HOE ZIJN ONZE 30 GROOTSTE STEDEN VOORBEREID OP STRAKS?

DE STAD ALS CENTRUM VAN DE WERELD

HOE ZIJN ONZE 30 GROOTSTE STEDEN VOORBEREID OP ‘STRAKS’?

14-517 070714 onderzoeksrapport ARCADIS-Hogeschool.indd 1

09-07-14 13:14


09-07-14 13:14

HOE ZIJN ONZE 30 GROOTSTE STEDEN VOORBEREID OP ‘STRAKS’? I 3

DE STAD ALS CENTRUM VAN DE WERELD Nederland heeft een periode van meer dan een halve eeuw van gestage economische groei achter zich. Om leefbaar, attractief en concurrerend te blijven is het zaak voor onze steden om de komende decennia effectief in te spelen op grote, mondiale veranderingen. Op toenemende urbanisatie, verschuivingen in geo- en regionale politiek, de transitie naar een nieuwe economie, op klimaatverandering en steeds schaarser wordende natuurlijke bronnen en op de sterk veranderde samenstelling van de bevolking.

Inhoud 1

De toekomst daagt uit

2

Toekomstscan Nederlandse steden: 10 observaties en vergezichten

3

Impact van steden

4

Duurzame stedelijke ontwikkeling Nederland

5

Agenda voor morgen


Hoe bereiden onze 30 grootste steden zich voor op ‘straks’? Wat zien ze als belangrijkste uitdagingen? Welke partijen zijn aan zet? Is er een richtinggevende agenda en strategie? Ter gelegenheid van de start van de nieuwe colleges en gemeenteraden, die onder druk van een ongekende bezuinigingsopgave tot nieuw beleid en aantoonbaar resultaat moeten komen, zochten studenten van de Hogeschool Rotterdam - onder begeleiding van ARCADIS - het antwoord op deze vragen onder meer in collegeprogramma’s, structuurplannen en toekomstvisies van deze gemeenten. Zij onderwierpen circa 300 documenten aan een kwalitatieve analyse. De studenten die het onderzoek uitvoerden – in de toekomst zelf professionals in stedelijke ontwikkeling – geven daarbij een frisse kijk op wat zíj nodig achten. Tenslotte reiken ARCADIS-experts 9 troeven aan voor uw Agenda voor morgen. Rotterdam, juli 2014

09-07-14 13:14

4 II 2

HOE ZIJN ONZE 30 GROOTSTE STEDEN VOORBEREID OP ‘STRAKS’?


09-07-14 13:14


1 DE TOEKOMST DAAGT UIT Van oudsher heeft de stad een grote aantrekkingskracht op werken gelukszoekers. Voor ondernemers, talenten, onafhankelijke geesten en creatievelingen is de stad nog immer ‘the place to be’. Moderne communicatiemiddelen en virtuele netwerken maken de stad allerminst overbodig. Ze vergroten eerder de slagkracht van de metropool en creëren ruimte waar de stad tegen zijn grenzen aanloopt. Want eveneens van alle tijden zijn de uitdagingen van verstedelijking: het woekeren met ruimte en middelen om al die mensen te herbergen en het potentieel efficiënt te benutten. Ook in de 21e eeuw zullen niet alle nieuwe stedelingen er in slagen hun dromen te verwezenlijken. Zelfs in een welvarend land als Nederland wordt de stad ook bevolkt door mensen die in de marge leven. Met alle sociale gevolgen van dien.

AANPASSINGSVERMOGEN Het zijn niet alleen de individuen die zich alert moeten herpositioneren, ook de steden en hun achterland raken steeds meer in grensoverschrijdende concurrentie verwikkeld. Wie mee wil doen, moet een speler worden op de wereldmarkt. Zeker in de kenniseconomie is het speelveld achter de dijken te klein. Het vraagt een ander adaptatievermogen van de stad. Natuurlijk moeten we blijven investeren in hoogwaardige voorzieningen en bereikbaarheid. Maar de stad van de toekomst moet vooral investeren in flexibiliteit om te kunnen reageren op snel wisselende economische kansen. Dat vraagt om een nieuwe benadering van de stedelijke inrichting en financiering daarvan. ‘CIRCULAIR’ ALS MANTRA De milieu-impact van stedelijke ontwikkeling noopt ook tot het afbakenen van nieuwe kaders. Door de geconcentreerde productie, consumptie en opslag van afval is de voetafdruk van steden enorm en daarmee de invloed op de ecologie van de planeet. Omdat steden tegen hun biofysische grenzen aanlopen, worden ecosysteemdiensten uit het achterland afgenomen. Cruciaal voor het leven in de stad, maar in potentie ontwrichtend voor bestaande ecosystemen. Grenzeloos circulair denken is het nieuwe mantra, duurzaamheid een must.

EIGENTIJDSE ONGELIJKHEID De nieuwe tijd vermorzelt oude zekerheden. Het tempo waarin dat gebeurt, stelt alle stedelingen op de proef. Zij die vooroplopen en kunnen volgen, vormen de succesvolle bovenlaag. De handhavers de middenmoot. Maar in een klimaat waarin technologische innovaties elkaar in een moordend tempo opvolgen, is succes per definitie van korte duur en worden de marktleiders snel afgelost. De burger, de consument en de werknemer moeten in een bombardement van informatie en andere prikkels voortdurend keuzes maken. Dat creëert eigentijdse ongelijkheid: zij die het tempo niet kunnen bijbenen gaan gebukt onder keuzestress. Dat treft ook groepen die een halve eeuw geleden in het veilige netwerk van zuilen en baanzekerheid zich prima thuis voelden in de stad.


09-07-14 13:14

2 TOEKOMSTSCAN NEDERLANDSE STEDEN: 10 OBSERVATIES EN VERGEZICHTEN Spelen de Nederlandse steden in op de eisen van de nieuwe tijd? ARCADIS vroeg een dertigtal studenten van verschillende studierichtingen aan de Hogeschool Rotterdam beleidsstukken van 34 grote Nederlandse gemeenten te scannen op toekomstvisie en -perspectief. De studenten staan aan de vooravond van hun werkzame leven en zijn dus de professionals van morgen. Hun bevindingen zijn bewust gekleurd door hun eigen toekomstverwachtingen en eisen die zij stellen aan de maatschappij waarin ze geacht worden hun rol te spelen. Een frisse kijk dus. Onder begeleiding van hun docenten en consultants van ARCADIS beoordeelden zij circa 300 beleidsplannen op de volgende aspecten: • Economie • Governance • Mobiliteit & infrastructuur • Ecologie • Verstedelijking & vastgoed • Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen Deze scan is geen wetenschappelijk onderzoek, maar een verkenning, een dwarsdoorsnede van het stedelijk landschap. Hoe bereidt de zittende generatie beleidsmakers de weg voor hun opvolgers? Wat ontbreekt er in de plannen en wat kan er beter? De uitkomsten zijn geen schets van een generatiekloof, maar een oprechte oproep tot meer samenwerking, realisme en echte duurzaamheid. De inzichten en adviezen van de studenten vormen het begin van nader, gericht onderzoek naar wenselijke en noodzakelijke cultuurwijzigingen in stedelijk bestuur om de dilemma’s van de toekomst adequaat te pareren.


MOBILITEIT & INFRASTRUCTUUR 1. “Mobiliteit en bereikbaarheid draaien niet uitsluitend om de auto” De mobiliteitsparagrafen gaan nog al eens uit van bestaande problemen zonder te kijken naar veranderende tendensen. Zo neemt onder jongeren zowel de status, het bezit als het gebruik van de auto af. Nu investeren in traditionele parkeervoorzieningen, kan binnen een jaar of vijf weggegooid geld zijn. “De bereikbaarheid van de stad lijkt gedefinieerd door beleidsmakers met een auto”, is een van de observaties. Een mix van vervoermiddelen, die per doel kan verschillen, is steeds meer de norm.

VERSTEDELIJKING & VASTGOED 2. “Investeer in winkelbeleving in plaats van winkelruimte” Met de opkomst van e-commerce staan binnenstedelijke winkelcentra zwaar onder druk; leegstand is groot, maar oplossingen worden nog te vaak gezocht in een verouderde visie op retail en gehinderd door achterhaalde financieringsmodellen. Dat de winkelstraat meer een belevingsader zou moeten zijn dan een functionele ‘koopgoot’ wordt onvoldoende ingezien.

GOVERNANCE 3. “Samenwerken in plaats van concurreren” Dat elke gemeente zijn eigen industrieterrein en kennisinstituut wil, is de studenten een doorn in het oog. Doe waar je goed in bent, je kunt niet overal nummer 1 in zijn. Door samen te werken kun je elkaar versterken. Dat gaat verder dan het alleen samenvoegen van diensten. Er moet ook overeenstemming in beleid zijn. Door binnenlandse concurrentie zoeken bedrijven en instellingen in de grensregio liever toenadering tot buitenlandse partners. Dat hoeft niet slecht te zijn, mits de motivatie postief is. De potentie van een stad wordt pas echt benut als bedrijven, kennisinstellingen, overheden, burgers en maatschappelijke organisaties elkaar vinden in een poly-centrisch netwerk.

09-07-14 13:14


4. “Betrek de burger écht, ook die van morgen” Het ‘betrekken van burgers’ is nog te vaak een wassen neus. Beleidsplannen blijken niet zelden al dichtgetimmerd voor de burger wordt gehoord. Waar ruimte voor inspraak is, ontbreekt de actieve inbreng van de toekomstige generatie. Dan kom je niet verder dan de korte termijn. Een vergelijkbare kritiek is te horen op ‘talentontwikkelingsprogramma’s’. Die hebben te weinig oog voor de economie van morgen.

5. “Investeer in alle lagen van het onderwijs” De vestigings- en ontwikkelingskansen van universiteiten en hogescholen hebben de warme belangstelling van de beleidsmakers, maar als je een nieuwe generatie klaar wilt stomen voor de toekomst, moet je beginnen met te investeren in het basisonderwijs en het (V)MBO niet vergeten. Het multipliereffect van zo’n benadering kan veel groter zijn. Bovendien kunnen we niet allemaal manager of topspecialist worden; er is nog steeds behoefte aan uitvoerenden.

ECONOMIE 6. “Realistisch economisch beleid graag” Het economische beleid gaat te vaak uit van groeiprognoses die in het huidige economisch klimaat niet in alle gevallen realistisch zijn. Als de haalbaarheid en maakbaarheid van deze plannen ver te zoeken is, roept dat argwaan op. Onderbouwing met zinnen als ‘de markt is aan zet’ overtuigen de studenten niet. Dezelfde bezwaren gelden in al te optimistische prognoses van bevolkingsgroei. Als krimp de realiteit is in een bepaalde regio, moet je geen nieuwe woningen willen bouwen.

ECOLOGIE 8. “Duurzaamheid is meer dan CO2-reductie” Alle gemeenten hebben groene, ecologische en duurzaamheidsparagrafen, maar deze zijn vaak weinig concreet, realistisch en nauwelijks meetbaar. Er wordt vooral ingezet op CO2-reductie en dus op de P van planet. Het versterken van de maatschappelijke weerbaarheid van mensen (people) is een onderbelicht thema. Een eenzijdige focus op profit staat duurzaamheid sowieso in de weg. ‘Schaamgroen’ als ‘natuurbeleving’ heeft weinig met echte duurzaamheid te maken. ‘Leven met de natuur’ zou een betere koers zijn.

GOVERNANCE 9. “Wees eerlijk en transparant” Durf de problemen van de stad te benoemen. Laat de schaduwzijde niet ondersneeuwen door ronkende vergezichten. Daarmee vergoot je de kloof tussen burger en politiek. En met een verdeelde stad is er geen gezamenlijke toekomst.

10. “Denk integraal” Sectorale en solistische oplossingen werken niet meer. Het gaat om de verbinding. Van economie en sociaal, bijvoorbeeld. En duurzaamheid, ecologie én cultuur zijn thema’s die in alle sectoren moeten terugkomen. Zaak om de focus niet alleen op de problemen van het heden te leggen, maar vooral op oplossingen voor de toekomst.

SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN 7. “Werk aan sociale cohesie” Er wordt veel aan de zelfredzaamheid van burgers overgelaten, maar met de veranderingen van het sociale stelsel voorzien de studenten schooluitval, armoede en sociale uitsluiting. Aan die schaduwkant wordt weinig aandacht besteed. Als dat wel het geval is, dan ligt vaak het accent op symptoombestrijding. De onderliggende kwaal wordt lang niet altijd aangepakt. Het meeste beleid richt zich op de midden- en hogere inkomensgroepen, de sociaal zwakkeren komen er bekaaid af.


09-07-14 13:14

8

I HOE ZIJN ONZE 30 GROOTSTE STEDEN VOORBEREID OP ‘STRAKS’?


09-07-14 13:14


3 IMPACT VAN STEDEN Stedelijke groei in cijfers HET AGGLOMERATIEVOORDEEL “Waarom zijn steden zo belangrijk voor de economie?” vraagt Otto Raspe van het Planbureau voor de Leefomgeving zich af in “Essays Toekomst van de stad”. “Steden zijn zo belangrijk voor de economie omdat bedrijven agglomeratievoordelen ontlenen aan een locatie in de stad. Bedrijven profiteren van elkaars nabijheid, een grotere en gespecialiseerdere arbeidsmarkt, markt van toeleveranciers en de aanwezigheid van gespecialiseerde kennis. Steden bieden bedrijven economische voordelen in het transport van goederen, mensen en kennis. Een grotere en gespecialiseerde arbeidsmarkt verlaagt de zoekkosten voor geschikte arbeid. Andersom geldt dat arbeidskrachten makkelijker een baan vinden die past bij hun vaardigheden. De kracht van de stad zit in de betere ‘matching’ tussen bedrijven en arbeidskrachten. Hetzelfde geldt voor een grotere en gespecialiseerde markt van toeleveranciers (inputs). Voor bedrijven zijn de transactiekosten (zoeken transportkosten) lager wanneer er een complex van (potentiële) toeleveranciers nabij is. En ook voor toeleveranciers biedt het voordelen nabij een grotere markt van afnemers te zijn. Ten slotte staan kennis-spillovers centraal in het begrip van agglomeratievoordelen: bedrijven profiteren van de bedoelde en onbedoelde overdracht van kennis. Niet voor niets zijn steden vaak innovatieve hotspots. Met de transitie naar een veel sterker op kennis gedreven economie, de kenniseconomie, is juist dit laatste agglomeratievoordeel steeds belangrijker geworden.”

Wereldwijd veranderen de machtsverhoudingen. Internationaal opererende steden overvleugelen nationale staten. Opkomende economieën eisen een steeds groter deel van de koek op, niet alleen als massaproducent maar ook in de kennissectoren. De snelst groeiende megasteden (meer dan 10 miljoen inwoners) liggen in Azië, Zuid-Amerika en Afrika. Dat is niet alleen een kwestie van inwoneraantallen, het gaat ook gepaard met economische groei op een schaal die niet eerder is vertoond. Waar de wereldbevolking tussen nu en 2050 zal groeien van 7 naar ruim 9 miljard (zo’n 30%), gaan de steden samen richting een verdubbeling van omvang: van 3,6 naar 6,3 miljard inwoners. Ook hier is de trend in de opkomende economieën steiler. Daar zal in 2050 86% van de bevolking in de stad wonen. In 2020 zal tweederde van de mondiale middenklasse in Azië wonen. Toch beslaan steden thans maar 2% van het aardoppervlak. Op dat kleine stukje aarde vindt wel zo’n driekwart van de consumptie van energie en grondstoffen plaats ten behoeve van wonen, werken, goederen, diensten, infrastructuur en transport. De uitstoot van CO2 is in lijn met de consumptie. Percentage stedelijke bevolking op wereldbevolking • 1950 • 2012 • 2050

30% 50% 67%

2,5 miljard 6,8 miljard 9,3 miljard

Stedelijke agglomeraties met meer dan 20 miljoen inwoners*) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Tokyo (Japan) 34.800.000 Guangzhou (China) 31.700.000 Shanghai (China) 28.900.000 Jakarta (Indonesië) 26.400.000 Seoul (Zuid-Korea) 25.800.000 Delhi (India) 24.000.000 Mexico City (Mexico) 23.800.000 Karachi (Pakistan) 22.700.000 Manila (Filipijnen) 22.200.000 New York City (Verenigde Staten) 21.600.000 São Paulo (Brazilië) 21.500.000 Mumbai (India) 21.400.000

*) Schatting 2013 Th. Brinkhoff: The Principal Agglomerations of the World


09-07-14 13:14

10



09-07-14 13:14


4 DUURZAME STEDELIJKE ONTWIKKELING NEDERLAND Nederland behoort tot de top van Europa op basis van bruto binnenlands product per inwoner, productiviteit en arbeidsparticipatie. En toch kan Nederland op stedelijk niveau niet concurreren met buitenlandse krachtpatsers. Ons dichtbevolkte land is weliswaar perfect ontsloten en verbonden, logische agglomeratievorming is de Nederlandse gemeentelijke cultuur vreemd. Dat leidt tot versnippering. Samenwerkingsverbanden die er op papier zijn, functioneren in de praktijk moeizaam of beperkt. . Terwijl interstedelijke en intermetropolitaanse samenwerking noodzakelijk is voor succesvolle innovatie, benutting van technologische ontwikkelingen en vermarkting van eigen kracht. Nieuwe kansen aangejaagd door innovatie worden vaak gesmoord in oude wetten en regels die het tempo van de ontwikkelingen niet kunnen bijbenen en verworden tot een knellend keurslijf dat de weg naar een duurzame toekomst blokkeert. Nederland barst bijvoorbeeld van de burgerinitiatieven op het gebied van hernieuwbare energie, maar voor je een zonnepaneel op je dak hebt of een energiecollectief van de grond, moet je heel wat figuurlijke molens bevechten. Terwijl het ecologisch vraagstuk een van de belangrijkste dilemma’s van de metropool is. De toenemende consumptie van energie is daar een belangrijk onderdeel van. Zonder energie kun je immers niet bouwen (grondstoffen), niet wonen (verwarming) en niet vooruit (transport). Des te belangrijker is het om die energie zo efficiënt mogelijk in te zetten en zo weinig mogelijk te verspillen, en de uitstoot van broeikasgassen terug te brengen.


Duurzame stedelijke ontwikkeling maakt de stad per definitie toekomstbestendiger en aantrekkelijker voor investeerders, omdat de noodzaak tot adaptatie leidt tot flexibele stedelijke inrichting, waarbij de gebruikte materialen, installaties en gebouwen meerdere functies kunnen hebben en eenvoudig en kosteneffectief kunnen worden hergebruikt. Het vraagt echter een omslag in denken en financieren, want onder de huidige economische wetten lijkt de duurzame weg onbetaalbaar en verspilling goedkoop. De moderne stad biedt naast ontelbare kansen door zijn complexiteit meer risico op sociale problemen als armoede, achterstand en uitsluiting. Een voedingsbodem voor maatschappelijk, cultureel, religieus en etnisch verzet, al dan niet gewelddadig. Investeren in onderwijs en sociale vangnetten blijft noodzakelijk. Voor zelfredzaamheid is immers een scala aan sociale vaardigheden nodig die niet iedereen van huis uit meekrijgt. Eenmaal gemarginaliseerd is het steeds moeilijker om je achterstand goed te maken. De boodschap is dan ook om met name de jeugd bij de les te houden. Die moet fit zijn voor een toekomst die veel veranderlijker is dan de tijd waarin hun ouders jong waren. Welke specifieke kennis daarvoor nodig is, is moeilijk te zeggen, omdat velen in banen en netwerken terecht zullen komen die nu nog niet bestaan. Vaardigheden en talenten die altijd van pas komen zijn het vermogen tot onderzoeken, zelfkennis en -reflectie en een gezonde weerbaarheid tegen alle impulsen en verleidingen waaraan we constant blootstaan.

TRANSITIES • • • • • • •

Van CO2 naar biobased circulaire inclusieve economie Van staatsruif naar doe het zelf-samenleving Van centraal naar decentraal Van grondstofovervloed naar -schaarste Opkomst van nano-, bio-, informatie- en cognitieve technologieën Veranderende demografie Governance shift

09-07-14 13:14


09-07-14 13:14


5 AGENDA VOOR MORGEN ARCADIS heeft de observaties en vergezichten van de studenten van de Hogeschool Rotterdam vertaald in negen troeven voor de toekomst. Een handreiking waarmee u ook zelf de toekomstgerichtheid van uw Agenda voor morgen kunt toetsen.

ECONOMIE 1 Inzetten op kwalitatieve groei en circulaire economie Wereldwijde overconsumptie en bevolkingsgroei leiden in de nabije toekomst onherroepelijk tot oplopende grondstof-, energie-, water- en voedseltekorten. Tempo maken dus, bij de transitie naar een (meer) circulaire en duurzame economie. Deze kenmerkt zich door maximaal hergebruik van producten en grondstoffen en minimale aantasting van economische en ecologische waarden. Afval bestaat niet, omdat vanaf de ontwerpfase van producten het voorkomen en benutten van reststromen en het belang van mens en milieu centraal staan. ‘Kopen en bezit’ raken uit. Leasen, delen en poolen worden gemeengoed. Wat nodig is voor deze fundamentele transitie? Innovatieve kennis en nieuwe competenties bij industrie, overheid en gebruikers. Maar ook experimenten met nieuwe bedrijfs- en verdienmodellen, aanpassing van samenwerkings- en contractmodellen, tenderprocedures en dergelijke. In tal van bedrijven staan deze onderwerpen hoog op de strategische agenda. Ook het Regeerakkoord zet erop in. Klinken ze al door in uw toekomstagenda? 2 Anticiperen op ‘disruptive technologies’ Kwalitatieve groei, verschuiving van een producten- naar diensteneconomie en allerhande vormen van co-consumptie; ze komen binnen handbereik door baanbrekende innovaties als zelfhelende en nano- materialen, mobile internet, cloud-computing, geavanceerde robotics en 3D-printing. Deze en andere revolutionaire technologieën zijn wereldwijd in opmars en hebben een enorme impact; op onze (circulaire) economie én op ons dagelijks leven. Tot welke nieuwe kansen en bedreigingen deze zullen leiden, is op dit moment niet tot achter de komma te bepalen. Heeft u deze technologische ontwikkelingen meegenomen in uw routekaart naar de toekomst?


GOVERNANCE 3

Investeren in resultaatgerichte samenwerkingsverbanden en leiderschap De overheid doet een nadrukkelijk beroep op zelforganisatie en maatschappelijke initiatieven van haar burgers voor het realiseren van traditionele en nieuwe opgaven. Dat vraagt om herijking van de relatie en samenwerking tussen gemeenten en hun maatschappelijke partners. En om aanpassing van traditionele organisatievormen. Overheden dagen burgers uit te formuleren wat ze willen bereiken, helpen ze deze doelen uitvoerbaar te maken en faciliteren daarbij, zonder overnemend gedrag te vertonen. Door op deze wijze te investeren in netwerken van burgers, bewoners en ondernemers en overheden, ontstaat breder draagvlak en organisatiekracht voor verbetering en vooruitgang. En dat is nodig: want grote vraagstukken als sociale ongelijkheid, armoede, radicalisering, discriminatie en samenlevingsproblemen verdwijnen pas als partijen er gezamenlijk en op alle niveaus de strijd mee aanbinden. Hoe robuust is de alliantie achter uw beleidsagenda? 4 Inzetten op krachtige stedelijke netwerken Veel van de opgaven van vandaag en morgen zijn een flink maatje te groot voor individuele steden en dorpen. Samenwerking in stedelijke netwerken is nodig om een rol van betekenis te kunnen spelen op het nationale en mondiale toneel. Het getuigt van visie en kracht, om actief te zoeken naar betere verbindingen en samenwerking binnen en buiten de regio. Connectiviteit is een belangrijk ingrediënt voor succes, niet alleen infrastructureel, maar ook in samenwerkingsrelaties, tussen bedrijven, kennisinstellingen, overheden, burgers en maatschappelijke organisaties. Door de kracht van de stad als geheel te mobiliseren en benutten, komen waardevolle initiatieven en innovaties tot wasdom. Het is mogelijk de voordelen van de Nederlandse, poly-centrische structuur met grotere en kleinere steden te behouden en tegelijkertijd uw gebied te versterken ten opzichte van (inter)nationale concurrentie. Herkenbaar?

09-07-14 13:14

14



09-07-14 13:14


MOBILITEIT EN INFRASTRUCTUUR 5 De toon zetten met smart en green mobility Bij de keuze voor kwalitatieve groei passen ook nieuwe mobliteits- en bereikbaarheidsconcepten. Smart en green mobility worden regel in plaats van uitzondering, met als inzet: een effectiever en efficiënter gebruik van energie en infrastructuur en een schoner en gezonder leefklimaat. Efficiënt en flexibel reizen neemt een vlucht door het gebruik van geavanceerde informatietechnologie en automatische betalingssystemen. En met slimme apps heeft de reiziger zijn persoonlijk reisadvies binnen handbereik, zodat hij per reis de optimale mix van massa- en individueel vervoer kan kiezen. Wat is hiervan de impact op infrastructurele investeringskeuzes en wie gaat die (mee)betalen?

VERSTEDELIJKING EN MAATSCHAPPELIJK VASTGOED 6 Co-financieren leefbaarheidsagenda vanuit meerdere sectoren Voor de transitie van onze steden is het noodzakelijk verder en breder te kijken dan de strakke rationaliteit van financiële scenario’s met investeringskosten, terugverdientijden en gebiedsexploitaties. Hoog tijd voor een nieuw paradigma waarin ook immateriële, sociaal-maatschappelijke waarden hun rechtmatige en vanzelfsprekende plaats hebben. Zo ontstaat ruimte om duurzame meerwaarde te creëren door een gebiedsgerichte aanpak waarin sociaal-maatschappelijke, ruimtelijke- en economische oplossingen worden gecombineerd. ‘Powered by’ een (draag)krachtige gebiedsalliantie, waarin ook stakeholders die zich eerder buiten het directe blikveld bevonden hun krachten willen bundelen. Welke schouders dragen uw leefbaarheidsexploitatie? 7 Leven met natuur “Bouwen met natuur is effectiever dan met techniek” stelde Minister Melanie Schultz in 2013. Daarbij doelde ze op toepassingen voor hoogwaterbescherming, waterberging en natuurontwikkeling. Maar haar stelling snijdt ook hout bij toepassingen in de stedelijke omgeving. Zo is er veel belangstelling voor biodiversiteit en natuur in samenhang met het stedelijk en architectonisch ontwerp, voor het sluiten van kringlopen, het behoud van grondstoffen en gebruik van energie van de zon. Op en door de natuur gebaseerde en geïnspireerde concepten zijn er inmiddels legio. We kunnen ontwerpen volgens biofysische en thermodynamische grenzen, op basis van natuurlijke principes, gebruik maken van biobased en geavanceerde materialen en zo (kostbare) grondstoffen, afvalstromen en emissies substantieel minimaliseren. De investering verdient zich vaak al snel dubbel en dwars terug. En niet alleen financieel. Waarom laten we ze in de praktijk dan toch nog te vaak links liggen?


8 Sturen op multifunctionaliteit en flexibiliteit Verandering is de enige constante. Verstandig dus om erop te anticiperen. Bijvoorbeeld door te investeren in multifunctioneel en veerkrachtig ontwerp. Bak in onze openbare ruimte, gebouwen, infrastructuur én gebouwen het vermogen om te veranderen in gebruik en vorm in. En sorteer voor op groei of krimp. Al was het maar om onnodige kapitaalvernietiging – financieel en maatschappelijk – te voorkomen. Nu ‘schaarse ruimte’ heeft plaatsgemaakt voor ‘schaarste in het programma’, is het raadzaam op zoek te gaan naar een (zelf-organiserend) programma. Ofwel: klein beginnen en ontwikkelingen organisch laten groeien. Behoort dit tot de standaard set van eisen bij de aanbesteding van uw projecten?

SOCIAAL EN MAATSCHAPPELIJK BELEID 9 Decentralisatie vertalen naar nieuwe kansen We staan aan de vooravond van een ongekende decentralisatie van Rijksgelden en Rijksbeleid die met forse kortingen gepaard gaat. De ingrepen in het sociale domein spelen zich af tegen de achtergrond van de herijking van de verzorgingsstaat. Tegelijkertijd dient vernieuwing zich aan in de vorm van sociale ondernemingen en community-initiatieven. Steeds vaker worden deze aangeboden door losse, kleine verbanden met eigen inbreng van burgers en met professionals en ambtenaren die dichter op de leefwereld van mensen functioneren. Er ontstaan nieuwe kansen voor het verbreden van relaties met economische partners, het beter benutten van de informele sociale infrastructuur en voor aansluiting bij de sociale economie (civic economy), met verschijningsvormen als buurtdiensten, thuis afgehaald, lokale munten, spullen delen, vormen van ruilhandel. Hoe gaat u deze kansen benutten?

COLOFON Rotterdam, juli 2014 Contact: ARCADIS Onderzoek: studenten Hogeschool Rotterdam Uitgave van: ARCADIS en Hogeschool Rotterdam Teksten: Harry van Dooren en Marja Uijterwaal Vormgeving: Romke Wolters, Canon Nederland N.V. Contact: ARCADIS, Telefoon: 010 253 2222

09-07-14 13:14

www.arcadis.nl/stedelijkeontwikkeling


09-07-14 13:14

HOE ZIJN ONZE 30 GROOTSTE STEDEN VOORBEREID OP STRAKS?

Recommend Documents