Hoe kun je dit type chemie vaker laten ontstaan?
dag hen zo heeft geïnspireerd dat ze daar nog eens over nadenken en de leerling weten te
Peter-Mathijs Linsen, sectordirecteur, Bisschoppelijk College
vinden. Nee, we dwingen dat niet af, dat hoeft ook niet. Voor mij blijft de kracht van dit netwerk dat mensen zelf ervaren hoe waardevol, en vooral ook hoe leuk het is om samen onderwijs te ontwikkelen.
De dag begon voor mij in mineur vanwege de lage opkomst. Ik was bang dat het de kwaliteit van de dag negatief zou beïnvloeden, maar niets bleek minder waar. De formule met leerlingen die in Roosendaal al was ingezet, was ook nu weer ijzersterk.
Over het programma
Vandaag kwam de meerwaarde van hun inbreng zelfs nog krachtiger tot uiting.
Zoals elke bijeenkomst, hadden we ook nu weer een te ambitieus programma dat we steeds wat moesten bijstellen. Als je een rondje maakt en vraagt naar ieders piekmoment, dan kun je dat niet afkappen en ben je zo anderhalf uur bezig. Maar dat was ook helemaal geen probleem.
Co-producten Je zag beelden van leerlingen en docenten samensmelten. De gelijkwaardigheid werd als heel prettig ervaren, zowel door leerlingen als docenten. En de producten waren dan misschien niet hemelbestormende dingen, maar wel co-producten, gezamenlijk ontwikkeld. Bijvoorbeeld een rapportvergadering waarbij je leerlingen betrekt. Het is eigenlijk te zot voor woorden dat we dat niet allang doen. ‘Er wordt over mij gesproken, waarom mag ik daar dan niet bij zijn?’ Mensen zijn aan het denken gezet. Bij de bijeenkomst waren docenten van het
Vervolgens met de hele groep bijeen en proberen boven water te halen: wat is nou goed
Bisschoppelijk College aangeschoven die bezig zijn met het maken van een nieuw
leren? We mochten even ongelimiteerd wegdromen, en maakten samen een soort
curriculum. Zoals gebruikelijk gebeurt dat zonder inbreng van leerlingen. Ik hoop dat deze
mindmap op het bord. Daarna trechteren: wat zijn de belangrijkste ingrediënten voor
1
leren? We hebben er vier uitgefilterd waarmee we ’s middags in groepen verder zijn
Eindelijk kon ik een keer mijn verhaal doen
gegaan, met de opdracht een concreet product te maken waar je maandag mee aan de
Eline Jansen, 17 jaar, leerling 6 vwo, Bisschoppelijk College
slag kunt. Die hebben we vervolgens aan elkaar gepresenteerd. Op zo’n manier met leraren over school praten had ik nog nooit eerder gedaan. Dat Ik heb genoten van de ontmoeting tussen leerlingen en docenten, van hoe er is
moeten ze meer doen. Leerlingen waarderen dat. Dan hoeft er nog niet eens iets
samengewerkt. De beperkte grootte van de groep was, denk ik, hiervoor juist heel prettig.
veranderen, alleen al het feit dat je eindelijk eens een keer jouw verhaal kunt doen, dat
Inspirerend vond ik het, het nodigt uit om te kijken hoe je hierop kunt sturen, hoe je dit
je mag vertellen hoe jij er tegen aankijkt en dat er ook echt naar geluisterd wordt.... Ik
type ‘chemie’ vaker kunt laten ontstaan.
vond het heel nuttig en superleuk!
Reality-check Wij hebben nog heel veel te ontwikkelen de komende tijd. Ik ga zeker nadenken over hoe we daar bij tijd en wijle leerlingen bij kunnen betrekken. Wij werken te vaak met vooronderstellingen: ‘Als we dit doen, gaan leerlingen daar zo en zo op reageren’. Maar wie zijn wij om dat vast te stellen, zonder de leerling hierover te raadplegen? De leerling bied je de reality-check!
In het gewone schoolleven doe je er toch vaak wat mokkerig over:‘We hebben weer een tussenuur, kunnen we de les niet verzetten?’ Of: ‘Waarom hebben we steeds op dezelfde manier les, kan dat niet anders?’ De leraar zegt dan niet: ‘Hoe zou jij dan vinden dat het wel zou moeten?’, maar kapt meteen af: ‘Het is nu eenmaal zo.’ Leraren weten het altijd beter en staan vaak niet open voor veranderingen binnen hun les. Het is 5 dagen in de
2
week 7 uur lang hetzelfde: Je gaat zitten, pakt je boeken en de leraar begint te babbelen.
basisschool, waar ik heel erg werd tegengehouden in mijn leren. Ik nam me voor me niet
Dat frustreert wel eens… als jij nou voor jezelf een goede manier gevonden hebt?
meer afhankelijk te maken van anderen en zoveel mogelijk onafhankelijk te leven. Dat drijft me nog steeds. Zo had ieder een verhaal.
Ik ben iemand van zelf uitzoeken Het idee van een klaslokaal met een leraar die jou precies vertelt wat je moet doen, ligt
Meer het positieve stimuleren
mij niet. Ik ben meer iemand van zelf uitzoeken, aan de slag gaan. En ik meld me wel als ik
Daarna hebben we het met de hele groep uitgewisseld: hoe komt dat dan, zitten er
een vraag heb of ergens niet uitkom. Het nieuwe idee van de domeinen dat ze gaan
bepaalde patronen in die ervaringen? We hebben er vier opgeschreven. ‘s Middags zijn we
invoeren, klinkt ideaal. Maar het komt voor mij jammer genoeg net iets te laat, ik zit nu in
daarmee verder gegaan. Ik zat in de groep die het thema ‘Succeservaring’ had uitgekozen.
m’n eindexamenjaar.
We waren het er over eens dat op school het negatieve veel naar voren wordt gehaald, het positieve komt te weinig aan bod. Een leerling die leerproblemen heeft krijgt veel aandacht, de leerling die wat uitgevreten heeft krijgt op z’n sodemieter. Maar die ander die gewoon z’n werk doet, hoort nooit eens: ‘Hee, goed gedaan!’
Human Dynamics is ook nieuw, een paar klassen zijn er mee bezig. Nee, ik niet. Toen ik daarover hoorde, dacht ik meteen: leuk als je daar meer van weet. Als je bijvoorbeeld samen moet werken met iemand van wie je niet goed weet hoe hij of zij in elkaar steekt. Dan kan het heel handig zijn als je een profiel hebt: ‘Het is een beetje zo’n type, dan heeft
Daar hebben we het over gehad en samen nagedacht over: hoe kun je meer het positieve
hij ongeveer dat nodig.’
stimuleren, zodat een leerling voelt dat hij het goed doet, dat hij ook gezien wordt? We kwamen erachter dat dat best moeilijk is. Resultaten verschillen nou eenmaal, je kunt niet
Daar ging het in de bijeenkomst over, over de relatie leraar-leerling, de Droomschool, over
iedereen een tien geven, het moet wel echt blijven. Maar je kunt leerlingen wel vaker bij
leren… We zijn in het begin gesplitst in twee groepen, om na te denken en te praten over
dingen betrekken, bijvoorbeeld bij rapportvergaderingen.
een leermoment dat je heel sterk is bijgebleven. Ik vertelde over mijn ervaring op de
3
Het nieuwe onderwijsconcept: ‘In domeinen’ Bij ons op school zijn ze bezig om vakoverstijgend te gaan werken, in domeinen. Met heel veel leerlingen in een ruimte, alles en iedereen door elkaar heen. Ik denk dat het heel goed is, de rol van de leraren en leerlingen verandert. Sommige leerlingen zullen er in het begin misbruik van maken. Maar ook omdat ze moeten zoeken, zo’n nieuwe situatie geeft eerst onrust. Veel leraren hebben zelf ook twijfels of het gaat werken. Maar dat wil niet zeggen dat je het niet moet proberen. Of ik een tip heb voor school? Eh… Niet alleen de negatieve energie opzoeken, ook de leuke kanten, het positieve benadrukken. En vaker actief één-op-één contact zoeken met een leerling. Ook al is het maar twee minuten, gewoon even informeren. Om te voorkomen dat een paar zich gaan afzonderen. Het gebeurt bijna nooit, dat je als individu wordt aangesproken. De leraar komt de klas binnen en zegt: ‘Goedemorgen, pak jullie boek’. Ik had de indruk dat de leraren ook blij waren dat we eens een keer op deze manier konden praten over onderwijs. Na afloop zei ik dat ik het echt heel leuk vond. ‘Ja’, zeiden
We zijn ‘s ochtends heel hartelijk ontvangen, met Limburgse vlaai die rijkelijk aanwezig
ze, ‘ik zag het aan je gezicht.’
was. Ook ’s middags bleef er veel taart liggen, want van de acht scholen waren er slechts drie aanwezig. Gastheer Peter Mathijs legde uit dat het Bisschoppelijk College in een fase van
Meer samen met leerlingen het onderwijs vormgeven
vernieuwing zit. Dat deed hij met een mooie Power Point presentatie van het ontwerp van
Jacques Ariaansz, coördinator Havo bovenbouw, Norbertus College
het nieuwe gebouw, met groene sportvelden eromheen. De nieuwbouw is tegelijkertijd aangegrepen om de school ook onderwijskundig te vernieuwen. Kortom, daar werd al een
De hele dag viel me op dat de leerlingen als volwassenen met ons mee konden praten.
stukje Droomschool neergezet.
Nou weet ik best dat er leerlingen zijn die veel in hun mars hebben – bij ons op het Norbertus lopen ze ook wel rond – maar dit… ze praatten mee over onderwijs alsof ze
Eye-opener
zelf docent zijn. Hoe kan dat nou?
Toen gingen we de kelder in, kijken bij het Technasium. Hier waren ze een half jaar bezig met een soort voorloper op het werken in domeinen. We konden een kijkje nemen in, en
4
praten met een brugklas die opdracht had gekregen van de gemeente om vanuit de Zuid-
succeservaringen
Willemsvaart een Ecobrug te bouwen.
onverwacht moment en contrast raken (inspiratiebronnen).
Shockeren en verrassen Hieromheen gingen we uiteen met de opdracht een praktische les te bouwen waar je de volgende dag meteen mee aan de gang zou kunnen. In mijn groep bereidden we een scheikundeles voor. Die werd gepresenteerd op een eerst vermakelijke manier. Na wat uitleg over wat je moet weten van stoffen en verbindingen, werd uiteindelijk cyaankali gemaakt. Daarna de vraag: wat kun je er nog meer mee doen? Toen werd een foto getoond van een massagraf uit de Tweede Wereldoorlog. Daarmee raakten we, shockeerden we de groep.
Daarna terug naar de ontvangstruimte en in twee groepen uiteen, om te praten over jouw bijzondere leermoment. Dat varieerde van zweefvliegtuigongeluk waar je goed uitkomt tot en met mijn ervaring van daarnet, bij het Technasium. Die invulling was heel anders dan het beeld dat ik vooraf had, van een zeer theoretisch en nogal vastomlijnd concept. Dit was verrassend praktisch en activerend, voor mij een echte eye-opener. Dan zie je meteen het nut van zo’n netwerk, dat je letterlijk uit het kader van je eigen school stapt en ziet dat het toch anders kan. Vier cruciale ingrediënten voor leren Na de lunch was er een nabespreking in twee groepen. Daarbij was het opmerkelijk dat we steeds op dezelfde dingen uitkwamen. Met name het geïnspireerd zijn, of kunnen worden
Bij een andere groep was het thema ‘een onverwachte lessituatie’. We zaten op hen te
door mensen in je omgeving, waardoor je op nieuwe ideeën komt en vleugels krijgt.
wachten, maar ze bleven maar weg… waar zijn ze? Wij moesten ze opzoeken, troffen ze aan in een aparte locatie, met opgerolde broekspijpen en de benen op tafel. Boodschap:
Er bleven vier items over waarmee het vervolg van de middag werd ingeluid:
als je heel onverwacht begint, is ieders aandacht gespitst en komt de ervaring die volgt beter binnen.
durf en lef hebben
5
Inbreng leerlingen was inspirerend
We merken dat leerlingen nauwelijks te motiveren zijn om bijvoorbeeld een toetsweek
De rode draad van de dag werd gevormd door presentaties door leerlingen van het
goed voor te bereiden. Je probeert van alles, met mentoren, planningen maken…
Bisschoppelijk College. Die deden dat voortreffelijk, echt heel goed. Maar ook van hun
Leerlingen doen het wel, maar ze houden zich er niet aan. We zijn nu bezig met de poging
verdere deelname was ik onder de indruk. Hoe ze meepraatten over die belangrijke
een heel inspirerend mentoraat neer te zetten, gebaseerd op HD, te beginnen in de
leermomenten. Maar ook over Human Dynamics, ze zagen dat niet alleen zitten als een
onderbouw. Vervolgens willen we het uitbreiden naar de bovenbouw, waarvan ik
instrument om mee te studeren, maar konden het ook nog prima onderbouwen.
coördinator ben. De cruciale vraag is steeds: hoe kun je leerlingen beter bereiken?
Vooral die inbreng maakte het tot een zeer inspirerende dag. Wij zijn op het Norbertus
Als ik dan vandaag hier rondloop, denk ik: misschien zijn die domeinen ook iets voor ons?
College ook aan het proberen om naar een ander soort onderwijssituatie toe te groeien.
En met dat idee om leerlingen te betrekken bij rapportvergaderingen (zie interview Peter-
Daar zijn we een aantal jaren geleden mee begonnen in de vorm van dagdelenonderwijs: 3
Mathijs Linsen, red.), loop ik zelf ook al langer rond. Hoe doe je dat? Ik heb na afloop
uur lang met drie docenten en 90 leerlingen op verschillende manieren met de stof bezig
meteen contact gelegd met die collega-school die hier al ervaring mee heeft.
zijn. Het is een aanzet, maar het gaat nog niet ver genoeg. Alles is vanuit de docent bedacht Hoe breng je die kwaliteit in het gewone onderwijs?
We maken leerlingen veel te weinig deelgenoot van de inrichting van het
Als je in een setting zoals die van vandaag individueel met ze in gesprek bent, dan zijn het
onderwijsleerproces. De docent bepaalt: ‘Zo gaan we het doen’. Ook als we het bekijken
topstudenten. Maar kom je dezelfde leerlingen in de les tegen, dan lijken ze terug te vallen
vanuit Human Dynamics – door de directie in de school gelanceerd, als een filosofie om
in de rol van gewone leerlingen die allerlei kinderachtig gedrag vertonen. Dan is er heel
vernieuwing een impuls te geven – zoeken we weer naar pasklare modellen. Het blijft
snel een sfeer van gezapigheid en lijkt alles moeizaam te gaan. ‘Moet dat ook nog?’ Wat
vanuit de docent gedacht en gemaakt.
dacht je, over een paar weken moet je examen doen! Waarom? We zijn bang om het los te laten. ‘Waar kom ik uit?’ ‘Hoe moet het met het eindexamen?’ ‘We moeten opschieten.’ In het werk van alledag kom je al gauw weer in nood, zo lijkt het. Er is geen ruimte voor experiment, om eens wat uit te proberen en te kijken hoe het zich ontwikkelt. Met leerlingen delen voelt als glad ijs. Dat hebben we ook nooit geleerd, het vergt een cultuuromslag en ook omscholing van docenten. Echter, zo’n dag als vandaag, waarbij je praat met collega’s in het werkveld die er ook mee worstelen, biedt inspiratie en sterkt me in de overtuiging dat we toch moeten proberen om die ruimte in te bouwen.
6
Zowel deelnemen aan, als kijken naar het proces
uitstraalt, de interactie met leerlingen… Echt les. Hij blijft je verrassen, je blijft leren, ook
Stijn Koenraads, 15 jaar, leerling 5 gymnasium
over dingen die niets met Economie te maken hebben.
Ik vond het een heel interessante ervaring, had zoiets nooit eerder gedaan. Leuk om met allerlei verschillende mensen samen te werken en de hele dag op zo’n manier geprikkeld te worden. Voor mij maakt dan het onderwerp niet eens zo heel veel uit. Ik heb meer gelet op het gedrag van mensen, mijn eigen gedrag, en de samenhang daartussen.
Mensen waren heel actief in het elkaar bevragen en aanvullen. Ik vond dat mooi: je kent elkaar niet, maar door deze vorm kreeg je snel een behoorlijk goed beeld van iedereen. Human Dynamics Met Human Dynamics had ik al eerder kennisgemaakt. We hebben zo’n anderhalf jaar les Je werd in een kuil gegooid
waarin we kijken naar verschillen. Eerst hebben we kennisgemaakt met de verschillende
Het bleef de hele dag boeiend. Door de variëteit aan mensen, maar zeker ook door de
typen. Dan zie je dat sommige mensen beginnen met praten, die branden los, komen met
aanpak van de begeleiders van het netwerk. Soms gooiden ze je in een kuil: ‘We gaan
ideeën, al vanaf het begin. Anderen wachten even, ze hebben wat tijd nodig om te kijken,
hiermee aan de slag en hoe je dat doet, zoek je samen maar uit.’ Je wist niet waar het over
na te denken en alles op een rijtje te zetten, vaak in logische stappen. Maar ook die groep
ging, maar moest zelf het raamwerk creëren en, als je tijd over had, het ook nog invullen.
heeft output. Als je ze laat samenwerken, zie je heel mooie dingen ontstaan. We hebben dat zelf ervaren, toen we er mee aan de slag gingen: Economie en Geschiedenis in groepen
Dat begon al met het eerste programma-onderdeel. We gingen in twee groepen praten
leerlingen met verschillende dynamieken.
over bijzondere leermomenten. Ik zat met acht mensen bij elkaar en was benieuwd, wat zou er komen?... Maar het ging vanzelf. Mijn eigen leerervaring ging over een leraar bij ons op school, bij wie ik al vanaf de eerste les meteen gefascineerd was. De energie die hij
7
De interactie tussen leraar en leerling liep als een rode draad door de dag. We hebben daarover gepraat, maar het gebeurde natuurlijk ook de hele dag door. Onbewust krijg je dan toch een combinatie van theorie en praktijk. En je leert er allemaal iets van, als je je er maar voor open stelt.
Een sfeer waarin mensen boven zichzelf uitstijgen Bart Peijs, Docent Speciale Taken, technator en docent Techniek, Bisschoppelijk College Ik vond het een hartstikke leuke, leerzame dag. Je kon op basis van gelijkheid met een Sinds die lessen heb ik mijn blik verruimd en let ik echt op hoe mensen samenwerken. Wat
aantal mensen uitwisselen die voldoende niveau in huis hadden om elkaar kritisch te
me vandaag sterk opviel, is dat sommige mensen heel globaal kijken, ze zoeken de
voeden en uit te dagen. Dat bleek ook na afloop, toen we samen zijn gaan eten. In een
essentie, anderen gaan meteen naar de details. Hoe dat bij mij zit? Ik ga wat meer naar de
off the record setting ontstonden heel boeiende gesprekken met zowel leerlingen, als
details, denk ik. Maar het verschilt wel per situatie.
leerkrachten en schoolleiders.
Het indrukwekkendste moment ’s Middags gingen we in vier groepen uiteen, ik zat in de groep met het thema ‘Onverwachte situaties’. Zo begon het ook: we wisten niet wat we gingen doen. En toch kwam het goed. Bij de presentaties was ik het meest onder de indruk van de themagroep ‘Raken’. Ze hadden een Power Point les gemaakt, die startte als een les scheikunde, over stofjes en zo… Heel grappig gebracht, maar wij dachten: ‘Wat heeft dat er nou mee te maken? En waar gaat het heen?’ Toen ontstond het stofje cyaankali, dat de docent combineerde met een douche. En opeens werd een foto getoond van een massagraf in de tweede wereldoorlog. Dat vond ik fascinerend om te zien, zoals hij het ineens om liet slaan van interactief en blij
Ik laat niet zo snel in m’n ziel kijken
naar plechtig en stil. Want dat gebeurde er: iedereen reageerde heel stil. Voor mij was dat
Dat informele karakter hing er overdag ook al, de begeleiding van Interstudie-NDO zette
wel het indrukwekkendste moment van de dag.
een heel prettige, relaxte sfeer neer. Ik ben niet iemand die zich snel in z’n ziel laat kijken, maar dit was zo ontspannen en veilig, dat je je wel durfde laten gaan.
8
Iedereen kwam goed uit de verf. Zo heb ik vooral met spanning en plezier zitten kijken
Zeg gewoon ‘jij’ tegen me
naar onze leerlingen, van wie ik er een paar zelf in de klas heb gehad. Ik vond het
Natuurlijk heeft vernieuwing tijd nodig en maak je fouten. Toen wij gingen brainstormen
bewonderenswaardig, zoveel kwaliteit als ze lieten zien. En ik was niet de enige: ‘Was dit
over het nieuwe schoolgebouw en de nieuwe onderwijsvisie hebben we bij beide de
echt een doorsnee van jullie leerlingen?’, werd gevraagd door gasten. Ik denk dat ook hier
leerlingen betrokken. Echter, bij de eerste stap die ging over het onderwijs, dachten en
het feit dat leerlingen zich volkomen op hun gemak voelden, er debet aan was dat ze zich
praatten we over de hoofden van leerlingen heen.
met zoveel flair en enthousiasme presenteerden. Bij de tweede stap, toen het over het gebouw ging, hebben we dat anders gedaan. We hebben allerlei verschillende typen leerlingen opgezocht en gevraagd mee te denken. Tijdens die bijeenkomst viel op dat ze ons in eerste instantie steeds met ‘u’ bleven aanspreken. Nee, hebben we toen gezegd, in de les is dat prima, maar hier wil ik dat je gewoon ‘jij’ tegen me zegt. Dan verklein je onmiddellijk de afstand en ontstaat er veel meer een sfeer van gelijkwaardigheid. Leerlingen waren na afloop razend enthousiast, je hoorde ze zeggen: ‘Laat het zo snel mogelijk beginnen, dan kunnen we er nog zo lang mogelijk van genieten.’
Bij ons ontstaat ook zo’n klimaat Wij groeien steeds meer naar zo’n soort klimaat toe, op het Bisschoppelijk College. Je ziet het steeds meer terugkomen op de werkvloer. Onderwijsontwikkeling loopt verticaal door alle teams heen. Alle leidinggevenden zijn coachende leidinggevenden, en docenten zijn geen kennisoverdragers meer, maar begeleiders. De manier van lesgeven op het Technasium, dat ik straks ga trekken, is er ook helemaal op geënt. Doordat die visie vanuit het MT echt wordt gedragen en uitgedragen, krijg je ook mensen die daar echt voor staan. In hoeverre Human Dynamics een tool gaat worden om die onderwijsontwikkeling een
Datzelfde enthousiasme zag ik ook nu weer tijdens deze netwerkbijeenkomst. Leuke dag,
verdere impuls te geven, weet ik niet. Ik ben vooralsnog geen grote fan van HD, maar dat
leuk team! Ik hoop dat we elkaar vaker in deze setting kunnen ontmoeten.
heeft misschien ook te maken met de manier waarop het nu wordt ingezet op school.
9
