Hormonale therapie bij borstkanker
Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven
Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker wordt soms hormonale therapie gegeven. Behandeling met hormoonblokkerende medicijnen kan onder andere toegepast worden bij borstkanker, prostaatkanker, baarmoederkanker en carcinoïd, een bijzondere vorm van kanker in de buik of borst. Deze tumoren groeien onder invloed van hormonen. Wat zijn hormonen? Verschillende klieren en weefsels (zoals: schildklier, zaadballen, eierstokken, bijnieren en vetweefsel) maken hormonen aan. Hormonen zijn chemische stoffen die verschillende belangrijke processen in ons lichaam regelen. Via het bloed worden de hormonen naar bepaalde organen en weefsels in het lichaam vervoerd. De verschillende hormonen hebben ieder hun eigen uitwerking op één of meer organen en weefsels. Sommige hormonen zorgen ervoor dat bepaalde organen of weefsels groeien. Anderen zijn nodig om bepaalde organen goed te laten werken, terwijl weer andere hormonen onmisbaar zijn voor een goede werking van bijvoorbeeld de stofwisseling of de menstruatiecyclus. De geslachtshormonen zijn een belangrijke groep hormonen die door het lichaam worden aangemaakt. De werking van hormonen bij borstkanker De cellen in de borsten hebben geslachtshormonen (oestrogenen en progesteron) nodig voor de ontwikkeling en het functioneren van de borsten. De geslachtshormonen kunnen er voor zorgen dat kankercellen (die in de borsten aanwezig zijn) kunnen groeien en zich verder ontwikkelen. Zolang geslachtshormonen aanwezig zijn, kan een tumor in de borst die gevoelig is voor hormonen blijven groeien. Zonder deze hormonen kan de groei van de tumor stoppen, kan de tumor kleiner worden of zelfs (tijdelijk) verdwijnen. Je wilt de kans zo klein mogelijk maken dat nog eventueel aanwezige tumorcellen in de toekomst gaan uitgroeien tot een gezwel.
1
Hormonale therapie bij borstkanker richt zich op het afremmen of blokkeren van geslachtshormonen waardoor de ziekte kan worden bestreden. Hormoongevoeligheid De keuze voor een behandeling met hormonale therapie hangt onder meer af van de aanwezigheid van zogeheten ‘hormoonreceptoren’. De hormoonreceptoren bevinden zich in de kankercellen en vangen hormonen op. Als de receptoren een binding aangaan met vrouwelijke geslachtshormonen, worden in de cel verschillende signalen afgegeven. Bijvoorbeeld een signaal tot celdeling. In het borstweefsel kunnen verschillende hormoonreceptoren worden aangetoond, zoals de ‘oestrogeenreceptor (ER)’ en de ‘progesteronreceptor (PR)’. Als de borstkankercellen receptoren hebben voor oestrogenen en/of progestagenen, spreekt men van ‘receptor positieve borstkanker’. Bij afwezigheid van deze receptoren spreekt men van ‘receptor negatieve borstkanker’. De aanwezigheid van hormoonreceptoren in borstkankercellen voorspelt de kans dat iemand gunstig op de hormonale therapie reageert. Wanneer hormonale therapie bij borstkanker? Hormonale therapie wordt toegepast als een aanvullende behandeling. Vaak worden verschillende behandelingen in combinatie met elkaar gegeven in de hoop alle aanwezige kankercellen te doden, zodat later geen uitzaaiingen ontstaan. Bijvoorbeeld hormonale therapie aanvullend op een operatie, bestraling en/of chemotherapie. Daarnaast kan een behandeling met hormonen overwogen worden bij patiënten met uitgezaaide borstkanker. Hierbij wordt met hormonale therapie geprobeerd de tumor te verkleinen of te laten verdwijnen om zo de levensduur te vergroten en eventuele klachten te verminderen.
2
In een enkel geval wordt besloten tot behandeling met alleen hormonale therapie zonder operatie, chemotherapie of bestraling. Dit is afhankelijk van een aantal factoren, zoals de leeftijd en de gezondheidstoestand van de patiënt. Soorten hormonale therapie Er zijn verschillende manieren waarop hormonale therapie bij borstkanker kan worden toegepast. 1. Een anti-oestrogeen (bijv. Tamoxifen en Faslodex) Is de tumor hormoongevoelig, dan heeft deze oestrogeenreceptoren. Deze receptoren proberen een verbinding aan te gaan met oestrogenen. Een antioestrogeen blokkeert deze binding. De kankercellen in het borstweefsel of elders in het lichaam worden dan niet meer gestimuleerd en groeien of vermeerderen zich niet. 2. Een aromataseremmer (bijv. Anastrozole, Letrozole en Exemestane) In het lichaam zorgt het enzym aromatase voor de aanmaak van oestrogenen. Met een aromataseremmer wordt geprobeerd de actieve werking van dit enzym te remmen of stil te leggen. Daarmee voorkom je dat onder invloed van dit enzym nog oestrogenen worden geproduceerd. 3. Een LHRH-analoog (bijv. Gosereline, Busereline, en Leuproreline) Het lichaamseigen luteotroop hormoon (LH) en het follikelstimulerend hormoon (FSH) stimuleren de productie van oestrogenen in de eierstokken. Die productie moet bij een hormoongevoelige borstkanker worden tegengegaan. Een LHRH-analoog onderdrukt de door de hypofyse aangemaakte LH en FSH. Daardoor kan nauwelijks nog oestrogeen geproduceerd worden door de eierstokken.
3
4. Een progestativum (bijv. Megestrol acetaat en Medoxyprogesteron acetaat) Progestativa zijn stoffen die op het zwangerschapshormoon (progesteron) lijken. Bij toediening van hoge doses hiervan kan remming van tumorgroei optreden. Dit effect komt voor een deel tot stand via de receptor van progesteron, maar ook andere werkingsmechanismen spelen een rol. 5. Een ovariëctomie Een ovariëctomie is het operatief weghalen van beide eierstokken. Hiermee stopt de oestrogeenproductie in de eierstokken. Niet iedere hormoonbehandeling is voor elke vrouw geschikt. Geschiktheid hangt af van een aantal factoren: • hormoongevoeligheid van de tumor (zie alinea ‘hormoongevoeligheid’) • leeftijd en conditie van de patiënt • voor of na de overgang (pre- of postmenopauzaal) • agressiviteit van de tumor • aanwezigheid van uitzaaiingen Vruchtbaarheid en zwangerschap Als de hormonale therapie niet leidt tot een blijvende uitval van de eierstokfunctie, kan de vruchtbaarheid behouden blijven en een zwangerschap mogelijk zijn. De kans op onvruchtbaarheid als gevolg van hormonale therapie is afhankelijk van meerdere factoren, zoals leeftijd, soort behandeling en eventuele voorgaande behandelingen (u kunt uw behandelend arts benaderen wanneer u hier vragen over heeft). Jonge vrouwen kunnen tijdens de hormonale therapie tijdelijk onvruchtbaar zijn, maar wanneer deze therapie is afgerond, kan de menstruatiecyclus zich weer volledig herstellen. Vrouwen die wat leeftijd betreft dicht bij de “normale” overgangsleeftijd zitten, 45 tot 55 jaar, hebben meer kans dat door de hormonale therapie de overgang eerder inzet, waardoor de eierstokfunctie verloren gaat. 4
Bij de meeste hormonale therapieën wordt de functie van de eierstokken niet in één keer stop gezet. Een zwangerschap gedurende de hormonale therapie wordt afgeraden vanwege de mogelijke effecten van de medicijnen op de vrucht. Een goede anticonceptie (niet de pil) gedurende hormonale therapie wordt daarom aangeraden. Samen met uw behandelend arts kunt u nagaan welk anticonceptiemiddel u het best kunt gebruiken. De overgang Vóór de overgang (premenopauzaal) produceren de eierstokken vrouwelijke geslachtshormonen. Na de overgang (postmenopauzaal) produceren de eierstokken geen hormonen meer. Het wegnemen van de eierstokken of stilleggen van de productie van de geslachtshormonen in de eierstokken in de postmenopauzale fase heeft dan niet veel zin meer. Toch worden er nog vrouwelijke hormonen elders in het lichaam geproduceerd, namelijk in het vetweefsel en in de bijnieren. Om de hormoonproductie in deze delen van het lichaam tegen te gaan zijn medicijnen nodig die zich specifiek richten op die delen van het lichaam. De voorgeschreven hormonale therapie kan dus anders zijn voor premenopauzale en postmenopauzale vrouwen. Tot slot U vindt in dit hoofdstuk algemene formatie over hormonale therapie. Als u hormonale therapie krijgt, vullen we dat aan met informatie over de werking van het medicijn waarmee u behandeld gaat worden.
5
Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 Postbus 90 052 5600 PD Eindhoven
Locatie Veldhoven: de Run 4600 Postbus 7777 5500 MB Veldhoven
De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. © MMC. 200.207F2_04_11
