16/03/2015
Invloed op het lichaam van de ziekte zelf
Oncologische zorg EEN PRAKTISCHE GIDS VOOR VERPLEEGKUNDIGEN SISKA VERSTRAETE
Kanker is een groep van ziektes, kenmerk: abnormale cellen die zich op chaotische manier delen en verspreiden. •
Invloed van Kanker is afhankelijk van: •
Leeftijd
•
Type kanker
•
De omvang, uitgebreidheid
•
Algemene toestand
3 Invloed op het lichaam van de ziekte Psychische invloed
Invloed van de behandeling > Chirurgie > Chemotherapie
> Angst
> Radiotherapie
> Ontkenning
> Hormonale therapie
> Boosheid
> Nieuw doelgerichte behandelingen
> Verdriet
Chirurgie Bij de meeste vormen van kanker komt er chirurgie aan te pas.
Chirurgie, curatief > Tumorectomie of borstamputatie bij borstkanker
> Curatief: wegname van de volledige tumor
> Palliatief: comfort bieden, levensbedreigende situaties : darmobstructie,
duwen van de tumor of uitzaaiingen op zenuwen
> Diagnostisch: stukje weefsel wegnemen om te onderzoeken
> Plastische chirurgie: bv borstreconstructie
1
16/03/2015
Chirurgie, curatief •
Darmoperaties, colonstoma bij darmkanker
•
Wegname (deel) van de longen bij longkanker
•
Wegname prostaat bij prostaatkanker
•
Wegname (deel) van de blaas bij blaaskanker
Chirurgie, plastische Plastische chirurgie: borstreconstructie
Chemotherapie
Chemotherapie
Doel van de chemotherapie
Chemo werkt op snel delende kankercellen. Maar chemo is niet selectief: chemo werkt ook op Normale lichaamscellen die snel delen.
> De ziekte definitief te genezen (vaak in combinatie met chirurgie en
radiotherapie) > De ziekte in langdurige remissie te brengen (de ziekte is niet meer op te
sporen) > Palliatieve chemo: de ziekte is niet meer te genezen maar we willen de
tumor verkleinen en tegenhouden Chemo kan IV, Po, IM of intrathecaal gegeven worden
> Bloedcellen > Slijmvliescellen > Van de mond > Slokdarm, maag > Darm > haarwortelcellen
Chemotherapie
Chemotherapie
•
Daling van de witte bloedcellen, neutropenie: wat merkt u?
Invloed op de bloedcellen •
Daling van de rode bloedcellen: bloedarmoede: kortademigheid, vermoeidheid, bleek zien, zwak zijn, duizelig
> Koorts, zweten, koude rillingen: bellen naar de arts! > Keelpijn > Branderig gevoel bij het plassen
•
Daling van de bloedplaatjes: bloedneus, blauwe plekken
•
Daling van de witte bloedcellen: verminderde weerstand: opgepast voor infecties!
> Diarree, buikpijn
2
16/03/2015
Chemotherapie
Chemotherapie
Daling van de witte bloedcellen: wat te doen
Mucositis, aften in de mond:
> Vermijd contact met zieke mensen (wachtplaats huisarts), zieke
kinderen > Vermijd grote groepen (winkels, openbaar vervoer, recepties)
> Goede mondhygiëne: > Poetsen met zachte tandenborstel en tandpasta (zonder
bleekmiddel)
> Vermijd contact uitwerpselen dieren
Wanneer contact opnemen arts, ziekenhuis? > Bij koorts vanaf 38°C > Tekenen van infectie
> Tandenborstel om de 2 mnd vervangen > Mondspoeling gebruiken, zonder alcohol(op voorschrift van de arts) > Lippenbalsem > Veel drinken > Zachte voeding
Chemotherapie > Vermijd te gekruid, zuur, droog, hard, zeer warm of koud voedsel
Chemotherapie Misselijkheid en braken
> Gebitsprothese uitlaten
> Vanaf de chemotoediening
> Stoppen met roken
> Tot 3 à 4 dagen na de chemotoediening
> Alcohol vermijden
Behandeling:
> Zelden langer dan 1 week
Misselijkheid en braken: wat merkt u
> Mondspoelmiddel op voorschrift
> Geen of verminderde eetlust
> Laserbehandeling in ziekenhuis
> Een zwaar/opgeblazen gevoel van de maag > Oprispingen > Braakneigingen
Chemotherapie
Chemotherapie
Misselijkheid en braken: tips
Misselijkheid en braken: tips
> De voorgeschreven medicatie (anti-braakmiddelen) juist innemen, litican
domperidone, zofran, primperan > Voldoende drinken, kleine hoevelheden > Lege maag vermijden > Maaltijden spreiden over de dag: zware maaltijden vermijden, vele
kleine maaltijden en tussendoortjes
> Geurtjes kunnen misselijkheid opwekken > Hulp bij bereiden eten > Niet in de keuken blijven tijdens de bereiding > Frisse lucht > Koude/lauwe maaltijden: deze geven minder geur af > Zorg voor afleiding tijdens de maaltijd: eet op een andere plaats, voor de
tv…
3
16/03/2015
Chemotherapie
Chemotherapie
Misselijkheid en braken: tips
Misselijkheid en braken: wanneer contact opnemen met de arts
> Lichtverteerbare voeding: wit brood, beschuit, geen rauwe groenten,
vlees
> Meer dan 3 dagen braken > Meerdere malen op een dag braken
> Vraag raad aan diëtist in ziekenhuis > Niets forceren om te eten
> Niets meer kunnen eten of drinken > Opvolgen van het gewicht, eventueel consult diëtist
> Best mijden: > Alcohol > Sterke kruiden > Te zoet > Te vet (gefrituurd) > Niet direct liggen na de maaltijd
Let op: er is geen relatie tussen misselijkheid en doeltreffendheid van de behandeling ! Indien geen last wil dit niet zeggen dat de chemo minder werkt!
Chemotherapie
Chemotherapie
Misselijkheid en braken: medicatie
Geur en smaakveranderingen
> Medicatie tegen misselijkheid en braken heeft ook zijn nevenwerkingen > Obstipatie > Hoofdpijn
> Soms metaalsmaak > Geen smaak > Afkeer van bepaalde voedingsmiddelen
> Bij inname cortisone: > Opgejaagd gevoel, moeilijk slapen > Rode wangen, rond gezicht > Ontregeling bloedsuikerspiegel > Belangrijk om medicatie op juiste manier in te nemen
Chemotherapie Geur en smaakveranderingen: tips > Zorg voor een goede mondhygiëne > Bij metaalsmaak: > Vaak voorkomend bij vlees > Suikervrije kauwgom > Citroensnoepjes > Bij flauwe smaak: extra kruiden
Chemotherapie Constipatie of diarree: > Oorzaak: > Constipatie: > chemo of de anti-emetica > Minder mobiel zijn > Minder eten/drinken, ander voedingspatroon > Diarree: > Bepaalde chemo: (CPT11, Xeloda, zytiga) > Wanneer reageren: > Cave immodium > Cave deshydratatie > Koorts?
4
16/03/2015
Chemotherapie
Chemotherapie
Haarverlies:
Haarverlies:
> Niet bij alle chemo
> Bij beginnend haarverlies: kortknippen, handdoek op hoofdkussen
> Begint meestal na 2-3 weken na eerste chemo
> Hoofdhuid wassen met babyschampoo
> Kan eerst pijn of tintelingen geven
> Hydrateren met parfumvrije lotion
> Groeit terug na einde chemo
> Vermijd directe zon: zonnecreme
> Terugbetaling ziekenfonds pruik: 180 euro
> Eerste haar die teruggroeit is vaak dons: afscheren
> s’Nachts best sjaaltje of muts dragen
> Opgepast met haarkleuringen: op basis van natuurlijke producten
Vermoeidheid
Vermoeidheid: tips
Vermoeidheid is een van de meest voorkomende symptomen bij kankerpatiënten. Oorzaken:
De meeste mensen hebben als ze vermoeid zijn behoefte aan rust, nochtans heeft onderzoek aangetoond dat door teveel rust het lichaam minder energie gaat produceren.
> Kanker zelf: type kanker, plaats van het gezwel > Emoties: stress, angst, verdriet,… > Bloedarmoede: zuurstoftransport naar de weefsels vermindert > Chemotherapie: vermoeidheid neemt vaak toe bij elke kuur > Radiotherapie: afhankelijk van dosis en duur > Chirurgie
> korte rustpauzes afwisselend met lichte lichaamsbeweging zoals
wandelen > Energierijke voeding: > Suikers, geen lightproducten > Volle yoghurt > Soep aanreiken: bv kaas of vlees > Boter of ei bij de puree > Vette vis
Radiotherapie
Radiotherapie
Radiotherapie, ook bestraling genoemd is een behandeling met ioniserende stralen die tot doel hebben de kwaadaardige cellen te vernietigen.
Nevenwerkingen
> Radiotherapie kan uitwendig (meestal) > Inwendig: brachytherapie > Zowel curatief als palliatief
> Afhankelijk van de dosis, de frequentie > Bestraling hoofd: misselijk, duizelig, haarverlies > Bestraling buik: misselijk, diarree > Bestraling borst: rode huid, slikklachten > Meeste klachten beginnen in 3de week van de radiotherapie en duren tot
1 à 2 weken na het beëindigen ervan.
De stralen kan je niet zien, ruiken of voelen. Radiotherapie is pijnloos. Meestal dagelijks in de week, gedurende een aantal sessies.
5
16/03/2015
Radiotherapie
Hormonale therapie
Huidverzorging bij radiotherapie:
Sommige soorten kanker zijn hormoon afhankelijk. Dat komt omdat er receptoren gevestigd zijn op de wand van sommige types kankercellen. De hormonen binden zich aan die receptoren en stimuleren de kankercellen om te groeien
> Wassen met lauw water en parfumvrije zeep > Droogdeppen > Vochtinbrengende creme, zonder parfum (bv eucerin, avene) > Katoenen kledij die niet schuren/knellen > Geen stijfsel gebruiken > Bij brandwonden: contact met radiotherapeut en ev. Flamigel > Eventueel gebruik van siliconen schuimverband (op voorschrift)
Hormonale therapie
Hormonale therapie
Bij vrouwen:
3 soorten mechanismen om dit proces stil te leggen:
> Borstkanker (meer dan 2/3) > Schildklierkanker > Gynaecologische tumoren
Bij mannen: > Prostaatkanker > schildklierkanker
Doelgerichte therapie (targeted therapie)
> Toediening van hormoonremmers. Die hechten zich aan de receptoren
van de kankercel en nemen zo de plaats in van de tumorstimulerende hormonen > Belemmeren van de productie van hormonen. Het hormoongehalte
daalt in het lichaam. (alleen in de menopauze) > Chirurgisch: wegname van bv de eierstokken om zo de oestrogeen
productie stilleggen
Doelgerichte therapie Soorten targeted therapie:
Doelgerichte therapie is een behandeling met medicijnen die de groei en deling van kankercellen blokkeren door de werking van specifieke moleculen die de kankercellen nodig hebben voor hun groei en overleving. Om in aanmerking te komen voor doelgerichte therapie moet de tumor bepaalde kenmerken hebben. Niet alle soorten kanker worden behandeld met doelgerichte therapie.
> EGFR-TKI inhibitoren: binden zich aan de binnenkant van de cel en
blokkeren zo de celdeling. > Per os: Iressan, tarceva (longkanker) > Monoklonale anti-lichamen: binden zich aan de buitenkant van de cel
zodat de eigen afweercellen deze cellen herkennen en vernietigen > I.V.: Herceptin, Perjeta (borstkanker) > I.V.: Mabthera: hematologie > Angiogeneseremmers: zij zorgen ervoor dat de omgeving van de
tumorcel geen signalen meer krijgt om nieuwe bloedvaten te voorzien. (droogleggen van de tumorcel)
6
16/03/2015
Doelgerichte therapie
Doelgerichte therapie https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=UBM99zHgS 7A
Doelgerichte therapie
Doelgerichte therapie
Nevenwerkingen: Targetmoleculen waarop targeted therapie inwerken komen tot overexpressie bij bepaalde tumortypes maar zijn ook in minder mate aanwezig op gezonde lichaamscellen.
Nevenwerkingen: > Acneforme rash: bij 50-100% van de pat die behandeling krijgen met een
EGFR-remmer. Vooral in het gezicht, nek, schouders en bovenste deel van de romp. Huid goed hydrateren, geen parfum, oppassen van de zon, reconval creme (mee vanuit het ziekenhuis).
Hoewel de nieuwe therapieën vooral de tumorale cellen aanvallen zijn zij bijgevolg toch niet vrij van nevenwerkingen.
Doelgerichte therapie
Doelgerichte therapie
Nevenwerkingen
Nevenwerkingen
> Pijnlijke ontsteking nagelrand (onstaat iets later: na 4 weken). Niet te
verwarren met ingegroeide nagel! Antiseptische baden, AB en corticoidzalf.
> Hand/voet reactie: vorming van eeltlaag thv handen en voeten,
eventueel met blaren. Hydrateren vermijden van druk, knelling, warmte (baden) en zon.
> lange en harde wimpers: trimmen
7
16/03/2015
Doelgerichte therapie Nevenwerkingen > Hoge bloeddruk > Hart toxiciteit
IV-poort IV-poort: is een implanteerbaar systeem voor het toedienen van intra veneuze medicatie in de bloedbaan. Vooral bij mensen die langdurig en frequent toxische stoffen (chemo) worden toegediend.
Belangrijk bij targeted therapie per os: > Medicatie niet breken, pletten > Niet in handen nemen, rechtstreeks met pillenpotje > Veiligheid naar kinderen, kleinkinderen > Geen pompelmoessap (interactie)
IV-poort
IV-poort
IV-poort: complicaties
IV-poort: complicaties
> Infectie: > Goede handhygiëne bij alle handelingen > Correct aanprikken > Longembolen > Trombose: > Dikke arm > Collaterale circulatie (fijne adervorming rond de poort) > Poort is niet aan te prikken > Verschuiving of kanteling van de poort: radiologie
> Aspireren van bloed is niet mogelijk: > Geduld, bij goede drip-stop eerst infuus 10 minuten laten inlopen > Patiënt laten rechtstaan of neerliggen, hoesten > Controle flebografie > Oorzaken: vorming klonter of fibrinogeen weefsel op de tip > Oplossing: toediening trombolytica via IV-poort > IV-poort is niet toegankelijk > Niet forceren > Arts verwittigen
Chemo in thuissituatie
Excreta chemo
5FU infusorpomp via IV-poort:
Alle lichaamsvochten bevatten chemo
> Continue toediening chemo > Correct afschakelen pomp > Afval apart te verwerken > Controle: > Pijn thv prikplaats
> Cave gedurende 1 week > Cave incontinente patiënten: brandwonden > Preventie: > handschoenen, schort
> Zwelling rond IV poort
> Patiënten zittend laten plassen
> Wit beslag op verband:extravasatie
> Wegwerpmateriaal en afvalverwijdering
> Nat verband
8
16/03/2015
Pijn
Balans
Pijn is een van de meest voorkomende problemen bij palliatieve patiënten
Balans vinden
> Grote impact op leven > Nog misvattingen rond pijnmedicatie > Belangrijke rol van verpleegkundige: observeren en bespreekbaar maken > Opstarten pijnkaart
> Kwaliteit van leven versus
kwantiteit van leven > Behandeling versus geen
behandeling > Zorg patiënt staat voorop > Als verpleegkundige feedback
geven aan huisarts, contactpersoon ziekenhuis
Vragen?
Siska Verstraete, traject verpleegkundige oncologie (
[email protected])
9
