Watersnood 1916 - HERDENKING -
Speciale editie • 6 januari 2016
Gemeente Bunschoten, januari 1916: Het is januari 1916. De eerste maand van het jaar verloopt stormachtig. Water wordt vanuit de Noordzee richting de Wadden gestuwd, waardoor veel water de Zuiderzee instroomt. Naast de verhoogde waterstand, waait er een zeer ongunstige wind. Deze wind stuwt het water nog verder omhoog. Golven beuken tegen de dijken op. Het rampscenario volgt: in de nacht van 13 op 14 januari breken de dijken door en heeft het water de vrije loop. Delen van Bunschoten-Spakenburg en ook Eemdijk worden zwaar getroffen door deze stormvloed. Golven van meer dan drie meter razen met 33 meter per seconde het dorp in. Ook het Spui loopt onder. Van de 176 botters raken er 138 zwaar beschadigd. Botters liggen op de kade, drijven door het centrum en beuken huizen kapot: 50 huizen begeven het. Het water komt zo hoog, dat er een meter water staat in de Zuiderkerk. Spakenburg verandert in een rampgebied. De wegen staan onder water. Tussen Bunschoten en Spakenburg (ongerweges) is er geen plekje meer droog. De Dorpsstraat is veranderd in een kanaal. Wonder boven wonder vallen er die nacht geen slachtoffers, hoewel er wel mensen zijn die later bezwijken aan een opgelopen longontsteking. Veel mensen raken hun huis en hun bezittingen kwijt. De ramp laat diepe sporen na bij de inwoners.
Hoge golven
Januari Watersnood Bunschoten
Storm Eemdijk 1916 BottersKoningin Ramp Spakenburg
2
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
EEN ZWARTE BLADZIJDE:
Herdenken en vieren
‘Als een zwarte bladzijde loopt door onze nati-
Overige activiteiten
onale geschiedenis heen de januarivloed van
In de week van 13 januari wordt ook de Watersnood-
1916.’ Zo begint het boek ‘De zuidkust van de
steeg bij Museum Spakenburg geopend. Later in het jaar
Zuiderzee geteisterd door de stormvloed van ja-
vindt er een tentoonstelling plaats in het Klederdracht-
nuari 1916’.
en Visserijmuseum. Ook worden er bordjes geplaatst in het centrum, zodat zichtbaar is tot hoe hoog het water is
In de nacht van 13 op 14 januari 1916 werden Bunscho-
gekomen tijdens de ramp. Verder wordt er een College
ten-Spakenburg en Eemdijk getroffen door een water-
Tour georganiseerd. Weerman Reinier van den Berg zal
snoodramp. Een noordwesterstorm stuwde het Zuiderzee-
hier komen spreken en er wordt stilgestaan bij het be-
water hoog op, dijken braken door en grote delen van het
lang van water en het waterschap. Het watersnoodjaar
centrum van Spakenburg en Eemdijk liepen onder water.
wordt afgesloten met de Visserijdag 2016. Deze Visserijdag staat dan ook in het teken van de watersnood.
In 2016 is het 100 jaar geleden dat deze ramp zich vol-
Tijdens deze dag komt er een botter op de wal te liggen
trok in onze gemeente. Om hierbij stil te staan, worden
om de situatie uit 1916 na te bootsen.
er dit jaar diverse activiteiten georganiseerd door betrokken partijen uit de samenleving. Deze activiteiten staan
In deze speciale Watersnoodkrant kunt u meer lezen
in het teken van zowel herdenken als vieren. We herden-
over de activiteiten die dit jaar worden georganiseerd. Ik
ken de watersnood van 1916 en vieren dat we 100 jaar
wil u, mede namens het waterschap en het Stimulerings-
droge voeten hebben.
fonds van de Rabobank, van harte uitnodigen om samen te herdenken en te vieren!
Spectaculaire fakkeltocht
Melis van de Groep, burgemeester
Het jaar wordt geopend op woensdagavond 13 januari met een bijeenkomst in de Noorderkerk. Tijdens deze bijeenkomst wordt teruggeblikt op de watersnood in 1916. Daarnaast wordt er ook vooruitgekeken: hoe kunnen we onze droge voeten behouden? Aansluitend aan deze bijeenkomst vindt een fakkeltocht plaats met een licht- en geluidsshow bij de Oude Haven. Na deze show vervolgt de tocht zich langs plekken die ons doen denken aan de watersnood van 1916. Op verschillende memorabele punten zal iets worden verteld of uitgebeeld.
Colofon
EVENEMENTEN
Watersnood 1916 - 2016
Opening tentoonstelling en Watersnoodsteeg
andere foto’s uit 1916, een kraamkamer, spullen van de
Vrijdag 8 januari 2016
tersnood bekijken.
Van half januari tot juni kunt u een kijkje nemen bij de ten-
Plaats: Klederdracht- en Visserijmuseum Spakenburg,
toonstelling over de watersnood bij Museum Spakenburg
Kerkstraat 20 te Bunschoten-Spakenburg
familie Korlaar en een film die betrekking heeft op de wa-
en de speciaal hiervoor ingerichte Watersnoodsteeg.
De Watersnoodkrant is een uitgave van
Plaats: Museum Spakenburg, Oude Schans 47-63 te
Boekpresentatie Bertus Wouda
de gemeente Bunschoten in
Bunschoten-Spakenburg
Schrijver Bertus Wouda brengt in het kader van de water-
samenwerking met De Bunschoter.
snoodramp van 1916 een boek uit.
Redactie: Linda Burgler, Marlène Motshagen
Oplevering Zeedijk
Datum en plaats worden op een later moment bekend
en Jan Muijs.
Woensdag 13 januari 2016
gemaakt.
Grafische verzorging: De Bunschoter
Waterschap Vallei en Veluwe levert de Zeedijk op. De op-
Comité
De activiteiten die in het kader van de water-
leveringshandeling vindt plaats bij het Laakhuisje.
College Tour met Reinier van den Berg
Aanvang: 15.00 – 17.00 uur
12 april 2016
Plaats: WSV De Eendracht/Maatjeshuis, Kerkemaat 12
Lezing met weerman Reinier van den Berg en historicus
te Bunschoten-Spakenburg
Bertus Wouda over de watersnood 1916. Het waterschap maakt de brug naar het heden en de toekomst met een presentatie en uitleg van een lesmodule voor het middel-
door een speciaal hiervoor tot stand gekomen
Herdenkingsbijeenkomst 1916 en fakkeltocht met licht- en geluidsshow
comité. Dit organiserend comité bestaat uit
Woensdag 13 januari 2016
verloop en de gevolgen van overstromingen in de directe
verschillende betrokken partijen uit de samen-
Bijeenkomst in de Noorderkerk om te herdenken wat in
leefomgeving van de leerling behandeld.
leving. Vanuit het comité zijn ook bijdragen ge-
1916 gebeurd is. Aansluitend is er een fakkeltocht door
Aanvang: 19.30 uur
leverd aan deze Watersnoodkrant.
het centrum en langs memorabele punten met onder an-
Plaats: Oostwende College, Plecht 1 te
dere licht- en geluidsshow bij Oude Haven.
Bunschoten-Spakenburg
snood
plaatsvinden,
worden
georganiseerd
baar onderwijs. In deze lesmodule worden de oorzaak, het
Betrokken partijen:
Aanvang: bijeenkomst Noorderkerk, 19.00 uur (aan-
Bertus Wouda (waterstaathistoricus)
vang fakkeltocht: 20.00 uur, Noorderkerk)
Visserijdag 2016
Bibliotheek Bunschoten
Plaats: Noorderkerk, Kerkstraat 20 te Bunschoten-Spa-
3 september 2016
Cultuur Platform
kenburg
De Visserijdag 2016 staat volledig in het teken van de
De Bruine Vloot
watersnood. Om de situatie zoals deze tijdens de waters-
De Bunschoter
Informatietafel Watersnood
nood in 1916 was weer te geven, komt er een botter op
Gemeente Bunschoten
Half januari - september 2016
de kant te liggen.
Historische Vereniging Bunscote
In de bibliotheek wordt een tafel ingericht waar aandacht
Plaats: Museumhaven Spakenburg
Klederdracht- en Visserijmuseum
is voor de watersnood uit 1916, de verschillende tentoon-
LOS
stellingen in de musea en het boek van Bertus Wouda.
Museum Spakenburg
Plaats: Bibliotheek Bunschoten, Blokkenmakerssteeg 7
Rabobank Visafslag
Expositie 100 jaar Water en Oranje
Waterschap Vallei en Veluwe
April - september 2016 In de expositie 100 jaar Water en Oranje kunt u onder
Wilt u op de hoogte blijven van de evenementen die in het kader van de watersnood georganiseerd worden? Kijk dan op www.facebook.com/watersnood1916.
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
HERDENKING VAN DE WATERSNOOD
3
In de nacht van 13 op 14 januari is het precies 100 jaar geleden dat veel streken rond de Zuiderzee werden getroffen door een watersnood. Om deze watersnood te herdenken, worden op diverse plaatsen herdenkingen georganiseerd. Ook in de gemeente Bunschoten is dit het geval. Deze herdenking vindt woensdagavond 13 januari om 19.00 uur plaats op een historische locatie, namelijk in de Noorderkerk. Het wordt een avond waarin aandacht is voor de ramp uit 1916 en de grootschalige gevolgen. In de bewuste stormnacht van 1916 stroomde het wa-
De Noorderkerk tijdens de overstroming van 1916.
ter ook de Noorderkerk binnen. Daarnaast woedde die
gebeuren, wat waren de gevolgen en wat is er gedaan
worden geluid. Kortom, een gevarieerd en interessant
avond op korte afstand van het gebouw brand in twee
om een dergelijke ramp in de toekomst te voorkomen?
programma dat het waard is om bij te wonen!
hooibergen. Nadat het water iets was gezakt, diende de
Diverse sprekers gaan in op deze thema’s. Er worden
kerk enige tijd als onderkomen voor mensen die dak-
oude beelden van de watersnood en de gevolgen ge-
Het programma bestaat onder meer uit:
loos waren geworden. Door de watersnood zijn verschil-
toond en er is aandacht voor gebeurtenissen die destijds
- Samenspraak tussen historicus Ter Beek en burge-
lende woningen zodanig beschadigd, dat ze niet langer
plaatsvonden. Verder is er samenzang met toepasse-
meester Van de Groep over oorzaken en gevolgen van
bewoonbaar waren. Veel leegstaande ruimte was er in
lijke liederen en worden gedichten voorgedragen. Het
de watersnood 1916
die tijd niet, dus de kerk werd één van de plaatsen waar
belooft een informatieve maar ook een ontspannende
- Samenzang van toepasselijke psalmen en liederen
mensen werden opgevangen.
avond te worden. De aanvang is om 19.00 uur en duurt
- Gedichten over de watersnood
niet langer dan een uur.
- Optreden van kinderkoor De Herdersfluit
Dienst Noorderkerk
- Foto’s en filmbeelden over de watersnood in de
Tijdens de herdenkingsbijeenkomst op 13 januari wordt
Direct na de herdenking vindt de fakkeltocht plaats,
teruggeblikt op de watersnood van 1916: hoe kon het
terwijl de noodklokken van de kerken uit de gemeente
HISTORISCHE FAKKELOPTOCHT 13 JANUARI 2016
gemeente Bunschoten - Dijken: een eeuwenoude zorg van het waterschap
7
Cultuur Platform Gemeente Bunschoten organiseert historische fakkeloptocht
WSV De Eendracht Afsluiting toespraak burgemeester Optreden Mannen van Tekst en Tanen
5
Het Cultureel Platform Gemeente Bunschoten wil graag een bijdrage leveren aan de watersnoodherdenking. Er
Visafslag Afslag geopend Documentaire film
is daarom besloten het eerste Cultureel Café in 2016 in het teken te stellen van de herdenking en om een historische fakkeltocht met show te organiseren.
Fakkeltocht met spectaculaire licht- en geluidsshow
6
Deze fakkeltocht met spectaculaire licht- en geluidsshow
Monument Wilhelmina Kraamkamer Klederdrachtmuseum Verhaal Stormnacht
vindt om 20.00 uur (aansluitend aan de herdenkingsbijeenkomst in de Noorderkerk) plaats. De tocht wordt georganiseerd door het Cultuur Platform. Zij worden hier-
Oude haven Licht- en geluidsshow Klassieke muziek met volce-over Verhaal over de stormnacht en de overstroming
bij ondersteund door onder andere de scouting, mensen van het Klederdracht- en Visserijmuseum en leden van Oud Goud (voormalige brandweermannen). Onder begeleiding van fakkels, lampionnen (kinderen
2 4
mogen deze zelf meenemen) en klokgelui leidt de tocht via de Watersnoodsteeg naar het Spui. Op het Spui wordt vervolgens een waterwolf (groot vuur) ontstoken.
3
Watersteeg Museum Spakenburg Tentoonstelling steeg Museum Spakenburg
Nadat de waterwolf ontstoken is, start een licht- en geluidsshow in de Oude Haven en de Werf. Door deze spectaculaire show wordt de situatie uit 1916 verteld en nagebootst. Na het afgaan van de sirene van De Visaf-
Spuisluisje / Pleinhuisje Waterwolf vuur Brand tijdens tocht
slag, start de wandeltocht langs memorabele punten die te maken hebben met de watersnoodramp. De route wordt uitgezet met fakkels. Bij ieder memorabel punt wordt stilgestaan. Laat u verrassen! Bij het eindpunt wordt u onder begeleiding van Excelsior uitgenodigd om bij Watersportvereniging De Eendracht de avond gezellig af te ronden met een warm drankje en een afsluitend woord van de burgemeester. U bent hartelijk welkom! De historische fakkeltocht start om 20.00 uur bij de Noorderkerk, deelname is gratis. Wilt u meer weten? Kijkt u op www.cultuurplatformbunschoten.nl.
1
Noorderkerk Herdenkingsdienst Aansluitend start Historische Fakkeltocht
4
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
WATER OP DE WAL IN MUSEUM SPAKENBURG In het Eemland van voor de afsluiting van de Zuiderzee in 1932, waren overstromingen geen onbekend fenomeen. De Zuiderzee kon woest en onstuimig zijn. Daardoor stonden delen van de polder in de winter vaak onder water. Ook gebeurde het regelmatig dat het water zo hoog stond, dat de haven overstroomde. Om te voorkomen dat het hele dorp blank kwam te staan, werden de verschillende stegen afgesloten met zogenaamde schotbalken. Op enkele plaatsen in Spakenburg zijn de gleuven nog te zien in het straatbeeld. De grote deuren in de zeesluis in de haven sloten bij hoog water vanzelf. De bevolking was bekend met deze vorm van wateroverlast en had ermee leren leven. Heel anders werd het als eens in de zoveel tijd wind en water samenspanden. Als golven tegen de dijken beukten en exact de zwakke plekken wisten te vinden, kon zomaar het hele gebied overstromen. Hierdoor kon flinke schade worden aangericht. Voor het laatst gebeurde dat in januari 1916. Niet alleen vielen er gaten in de dijken, op sommige plaatsen stroomde het water er gewoon overheen. Botters in de haven raakten los van de wal en dreven door het hoge water de havens uit. Niet gehinderd door enige tegenstand ramden ze in op enkele huizen en veroorzaakten zo een enorme schade. Een ramp die uitgebreid in boeken, tijdschriften en kranten in beeld werd gebracht en daardoor in het collectieve geheugen bekend is gebleven.
Tentoonstellingen
Tegenspoed in de vorm van een overstroming, uitgebeeld in Museum Spakenburg.
Deze watersnood is een belangrijke gebeurtenis in de
In de vaste tentoonstelling van het Museum Spakenburg
van de ramp voor de mensen, hoe pakten ze hun leven
geschiedenis van de gemeente Bunschoten. Niet omdat
wordt bij het thema Voor- & Tegenspoed aandacht aan
weer op, wat was de schade en welk gebied was er nu
het de enige watersnood was. In de loop van de eeuwen
deze overstroming geschonken. Hier wordt de zonnige
precies onder water gelopen? Diverse vragen waarop in
heeft het gebied vele malen onder water gestaan. De
kant van het leven aan de boorden van de Eem en de
de tentoonstelling het antwoord wordt gegeven.
waaien in het Eemlandschap zijn daarvan de stille getui-
Zuiderzee tegenover de schaduwkant van overstromin-
gen. De ramp van 1916 was de laatste in een lange rij,
gen gezet. Overstromingen die zich nu sinds honderd
Er is ook aandacht voor een blijde gebeurtenis die in de
omdat daarna de aanleg van de Afsluitdijk tot op heden
jaar niet meer hebben voorgedaan. Bij het thema Ervoor
rampnacht plaatsvond, namelijk de geboorte van Wil-
heeft voorkomen dat zich nieuwe rampen voordeden.
& Erna over de periode voor en na de afsluiting van Zui-
helmina Aartje, het latere petekind van koningin Wilhel-
derzee is een link met de watersnood te leggen.
mina. Er is een mooie reconstructie te zien van hoe dit destijds in zijn werk kan zijn gegaan.
Tijdelijke tentoonstelling Vanaf heden is er in het museum extra aandacht voor
Tentoonstelling bezoeken
deze ramp. Zowel in de museumsteeg als in het muse-
Hoewel de tentoonstelling Water op de wal alleen in het
um zelf is er aandacht voor de watersnood en alles wat
eerste half jaar van 2016 is te zien, geeft het museum
daarmee te maken heeft. Deze tijdelijke tentoonstelling
altijd een beeld van de gevolgen van de Watersnood van
Water op de wal is het eerste half jaar van 2016 te be-
1916. De extra tentoonstelling is te bezichtigen tijdens
zichtigen.
de openingsuren van het museum. De toegang tot het museum geeft automatisch toegang tot de tentoonstel-
In de Watersteeg die bij het museum hoort, worden de
ling Water op de wal. Museumkaarthouders hebben bo-
gevolgen van de ramp in het straatbeeld nagebootst. Een
vendien gratis toegang tot het museum.
bootje symboliseert een botter die door het hoge water op de wal terecht is gekomen. Dit schip wordt omge-
In 1916 waren de voorlopers van de Rabo-
ven door huisraad die door het beuken op de woning
bank al betrokken bij het herstel na de wa-
naar buiten is gevallen. Daarnaast geven grote foto’s een
tersnood.
beeld van ‘De verwoesting van den Noordwester-storm-
Kantoordirecteur Klaas Bos: ,,Het is mooi
nacht Januari 1916’.
dat we daar 100 jaar later bij stil mogen staan en dat we nog steeds een rol mogen
Op het buitenterrein is een peilschaal aangebracht waar-
spelen in het behoud van het historisch erf-
op de hoogste waterstand in de rampnacht, 3,25 meter
goed in de gemeente. Een
boven NAP, is weergegeven. Die hoogte schetst een
mooi voorbeeld hiervan
beeld hoe hoog het water stond op de dijk die de Oude
is ‘Spakenburg, een Le-
Schans als het ware is.
vende Haven,’ dat recent de hoofdprijs van het Sa-
In het museum is meer inhoudelijk aandacht voor de wa-
men Sterker Fonds in de
De peilschaal in de Watersteeg waarop de
tersnood en de gevolgen. Met kaarten en foto’s wordt
wacht sleepte.’’
hoogte van 3,25 NAP is aangegeven.
de ramp inzichtelijk gemaakt. Wat waren de gevolgen
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
Watervluchtelingen
5
EEN BOEK OVER DE HERKENBARE ACTUALITEIT VAN 1916 Je bent waterstaatshistoricus. Wat houdt dat in? Als archivaris van het nu opgeheven Waterschap IJsselmonde te Barendrecht was het mijn taak de oude polderarchieven te beheren. Met oud bedoel ik ook echt oud: zo hadden we een originele bedijkingsakte uit 1333 en een polderarchief met alle jaarrekeningen vanaf 1453, zodat je vanzelf de poldergeschiedenis wordt ‘ingezogen’. Vanaf die tijd heb ik dan ook historisch onderzoek verricht en daarover gepubliceerd. Daarbij stond meestal Zuid-Holland centraal, maar nu ben ik bezig de watersnood van 1916 in deze omgeving te onderzoeken.
Wat heb je precies onderzocht en waarom heb je dat gedaan? Vlak na de watersnood beschreef het boek ‘Als dam en dijk bezwijkt’ het verloop van de stormnacht, de opgelopen schade en de spontane hulp die buren verleenden. Maar hoe ging het verder? De nood was hoog en sommige boeren hadden veel vee verloren. Zijn zij failliet gegaan? Zijn alle geruïneerde huizen en beschadigde botters hersteld? Welke hulp werd geboden? De resultaten van het onderzoek worden, mede dankzij financiële hulp van onder andere de gemeente Bunschoten en het waterschap Vallei en Veluwe, in een boek van 160 pagina’s gepresenteerd. Dat zal in april worden, want dan organiseert de bibliotheek een College Tour waarbij Reinier van den Berg en ik ’s avonds iets in het Oostwende College zullen presenteren. Nu ben ik bezig om de resultaten van mijn onderzoek te rangschikken, zodat het boek een logische opbouw krijgt.
Kan je al wat over de opbouw van het boek zeggen? In het boek wordt het ‘klassieke drama’ van een overstroming, in dit geval die van 1916, in een ‘plot’ van zes ‘bedrijven’ uitgewerkt. Het eerste bedrijf, ‘De overstroming,’ beschrijft de storm, de doorbraken, de directe burenhulp en de reddingsacties van bewoners van geïso-
Bertus Wouda: ,,Men zag dit niet aankomen en veel mensen zijn naar de Zuiderkerk gegaan om daar een lezing bij te wonen.”
Hoe zag de gemeente Bunschoten er in die stormnacht uit?
heeft uitgepakt. Er waren slachtoffers die erbij inschoten,
Chaotisch: men zag dit niet aankomen en veel mensen
ken, zoals het ruimen van de kadavers, werd hier op een
Daarna komt in ‘Optuigen gestructureerde hulp’ het
zijn naar de Zuiderkerk gegaan om daar een lezing bij
zeer creatieve maar vooral afwijkende wijze opgelost.
rampenplan van 1913 aan bod. Daarin staat welke hulp-
te wonen. Toen brak er brand uit, waarna iedereen zich
Het bijzondere verloop in deze gemeente verklaart wel-
organisatie wat moest doen. De drie fasen van hulpver-
daar op focuste. Men had te laat in de gaten wat er bij
licht ook waarom, een aantal maanden later, de koningin
lening ‘Noodhulp’, ‘Herstel’ en ‘Wederopbouw’ worden
de haven gebeurde. De tweede overstroming die in fe-
een petekind uit Spakenburg aannam.
in de volgende bedrijven beschreven.
bruari 1916 plaatsvond, zag men wel aankomen. Het
leerd liggende panden. Het boek volgt enkele hoofdrolspelers die hier worden geïntroduceerd.
maar ook mensen die goede zaken deden. Sommige za-
De vissersvloot werd relatief snel hersteld, maar de wo-
tweede en dan kan de wanhoop toeslaan. Weer moest
Wat betekent dit voor de gemeente Bunschoten?
ningbouw verliep minder vlot. Daardoor hebben enkele
men alles schoonmaken, weer moest al dat zeewater op
Dat het verhaal, zoals het direct na de overstroming
gezinnen ruim anderhalf jaar in de noodopvang gezeten.
zee afstromen.
werd beschreven, eindelijk is afgerond. Het boek dat in
water kwam toen niet zo hoog, maar het was wel de
april wordt gepresenteerd, beschrijft de hulpverlening,
Bij de hulpverlening wordt op een paar gezinnen inge-
Wat zijn de belangrijkste conclusies van het onderzoek?
de achtergronden en maakt het verhaal van een aantal
Het vastgestelde rampenplan heeft in de meeste ge-
met die in Waterland te vergelijken. Maar Bunschoten
Bij de bijlagen zit een lijst met de namen van alle wa-
meenten redelijk gewerkt. Maar in Bunschoten is alles
springt er echt uit: met hetzelfde rampenplan in de hand
tervluchtelingen die tijdelijk in de Noorderkerk hebben
net even anders verlopen. De betrokken personen en
werd aan de uitvoering een geheel eigen invulling gege-
gewoond en een overzicht van alle botters met hun eige-
het Plaatselijke Watersnood-Comité worden door mijn
ven.
naren en voor welk bedrag zij in die stormnacht van 13
onderzoek in een ander daglicht geplaatst.
Die cultuur is nu vastgelegd. Dat heeft ‘even’ geduurd
op 14 januari schade hebben geleden.
We weten ook meer over de achtergronden en hoe alles
overeenkomstig mijn motto: Festina lente.
zoomd. Tot slot wordt in de ‘Epiloog’ van enkele hoofdrolspelers vermeld hoe het hen na 1916 is vergaan.
hoofdrolspelers af. Je bent geneigd om de hulpverlening
6
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
BIBLIOTHEEK BUNSCHOTEN EN OOSTWENDE COLLEGE ORGANISEREN GRATIS LEZINGENAVOND
‘Hoe was het (ook al)weer?’
De Bibliotheek Bunschoten organiseert in samenwerking met het Oostwende College, op dinsdagavond 12 april in de aula van het Oostwende college, een gratis toegankelijke lezingen- en presentatieavond over HET WEER. Hoe was het weer 100 jaar geleden en kunnen we voorspellen hoe het weer gaat worden in de toekomst? Keynote speaker op deze avond is Reinier van den Berg! Meteoroloog Reinier van den Berg is al jarenlang actief als weerman voor onder andere RTL. Daarnaast heeft hij boeken geschreven. Met zijn lezingen over het klimaatverandering, tornado’s en onweer weet hij menigeen te boeien. Van den Berg werd in 1989 weerman en was sindsdien te zien bij diverse zenders. Hij is initiatiefnemer van de Care for Climate Foundation, die zich bezighoudt met technologieën en methoden om de CO2-uitstoot in de wereld te beperken. Ook spant de weerman zich wereldwijd in om mensen bewust te maken van de klimaatproblemen. Daarbij maakt de presentator gebruik van spectaculaire beelden van de smeltende ijskap op Groenland. Als ambassadeur is Reinier van der Berg bovendien betrokken bij de stichtingen Light for the World en Trees for All.
Weerman Reinier van den Berg verzorgt presentatie in de bibliotheek.
Dit jaar staan we stil bij watersnood van precies 100 jaar geleden. Hoe kon het toen zo ver komen? En, misschien belangrijker, kan zoiets ons ooit weer treffen? Er blijkt een duidelijke relatie te zijn met de opwarmende aarde, in welk verband we soms teksten horen als ‘Amersfoort aan Zee’. Reinier neemt ons mee in een boeiend verhaal met indrukwekkende beelden... Ook historicus Bertus Wouda neemt ons mee terug naar vroeger. Hoe zag het oude Bunschoten-Spakenburg eruit? Hoe was de situatie toen?
Bijdrage van onze eigen scholieren In het herdenkingsjaar zullen in het voorjaar op het Oostwende College activiteiten, wedstrijden en opdrachten voor de leerlingen worden georganiseerd. De winnaars mogen hun verhaal, ontwerp of presentatie op 12 april presenteren. Houd tegen die tijd de Bunschoter in Het is zeer de moeite waard een kijkje in de bibliotheek te nemen.
de gaten voor meer informatie.
TERUG IN DE TIJD OP DE VISSERIJDAG Visserijdag
016 VISSERIJDAG 2
Als dam en dijk
bezwijkt
De Visserijdag 2016 krijgt als thema ‘Als dam en dijk bezwijkt’. Tijdens deze Visserijdag komt er een botter op de wal te liggen, om de situatie uit 1916 na te bootsen. Ook zal er een historisch schip met zand in de Hongdehemel afgemeerd liggen. Dit schip zal door een oldtimer vrachtauto met kraan gelost worden. De Visserijdag vindt traditioneel plaats op de eerste zaterdag van september. Volgens sommigen is de dag het jaarlijkse culturele hoogtepunt van Spakenburg. Op en top sfeer proeven!
Noteer 3 september daarom alvast in uw agenda!
EM BE R 20 16 ZA TE RD AG 3 SE PT ganiseerd door: De visserijdag wordt geor
t Spakenburg”
Vloo Vereniging “de Bruine Met dank aan: e Bunschoten
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
DIJKVERBETERING ZUIDELIJKE RANDMEREN EN EEM
7
Klimaatverandering vraagt om veilige dijken
Het jaar 1916 begint met veel regen. Vanaf 11 januari 1916 bouwt zich een zware noordwesterstorm op, die op 13 en 14 januari tot volle kracht komt. Het water stijgt in Spakenburg tot 3,25 meter boven NAP. Het water slaat over de dijk en er ontstaan dijkdoorbraken: in de Arkemheense dijk bij Nekkeveld, in Eemdijk en in de Grebbeliniedijk. Op veertig plaatsen langs de dijk moet de dijk hersteld worden. Dit meldt Margriet Mijnssen in ‘Een vallei vol water’, het standaardwerk over het waterbeheer in de Gelderse Vallei en het Eemland. Het is overigens niet de laatste stormvloed in het gebied. Op 16 februari 1917 breekt de noodvoorziening in de Arkemheense dijk door en in november 1917 lopen de Slaagsedijk en de Grebbeliniedijk over. Als gevolg daarvan komt het land tot ver boven het toenmalige Amersfoort - waar nu Vathorst ligt - onder water te staan. Ook 1925 hebben de dijken bij Spakenburg te leiden van een hevige storm. Na de sluiting van de Afsluitdijk is het vooral de hevige regenval die soms tot veel overlast leidt in het gebied.
Heemraad Frans ter Maten bij het beeld van koningin Wilhelmina dat herinnert aan haar
Windkracht 11
bezoek in 1916.
Zo hoog als het water in 1916 kwam, zal het nu niet
ter de Kerkemaat werd afgegraven. ,,Langs de gehele
lossingen komen in ons land waar de ruimte schaars is.’’
meer komen door de aanleg van de Afsluitdijk en de in-
Kerkemaat is nu een waterkering nodig van 1,40 meter
Waterschap Vallei en Veluwe sluit de werkzaamheden
poldering. De omstandigheden waarop de dijken langs de
hoogte, die we straks op een voor Nederland unieke ma-
aan de Oostdijk en Arkemheense Zeedijk af op 13 ja-
Zuidelijke Randmeren en de Eem moeten zijn berekend,
nier gaan bouwen”, aldus Ter Maten. Hij doelt daarmee
nuari. U bent vanaf 15.00 uur van harte welkom in het
zijn hetzelfde gebleven. Deze omstandigheden zijn: hevi-
op de opdrijvende waterkering die langs de Kerkemaat
Maatjeshuis, Kerkemaat 12.
ge regenval in de Gelderse Vallei – dus veel waterafvoer
in een muurtje en rond de oude haven in de bestrating
in de Eem - samenvallend met een noordwesterstorm
wordt aangebracht. ,,Samen met de gemeente Bunscho-
van windkracht 11. ,,En gezien de klimaatverandering
ten zijn we tot een hele mooie oplossing gekomen, die
zijn dat scenario’s, waar we rekening mee moeten hou-
het cultuurhistorisch havengebied in ere houdt en zelfs
den’’, aldus heemraad Frans ter Maten van Waterschap
hier en daar versterkt. Deze waterkering is uniek in Ne-
Vallei en Veluwe. ,,Ik begrijp best dat mensen twijfels
derland en zal veel aandacht krijgen.”
hebben, omdat ze het water in de afgelopen decennia niet zo hoog hebben zien komen. Maar resultaten uit
Vroeger werden bewoners van Bunschoten en Spaken-
het verleden geven geen garantie voor de toekomst, zeg
burg gemobiliseerd om met handkarren klei en stenen
ik dan. Uit berekeningen blijkt dat bij een noordwester-
aan te voeren voor de bouw van dijken. ,,Die tijd ligt
storm van windkracht 11 er nog zoveel water het Eem-
gelukkig ver achter ons”, zegt Ter Maten. ,,Ook bij dij-
meer in wordt geblazen, dat het een bedreiging vormt
kenbouw komt tegenwoordig hoogwaardig onderzoek
voor onder andere het Eemland en Amersfoort. De dij-
en technologie aan te pas. Want we kunnen niet overal
ken moeten dan bescherming bieden.’’
met steen en klei werken. We moeten met nieuwe op-
Stabiele dijken Frans ter Maten vervolgt: ,,Daar komt bij dat onze kennis over dijkenbouw en de ondergrond waarop de dijken staan, nog iedere dag toeneemt. Zo weten we dat de Oostdijk en de Arkemheense Zeedijk wel hoog genoeg zijn, maar op diverse plekken niet stabiel genoeg. Als er lang hoog water tegenaan staat, kan de dijk door het gewicht van het water afschuiven. Om dat te voorkomen zijn daarom het afgelopen jaar buiten- en binnendijks steunbermen aangelegd van steen en klei. Op andere gedeelten blijkt dat bij hoogwater water onder de dijk door kan sijpelen en zo de dijk van onderaf verzwakt. Door de dijkverbetering wordt ook dat gevaar weggenomen.”
Opdrijvende waterkering Na de ramp van 1916 zette de regering spoed met plannen voor de Afsluitdijk. Het besluit werd in 1918 genomen, en toen de dijk er eenmaal lag (1932) maakte naast zorgen om de visvangst, opluchting zich meester van de inwoners van Spakenburg. Een ramp kon niet meer gebeuren en de dijken waren minder belangrijk. Dit heeft er zelfs toe geleid dat een deel van de dijk ach-
Dijkdoorbraak in 1916 bij Nek keveld.
Werkzaamheden aan de dijk.
8
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
DE WATERSNOODRAMP VAN 1916
en het Oranjehuis
Het oog op Wilhelmina en Aartje Koninginnetje in het Klederdracht- & Visserijmuseum achter de Noorderkerk
Naast aandacht voor de historie van de klederdracht en de visse-
Het Klederdracht- & Visserijmuseum geeft met de ten-
rij, heeft het museum ook een
toonstelling een mooi inzicht in het leven in het oude
uitgebreide tentoonstelling van
vissersdorp Spakenburg. Er zijn levensgrote poppen in
heel bijzondere quilten die door
klederdracht, een compleet ingerichte kraamkamer en
diverse mensen uit de omgeving
een mooie tentoonstelling van botters. Heel beeldend
gratis aan het museum beschik-
wordt zo het leven van 50 tot 100 jaar geleden gepre-
baar gesteld zijn. Het museum is
senteerd.
blij met deze quiltententoonstelling en wil u graag in deze blijd-
Aartje koninginnetje
schap laten delen.
In het herdenkingsjaar van de watersnoodramp schenkt het Klederdracht- & Visserijmuseum speciaal aandacht
Klederdrachtshows
aan het bezoek van koningin Wilhelmina aan Spaken-
Bij het museum kunt u ook live
burg, enkele dagen na de ramp.
kennismaken met de klederdracht. Er worden klederdracht-
Een van de bekendste gebeurtenissen is het feit, dat Ko-
shows georganiseerd, met uitleg
ningin Wilhelmina het meisje dat geboren werd in de
en uitgebreide toelichting op de
nacht van de watersnoodramp, aannam als haar pete-
klederdracht.
kind.
Ook is het mogelijk om zelf te
Dit heeft haar de bijnaam ‘Aartje Koninginnetje’ be-
ervaren hoe het is om kleder-
zorgd. Met mooie foto’s wordt dit verhaal in beeld ge-
dracht te dragen.
bracht. Ook zullen enkele persoonlijke spullen tentoon-
U wordt door de vrijwilligers
gesteld worden, zoals de trouwbijbel van Aartje en Dirk
professioneel aangekleed in de
en een schilderij van koningin Wilhelmina.
klederdracht. Beide activiteiten zijn erg leuk om als groep te er-
Koningin Juliana tijdens een bezoek aan Aartje koninginnetje
Tevens zal in het kader van de watersnoodramp de kle-
varen. Houdt u er wel rekening
en haar man.
dingstijl van enkele poppen in het museum speciaal aan-
mee dat u voor deze activiteiten
mooie indruk van Spakenburg en steunt u een pur sang
gepast worden aan deze periode, zodat de tijd van de
vooraf moet reserveren.
vrijwilligersorganisatie. De opbrengst van het museum wordt volledig ingezet
watersnoodramp nog dichterbij komt.
Expositie
Museum bezoeken?
voor de ondersteuning van zendingswerk, diaconale or-
Het museum is geopend van 9 april tot 10 september
ganisaties en talrijke goede doelen.
Tijdens deze expositie wordt er een film vertoond, waar-
2016, elke maandag tot en met zaterdag van 10.00 tot
in aandacht wordt gegeven aan de watersnoodramp, het
17.00 uur.
leven van Wilhelmina Aartje Vedder en haar man Dirk
Voor meer informatie: www.kenvmuseum.nl Voor reserveringen:
[email protected]
Korlaar tijdens en na deze periode.
Het museum is goed toegankelijk voor rolstoelen en
of 033-2984634.
Dit zullen bijzondere beelden zijn van het toenmalige
daarmee voor iedereen een bezoek waard. Tegen een
Het museum vindt u achter de Noorderkerk aan de
kleine Zuiderzeedorp met zijn paar duizend inwoners.
geringe entreeprijs van € 3,50 per persoon krijgt u een
Kerkstraat 20 in Spakenburg.
BUNSCOTE BETREKT INWONERS BIJ GEDENKJAAR De gevolgen van de Watersnoodramp waren rampzalig. Jan Duijst dichtte onder andere: ‘Het gebeurde ook, dat zij die tot de armsten behoren / Alles maar dan ook alles verloren’. Dit is te lezen op de kalender van historische vereniging Bunscote waarin, in woord en beeld en op velerlei manieren stil wordt gestaan bij de ramp van een eeuw geleden. In vele woningen in de gemeente Bunschoten prijkt de kalender aan de muur. Zo betrekt Bunscote de inwoners het hele jaar bij de terugblik naar 1916. Naast de kalender besteedt de historische vereniging ook in het verenigingsblad Bun Historieal middels diverse artikelen aandacht aan de watersnoodramp. Beslist de moeite van het lezen waard! Wilt u dit en meer ook lezen en bent u nog geen abonnee? Neem dan contact op met Aart van Halteren: tel. 033 – 455 71 14 of secretaris.bunscote@ gmail.com.
Presentatie van de kalender.
