Vetten
H
onden worden (nog sterker dan katten) van nature aangetrokken tot vetrijke voeding.Als de hond weinig aan lichaamsbeweging doet, moet de opname van vetten echter beperkt worden.
Als er geen nauwkeurig uitgebalanceerde porties gegeven worden, leidt een overmatige inname van vetten tot zwaarlijvigheid bij het dier. Deze kan echter niet overleven zonder vetten, omdat vetten een bron van energie en van essentiële vetzuren zijn.
24
De vetten vormen een familie van organische bestanddelen, die ook bekend staan onder de naam lipiden. De hoofdbestanddelen van vetten zijn vetzuren en glycerol, die samen triglyceriden vormen.Vetten kunnen alleenvoudig (triglyceriden, was) of complex (samengesteld uit verschillende andere elementen) zijn. De celmembranen (celwanden) kunnen onder andere uit fosfolipiden bestaan. Vetten zijn de belangrijkste energiebron voor honden en katten. De dieren oxideren de vetten (met zuurstof) en halen
er zo de energie uit die ze nodig hebben. Eén gram vet bevat ongeveer 9 kcal opneembare energie, wat 2,5 keer meer is dan 1 gram koolhydraten of eiwitten. Bepaalde vetzuren (de zogenaamde essentiële vetzuren) zorgen ook voor
de opbouw van de cellen of de aanmaak van bepaalde hormonen. De bronnen van voedingsvetten zijn allemaal voedingsstoffen die rijk zijn aan dierlijke (boter, talk, reuzel, eieren, gevogeltevet, visolie) en plantaardige vetten (oliën, oliehoudende zaden).
galblaas
lever alvleesklier
pancreaslipase vrij glycerol monoglyceride triglyceride darmlumen galzuur
In de darmen worden de voedingsvetten geëmulgeerd door de galzuren en verteerd door de pancreasenzymen (lipasen). Vervolgens worden de vetzuren opgenomen in de bloed- of lymfebaan.
epitheelwand
darmslijmvlies
lymfe
bloed
25
V
E
T
T
E
N
Vetzuren
olie olie
GEZONDHEID/PREVENTIE Meervoudig onverzadigde vetzuren, die overvloedig aanwezig zijn in voedingsoliën, worden negatief beïnvloed onder invloed van zuurstof, warmte en licht. Dit kan gevaarlijk zijn omdat er voor het lichaam schadelijke verbindingen kunnen ontstaan (hydroperoxiden). Dit verklaart waarom er vaak antioxidanten aan voedingen toegevoegd worden. Achtergrond Vetzuren zijn de hoofdbestanddelen van vetten. Ze worden gekenmerkt door het aantal koolstofatomen dat ze bevatten (men spreekt van korte, middellange en lange vetzuurketens). Ze kunnen verzadigd zijn (geen dubbele chemische verbindingen tussen 2 koolstofatomen) of onverzadigd (met 1 tot 6 dubbele verbindingen). Deze laatste zijn minder stabiel en kunnen ranzig worden, maar deze vetzuren bevatten veel essentiële vetzuren voor de vitale functies van het lichaam. Functies in het lichaam De verzadigde vetzuren zijn slechts energiebronnen (men spreekt van “lege” calorieën omdat ze geen andere functie vervullen). De korte verzadigde vetzuren (6 tot 10 koolstofatomen) zijn bijzonder korte vetzuren: energie (sport)
interessant voor een snelle opname van energie voor sporthonden, alsook voor dieren met suikerziekte en pasgeboren pups of kittens. De meervoudig onverzadigde vetzuren vervullen dan weer structurele functies (voor de celmembranen of lipoproteïnen in het bloed). De vetzuren van dit type die de voorlopers zijn van de chemische reeksen omega-3 en omega-6 spelen een essentiële rol en kunnen niet door het lichaam aangemaakt worden. Natuurlijke bronnen De bronnen van vetzuren zijn dezelfde als de bronnen van vetten: zowel plantaardige als dierlijke oliën en vetten. Hoe meer onverzadigde vetzuren een voeding bevat, hoe beter ze helpt te beschermen tegen oxidatie (Het aantal antioxidanten zoals vitamine E moet wel stijgen).
lange, verzadigde vetzuren: energie (onderhoud), opslag in het vetweefsel
lange, meervoudig onverzadigde vetzuren: energie + membraanstructuur essentiële vetzuren: “hormonale” bestanddelen
Energietopname – Bronnen van essentiële vetzuren 26
V olie
E
T
T
E
N
Omega-6 vetzuren
GEZONDHEID/PREVENTIE De opname van linolzuur is essentieel voor de synthese van celmembranen. Bij een gebrek aan linolzuur wordt de vacht dof, droog en dun. Het tast ook de huidbarrière aan: de huid wordt gevoeliger voor uitdroging en infecties.
Achtergrond De zogenaamde omega-6 vetzuren zijn biologisch onmisbare vetzuren die afgeleid worden van een vetzuur met 18 koolstofatomen en 2 dubbele chemische verbindingen, het zogenaamde linolzuur. Van dit zuur worden twee andere vetzuren afgeleid, die wel langer zijn maar net zo belangrijk: GLA (gammalinoleenzuur) en arachidonzuur. Functies in het lichaam Omega-6 vetzuren zijn essentieel voor het aanmaken van hormonaal actieve moleculen die prostaglandines genoemd worden. Ze spelen tevens een
belangrijke rol in de gezondheid en de kwaliteit van de huid en de vacht en bij de goede werking van de voortplantingsfunctie. Natuurlijke bronnen Plantaardige oliën zijn doorgaans rijk aan omega-6 vetzuren. Er zijn echter een aantal meervoudig onverzadigde dierlijke vetten, zoals varkensvet of gevogeltevet, die eveneens grote hoeveelheden linolzuur bevatten (meer dan 20% in het geval van gevogeltevet). Rundervet (talk, boter) bevat dan weer bijzonder weinig linolzuur.
omega-6 plantaardige oliën en bepaalde onverzadigde dierlijke vetten
gezondheid van de huid en kwaliteit van de vacht
prostaglandines
voortplantingsfunctie
huid
Essentiële vetzuren – Gezondheid van de huid – Kwaliteit van de vacht -Voortplanting 27
V
E
T
T
E
N
Gammalinoleenzuur andere naam: GLA
GEZONDHEID/PREVENTIE Gammalinoleenzuur (GLA) is erg nuttig bij alle problemen als gevolg van ontstekingen, met name bij huidaandoeningen. Het is vooral heilzaam bij dieren met een allergische aandoening.
Achtergrond GLA wordt binnen de schoonheidsverzorging gebruikt in producten die de huid opnieuw zacht en soepel willen maken. Het is bijzonder doeltreffend bij een uitgedroogde huid en bij een overmatige afscheiding van talg (seborroe). Functies in het lichaam Een voeding die verrijkt wordt met GLA bevordert de opname van de voedingsstoffen door de lever, de rode bloedlichaampjes, de wanden van de bloedvaten enz. Onverzadigde vetzuren zoals GLA zorgen ervoor dat celmembranen soepel blijven, zodat de vitale uitwisseling tussen de cellen niet verstoord raakt. Voeding die verrijkt wordt met GLA verhoogt de productie van hormonen waarvan bekend is dat ze ontstekingsremmende eigenschappen hebben: pros-
taglandines type 1. Dit gaat ten koste van de productie van andere prostaglandines, zoals de prostaglandines type 2 die ontstekingsbevorderende eigenschappen hebben. Natuurlijke bronnen GLA is een onverzadigd vetzuur uit de omega-6 groep (C18: 3). Het wordt gevormd op basis van linolzuur. Bij de kat is de overgang van linolzuur naar GLA een onzekere fase, want het enzym dat voor de transformatie verantwoordelijk is, heeft slechts een zwakke werking. De enige oliën die een significante hoeveelheid GLA bevatten, zijn: bernagieolie, teunisbloemolie en zwartebessenolie. Van al deze oliën bevat bernagieolie de grootste hoeveelheid GLA (> 20%).
linolzuur gammalinoleenzuur bernagieolie arachidonzuur
Bernagie (Borago officinalis) is een plant die afkomstig is uit Azië. De olie wordt verkregen door persing van de zaden. schoonheid van de vacht Een gezonde, zachte en soepele huid 28
V
E
T
T
E
N
Omega-3 vetzuren olie
GEZONDHEID/PREVENTIE Door hun biologische functies worden omega-3 vetzuren erg vaak gebruikt in aangepaste voedingen voor sporthonden, oudere honden en katten en dieren die aan chronische ontstekingsziekten lijden (artrose, chronische nieraandoeningen, darmontsteking, huidziekten). Achtergrond De omega-3 vetzuren zijn een aparte familie binnen de categorie van de meervoudig onverzadigde vetzuren. Deze familie is afgeleid van een vetzuur dat uit 18 koolstofatomen en 3 dubbele chemische verbindingen bestaat, het zogenaamde alfalinoleenzuur (ALA). Van dit zuur worden op hun beurt twee andere vetzuren afgeleid, die wel langer zijn maar net zo belangrijk: EPA (Eicosapentaeenzuur) en DHA (Docosahexaeenzuur). Functies in het lichaam Omega-3 vetzuren zijn van groot belang: Stimuleert de groei van het zenuwstelsel van jonge honden en vertraagt het verouderen van de hersenen van oudere dieren.
- ze voorkomen ontstekingen omdat ze de synthese van bepaalde neurotransmitters (stoffen die de overdracht van zenuwprikkels verzorgen) verhinderen die een rol spelen in ontstekingen; - ze verbeteren de sportieve prestaties en de zuurstofopname naar de hersenen (in het geval van oudere honden); - ze verbeteren het leervermogen van jonge dieren. Natuurlijke bronnen Bepaalde plantaardige oliën (lijnzaad, koolzaad, soja) bevatten een niet te verwaarlozen hoeveelheid ALA, voorloper van EPA en DHA. Deze laatste twee stoffen vindt men in geconcentreerde vorm echter alleen in visolie (verschillende hoeveelheden, afhankelijk van de vissoort) en in algen. darmen
gewrichten
omega-3 visolie zuurstoftoevoer naar de cellen
ontstekingsremmende werking
inspanningen (spieren)
huid
Essentiële vetzuren – Ontstekingsremmende werking – Zuurstofvoorziening van de cellen – Lichamelijke inspanning
nier
29
V
E
T
T
E
N
EPA en DHA
olie
andere naam: Eicosapentaeenzuur en Docosahexaeenzuur
GEZONDHEID/PREVENTIE De omega-3 vetzuren met een erg lange keten (EPA en DHA) zijn vooral bekend om hun ontstekingsremmende werking.Voeding die verrijkt wordt met EPA en DHA heeft echter nog tal van andere voordelen: - bescherming van de hart- en nierfuncties (van invloed op de doorstroming van het bloed en werkt bloeddrukverlagend). - beperking van de kans op tumoren. EPA en DHA komen in hoge concentraties voor in het netvlies: door de voeding tijdens de dracht en de eerste weken na het werpen te verrijken met EPA en DHA verbetert de gezichtsscherpte van pasgeboren dieren. Achtergrond Het orgaan dat het meeste DHA bevat, zijn de hersenen. In het wild levende carnivoren, en katten in het bijzonder, nemen DHA op als ze de hersenen van hun prooien opeten.
Natuurlijke bronnen Omega-3 vetzuren met een erg lange keten vindt men in geconcentreerde vorm in de olie van vette vissen uit koud water (vb: zalm, makreel, heilbot, haring, lodde). EPA en DHA komen ook voor in fytoplankton en eencellige algen. In de hele voedselketen concentreren deze stoffen zich in het vetweefsel van de vissen.
Functies in het lichaam EPA en DHA komen in de moedermelk voor en zijn essentieel voor de ontwikkeling van de hersenen en de nieren van embryo’s en foetussen. Het zenuwstelsel zal sneller volgroeid zijn bij jonge dieren die moedermelk gedronken hebben met een grotere concentratie aan DHA.
DHA EPA
zenuwstelsel
vernieuwen van de zenuwscheden
30
Essentiële vetzuren - Ontstekingsremmende werking Zuurstofopname naar de cellen – Fysieke inspanningen
oognetvlies
V
E
T
T
E
N
Geconjugeerde vetzuren andere naam: CLA
GEZONDHEID/PREVENTIE De geconjugeerde vetzuren die afgeleid zijn van linolzuur of CLA (Conjugated Linoleic Acid) werden bestudeerd in verband met de strijd tegen zwaarlijvigheid. Eén specifieke (isomere) vorm van CLA voorkomt inderdaad dat triglyceriden zich in groepen van vetcellen kunnen opstapelen. Achtergrond Bij de mens doet CLA het lichaamsgewicht niet dalen, maar men kan er wel de magere massa (spieren) van zwaarlijvige patiënten mee doen toenemen, wat ten koste gaat van de vetmassa (of het vetweefsel). CLA heeft ook een positieve invloed op de lichaamsbouw van honden die vrij toegang hebben tot hun voeding. Functies in het lichaam Dat CLA voorkomt dat vetweefsel zich kan opstapelen, zou te danken zijn aan zijn impact op het metabolisme van glucose en vetzuren ter hoogte van de cellen van het vetweefsel. De verschillende isomeren van CLA zijn grondig bestudeerd omdat ze mogelijk nog andere voordelen kunnen bieden: een
invloed op kanker, arteriosclerose, het immuunsysteem en suikerziekte. Natuurlijke bronnen CLA wordt aangetroffen in ingrediënten van dierlijke oorsprong, zoals zuivelproducten, vlees en vetten. Het wordt in de pens aangemaakt door bepaalde microorganismen. Bij de hond is de productie van CLA door de darmbacteriën dan weer erg beperkt. CLA wordt daarom in synthetische vorm aan de voeding toegevoegd.
Geconjugeerd linolzuur of CLA onderscheidt zich van gewoon linolzuur door de plaats van de dubbele verbindingen, die niet gescheiden zijn.
Vetzuren – Bestrijding van zwaarlijvigheid 31
