en het Platform Duurzame Woningrenovaties. Daarnaast is heel bewust ingezet op het betrekken van verschillende marktpartijen binnen Hou van je Huis, zoals MacCoy Vastgoedbeheer. De achterliggende gedachte is om marktpartijen steviger te betrekken bij de verduurzamingsopgave en te komen tot een nieuwe economie en meer werkgelegenheid. Ondanks de verschillende partijen zijn we als Hou van je Huis team naar buiten getreden. Alle projecten binnen Hou van je Huis vallen onder een van de drie onderwerpen waarop we ons richten: 1. Versterken, opschalen en versnellen van de vraagkant; 2. Versterken, opschalen en versnellen van de aanbodkant; 3. Versterken van de match tussen vraag en aanbod. Bovengenoemde activiteiten vinden tevens plaats in lijn met nationale en internationale samenwerkingsverbanden, bedrijven, het Haagse MKB en betrokken bewonersgroepen.

6 Waarom Hou van je Huis?

7

Hou van je Huis campagne Het met één gezicht naar buiten treden heeft zich onder andere geuit in een eenduidige com­ municatie campagne. De communicatieaanpak richt zich op het informeren, enthousias­ meren, activeren en verleiden van bewoners, met maatwerk gericht op de focusgebieden. Er is actief aangesloten bij evenementen om te laten zien wat er binnen Hou van je Huis wordt bereikt en hoe bewoners en bedrijven daar aan mee kunnen doen.

de communicatieaanpak is gestoeld op de volgende principes:

• Focus op goede voorbeelden. In de gemeente is de afgelopen jaren al veel bereikt. Deze goede voorbeelden creëren het beste bewijs voor nut, noodzaak en welbegrepen eigenbelang van het duurzaam verbeteren van de eigen woning. En dat bewijs is nodig om zoveel mogelijk woningeigenaren te laten volgen. Deze goede voorbeelden zijn en worden ook de komende jaren nog flink uitgevent om zo nog meer Haagse woningbezitters actief te krijgen. • Eenduidige aanpak. Met de VvE-balie, de Woonwijzerwinkel (Regionaal energieloket) en de betrokken marktpar­ tijen hebben we gewerkt vanuit een gezamenlijk afgestemde aanpak voor deze communicatie en geven we lading aan Hou van je Huis. Aangezien de VvE-balie en de Woonwijzerwinkel een belangrijke rol spelen in het informeren en faciliteren van woningeigenaren zijn beide duidelijk herkenbaar, vindbaar en bereikbaar gebleven. De Hou van je Huis campagne is stevig neergezet. In de zomerperiode is hard gewerkt om een conceptueel sterke campagne neer te zetten met factsheets, flyers, nieuwsbrieven, posters, advertorials en een herkenbaar beeldmerk. In de maanden september, oktober, november en december is de campagne maandelijks voorzien van een duurzame tip. Via advertorials in de Posthoorn en gerichte flyers in de focuswijken verleiden we bewoners om naar onze activiteiten te komen. Aan het eind van het jaar zijn er bovendien 6 weken­ lang 8 bussen en 2 trams gaan rijden met uitingen van Hou van je Huis. Met deze diversi­ teit aan acties hebben we een groot deel van de stad bereikt (zie hoofdstuk Bereik van Hou van je Huis).

8 Waarom Hou van je Huis?

communicatiecampagne hou van je huis

10 Waarom Hou van je Huis?

Uitgelicht: Aanpak Focuswijken

focuswijken hou van je huis De gebiedsgerichte opgave voor woningonderhoud en duurzaamheid betekent dat we als gemeente niet overal in de stad dezelfde ‘actieve’ rol kunnen en moeten aannemen. Dit is afhankelijk van de staat van de wijk. We handhaven waar het moet, stimuleren onderhoud waar het kan. Hierbij is aangesloten bij de kansen voor energiebesparing. Op basis van diverse analyses rond energieverbruik en de status van woningonderhoud zijn er een aantal wijken in beeld gekomen waar extra inzet is gepleegd; de focuswijken.

• • • • •

de wijken zijn: Bomenbuurt Bloemenbuurt Heesterbuurt Laak Leyenburg

• • • • •

Mariahoeve Rustenburg / Oostbroek Transvaal Valkenboskwartier Vruchtenbuurt

11

12 Waarom Hou van je Huis? – Uitgelicht: Aanpak Focuswijken

Guerilla actie Hou van je Huis; reversed graffiti

Aanpak Focuswijken

1. 2. 3. 4. 5.

Voor de wijken Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Vruchtenbuurt, Heesterbuurt, Leyenburg, Rustenburg / Oostbroek, Valkenboskwartier en Transvaal is een actieplan opgesteld om bewoners te stimuleren om duurzame maatregelen te nemen (De wijken Laak en Mariahoeve hebben een eigen actieplan, zie verderop). Dit actieplan ging uit van een vijftal principes: Er is één overkoepelende communicatiecampagne voor Hou van je Huis; (Het beeldmerk) Hou van je Huis is altijd zichtbaar en herkenbaar; Acties in de wijk zijn aan bestaande initiatieven gekoppeld; Acties en uitingen zijn laagdrempelig en dichtbij de bewoners; De campagne per wijk en de wijkacties zijn passend bij de type bewoners van de focuswijken. Maandelijks zijn een aantal focuswijken gebundeld om de wijkcampagnes uit te rollen. De wijkcampagnes zijn gebaseerd op vier fasen; prikkelen, motiveren, stimuleren en activeren. Deze fasen zijn opgezet om de bewoners stap voor stap te verleiden tot het nemen van concrete duurzame maatregelen. Daarnaast zorgde deze fasering voor een heldere structuur in de organisatie en herkenbaarheid van de activiteiten in de wijk.

(Het beeldmerk) Hou van je Huis is altijd zichtbaar en herkenbaar Om bewoners te ‘prikkelen’ zijn zij op verassende wijze geconfronteerd met het project. Via een ‘guerilla actie’ werd maandelijks het Hou van je Huis beeldmerk als reversed graffiti schoon gespoten op straat. Reversed graffiti is een vorm van reclame die bestaat uit het creëren van patronen (in dit geval het Hou van je Huis logo) op bestrating door deze selectief schoon te maken. Er zijn leuke reactie vanuit bewoners bij het Hou van je Huis team binnen­ gekomen. De herkenbaarheid van Hou van je Huis werd onder bewoners steeds groter naar mate er meer acties in de wijk waren, zoals posters en de evenementen van de Krach Karavaan van Duurzaam Den Haag.

13

Acties in de wijk koppelen we aan bestaande initiatieven Bewoners moeten enthousiast gemaakt worden over het duurzaam verbeteren van de eigen woning. Dit ‘motiveren’ lukt het beste wanneer we aansluiten bij bestaande initiatieven en organisaties in de wijken. Een goed voorbeeld hiervan is het Open Coffee moment in de Bomenbuurt. In de Bomenbuurt heeft 070 Energiek een korte presentatie gehouden tijdens het Open Coffee moment in de Bibliotheek. Het doel van deze bijeen­ komst was het uitdagen van buurtbewoners om een Energyparty te organiseren en zich meer te verdiepen in verduurzaming.

Acties en uitingen zijn laagdrempelig en dichtbij de bewoners Om bewoners te ‘stimuleren’ om stappen te zetten in duurzaam woningonderhoud is het een voorwaarde dat acties laagdrempelig zijn en dichtbij bewoners plaatsvinden. Binnen het programma Hou van je Huis is daarom ingezet op evenementen van de Haagse Krach Karavaan in samenwerking met Duurzaam Den Haag (een mobiele wagen met informatie en adviseurs om bewoners mee te nemen in duurzaam onderhoud). Een evenement in de wijk is voor bewoners een zeer toegankelijke manier om in contact te komen met duurzaam woningonderhoud. Daarnaast zijn tijdens de landingen door het Hou van je Huis team gratis energiescans, radiatorfolie en ketelchecks uitgedeeld wat verleidde om concrete maatregelen te verkennen.

14 Waarom Hou van je Huis? – Uitgelicht: Aanpak Focuswijken

De campagne per wijk en de wijkacties zijn passend bij de type bewoners en woningen van de focuswijken De kern van alle acties in de focuswijken is dat deze aansluiten bij het type bewoner en de interesse van bewoners. Alleen dan weet je bewoners te ‘activeren’ om daadwerkelijk aan de slag te gaan met duurzaamheid. Met de campagnes hebben we met alle acties zoveel mogelijk aangesloten bij de interesse van bewoners en het daar aanwezige woningtype. In Transvaal is bijvoorbeeld ingestoken op ventilatie, specifiek gericht op de moderne bebou­ wing van Transvaal. Bij een aantal focuswijken is daarnaast een straatcompetitie gehouden ter afsluiting van de wijk­campagne, waarbij de meest duurzame bewoners beloond werden met duurzame prijzen. Ook hier werd duidelijk dat hoe meer we wisten aan te sluiten bij de bewoners, hoe meer deelnemers er meededen.

Aanbod Focuswijken

1.

2.

3.

4.

5.

Vanuit bovenstaande aanpak is er, naast ondersteuning bij het verduurzamen van de woning, een concreet aanbod bij bewoners neergelegd, waarvan zij gebruik konden maken. Dat aanbod valt uiteen in de volgende vijf opties: Energyparties van 070-Energiek EnergyParty’s worden aangeboden door 070-Energiek. Tijdens een EnergyParty wordt de energierekening van buurtbewoners met elkaar vergeleken. Zij gaan het gesprek aan over de verschillen in hun energierekening en krijgen daardoor inzicht in hun kostenposten. Door deze vergelijking met buren, die in een vergelijkbare woning wonen, wordt duidelijk waar besparingsmogelijkheden liggen of welke duurzame maatregelen zinvol zijn om te treffen. Ketelscans Ketelscans worden aan bewoners aangeboden vanuit de Haagse Ketel Aanpak (HKA). Een ketel­ check behelst het controleren van ketels in de focuswijken in Den Haag. Onze leverancier heeft de opdracht om ketels te controleren, bij te stellen en zo nodig onder gunstige (aanschaf) voorwaarden te vervangen. Tevens leidt de leverancier een aantal jongeren op tot (assistent) monteur die hiermee hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten. Radiatorfolie Om bewoners enthousiast te maken voor kleinschalig duurzaam onderhoud is gestart met het uitdelen van gratis radiatorfolie aan bewoners die een kijkje namen bij de evenementen van de Haagse Krach Karavaan. De radiatorfolie werd geplakt door werkstudenten. De gratis radiatorfolie bleek een goede motivator om het gesprek aan te gaan. Energiescans van Klimaatroute Tijdens de pilot (gestart in 2014 in het Regentesse-/Valkenboskwartier en het Statenkwartier) zijn in totaal 120 scans uitgevoerd. In 2015 zijn er 205 energiescans uitgevoerd. Per landing van de HKK gaat Klimaatroute de wijk in om huis-aan-huis de energiescan aan te bieden. Per actie worden zo’n 70 adressen bereikt. Haagse Krach Karavaan In elk van de tien focuswijken heeft de Haagse Krach Karavaan een wijkactie gehouden. In totaal zijn er 10 ‘landingen’ geweest.

15

Naast dit aanbod vanuit de vraagzijde zijn er ook een drietal marktpartijen actief geweest in de focuswijken; Duurzaam Den Haag, MaCoy Vastgoedbeheer en het regionale energie­ loket, WoonWijzerWinkel. Elke marktpartij heeft een aantal focuswijken als werkgebied toegewezen gekregen om bewoners een passend aanbod te doen van duurzame maatregelen. De activiteiten van de marktpartijen zijn pas laat in 2015 gestart. Om die reden zullen de markt­partijen ook begin 2016 nog actief zijn in de focuswijken.

16 Waarom Hou van je Huis? – Uitgelicht: Aanpak Focuswijken

flyer prijsuitreiking laak

Laak In de wijk Laak is een andere werkwijze gehanteerd dan in de 8 eerder genoemde focuswijken. In Laak is niet alleen ingezet op verduurzaming van de eigen woning, maar ook op veilig wonen. Hiervoor zijn gedurende het jaar tal van activiteiten en acties uitgevoerd. Zo is Hou van je Huis aanwezig geweest bij 2 wijkfeesten, 2 braderieën, de duurzame wijk BBQ Laak en het Laak Waterspektakel. Via verschillende berichten in de Posthoorn en de lokale Laakse nieuwsbladen heeft Hou van je Huis aandacht gekregen. Zo zijn er diverse interviews geweest met actieve bewoners uit Laak die aan de slag zijn gegaan met duurzaamheid. Ook zijn er diverse bijeenkomsten in samenwerking met andere partijen in de buurt georganiseerd in het Vadercentrum; bijeen­ komst water besparen, inbraakpreventie, energie besparen voor specifieke doelgroepen als ouderen en Turkse en Marokkaanse vrouwen en een informatiebijeenkomst dak- en vloer­ isolatie en ventilatie en brandpreventie. Om bewoners te verleiden duurzame stappen te zetten zijn er 2 prijsvragen uitgeschreven. Bewoners uit Laak konden meedoen aan de verloting van een dak vol zonnepanelen, wanneer zij hun woning duurzaam verbeterd hadden. Hiernaast maakten bewoners die energie aan het besparen zijn in huis kans op een A++ koelkast. Met de ruim 200 bewoners die meege­ daan hebben aan de verlootacties is deze qua aantal succesvol te noemen. Ruim 50 bewoners hebben daadwerkelijk duurzame maatregelen genomen, een groot deel is met gedrags­ verandering aan de slag gegaan.

17

Mariahoeve Ook in de wijk Mariahoeve wordt een andere werkwijze gehanteerd dan in de acht andere focuswijken. In Mariahoeve worden activiteiten en bijeenkomsten voor VvE’s gecombineerd met een permanente locatie in de wijk waar informatie over duurzaam wonen te verkrijgen is. Vanuit de Duurzaamheidswinkel Mariahoeve, gevestigd in Winkelcentrum het Kleine Loo werden tot eind 2015 energieboxen boordevol verschillende kleine duurzame maatregelen, aan bewoners uitgedeeld door de Haeghe Groep. Ook lag er divers foldermateriaal in deze winkel om bewoners verder te informeren. Via de afdeling natuur- en milieueducatie wordt onderzocht met welke scholen in de wijk een duurzaam scholenproject kan worden opgericht en of er behoefte is aan duurzaam lesmateriaal. Daarnaast zijn er gedurende het jaar diverse bijeenkomsten georganiseerd in de wijk. Enkele voorbeelden hiervan zijn de bijeenkomst over VvE’s en geld vinden, de bijeenkomst voor VvE’s over Nul op de Meter en een informatiebijeenkomst over LED verlichting en VvE’s; ruim 53 bewoners uit verschillende VvE’s zijn hierbij aanwezig geweest. Ook zijn er meer dan 120 energieboxen uitgedeeld aan geïnteresseerde buurt­bewoners.

18 Waarom Hou van je Huis? – Uitgelicht: Aanpak Focuswijken

Uitgelicht: VvE Aanpak Den Haag heeft ruim 250.000 woningen waarvan 20.000 VvE’s met daarin 100.000 appartementen. Hiermee is Den Haag de gemeente met de meeste VvE’s. Binnen deze voorraad is 8% van de VvE’s groter dan 10 appartementen en 92% kleiner. Het programma ondersteund de VvE balie bij het verduurzamen van VvE’s. Om tot de verduurzaming van VvE’s te komen is de aanpak gesplitst in drie werklijnen. Er zijn verschillende bijeenkomsten georganiseerd voor groepen VvE`s. Daarnaast blijven voor concrete verduurzaming individuele, maatwerk VvE trajecten noodzakelijk om per situatie de beste oplossing met elkaar te zoeken. Tot slot zijn voor deze bijeenkomsten en individuele trajecten allerlei instrumenten beschikbaar gesteld, waarbij er een aantal specifiek (door)ontwikkeld en getoetst worden.

• • • • • • •

bijeenkomsten met groepen vve’s:

Studiegroepen Zonnestroom en Geld vinden; Netwerkbijeenkomsten Energie; Avondbijeenkomsten ‘Financiering van duurzame initiatieven’; Bijeenkomst Ontsluiting / liften / galerijen / balkons; Oriëntatieavond Zonnestroom; Zonnestroom special; Technische cursussen.

individuele trajecten:

• Maatwerk advisering; • Aanpak collectieve CV installaties; • Regulier onderhoud.

• • • •

ontwikkeling duurzaamheidsinstrumenten:

Energie advies app; Duurzaamheidsscan; Woonlastenmonitor; SKW-certificatie (certificaat voor goed bestuurde en goed beheerde VvE).

Er zijn in 2015 diverse van de bovenstaande bijeenkomsten gehouden. Dit heeft geresul­ teerd in 131 VvE’s (met 5.142 woningen) die specifiek gericht op duurzaamheid in beeld zijn. Daarnaast zijn nog 455 kleinere VvE’s in beeld (1675 woningen) die op termijn wellicht ook kiezen voor verduurzaming.

19

Bereik van het programma Na een fase van voorbereiding is het programma vanaf mei 2015 van start gegaan. Resultaten uit het programma zijn gemonitord. Hierbij is aandacht voor het aantal mensen dat is bereikt, hoeveel van deze mensen overgaan tot het nemen van maatregelen en welke maatregelen dit zijn. Zowel vanuit de communicatiecampagne als de activiteiten in de wijken zijn veel bewo­ ners van de gemeente Den Haag bereikt. In onderstaande tabel is weergegeven wat het geschatte bereik is geweest van de meest uit het oog springende acties die onder Hou van je Huis zijn gedaan. Hiervoor is onder andere gebruik gemaakt van de advertentiege­ gevens t.a.v. oplage en bereik van verschillende communicatie kanalen als de wijkkrantjes, Posthoorn en buitenreclame.

20

acties

bereik

bus en tram reclame (8 weken)

423.000

maandelijks 150 posters op glasbakken

110.000

maandelijkse advertorial posthoorn

247.600

deur tot deur flyers per (focus)wijk

50.000

interviews oud hagenaar

75.000

bereik wijkacties

44.400

bereik diverse wijkkrantjes

12.000

aflevering ons huis verdient het rtl4

390.000

facebookpagina hou van je huis

5.000 - 13.000

De aanpak van het programma leidt tot een trechter (funnel): er worden veel mensen bereikt, een deel daarvan is geïnteresseerd, daar weer een groep van staat open voor advies en een deel van deze mensen neemt uiteindelijk een of meerdere maatregelen. Uit landelijke onderzoek is bekend dat bij de meest succesvolle aanpakken in Nederland ongeveer 4-12% van de mensen gedurende de looptijd van het project overgaat tot het nemen van maatregelen en dat er gemiddeld 14-18 maanden zit tussen de eerste infor­matie en het nemen van maatregelen I, zie onderstaand figuur. Het programma behoort tot een succesvolle aanpak wanneer 4% van de doelgroep (ca. 110.000 particuliere koopwo­ningen) tijdens de looptijd van het programma (4 jaar) maatregelen neemt.

doelgroep (100%) bereik marketing en informatie (10-40%) maatwerkadvies (6-30%) investering (4-12%)

Het programma Werken aan duurzaam woningonderhoud legt haar resultaat langs deze lat. I

Nationale Energieverkenning 2015. PBL, p 158.

21

Bereik en uiteindelijk effect van de projecten binnen het programma Resultaten bereik (per project) Acht focusgebieden*1 (exclusief Laak en Mariahoeve) bereik tijdens Hou van je Huis activiteiten 41000 aanwezigen bij Hou van je Huis activiteiten 781 aantal 1 op 1 gesprekken 201 duurzame maatregelen 307

Laak*2 bereik tijdens Hou van je Huis activiteiten 3400 aanwezigen bij Hou van je Huis activiteiten 248 aantal 1 op 1 gesprekken 59 duurzame maatregelen 159

*1&2 in tegenstelling tot het landelijk voorbeeld zien we bij de aanpak in de focus­wijken dat mensen reeds na aan­wezigheid bij een activiteit maatregelen treffen, zonder hierbij een 1 op 1 gesprek nodig te hebben. Om deze reden is het aantal mensen dat een maatregel treft hoger dan het aantal 1 op 1 gesprekken.

22 Bereik van het programma

Mariahoeve uitgedeelde energieboxen 120 aanwezigen bij Hou van je Huis activiteiten 53 aantal potentiële verduurzaming vve’s: 7 woningen: 431 duurzame maatregelen 43

Duurzame VvE’s bereik vve balie vve’s: 586 woningen: 6817 aanwezigen bij Hou van je Huis activiteiten (duurzame VvE’s en duurzaam onderhouden VvE’s) 500 aantal potentiële verduurzaming vve’s: 418 woningen: 3672 duurzame maatregelen vve’s: 306 woningen: 1082

Resultaten projecten gezamenlijk doelgroep ‘focuswijken’ 143.165 100% bereik marketing + informatie 51.856 36% maatwerk advies 1.962 2% investering duurzame maatregelen 1.787 1%

23

24 Bereik van het programma

Resultaten 2015 Het Hou van je Huis team heeft in 2015 hard gewerkt. Dat deze inzet zich ook vertaald heeft in winst voor de stad is af te leiden aan onderstaande behaalde resultaten. Zoals al eerder benoemd is de voortgang van het programma continue gemonitord. Vanuit het aantal bewoners dat is bereikt met alle Hou van je Huis activiteiten is bijge­houden hoeveel van deze mensen overgaan tot het nemen van maatregelen en welke maatregelen dit zijn. Door middel van kengetallen is een berekening gemaakt van de energieen CO2-besparing van de verschillende activiteiten. Wegens privacy redenen is het niet mogelijk om de daadwerkelijke energiebesparing per woning te monitoren.

Verduurzaamde woningen in 2015 • • • • • • •

In totaal zijn er vanuit programma werken aan duurzaam woningonderhoud 1787 woningen verduurzaamd. Zie de opsomming hieronder: duurzame vve’s 1082 (in 306 vve’s) mariahoeve 163 (waarvan 1 vve met 42 woningen) laak 56 focuswijken 307 (excl. mariahoeve en laak) nul op de meter 2 duurzame collectieven 41 energiescans (klimaatroute) 134 Wanneer we hier de subsidies dak- en vloerisolatie en groene daken (799 verleende subsidies) bij optellen, zijn in 2015 vanuit het programma Werken aan duurzaam woningonderhoud 2.586 woningen duurzaam verbeterd. Daarnaast is bij 2700 woningen in 2015 door tussenkomst van de VvE Balie gestart met het uitvoeren van bouwtechnisch onderhoud.

25

duurzame mariahoeve laak vve’s isolatie (dak, vloer)

1022

spouwmuur isolatie cv installatie

focuswijken nul op de meter

1

duurzame energiescans* collectieven 1

63

40

13

42 60

warmte circulatiesysteem

1

hr ++ glas

1*

zonne-panelen

6

1*

energie opwekking

18 40

8

1*

ketelcheck

70

16

radiatorfolie

157

5

energyparty

80

energieboxen

120

overig energiebesparend totaal

totaal

50 1082

163

56

307

2

1*

11

41

134

1787

*meerdere maatregelen in 1 woning

Hierbij moet worden opgemerkt dat dit enkel de woningen zijn die bij ons in beeld zijn. Het is zeer goed mogelijk dat er via Hou van je Huis meer woningeigenaren zijn geënthou­ siasmeerd voor het verduurzamen van hun woning en zelfstandig de verduurzaming hebben opgepakt. Wanneer we de verduurzaming van deze woningen verder uitsplitsen naar de genomen maatregelen (voor zover mogelijk) komen we tot de volgende resultaten.

CO2 reductie in 2015

De kleinschalige maatregelen zoals radiatorfolie, overige energiebesparende maatregelen en ketelcheck zijn lastig te vertalen naar CO2 reductie. Ook zijn zij afhankelijk het aantal genomen maatregelen. Van de ketelchecks wordt door de leverancier nog een evaluatie gemaakt met daarin een bandbreedte van de CO2 reductie, deze gegevens zijn momenteel nog niet beschikbaar. Met name VvE’s hebben gekozen voor isolatie als duurzame maatregel. In totaal zijn hier 1024 woningen mee verduurzaamd. Uitgaande van de vuistregel dat er gemiddeld 65 m2 vloerisolatie en 100 m2 dakisolatie wordt aangelegd per woning, komt dit neer op een indicatieve CO2 reductie van van 3900 ton per jaar. Voor mensen met een kleine beurs kan de besparing door maatregelen uit een energiebox oplopen tot een jaarlijks voordeel van € 350,- op de energierekening. Een energiebox op maat leidt tot bewustwording dat het nemen van maatregelen bijdraagt aan een lager energiegebruik, een gemiddelde CO2 reductie van 850 kg CO2 per box. In Mariahoeve zijn er 120 energieboxen uitgereikt, dit heeft in potentie gezorgd voor 102.000 kg (102 ton) CO2 reductie.

26 Resultaten 2015

Voor de uitkomsten van de 325 energiescans uit 2014 en 2015 kunnen we nauwkeuriger zijn voor wat betreft de totale CO2 reductie. Hiervan hebben tot januari 2016 134 woningeige­ naren maatregelen uitgevoerd om hun energieverbruik significant te reduceren.

2014 In 2014 zijn 120 Energiescantrajecten van start gegaan bij particuliere woningeigenaren. Deze woningen bevinden zich in Regentesse/Valkenboskwartier en Statenkwartier. De ener­ giescans leiden in 2015 nog tot het nemen van maatregelen. Hiervan hebben tot op heden 65 bewoners maatregelen uitgevoerd om hun energieverbruik significant te reduceren, wat overeenkomst met een activatiepercentage van 54.2%. In totaal is er door de bewoners in dit project een lokaal bedrag geïnvesteerd van € 114.177,- aan energiezuinige producten. Hiermee wordt 45 ton CO2-uitstoot op jaarbasis gereduceerd.

2015 In 2015 zijn 205 EnergieScan trajecten van start gegaan bij particuliere woningeigenaren. Deze woningen bevinden zich in Regentesse/Valkenboskwartier, Bezuidenhout, Laak en Leyenburg. H ​ iervan hebben tot op heden 69 bewoners maatregelen uitgevoerd om hun energieverbruik significant te reduceren, wat overeenkomt met een activatiepercentage van 33.6%. In totaal is er door de bewoners in dit project een lokaal bedrag geïnvesteerd van​€ 111.087,- aan energiezuinige producten. Hiermee wordt 31 ton C ​ O2-uitstoot op jaar­ basis gereduceerd. Het begeleiden en monitoren van deze groepen loopt nog tot maart 2016, verwacht wordt dat er een activatiegraad van tegen de 60% wordt bereikt.

Subsidieregeling Dak- en Vloerisolatie In navolging van eerdere jaren heeft de gemeente Den Haag in 2015 ervoor gekozen om de subsidieregeling dak- en vloerisolatie beschikbaar te stellen. In 2015 is er door 814 inwoners van Den Haag een subsidieaanvraag gedaan. In totaal zijn er 730 aanvragen gehonoreerd. Het beschikbare budget van 500.000 euro voor dak- en vloerisolatie is in zijn geheel uitge­ geven. Wanneer we dit vertalen naar aantal m2 aan isolatiemateriaal komen we op 51.262 m2 aangelegde isolatie. Wanneer we dit vertalen naar CO2 reductie komen we op een inschat­ ting van 750-800 ton CO2 reductie per jaar. Vanuit het programma werken aan duurzaam woningonderhoud is er in potentie rond de 4850 ton CO2 gereduceerd.

Potentieel voor 2016 – 2018 Op basis van de beschikbare gegevens over 2015 is het mogelijk een voorzichtige doorkijk te geven naar 2016 (en verder). Er zijn nog ruim 3700 woningen in beeld om de komende periode te verduurzamen. Deze woningen zijn vooral in beeld bij de acties van de VvE balie. Daarnaast zullen de energiescans van Klimaat­route nog tot conversie komen. Als we van eenzelfde conversie (54,2%) uitgaan als in 2014, schatten we zo’n 52 woningen nog te verduurzamen. Naast het aantal woningen dat duurzame maatregelen heeft genomen en de behaalde CO2 reductie, is er ook sprake van social return geweest in het programma. Vanuit de Haagse Ketel Aanpak is de insteek om jongeren met afstand tot de arbeidsmarkt op te leiden tot ketelinstallateur. Ook werken we bij landingen en deur-tot-deur acties samen met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dit heeft in 2015 al concreet tot 3 nieuwe banen geleid (bij andere organisaties). De insteek voor 2016 – 2018 is dit potentieel verder te vergroten.

27

Conclusie • • • • •

Zoals in het eerste hoofdstuk benoemd is het programma werken aan duurzaam woningonderhoud met een hoge ambitie van start gegaan: Het versterken, opschalen en versnellen van zowel de vraag bij bewoners als het aanbod in de markt; Het versnellen naar 4.000 duurzame woningrenovaties per jaar aan het eind van het programma; De ambitie is om woningen zoveel mogelijk stapsgewijs naar energielabel B te brengen; Een gebiedsgewijze aanpak: in heel de stad nemen we een faciliterende rol. In een tiental focusgebieden stimuleren we duurzame woningrenovaties actief; Deze focusgebieden zijn: Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Laak, Leyenburg, Rustenburg- Oostbroek, Transvaal, Valkenbos, Vruchtenbuurt en Mariahoeve. Wanneer we terugkijken over 2015 zien we dat we goed op weg zijn. In totaal zijn er 2586 woningen verduurzaamd via Hou van je Huis en subsidieregelingen en zijn er 2700 woningen via de VvE Balie gestart met duurzaam onderhoud. Bovendien zitten er nog enkele duizenden woningen in de pijplijn om op redelijke termijn ook duurzame maatregelen te treffen. Er zijn kleine en grootschalige maatregelen getroffen door Haagse bewoners. De verwachting is dat de grootschalige maatregelen hebben bij gedragen aan de ambitie om zoveel mogelijk woningen stapsgewijs te brengen naar energielabel B. In het vervolg van Hou van je Huis in 2016 gaan we hier nog sterker op inzetten. Wanneer we puur naar de aantallen kijken is het niet gelukt in 2015 om de 4.000 woningen te behalen, 45% van dit doel is behaald. Echter moet daarbij de kant­­tekening geplaatst worden dat Hou van je Huis pas in juni 2015 echt van start is gegaan, na een aanloopfase van voorbereiding. Het versterken, opschalen en versnellen van verduurzaming is in gang gezet net zoals de focus op een gebiedgewijze aanpak in de focuswijken. In 2016 zal deze aanpak voortgezet worden, waardoor de ‘potentiële’ resultaten ook verzilverd kunnen worden.

28 Resultaten 2015

Uitgelicht: Nul op de Meter Het meest ambitieuze project binnen Hou van je Huis is het ‘Nul op de Meter’ project. Vanuit de doelstelling CO2 neutrale stad in 2040 is gezocht door middel van bewoners­ participatie naar de mogelijkheden voor duurzame woningvernieuwing en energiebe­ sparing in Den Haag. Naast het economische belang van de kwaliteit van de woningvoorraad voor de aantrekkelijkheid van de stad en de diverse woonmilieus is de verduurzaming van de woningvoorraad van belang mede vanwege de betaalbaarheid van de energielasten voor bewoners. De Nul op de Meter woningen zijn hiervoor een oplossing. Waarom? In een Nul op de Meter woning wek je per jaar net zo veel energie op als je verbruikt in een jaar. Hierdoor heb je per saldo geen kilowatturen elektriciteit - en natuurlijk ook geen gas - afgenomen van je energiebedrijf. Dit kan worden bereikt door een kant-en-klare verbouwing te kopen, en deze te finan­ cieren door de vrijkomende middelen van de energierekening hiervoor in te zetten. De vereniging Stroomversnelling werkt aan deze kant-en klaar pakketten. Hiernaast is het ook mogelijk om door middel van een slimme combinatie van isolatie, apparatuur en duurzame energieopwekking naar Nul op de Meter te gaan, of een Nul op de Meter nieuwbouwwoning te realiseren. Dit zijn we ook in Den Haag gaan stimuleren. Het doel was om aan het eind van 2015 5 woningen tot voorbeeld Nul op de Meter gebracht te hebben. Bij voorkeur zowel in de bestaande bouw, nieuwbouw en kluswoningen. Door het consequent onder de aandacht brengen van Nul op de Meter bij Hou van je Huis activiteiten en de aandacht die Nul op de Meter heeft gekregen bij het RTL tv-programma ‘Ons Huis Verdient Het’ is het gelukt om met 10 woningeigenaren het gesprek aan te gaan en te kijken naar de mogelijkheden.

• • • • •

de behaalde tussenstand eind december is dat:

Er 2 woningen het voorbeeld tot Nul op de Meter hebben behaald; Er 2 woningen momenteel in procedure zitten wat betreft vergunning / financiering; Er 2 woningen momenteel verbouwd worden om Nul op de Meter te worden; Er 2 woningen in aanbouw zijn als Nul op de Meter woningen; Er 2 appartementencomplexen in de besluitfase zitten tot Nul op de Meter (VvE die begeleid wordt door Platform 31 en appartementsgebouw waarbij bewoners hun toestemming geven).

29

Lessons Learned • Overkoepelend blijkt het lastig om binnen enkele maanden (juni tot december 2015) bewoners te enthousiasmeren, stimuleren en activeren om duurzame maatregelen in hun eigen woning te nemen. Dit vraagt tijd. Hou van je Huis kan niet gezien worden als een tijdelijk project, maar als een ‘golf van vernieuwing’. Hou van je Huis draait om een verandering in de mindset van bewoners. Na het eerste contact met Hou van je Huis, kan het moment waarop bewoners besluiten om aanpassingen te doen in hun woning nog weken of maanden duren, tot een verbouwing of vervanging. Een goed voorbeeld hiervan is de Pilot van energiescans van Klimaatroute in 2014. De 120 woningen die destijds een energiescan hebben gehad behalen eind 2015 een conversie van ruim 54%. • Elke wijk in Den Haag is verschillend, kent zijn eigen woningvoorraad en bewoners. Door in te zetten binnen de Hou van je Huis communicatiecampagne op wijkgerichte campagnes, die aansluiten bij het type bewoner en type woning, zijn we aansprekender. Er zit een groot verschil in de benadering van en benodigde informatie voor bewoners met nieuwe en oude woningen. Deze verschillen kunnen we nog beter uitbuiten. • We kunnen nog concreter en duidelijker zijn in wat Hou van je Huis te bieden heeft. Door bewoners inzichtelijk te maken wat we te bieden hebben: Een helder overzicht van wat we kunnen doen in hun woning (bijv. met een menukaart) en de ondersteuning die we kunnen bieden, weten bewoners ons ook gemakkelijker te vinden. In 2016 zal het programma meer communiceren met duidelijke producten die Hou van je Huis aanbiedt. • In 2016 maken we direct de hele campagne compleet. De hele ‘Hou van je Huis’-campagne en de in te zetten kanalen moeten leiden naar hetzelfde platform. De guerillacampagne, flyers, acties en tips moeten daar terug te vinden zijn en op dat kanaal moet worden uitgelegd waarom de gemeente dit programma opzet voor haar inwoners. Er kan nog sterker gebruik gemaakt worden van het beeldmerk Hou van je Huis. • Daarnaast merken we dat fysieke aanwezigheid nodig is en dat zorgt voor reacties; ‘Hé daar staat het team van Hou van je Huis ook weer’. In 2016 staan we vaker in de wijk, sturen we mensen langs de deuren, zorgen voor een herkenbaar beeldmerk en zorgen we dat we bij de bekende duurzaamheidevenementen zichtbaar aanwezig zijn. • In 2015 boekten een aantal aanpakken een aanzienlijk hoger resultaat dan andere aan­ pakken in het programma. Het gaat hierbij om de aanpak via de VvE-Balie en de energie­ scans die in 2014/2015 zijn uitgevoerd. Deze aanpakken verdienen bredere navolging in het programma.

31

Lessons Learned