Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel
VVKSO STAF/DOC/11/54v02 CODIS/DOC/11/20 2011-05-05
Hoofdstuk 2
Werken aan interculturalisering op school Handvatten ter ondersteuning De school verkleurt niet van de ene dag op de andere. En zo zal het organiseren van het intercultureel samenleven op school procesmatig moeten verlopen. Scholen die ervoor kiezen om beleidsmatig een dergelijk proces op te zetten, vinden in het rooster hieronder een aantal handvatten ter inspiratie en ondersteuning. De aard van de gesuggereerde acties en de wijze waarop het rooster is opgebouwd bevatten een aantal belangrijke klemtonen: •
Deze handvatten moeten gelezen worden in samenhang met de visietekst in hoofdstuk 1 ‘Scholen verkleuren’, en moeten helpen om die visie te concretiseren;
•
Werk maken van interculturalisering gebeurt vanuit een integrale benadering: interculturaliteit heeft immers met alle facetten van de school te maken. De linkerkolom met als titel ‘Waaruit blijkt de interculturaliteit op school?’ maakt dit duidelijk zichtbaar. Een proces van interculturalisering opstarten is dus een beleidskeuze die een beleidsmatige aanpak vereist;
•
Uiteraard is het onbegonnen werk om al die facetten tegelijk aan te pakken. Het is aan de school om te beslissen welke stappen zij eerst wil zetten, en hoe groot die stappen dan het best zijn. Zoals voor elk veranderingsproces, is ook hier systematiek aangewezen (kwaliteitsdenken);
•
De opbouw van het handvattenrooster toont dat het perfect mogelijk is om met één of meerdere (deel)domeinen te starten;
•
In de rechterkolom worden een aantal mogelijke acties gesuggereerd, ter inspiratie. Zij moeten dus vooral niet gezien worden als een exhaustieve lijst van te bereiken resultaten om de perfecte interculturele school te worden… die nooit zal bestaan. Trouwens, de titel ‘Wat kunnen we doen?’, is niet voor niets in vraagvorm gesteld.
Ten slotte, en niet onbelangrijk, mag blijken dat werken aan interculturalisering vanuit de voorliggende visie, meteen ook werken is aan een aantal belangrijke vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Een aantal sleutelvaardigheden uit de gemeenschappelijke stam sluiten perfect aan bij deze thematiek: communicatief vermogen, empathie, flexibiliteit, open en constructieve houding, respect, samenwerken, verantwoordelijkheid, zelfbeeld en zorgzaamheid. Voor wat betreft de contexten verwijzen wij vooral naar context 3 (sociorelationele ontwikkeling), 5 (politiek-juridische samenleving) en 7 (socioculturele samenleving).
2 STAF/DOC/11/54v02 CODIS/DOC/11/20 2011-05-05
Waaruit blijkt de interculturalisering?
Wat kunnen we doen?
Uit het schoolbeleid Visieontwikkeling
• Met het team een visie op schoolcultuur en interculturaliteit ontwikkelen en formuleren • Zoeken naar een invulling van het begrip dialoogschool voor de eigen school (in functie van een visie op levensbeschouwing, religie en het interreligieuze)
Personeelsbeleid
• Streven naar culturele diversiteit binnen de personeelsformatie • Een gedragscode ontwikkelen en hanteren rond het omgaan met sociale en culturele verscheidenheid (bv. naar aanleiding van reacties van leerlingen en ouders) • Aandacht voor de specifieke situatie van personeelsleden van een andere afkomst bij de geïndividualiseerde functiebeschrijving
Pedagogisch-didactisch beleid
• Het omgaan met interculturaliteit expliciet integreren in de werking van de cel leerlingenbegeleiding • In de overeenkomst school-CLB expliciet aandacht voorzien voor aspecten van interculturaliteit, in het bijzonder bij doorverwijzing naar welzijn en hulpverlening • Bij de leerlingen een basiskennis van en inzicht in de eigen cultuur en in andere culturen bijbrengen • Aspecten van religieuze en culturele identiteit en diversiteit systematisch een plaats geven • Aspecten van gelijkenissen en verbondenheid systematisch een plaats geven • Screenen van het lesmateriaal op stereotiepen • Lesmateriaal gebruiken waarin culturele en etnische diversiteit expliciet tot uiting komt • Aandacht hebben voor verschillen in waardepatronen bij relationele en seksuele vorming • Leerinhouden aanbieden waarmee jongeren leren om situaties en werkelijkheden vanuit verschillende perspectieven te bekijken • Leerlingen zoveel mogelijk kansen bieden die hun taalvaardigheid stimuleert (ook buiten de lessen)
Professionaliseringsbeleid
• Ruimte voorzien voor het ontwikkelen van interculturele competenties bij alle personeelsleden
3 STAF/DOC/11/54v02 CODIS/DOC/11/20 2011-05-05
• Er actief naar streven dat alle personeelsleden inzicht krijgen in de taalproblematiek van leerlingen • Professionaliseren in het omgaan met dynamieken binnen en tussen groepen Communicatiebeleid
• Ouders met andere culturele achtergrond bij de inschrijving doelmatig informeren over het pedagogisch project, de werking en de verwachtingen van de school • Ouders met andere culturele achtergrond duidelijk en blijvend informeren over het onderwijssysteem in Vlaanderen, en de bijhorende rechten en plichten • Brieven en andere schriftelijke communicatie naar ouders systematisch controleren op helder taalgebruik en toegankelijk Nederlands • Zorgen voor een adequate verscheidenheid aan communicatiemiddelen • Gebruik maken van andere talen • Communicatiemogelijkheden en aanspreekpunten voor ouders toelichten
Netwerking
• Een netwerk uitbouwen en in kaart brengen van organisaties en mogelijke interculturele partners, die representatief zijn voor de schoolpopulatie • Op regelmatige basis ontmoetingen organiseren met de lokale vertegenwoordigers van andere cultuurgemeenschappen • Op een proactieve manier met gezaghebbende gesprekspartners (vertegenwoordigers van zelforganisaties, voorzitter moskeevereniging, imam, …) binnen de lokale gemeenschap in dialoog gaan, en met hen op een gestructureerde manier de bestaande regels, procedures, communicatie met ouders e.d. bespreken
Financieel beleid
• Binnen het nascholingsbudget financiële ruimte voorzien voor het ontwikkelen van interculturele competenties bij de personeelsgroep • Middelen voorzien voor activiteiten die intercultureel samenleven bevorderen • Middelen voorzien voor interculturele communicatie
Uit de schoolorganisatie Schoolniveau
• Op een proactieve manier zoveel mogelijk drempels wegnemen die leerlingen met een andere culturele achtergrond zouden beletten om volwaardig aan de school deel te nemen • Bij de opstelling van de schoolkalender, rekening houden met de verschillende religieuze feesten • Er voor zorgen dat groepen telkens weer zo samengesteld worden dat zij de verdere ontwikkeling van inter-
4 STAF/DOC/11/54v02 CODIS/DOC/11/20 2011-05-05
culturele competenties mogelijk maken. • Bij de organisatie van (extra-muros)activiteiten, duidelijke afspraken maken over taal, voeding, kledij, enz. • Over dergelijke afspraken helder communiceren, ook over het waarom ervan Klasniveau
• Leerlingen ruim kansen geven om hun interculturele competenties te ontwikkelen en te oefenen o
Door bewust aandacht te hebben voor de interculturele doelstellingen in de leerplannen
o
Door volop te werken met interactieve werkvormen waarin leerlingen op een ongedwongen manier met en van elkaar leren
o
Door de leerlingen de kans te geven hun eigen ervaringen in te brengen
• Kennis verwerven over, belangstelling en respect tonen voor de verschillende thuiswerelden waartoe de leerlingen behoren • Aspecten van culturele identiteit en diversiteit systematisch aan bod laten komen en bespreekbaar maken • Leerlingen in dialoog laten gaan over gelijkenissen en verbondenheid • Rekening houden met de gevoelens die jongeren hebben over hun afkomst en familiale situatie • Kennis hebben van en oog hebben voor de verschillende interactiewijzen van jongeren • Oog hebben voor de onderlinge verhoudingen in de groep • Leerlingen helpen om conflicten om te buigen in de richting van dialoog • De leerlingen betrekken bij het maken van duidelijke regels rond respect en discipline in de klas • Aandacht voor de aankleding van de muren, de schikking van het klaslokaal • Alert zijn voor datgene wat meespeelt in het bepalen van de status van de jongere in de groep • Positieve feedback hanteren waaraan de jongere status kan ontlenen
Uit de schoolcultuur Onthaal
• Bij onthaal en inschrijving expliciet aandacht hebben voor de verschillen in cultuur en achtergrond • Begrip tonen voor de moeilijkheden die ouders ervaren in het gebruik van het Nederlands • Er voor zorgen dat versiering en aankleding van muren uitnodigend is voor iedereen
5 STAF/DOC/11/54v02 CODIS/DOC/11/20 2011-05-05
Veiligheid & welbevinden
• Herkennen en duiden van cultuurbepaalde reacties • Zich inleven in de situatie van de leerling en handelen vanuit die kennis en inleving • Aspecten van vooroordelen en racisme herkennen en remediëren, met aandacht voor het uitklaren van een incident, ook als het om een misverstand gaat • Jongeren verschillen laten benoemen, en laten vertellen in welke mate ze daar wel of geen problemen mee hebben • Leerlingen en ouders met een andere culturele achtergrond vertrouwd maken met de Vlaamse/westerse gebruiken, gewoonten en waarden • Positief inspelen op meertaligheid door o.a. respect te tonen voor de thuistaal van de leerlingen, maar tegelijk wijzen op het belang van de schooltaal (het Nederlands) • Begrip tonen voor de moeilijkheden die leerlingen ervaren in het gebruik van het Nederlands • Bij bevraging van leerlingen m.b.t. hun welbevinden op school, is er ook expliciet aandacht voor de verschillende aspecten van interculturaliteit
Betrokkenheid
• Jongeren stimuleren om kansen te grijpen (niet in een slachtofferrol stappen) • Aspecten van culturele diversiteit systematisch een plaats geven in leerlingenraad en schoolraad • Jongeren actief betrekken bij acties die de school opzet rond diversiteit en interculturaliteit • Activiteiten organiseren waarbij de creativiteit en de culturele talenten van leerlingen aangesproken en gewaardeerd wordt • Werk maken van laagdrempeligheid voor ouders met een andere culturele achtergrond • Laagdrempelige toonmomenten organiseren (voedingsbeurs, cultuurprojecten in ruime zin) waarop ouders worden uitgenodigd
Actieve verbondenheid
• Zorgen voor een blijvend gedeelde en gedragen visie op interculturaliteit bij het hele personeelskorps (niet enkel bij het GOK-team bv.) • Actief inzetten op het collectief consequent omgaan met die visie (samen de gemaakte afspraken naleven en doen naleven) • Ruimte maken voor ontmoeting, gesprek, dialoog, discussie (in de school, de klas, de leraarskamer,…) • Activiteiten opzetten die ruimte bieden voor informele contacten, en voor het uitbouwen van relaties • Activiteiten zo kiezen en organiseren dat zij bijdragen
6 STAF/DOC/11/54v02 CODIS/DOC/11/20 2011-05-05
tot cohesie binnen de school (leerlingen en personeelsleden)
