Taalrijke teksten bij geschiedenisonderwijs
Hoe kunnen de vakken Nederlands en geschiedenis samenwerken? Karin Haar, Erna van Koeven, Hogeschool Windesheim Zwolle
1 van xx
Inleidende tekst op de website van VT
2 van xx
Onze focus
Wij kiezen niet voor taalgericht vakonderwijs (taalonderwijs met geschiedenismethodes), maar voor taalrijk vakonderwijs (verrijken van geschiedenisonderwijs met rijke teksten).
3 van xx
Ter introductie: mijn beslissende historische boek
Het was een schone augustusavond van het jaar onzes Heeren 1297 dat drie ruiters in gestrekte draf langs de heirweg reden die naar het slot van de Heer van Heukelom voerde. Ongetwijfeld hadden zij een warme rit achter de rug, want een wit schuim liep de edele dieren langs de zijden en de klederen der ruiters waren met stof bedekt. Het was een hete dag geweest, zo heet als het in de hondsdagen maar zijn kan. Het zonnetje had de ganse dag als een gloeiende bol aan de wolkeloze hemel geschitterd en hare verzengende stralen naar het aardrijk geschoten. Nu daalde het langzaam ter kimme en stond op het punt om onder te gaan. Toch bleef het nog warm zelfs drukkend in de lucht, en er bestond grond voor de veronderstelling dat er wel eens een donderbui zou kunnen volgen.
4 van xx
Willem Wilmink: redenen om over geschiedenis te lezen
Verdiepende Tekst Website VT
5 van xx
Historisch besef – Historisch bewustzijn
6 van xx
Wat is historisch bewustzijn? • • • • • • •
het besef van een ‘andere tijd’, die verschilt van de eigen tijd rekening houden met tijdgebonden waarden en normen begrip tonen voor het fundamenteel andere en vreemde van voorbije tijden relativeren van de eigen tijd, die straks tot het verleden gaat behoren oog voor veranderingen (geen eeuwige waarheden) oog voor toeval, voor onbedoelde gevolgen (geen wetmatigheden) respect voor feiten
7 van xx
Historische kinderboeken
“The past is a foreign country” D. Lowenthal
“Geschiedenis is de geestelijke vorm, waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar verleden.” J. Huizinga
8 van xx
Narratieve structuren volgens Egan Mythisch denken -Zwart-wit denken -Fantasie en metaforen: verpersoonlijking van de wereld -De werkelijkheid is één groot samenhangend verhaal Romantisch denken -neiging om de werkelijkheid uitputtend te verkennen -Interesse in uitersten (bijv. records) -Neiging tot het aanleggen van ‘complete’ verzamelingen -Grote geheugencapaciteit Filosofisch denken -Streven naar algemeen geldende waarheden -De ‘waarheid’ is kenbaar in de vorm van een groot samenhangend alles verklarend – wetenschappelijk stelsel bijv. het marxisme - Neiging tot onvoorwaardelijk partij te kiezen voor een bepaalde ideologie (religie, politieke richting) 9 van xx
Begrijpend lezen
Op mijn vraag naar begrijpend lezen op zijn school, zei hij. ‘’Wij doen begrijpend lezen uit een boek met stukjes en vragen.’’ ‘’Wat leer je dan?’’ vroeg ik. ‘’Dat is niet om te leren oma. Dat hoef je alleen maar te doen.’’ (Freeman-Smulders)
10 van xx
Geschiedenisonderwijs op de basisschool
Sterk methodisch • Veel informatiedichte moeilijk begrijpelijke teksten • Jeugdliteratuur die dikwijls niet in relatie tot het vak wordt ingezet • Lezen met reden • Lezen met betekenis •
11 van xx
Taalonderwijs op de basisschool
Methodes voor verschillende taaldomeinen • Veel verschillende thema’s • Begrijpend lezen als techniek (leesstrategieën) • Een aparte methode voor technisch lezen • Woordenschatonderwijs als vak • Vrij lezen als apart moment • Leerlingen niet altijd even gemotiveerd voor lezen •
12 van xx
Beleving leidt tot WILLEN BEGRIJPEN
Beleving vorm
Beleving aansluiting bij tv etc.
Beleving aansluiting bij leefwereld
Beleving avontuur
Beleving aansluiting bij belevingswereld
Beleving willen weten
Ziet er mooi uit; van oma gekregen.
Ken ik; ben ik fan van.
Ik rijd ook paard.
Zou ik ook willen meemaken.
Zo zou ik me ook kunnen voelen .
Daar wil ik mooi alles over gezegd. leren.
13 van xx
Beleving literair
Rijke taal leidt tot begrijpen
• • • • •
Gevarieerde woordenschat Natuurlijk en rijk taalgebruik met veel verbindingswoorden en langere zinnen Verbanden worden in de tekst gelegd: weinig inferenties Uitleg van woorden in de tekst zelf Plaatjes leiden niet af, maar ondersteunen
14 van xx
Rijke woordenschat in gesproken taal? •
Text Number of Rare (uncommon) words per 1000
•
Adult Speech, Expert Witness Testimony Adult Speech, College Graduates to Friends Mr. Rogers and Sesame Street
28.4 17.3 2.0
Children’s Books -- Preschoolers Children’s Books -- Elementary Comic Books Popular Magazines Newspapers Adult Books Abstracts of Scientific Articles
16.3 30.9 53.5 65.7 68.3 52.7 128.0
• • • • • •
• • •
15 van xx
Nieuwsbegrip
16 van xx
fictie
op feiten gebaseerde fictie
Informatief boek met emotionele gebeurtenissen
zuiver informatief boek
leerboek
NON-fictie: Schaal van Maier (Heerze, 1989)
Hoe rijk zijn informatieve teksten? - Compacte, weinig rijke methodetekst - Tekst verbrokkeld, willekeurige illustraties - Tekst als verhaal 17 van xx
Voorbeeld Romeinen
18 van xx
Een tekst moet een verhaal vertellen
19 van xx
Taalrijk geschiedenisonderwijs: geschiedenisperspectief
Lezen over geschiedenisthema’s: -
-
draagt bij aan uitbreiding van kennis over de geschiedenis. kan de ontwikkeling van historisch besef en historisch bewustzijn bevorderen. spreekt tot de verbeelding/geeft toegang tot een andere wereld. geeft kinderen de mogelijkheid om na te denken over hun identiteit. biedt mogelijkheden om dingen vanuit verschillende perspectieven te bekijken. 20 van xx
Taalrijk geschiedenisonderwijs: taalperspectief
•
Lezen over geschiedenisthema’s en praten over geschiedenisteksten: – Vergroot de woordenschat – Faciliteert begrijpend lezen – Bevordert technisch lezen (gemotiveerd doorlezen in zelfgekozen teksten) geen taalgericht vakonderwijs, maar taalrijk vakonderwijs 21 van xx
Project op de pabo
Stap 1: informatie over taal en geschiedenis Stap 2: rijke leeromgeving verkennen Stap 3: maken van een woordweb Stap 4: beoordelen van materialen op geschiktheid Stap 5: verrijken van de geschiedenismethode http://geletterdheidenschoolsucces.blogspot.nl/2013/11/taalrijk-vakonderwijs.html
22 van xx
23 van xx
24 van xx
